Tarihimizdeki garip olaylar
Tarihimizdeki garip olaylar
Sabri Kaliç
Neden hiçbir Osmanlı padişahı hacca gitmedi?
II. Abdülhamit, neden Mohikanları İstanbul’a getirmeye çalıştı?
İstiklal Caddesi’ndeki ünlü Atlas Pasajı hangi dönemde at ahırıydı?
Kanuni’nin cenaze namazı neden üç kere kılındı?
“Küçük Kıyamet” denen büyük İstanbul depremi ne zaman oldu?
Yavuz Sultan Selim neden sakal bırakmazdı?
Hangi vezirin kesik başıyla futbol oynandı?
“Avarız sandığı”, “Avrat pazarı”, “Unutma bizi dolması” nedir?
Atını cenaze töreniyle gömdürüp, başına anıt diktiren padişah…
Kösem Sultan’ı 4. Murat’tan isteyen meczup…
1792’de dünyanın ilk denizaltısını yapan mimarbaşı…
Kadınlardan ve müzikten nefret eden padişah…
ABD Başkanı Thomas Jefferson’dan haraç isteyen Osmanlı denizcisi…
Osmanlıca şiirler yazan Fransız şair…
Cesedi mezardan çıkarılıp başı kesilen şehzade…
Hiç çocuğu olmayan padişahlar ve üç kez ikiz babası olan padişah…
Kıtlık çeken İrlanda’ya Britanya kraliçesinden fazla yardım teklif eden padişah kimdi?
Tarihe bakış açınızı değiştirecek bu kitapta, şimdiye kadar hiçbir yerde rastlamadığınız birçok ilginç ve önemli tarihi olayı keyifle okuyacaksınız.
Sabri Kaliç
Tarihimizdeki Garip Olaylar
ÖNSÖZ
Tarihi hiç sevmezdim. Ta ki 14 yaşında Reşat Ekrem Koçu’nun “Tarihimizde Garip Vakalar” adlı kitabını okuyana kadar. Kendi döneminde bazı çevreler tarafından “tarihi magazinleştirmek”le suçlanan ve bu nedenle kıymeti kendinden menkul akademisyen çevreler tarafından hakir görülen bu adam bana bir anda, tek kitapla sevdirdi tarih okumayı. Sonraları uzun uzun düşününce neden olduğunu anladım: O güne dek okuduğum tüm tarih kitaplarında (özellikle Türk tarihi kitaplarında) tüm padişahlar aslan yürekli, tüm padişah eşleri güzeller güzeli, tüm şehzadeler pırlanta tanesi, tüm devlet adamları dirayetli idi… Oysa Reşat Ekrem Koçu herkese hak ettiği kadar değer veriyor, özel bir önemi olmayanlara laf etmese de üzerlerine fazla eğilmiyordu. Zaten 629 yıllık Osmanlı İmparatorluğu tarihindeki herkesin “aslan parçası” olması hem olanaksız, hem de gereksizdi, ama bunu bana ilk kez hissettiren Reşat Ekrem olmuştu…
Bu kitabı hazırlarken internette dolaşan ve kaynağı belirsiz, ama gerçekten şaşırtıcı görünen olaylara yer vermekten kaçındım. Neredeyse on beş yıldır topladığım notları ve basılmış, ciddi kitapları kaynak olarak kullandım. Bunlar dışında hiçbir bilgiye yer vermedim. “Filanca padişahın bir kılıç darbesiyle adamı ikiye böldüğü” veya “falanca padişahın bir cirit atışıyla beş yüz metre uzaktaki kuşu vurduğu” türünden “bilimsel” hikayelere hiç yer vermediğim gibi, tarihimizde çok bol miktarda olan nüktedan anekdotlara da çok az yer verdim. Tamamen o tür anekdotlardan oluşan başka bir kitap hazırlıyorum zaten…
Neredeyse “internet icat oldu, araştırmacılık bozuldu” noktasına gelmeme ramak kaldığından, kaynakçamda fazla internet sitesine yer vermedim. İnternetten yararlandığımda ise, bu sitelerin çok seçkin olmasına özen gösterdim. Bu sitelerde bile gördüğüm hemen her bilgiyi başka kaynaklarla karşılaştırmayı da unutmadım. Birçok da hata buldum zaten. Özellikle akademisyenler tarafından hazırlanan dosyaların PDF formatlarına kolaylıkla ulaşılabildiğim siteler şüphesiz en güvendiğim kaynaklar oldu. İnternetin en tehlikeli yanı “copypaste” mantığı olduğu için, rastgele bir sitede sözgelimi “I. Abdülhamit” yerine yanlışlıkla “II. Abdülhamit” yazılmayagörsün, bir ay içinde yüzlerce sitede aynı yanlış bilgi bir virüs gibi yayılıyor. Çünkü internet kullanıcılarının çok büyük bölümü hoşuna giden bir yazı gördü mü hemen “kes-yapıştır” yapıveriyor, yazılanların gerçeğe uygunluğunu hiç kontrol etmeden hem de. Bu nedenle, elinizdeki kitap için, benzeri kitaplardan yararlanıldığını, ama hemen her bilginin temel kaynağa kadar inilerek kontrol edildiğini söyleyebilirim. Bazı yerlerde, kaynakta yazılan bilgiyi bir türlü onaylatamadığım durumlarda çekincelerimi de dipnot olarak belirtmeyi zorunlu gördüm…
Yıllar önce “Hayat Tarih Mecmuası” veya “Yıllarboyu Tarih” gibi dergilerin sayfalarında gördüğüm kısa ve ilginç bilgileri derlemekle başlayan bu zevkli hobimin sonucu olan bu mütevazı, ama eğlenceli kitabı değerli yazar ve araştırmacı Reşat Ekrem Koçu’nun (1905 – 1975) aziz anısına ithaf ederek bitiriyorum sözlerimi. Bu kitap onun bana aşıladığı “tarih okuma zevkini” bir tek çocuğa veya gence aşılarsa, yıllar yılı topladığım tüm o irili ufaklı notlara verdiğim emek yerini bulacaktır…
Sabri Kaliç
Piri Reis tarafından çizilen ilk Dünya haritalarından bir pafta
BUDİST TÜRKLER: TOBALAR
Türkler arasında Budizm 385-550 yılları arasında Kuzey Çin’de kurulan Toba Devleti zamanında yayılmıştır. Aslen Türk olan Tobalar memur olarak Çinlileri kullanıyorlardı. Tobalar zamanla Budizm’i kabul ettiler ve Çinlileştiler. 8. yy.da Çinlilerle iş birliği yapan ve diğer Türklerle savaşan Uygurlar önce Mani, daha sonra Buda dinini kabul ettiler. Doğu Türkistan’da yaşayan Uygurlar dinlerini değiştirmekle beraber dillerini korudular ve Türkçe pek çok eser meydana getirdiler. Göktürkler ise kendi örf ve âdetlerine uymadığı için bu dini kabul etmediler. Gerçekten de Türklerin hayata bakışı ile Budizm arasında büyük fark vardı: Türklerde hayvan eti yemek günah değildir. Tam tersine onların başlıca gıdası hayvan etidir. Oysa Budizm’in beş büyük günahından biri hayvan dahil, canlı varlık öldürmekti. Kültüründe avcılık ve hayvan eti yemek olan Türkler bu nedenle Budizm’le çok uyuşamadılar ve Budizm bu nedenle Türkler arasında fazla yayılamadı.
HALLEY KUYRUKLUYILDIZI VE FATİH SULTAN MEHMET
Fatih Sultan Mehmet
Fatih Sultan Mehmet tahta çıktığı zaman bir kuyrukluyıldız görülmüştü ve Papa o zaman yıldızı “Türk ve Müslüman dostu zındık yıldız” olarak aforoz etmişti. Sonradan, bu kuyrukluyıldızın Halley kuyrukluyıldızı olduğu öğrenildi. Balkan Harbi’nde (1912) Bulgarlar Çatalca’ya kadar ilerlerken Halley kuyrukluyıldızı yine görülmüştü. O zaman kilise adamları: “Türklerin uğur yıldızı göründü, Bulgarlar yine mağlup olacaklar!” demişti ve gerçekten de öyle oldu. Çatalca Muharebesi’ni kazandık, Balkanlı müttefikler arasına nifak girdi ve Edirne’yi Bulgarlar’dan geri aldık.
ÇADIRI BAŞINA YIKILAN SADRAZAM
Osmanlı imparatorları bir sefer sırasında hareketlerinden memnun olmadıkları sadrazamı çadırını başına yıktırmak suretiyle azlederlerdi. Bu çeşit azli ilk defa uygulayan Fatih Sultan Mehmet’dir. Fatih, Karaman seferi sırasında Sadrazam Mahmut Paşa’yı (İstanbul’da bu adla anılan cami, hamam ve çarşıyı yaptıran Mahmut Paşa budur) çadırını başına yıktırarak azlettirmiştir. Bazı kaynaklar bu gözden düşmeye, Mahmut Paşa aleyhine çevrilen entrikaların sebep olduğunu kaydeder.
Çadırı başına yıkılarak azledilen bir başka sadrazam da Hersekzâde Ahmed Paşa’dır. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran dönüşünde, Amasya civarında, halkın yeniçerilerin yağmacılığından şikâyeti üzerine gazaba gelen padişah, Sadrazam Hersekzâde ile Vezir Dukakinoğlu Ahmed Paşa’yı, çadırlarını başlarına yıktırarak azletmiştir. Ahmet Paşa bu olaydan altı ay kadar sonra idam edilmiştir.
Çadırın direklerini söktürerek yıktırmanın iktidardan düşme alâmeti olması, İslâm’dan önceki zamanlardan kalma bir Türk âdetidir.
BİZANS, TOPÇU URBAN’I REDDETMİŞTİ
Urban bu silahın zafer kazandıracağını biliyordu ve iyi bir silah tüccarı gibi bu fikri satmak için dolaşmaya başladı. Akla ilk gelen müşteri adayı tabii ki Konstantinopol’dü. II. Mehmet’in orduları Çanakkale Boğazı’nın doğu tarafında toplanıyordu ve Osmanlı Türkleri Bizans’a karşı kutsal bir savaş ilan etmişti. Urban’ın teklifini ilk olarak İmparator XI. Konstantin’e götürmesinde az da olsa din ve ırk birliğinin etkisi vardı.
Hazırladığı süper silahların planlarını göstererek buna sahip olacak herhangi bir şehrin tüm saldırıları kolayca püskürtebileceğini anlattı. Bu güçlü silahtan atılacak bir mermi, yüzlerce saldırganı öldürebilir ya da bir gemiyi batırabilirdi. Düşman karşılarına aynı büyüklükteki silahlarla çıksa bile onları daha kullanamadan etkisiz hale getirilebilirdi.
Ancak Urban reddedildi. Danışmanlar denenmemiş silahlara para harcamaktansa o parayla biraz daha kiralık asker tutulabileceğine karar verdi. Herhalde Bizans, Urban’ın bir silah tüccarı olduğunu ve bir dahaki durağının Boğaz’ın öte yakası olacağını düşünememişti. II. Mehmet teklifi hemen kabul etti ve Urban’la bu silahları hazırlaması için anlaştı.
Bir yıl sonra Mehmet’in ordusu şehri kuşattı. Kuşatmanın kaderini Urban’ın dev topları belirledi. Silahlar Bizanslıların Rum Ateşleri’nin menzili dışına yerleştirildi. Ayrıca bu silahların yapılması için harcanabilecek parayla tutulan askerlerin oklarından da uzaktı.
Surlar yıkıldı, Türkler içeri girdi ve XI. Konstantin öldürüldü. Urban’ın silahlarını reddeden danışmanların da Konstantin ile birlikte öldüğünü düşünmek isteyebilirsiniz ancak bu tür bir adalet nadiren gerçekleşir.
Urban’ın silahları Türklere satma fikri uzun vadede yanlış bir karar olabilirdi. İstanbul artık Türklerin önünde bir engel değildi, dahası Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti olmuştu. Bu da tüm Güneydoğu Avrupa’nın savaş alanı haline gelmesi demekti. Dahası Türkler Viyana’ya kadar uzanacak ve Urban’ın kendi ülkesi de bir savaş alanına dönecekti. Urban’ın malını satıp para kazanma tutkusu Macaristan’ın bugün bile korkulu rüyası olan, beş yüz yıllık bir çatışmaya neden olmuştu.
AYI POSTU GİYEN ASKERLER
Fatih, Tuna üzerindeki kalelerden birini kuşatmıştı. Kale yedi ay toplarla dövüldü. Ordu yürüyüşe geçip yaklaşırken, kaleden bir kaç ayının çıktığını gören Fatih: “Buradan hırs(ayı) geliyor’’ dedi. Gelen ayılar askerleri görüp geri dönmüş, kalenin mağaralarına girmişlerdi. Bir kaç yürekli asker bu ayıların peşinden mağaraya daldı. Meğer bunlar sırtlarına ayı postu geçirmiş düşman askeri imişler. Mağaraların içi kaleye geçit veriyordu. Osmanlı askerleri bu geçitleri aşıp kaleyi fethettiler. Kale çevresinin adı “Hırsova’’ kaldı.
HAZIRA DAĞ DAYANMAZ
15. yüzyılın namlı zenginlerinden Molla Rüstem Bursa’da ölürken on dört yaşındaki oğluna yüz yıl ömür biçmiş ve her gününe yüz florin (Floransa altını) hesap ederek 3.600.000 florin gibi muazzam bir miras bırakmıştı. Bu mirasyedi çocuk babasından sonra ancak yedi yıl yaşadı ve bütün paralarını yedi. Yalın ayak, perişan bir kebapçı çırağı oldu. Sefalet içinde, bir hamam külhanında öldü. Bu parayı nasıl harcadığına bir örnek: Bir gün 100 florine bir tazı satın alır. Bir bağda bir tavşan olduğunu haber verirler, haberciye 100 florin verir, tavşanı ininden çıkaran adama da 100 florin verir, fakat tazı tavşanı tutamaz, Molla Rüstem’in oğlu da tazıyı bir kılıçta ikiye bölermiş.
FATİH’İN MUTFAĞI
1473 (Hicrî: 878) yılının Şaban ayına ait Fatih Sultan Mehmet sarayının bir mutfak defteri vardır. İstanbul fatihinin her gün ne yediğini, sarayında en çok pişen yemeklerin neler olduğunu, bir günlük ve bir aylık mutfak masrafının neye çıktığını gösteren bu defter tarih ve toplumbilim bakımından çok değerli bir belgedir. Reşat Ekrem Koçu bu defterden bazı ilginç notlar aktarır. 1473’te İstanbul’da erzak piyasası şudur:
• Sadeyağın okkası 8, zeytinyağının 6, armudun 5, üzümün 2, tuzun 2 akçe[1 - Akçe: İlk dönemlerinde 900 ayar gümüşten üretilmeye başlanan, fakat zaman içinde gümüşün kalitesi yarı yarıya düşürülen bir madeni para. Bazı kaynaklar 3 akçenin 1 ‘para’ya, 120 akçenin ise 1 ‘kuruş’a eşit olduğunu söylese de akçenin değeri her dönemde değişiklik göstermiştir.]… 200 yumurta 23, 1000 limon 70 akçe… Bulgurun kilesi 16, kestanenin kilesi 20 akçe… (Bir kile 8 okkadır)
• Defter o zamanın Türkçesi bakımından da pek ilginçtir. Örneğin balığa, ‘mâhî’; kaza, ‘gerdendiraz’ (uzun boyunlu); tavuğa ‘mâkiyan’ deniliyordu. Soğanın adı ‘piyaz’, lahananın adı ‘kalem’, cevizin adı ‘kirdigân’, karpuzun adı ‘kürbeze’, karabiberin adı ‘fülfül’ idi.
• Bu mevsim ve bu ayda sarayda hemen her gün pişen yemek, saray halkının yediği lahana çorbası idi. Fatih Sultan Mehmet de her gün balık, istiridye, karides ve ıstakoz yemişti.
OSMANLI’DA “DELİLER” BÖLÜĞÜ
15. yüzyılın başından itibaren Osmanlı ordusunda Balkan kökenli “deliler” diye bir bölük oluşturulmuştu. Gözü pek, hiçbir şeyden yılmayan ve akıllarına ne eserse yapan bu askerlere “deliler” denmesinin bir nedeni cesaretleri, bir nedeni de garip giyimleriydi. Başlarına pars veya benekli sırtlan postundan yapılma başlıklar takar, ayı, pars, aslan veya sırtlan postundan yapılmış şalvarlar giyerlerdi. Giysilerinde kullandıkları tüm postlar kılları dışarıya dönük giyildiği için, delileri ilk görüşte gerçek hayvanlardan ayırmak da kolay değildi. Delilerden başarılı olanları ‘ağa’ olur, ağaların en başarılısı da ‘delibaşı’ sıfatı kazanırdı. Törenlerde koruma olarak sadrazamın önünden yürüyen deliler halk tarafından da cesaretleri nedeniyle büyük saygı ve takdir görürlerdi. Bazı Osmanlı padişahlarının, özellikle de III. Selim’in kılık değiştirip halk arasında gezeceği zaman sık sık ‘deli’ kıyafeti giydiği söylenmektedir.
ANAN NE GİYİNSİN SÜLEYMAN?
Yavuz Sultan Selim devlet harcamalarında olduğu gibi kişisel harcamalarında da sadeliği ön planda tutardı. Lüks ve israfa kaçan süslü elbiseleri giymeyi sevmezdi. Süslü elbiselerin kadınlara yakıştığını düşünür ve erkeklerin böyle giyinmelerini de doğru bulmazdı. Günün birinde oğlu Şehzade Süleyman pek süslü ve parlak elbiseler giyinmiş ve pahalı mücevherleri takınmış olduğu halde huzuruna çıktı. Oğlunun bu süslü giyimini gören padişah, şöyle dedi:
“Sen böyle giyinirsen anan ne giyinsin Süleyman? Anana takacak ziynet bırakmamışsın.”
GALATASARAY LİSESİ
Galatasaray Lisesi Türkiye’de kuruluş tarihi en eski olan okuldur. Temeli Fatih Sultan Mehmet’in oğlu II. Sultan Bayezit tarafından atılmıştı. Rivayet edilir ki:
O zamanlar, Galata’nın arkasındaki sırtlar, yani Beyoğlu, muazzam bir ormanla kaplı bir kırlıktır. Avcıların gezip dolaştığı yerlerdendir. Bir kış günü Sultan Bayezit da oralarda avlanmağa çıkar. Bugünkü Boğazkesen Caddesi’nin geçtiği vadide tipiye tutulur. Sığınacak bir yer ararken gözüne bacasından duman tüten bir kulübe ilişir ve hemen oraya at sürüp kapısını çalar… Kapıyı beyaz sakallı, yüzü nurlu bir ihtiyar açar, “Buyurun padişahım!” der. Sultan Bayezit içeriye girer. Girer ama şaşırır kalır; kulübenin içi gül saksılarıyla doludur. Fidanların hepsinde taze taze güller açmıştır. Padişah ile münzevi derviş saatlerce sohbet ederler. Sultan Bayezit kalkacağı sırada: “Gül Baba! Benden ne istersin?” deyince münzevi de: “Padişahım, burada bir mektep yaptır. Bu mektepte okuyup yetişenleri de devlet hizmetinde kullan” cevabını vermiş.
Saraya dönen Padişah hemen emir vermiş. Orada şu kadar bin dönümlük arazinin etrafına duvar çekilmiş. İçinde iki yüz çocuğun okuyabileceği üç koğuşlu bir okul yaptırmış. Okula bir camii, her koğuşa birer hamam, çocukların başındaki amirler için daireler yapılmış. Farsça, Arapça, okuma-yazma, musiki hocaları tayin edilmiş. Bu arada Gül Baba da bu yatılı okulun elifba hocası olmuş…
DÜNYANIN İLK BELEDİYE YASASI
Sultan II. Bayezid zamanında, 1502 yılında yürürlüğe giren kanun, Kanunname-i İhtisab-ı Bursa (Bursa Belediye Yasası) dünyanın bu alanda düzenleme yapan ilk ve en önemli yasal metinlerinden biridir. Bu fermanda hayvan ürünleri, türlü sebze-meyve, tuz, ekmek, sanayi ürünleri, tekstil ürünleri, tarım-tahıl ürünleri, orman ürünleri, deri ürünlerinin satışları, konulacak fiyatlar ve kaliteleri bir standarda bağlanmıştır.
Bu standartlardan bazıları şunlardır:
Çörekler: Ekmek ağırlığının yarısı olup, ak undan olacak ve unun bir kilesine bir okka (400 dirhem) yağ konulacak.
Meyveler: Kaplı (yeşil kabuklu) fındığın kaplı olarak bir okkası, bir akçeye olacak. Kapsızın 200 dirhemi, bir akçeye olacak ve mevsimi geçtikten sonra 125 dirhemi, bir akçeye olacaktır.
Sebzeler: Aş kabağına (taze kabak) üç gün narh olmayacak. Üç günden sonra üç okka, bir akçeye olacak. Haftasında 4 okka, ikinci haftasında 5 okka, üçüncü haftasında 6 okka, dördüncü haftada 8 okka, bir akçeye olacak.
Kuyumcular: Kullanılan gümüş 80 ayardan düşük olmayacak. Altının miskali de 60 akçelikten aşağı olmayacak.
İSTANBUL’DA KÜÇÜK KIYAMET
10 Eylül 1509’da İstanbul dünya tarihinin en şiddetli sarsıntılarından biri olduğu tahmin edilen bir depremle adeta yerle bir olmuştu. Halk arasında “kıyamet-i suğra” (küçük kıyamet) denilen depremde o zamanlar 160.000 nüfus ve 35.000 yerleşim birimine sahip olan İstanbul’da aralarında Osmanlı hanedanı üyelerinin de bulunduğu 13.000’den fazla insan ölmüş, on binlerce insan yaralanmış ve 1000’den fazla ev tamamen yıkılmış binlercesi de hasar görmüştür.
Tarihi Yarımada ve Pera’nın bazı bölgelerinde yerde yarılmalar, su ve kum fışkırmaları oluşmuş ve deprem ‘tsunami’ye neden olmuştur. Tsunami şehrin surlarını, Galata ve Suriçi’ndeki birçok duvarı aşmış ve ağır hasara neden olmuştur.
Deprem o kadar büyüktü ki Edirne, Gelibolu ve İznik’te bile önemli hasarlar meydana getirmiş, hatta Yunanistan’dan Nil Deltası’na (Mısır) kadar geniş bir bölgede hissedilmiştir. Depremin artçısı olduğu zannedilen irili ufaklı çeşitli depremler de ta 1512 yılına dek sürdüğü bilinmektedir.
TÜRK VERGİSİ
Osmanlı Devleti’nin 1521’de Belgrad’ı, 1522’de Rodos’u fethetmesi ve 1526’da da Mohaç’ta zafer kazanmasının ardından batı dünyasında büyük bir panik yaşanmış ve çeşitli kentlerde toplanan Alman Meclisleri Türklere karşı ordu toplayıp sefer düzenleyebilmek için “Türk Vergisi” adı altında yeni bir vergi konulmasını kararlaştırmışlardı.
MEZARINDA BAŞI KESİLEN ŞEHZADE
Solakzade Tarihi’nden:
“Yavuz Sultan Selim kardeşi Şehzade Ahmet’in vücudunu ortadan kaldırttığı sırada Ahmet’in Murat ismindeki bir şehzadesi İran’a kaçmıştı. Dört yıl kadar İran’da kalan Şehzade Murat’ın o arada katledildiği ve katilin de bulunamadığı haberi gelmişti. Bir ara bu haberin doğru olmadığı, Şehzade Murat’ın gizlice Anadolu’ya girerek Amasya’ya geldiği ve etrafında bir takım adamlar toplayarak Anadolu’da bir ihtilâl çıkarmağa hazırlandığı söylendi. Yavuz Selim derhal gizli tahkikata girişti ve bu rivayetin ucu Amasya şehrinde bir nalbanda dayandı. Nalbant derhal tevkif edilerek İstanbul’a gönderildi, inkâr etmedi ve şöylece anlattı:
“Bir gün dükkânımda işimle meşgul idim. Bir derviş geldi, karşımda boynunu büküp içini çekti ve ah etti. Devamlı yüzüme bakardı ve bir şey söylemek ister görünürdü, birkaç gün bu manzara devam etti, nihayet acıdım: “Ey âşık! Yoksa bir sevgili yârinden mi ayrı düştün?” diye sordum.
Hemen gözlerinden yaş yerine kan boşandı: “Bir canımdan aziz yârim, munis vefakârım vardı, hastalandı, yatağa düştü, perişan oldum, içimden kan gider, bilmem ki o yârimin yüz parça olmuş yarasına ne çare edeyim. Senin garip dostu, mert bir insan olduğunu söylediler, senden iyilik umarak geldim. Senin Sultan Ahmet merhuma muhabbetin varmış, elbet onun garip düşmüş şehzadesine de acırsın. Yâr-ı vefakârım dediğim Şehzade Murat’tır ki Acem diyarından çıktı geldi, ama ne çare ki gayet hastadır” dedi.
Ben de gittim, o civanı gördüm. Bitkin yatardı, hatırını sordum ve gönlünün dilediği yemekleri yaptırıp o derviş ile gönderdim. Şehzade ayağa kalktı ve memleketimin zenginlerinden Sabuncu İbrahim de çok yardımda bulundu. Benim bildiğim bundan ibarettir.
Nalbandın anlattığı Sabuncu İbrahim de getirildi o da inkâr etmedi: “Yol ihtiyaçlarını tedarik ettim, birkaç adamı ile İstanbul tarafına gitti.” dedi. Nihayet derviş de bulundu, Şehzade Murat’ın yanındaki diğer adamlar da bulundu, onlar da: “Beş on gün evvel, Üsküdar’da vefat etti, filân yere defnettik” dediler. Yavuz Sultan Selim emir verdi, adamlar gönderdi, gösterilen mezarı açtılar ve genç ölünün başını cesedinden ayırarak bir altın tabak içinde huzuruna getirdiler. Yavuz bu kesik başı eliyle muayene etti. Şehzade Murat’ın başında içinde ceviz sığabilecek bir çukur vardı, bu izi buldu ve Şehzade Murat’ın öldüğüne kesin emin oldu. Tutukluların hepsi, Yavuz gibi bir padişahın kendilerini sağ bırakmayacağını zannediyorlardı, hayatlarından ümitlerini kesmişlerdi. Fakat padişah ortada fiilî bir isyan hareketi olmadığına göre, sadece garip bir şehzadeye merhamet etmiş olan bu adamları affetti…”
YAVUZ’UN 1000 ALTINI
Solakzade Tarihi’nden bir alıntı daha:
“Yavuz Sultan Selim babasının zamanında Trabzon valisi iken bir derviş kıyafetine girip İran’a gider. Niyeti o memleketin durumunu kendi gözüyle görmektedir. Tebriz şehrinde misafir olduğu handa satranç oynayıp herkesi yenmeye başlayınca satranç meraklısı Şah İsmail’e haber verilir, o da dervişi huzuruna davet eder. Sultan Selim ilk oyunda hatır sayarak yenilir. Fakat ikinci oyunda Şah’ı mat eder. Şah kızar ve elinin tersiyle dervişin çıplak göğsüne vurarak: “Bre derbeder Âşık! Hiç şah olanlar mat edilir mi? Edebin yok imiş!” der ve Şehzade’ye bin altın hediye verir. Derviş huzurundan çıkıp atına bineceği sırada o bin altını kesesiyle beraber, kimseye göstermeden bir taşın altına saklar. Ertesi gece Tebriz’den kaçıp Trabzon yolunu tutar. Aradan yıllar geçer Yavuz Selim padişah olur. Şah İsmail’i Çaldıran’da mağlup ederek Tebriz şehrine girdikten sonra Şah’ın sarayına gider ve Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa’ya: “Osman Ağa! Şu kapı eşiğinde Şah’ın ata bindiği taşın altında kendi elimle koyduğum bin altın vardır, helâl maldır, sana hediye ettim!” der. Herkes hayretle bakışır. Osman Ağa taşı kaldırır, kesesi çürümüş, bin altın bir kor yığını halinde dururmuş…”
HİÇBİR OSMANLI PADİŞAHI HACCA GİTMEMİŞTİR
Yavuz Sultan Selim’den, yani Sultan’ın Mısır Seferi sonucunda Hicaz’ın Osmanlı Devleti’ne katılmasından sonra, Osmanlı padişahları saç ve sakal tıraşı olduklarında kesilen kıllar dikkatle toplanır, bir altın leğen içinde gülsuyu ile yıkanır ve güzel bir çekmece içinde biriktirilirdi. Her yıl Hac zamanında, sürre-i hümayun ile İstanbul hacıları yola çıkarken bu çekmece sürre eminine teslim edilir, o da götürür, Medine’de Peygamberin kabri civarında bir yere defnederdi. İşin ilginç yanı, aynı zamanda bütün Müslümanların halifesi olan Osmanlı padişahları her yıl sakal ve saç kıllarını Hicaz’a gönderdikleri halde kendileri hacca gitmemişlerdir. Osmanlı hanedanından hacca giden tek kişi Fatih Sultan Mehmet’in küçük oğlu Cem Sultan’dır. Hanedan mensubu şehzadelerin de saray denetiminden uzak kalacakları ve siyasi bir etkinlik fırsatı bulabilecekleri endişesiyle hacca gitmelerine izin verilmemişti. Osmanlı padişahları hacca gitmek yerine, kendi yerlerine birden fazla vekil gönderdiler. Örneğin 1573’te hacda Osmanlı hanedanını II. Selim’in kızı Şah Sultan temsil etmekteydi.
Bugünün mantığıyla bakıldığında, eski dönemlerde 8-9 ay süren hac yolculuğu boyunca payitahtın başıboş bırakılması akıl alacak iş olmadığından dolayı, Osmanlı padişahlarının hiç hacca gitmemiş olmaları dinen değilse de, siyaseten çok anlaşılır bir durumdur…
BAZI VEZİRLERİN LAKAPLARI
Sultanlara lakap takılır da vezirlere takılmaz mı! Üstelik Osmanlı döneminde hoşgörü bugünkünden bile iyi olduğu için lakaplarda birçok hinlikler de sezilmektedir. İlginç lakaplı bazı vezir veya sadrazamlara göz atalım:
Öküz Kara Mehmet Paşa, Yemişçi Hasan Paşa, Zurnazen Mustafa Paşa, Tırnakçı Hasan Paşa, Cenaze (Meyyit) Hasan Paşa, Hain Ahmet Paşa, Kavanoz Ahmet Paşa, Güzelce Ali Paşa, Mere Hüseyin Paşa, Tabanıyassı Mehmet Paşa, Boynueğri Mehmet Paşa, Kalaylıkoz Ahmet Paşa, Kabakulak İbrahim Paşa, Bıyıklı Ali Paşa, Keçiboynuzu İbrahim Hilmi Paşa, Mezomorto Hüseyin Paşa, Yedisekiz Hasan Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Daltaban Mustafa Paşa…
Bu gibi lakaplarla anılan vezirlerin hepsinin de birer hikayesi var. Örneğin Daltaban İbrahim Paşa saraya acemi oğlan olarak geldiğinde, daima yalınayak dolaştığı için kendisine ‘Daltaban’ lakabı takılmıştır. Öküz Mehmet Paşa bir öküz nalbandının oğlu olduğu için, Zurnazen Mustafa Paşa yeniçeri ocağında zurnacı olduğu için, Cenaze (Meyyit) Hasan Paşa sadrazamlığı boyunca hep hasta olduğu için, Hain Ahmet Paşa Osmanlı ordusunu Mısır Hıdivi’ne teslim ettiği için, Kavanoz Ahmet Paşa kısa ve şişman olduğu için, Güzelce Ali Paşa çok yakışıklı ve edepli bir adam olduğu için, Mere Hüseyin Paşa Arnavut olup sürekli Arnavutça “mere” lafını kullandığı için, Tabanıyassı Mehmet Paşa koca ayaklı ve düztaban olduğu için, Boynueğri Mehmet Paşa IV. Murat’ın Bağdat Seferi’nde boynundan zehirli okla vurulduğu için, Kalaylıkoz Ahmet Paşa babası kalaycı olduğu için, Kabakulak İbrahim Paşa koca kulaklı olduğu için, Bıyıklı Ali Paşa sadrazam olana dek sakal bırakmayıp bıyıklı olduğu için, Keçiboynuzu İbrahim Hilmi Paşa çok sıska olduğu için, Mezomorto Hüseyin Paşa Venediklilerle yapılan bir savaşta çok ağır yaralandığı halde ölmediği için (İtalyanca – mezzo morto: yarı ölü), Yedisekiz Hasan Paşa okuma yazması olmadığından imzasını sadece Arap rakamları olan yedi (V) ve sekiz () işaretlerini çizerek attığı için, Kuyucu Murat Paşa da Celali Ayaklanması sırasındaki asileri kuyulara doldurttuğu için bu lakapla anılmışlardır…
OSMANLI SADRAZAMLARININ “EN”LERİ
Yedi yüz yıl boyunca, bütün Osmanlı sadrazamlarının içinde uzun boy rekorunu Sokollu Mehmet Paşa kırmıştır: İki metreyi aşan bu büyük vezirin tarihimizdeki lakabı Tavil (Uzun) Mehmet Paşa’dır.
Osmanlı sadrazamları arasında şişmanlık rekoru da yine Kanunî Sultan Süleyman’ın sadrazamlarından Semiz Ali Paşa’dadır. O zamanlar bir cihan imparatorluğu olan ülkede Semiz Ali Paşa’yı taşıyabilecek ancak üç at bulunabilmişti.
Osmanlı sadrazamları arasında kısa boy rekoru da 17. yüzyıl ortalarında yaşayıp, IV. Mehmet’in vezirlerinden İpşir Mustafa Paşa ile II. Abdülhamit’in sadrazamı “Şapur Çelebi” lakaplı Küçük Sait Paşa’dadır.
Osmanlı tarihinde en kısa süre sadrazamlık yapan kişi IV. Mehmet dönemi sadrazamlarından Zurnazen Mustafa Paşa’dır. 5 Mart 1656 tarihinde sadrazamlığa getirilen Mustafa Paşa ayak divanındaki sipahilerin şiddetli itirazları sonucu 4 saat sonra sadrazamlıktan alınmış, yeniden Kaptan-ı Derya olmuştur.
PADİŞAHLAR VE ÇOCUKLARI
Osmanlı padişahları arasında en çok çocuğu olan padişah III. Murat’tır. Kız ve erkek çocuklarının sayısını tarihçiler 100 – 130 arasında verirler. Bunun biraz abartılı bir rakam olduğunu belirtsek de Osmanlı sultanlarının eşlerinden ve cariyelerinden çok sayıda çocuk sahibi oldukları bilinen bir gerçektir. Tarihsel kayıtlar eskilere gittikçe çok kesin olmamakla beraber, Osmanlı padişahları ve sahip oldukları çocuk sayıları şöyledir: Osman Gazi: 7 erkek, 1 kız; Orhan Gazi: 5 erkek, 1 kız; I. Murat (Hüdâvendigâr): 4 erkek, 2 kız; I. Bayezit (Yıldırım): 7 erkek, 1 kız; I. Mehmet (Çelebi): 5 erkek, 2 kız; II. Murat: 6 erkek, 2 kız; II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet): 4 erkek, 1 kız; II. Bayezit: 8 erkek, 6 kız; I. Selim (Yavuz Sultan Selim): 1 erkek, 4 kız; Kanuni Sultan Süleyman: 8 erkek, 2 kız; II. Selim: 7 erkek, 4 kız; III. Murat: 20 erkek, 4 kız; III. Mehmet: 4 erkek; I. Ahmet: 11 erkek, 4 kız; II. Osman (Genç Osman): 2 erkek, 1 kız; IV. Murat: 4 erkek, 2 kız; I. İbrahim: 8 erkek, 5 kız; IV. Mehmet (Avcı): 3 erkek, 4 kız; II. Ahmet: 2 erkek, 3 kız; II. Mustafa: 9 erkek, 11 kız; III. Ahmet: 14 erkek, 23 kız; III. Mustafa: 2 erkek, 5 kız; I. Abdülhamit: 7 erkek, 9 kız; IV. Mustafa: 1 kız; II. Mahmut: 15 erkek, 12 kız; Abdülmecit: 18 erkek, 18 kız; Abdülaziz: 7 erkek, 7 kız; V. Murat: 1 erkek, 3 kız; II. Abdülhamit: 9 erkek, 7 kız; V. Mehmet Reşat: 3 erkek; VI. Mehmet Vahdettin: 1 erkek, 3 kız…
Osmanlı padişahlarından I.Mustafa, II. Süleyman, I. Mahmut, III. Osman ve III. Selim’in ise hiç çocukları olmamıştır.
OSMANLI’NIN İKİZ BEBEKLERİ
Osmanlı hanedanında (bildiğimiz kadarıyla) on kez ikiz doğum gerçekleşmiştir. 7 Ekim 1692 tarihinde II. Ahmet ve Rabia Hatun’un çocukları olarak dünyaya gelen İbrahim ve Selim hanedanın ilk ikizleri, 2 Aralık 1904’te Şehzade Mehmet Seyfettin Efendi ve Nervaliter Hatun’un çocukları olarak dünyaya gelen Ahmet Tevhit ve Fatma Gevheri hanedanın son ikizleridir. II. Mustafa, II. Mahmut, II Abdülhamit ikiz babası olan diğer padişahlardır. Ancak I. Abdülmecit’in iki kez, II. Ahmet’in ise üç kez ikiz babası olması gerçekten dikkate değerdir.
ZEMBİLLLİ ALİ EFENDİ
Sekizinci Osmanlı şeyhülislâmı olan Zembilli Ali Efendi dede soyu nedeniyle Ali Cemâlî ismiyle tanınmıştır. Zembilli Ali Efendi evinin penceresinden bir zembil[2 - Zembil: Hasırdan örülmüş, sepet benzeri saplı torba] sarkıtır, dinî konularda soruları olanlar, sorularını bir kağıda yazıp zembile koyardı. O da akşamları zembilini çekip soruların cevaplarını yazar, zembili tekrar sarkıtırdı. Bu nedenle “Zembilli Ali Efendi” namıyla meşhur oldu. Doğum tarihi bilinmemektedir, 1526 (Hicrî: 932) yılında İstanbul’da öldü, türbesi Zeyrek Yokuşu’ndadır.
YAVUZ SULTAN SELİM
Ataları hep sakal uzattıkları halde, Yavuz Sultan Selim sakalını keserdi. Bunun sebebini soranlara “Sakalımı ele vermemek için kesiyorum” dediği rivayet edilir. Bir kulağına da küpe takardı. Son dönemlerde Yavuz’un küpeli göründüğü resimlerin aslında Şah İsmail’e ait olduğu da iddia edilmektedir; ancak Yavuz’un küpe taktığını iddia edenler de, tersini iddia edenler de çok sağlam kanıtlara sahip değildir. Yavuz 22 Eylül 1520’de “aslan pençesi” denen bir çıban yüzünden, henüz 50 yaşında iken vefat etti.
Yavuz Sultan Selim (Çizen: Erhard Schön – 1534)
BAKÎ KULLARI
Yavuz Sultan Selim döneminde kurulan “Bakî Kulları” adlı ekibin asıl görevi devlete borcu olanları gözaltına alarak, borcunu vermeye zorlamak, hatta gerekirse tutuklamaktı. Ekip ‘Başbakî Kulu’nun başkanlığında altmış kişiden oluşurdu. Tanzimat dönemine dek süregelen bu ekibin vergilerini ödemeyenleri hapsettikleri özel hapishaneleri bile vardı.
PARGALI’NIN ÇOCUKLARININ SÜNNET DÜĞÜNÜ
Kanuni şehzadelerini muhteşem bir törenle sünnet ettirir. Kısa bir süre sonra da veziri Makbul İbrahim Paşa’nın (Pargalı İbrahim) oğlu sünnet olur. Törene Kanuni de davetlidir. Bir ara Kanuni, vezirine der ki: “Söyle bakalım İbrahim Paşa, senin tören mi daha muhteşem, benimki mi?”
Kanuni övgü beklerken gelen yanıt şaşırtıcıdır: “Elbette benimki sultanım.”
Kanuni şaşırır, nedenini sorunca vezir: “Sizin düğününüzün başmisafiri fakir bendenizdi, benim oğlanın düğününün başmisafiri ise cihan padişahı Kanuni Sultan Süleyman’dı” der…
MİMAR SİNAN’IN GEMİLERİ
Van Gölü’nde yüzen ilk Türk gemisi 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. 1533 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın İran Seferi sırasında Van Gölü’nde karşı kıyıya gitmek için Mimar Sinan iki haftada üç adet kadırga yapıp donatarak büyük itibar kazandı. Büyük sanatkâr o zaman yeniçeri ocağında dülgerlikteki hünerleriyle tanınmış basit bir neferdi.
İNTİHAR EDEN VEZİR PAŞA
İstanbul’da Yenibahçe civarında Mimar Sinan eseri olan Hüsrev Paşa Türbesi, Türk yapı sanatının çok güzel eserlerinden biridir. Türbede yatan Hüsrev Paşa, Kanunî devrinde kubbe vezirliği yapmış, ağırbaşlı ve haysiyet sahibi bir kişiymiş. Divanda Sadrazam Süleyman Paşa ile birbirlerine hançer sıyırmaya kadar varan şiddetli bir tartışma yüzünden azledilince kendisini derin bir üzüntüye kaptırmış. Sarayına kapanarak bir açlık grevine başlamış ve sonunda da ölmüştür. Hüsrev Paşa, Osmanlı tarihi boyunca bu suretle intihar eden tek simadır.
BİZ SENİ UYANIK BİLİYORDUK!
Kanuni devri Osmanlı döneminin en kıymetli zamanıdır. Hem maddi, hem de manevi anlamda Osmanlı Devleti doruk noktasındaydı. Böyle huzur dolu bir ortamda, bir gün kadının biri Kanuni’ye müracaat ederek evinin soyulduğunu belirtmiş ve hırsızın yakalanmasını istemişti. Padişah:
“Bre kadın, bu nasıl uyku ki evin soyuluyor da hiç haberin olmuyor?”deyince, kadın sakin ve rahat bir şekilde:
“Biz seni uyanık biliyorduk Sultanım, onun için bu kadar derin uyuduk” der. Yanındakiler Sultan’ın bu yanıt karşısında küplere bineceğini düşünse de, Kanuni bir anlık sessizlikten sonra, “Haklısın kadın” der ve kadının zararını kendi cebinden öder.
BU DA OSMANLI HERKÜL’Ü!
16. yüzyılın namlı ok atıcı pehlivanlarından Miriâlem Ahmet Ağa 75 yaşındayken bir gün okçular başına gidip ok ısmarlamıştı. Esnaftan bir delikanlı: “Pehlivan! İhtiyarladın artık! Kolunda yay çekecek kuvvet kaldı mı ki?”diye takılınca Ahmet Pehlivan da atını çarşının kapısına sürmüş, kapıdaki zincirlere kollarıyla asılmış ve bacaklarını atının karnına sarmıştı. Sonra kollarını kısınca kendisiyle beraber koca atı da yerden havaya kaldırmış ve gülerek: “Eh oğul, pazularımda azıcık bir şey kalmış gibi!” demişti. Ahmet Ağa’nın daha gencecik bir delikanlıyken memleketi olan Manisa’da odun yüklü bir eşeği bacaklarından tuttuğu gibi havaya kaldırdığı, yeni kesilmiş iki koyunu birer koluyla havada tutarak iki kasaba yüzdürdüğü bilinirse, bu yaptığı da şaşırtıcı olmasa gerek!
‘AVRAT PAZARI’ NE DEMEK OLA Kİ?
Bir zamanlar İstanbul’da satıcıların da müşterilerin de sadece kadınlardan oluştuğu ve “avrat pazarı” denen pazarlar kurulurdu. Cerrahpaşa’da, Kocamustafapaşa Caddesi boyunca, Arkadius Sütunu önünden Taşmektep’e, oradan da Bayrampaşa Medresesi ve Türbesi’ne çıkan Yağhane Sokağı’ndan Haseki Caddesi’ne kadar olan kocaman araziye avrat pazarı kurulduğu için sonraları o bölgenin adı da Avratpazarı olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan kendi adına hayrat yaptıracağı zaman da özellikle bu bölgeyi seçmişti.
OSMANLI DÖNEMİNDEN BİR İNSAN HAKLARI BİLDİRİSİ
Kanuni Sultan Süleyman 1389 yılında Kosova Savaşı ile fethedilen Arnavutluk’a bağlı Belgrad Bölgesi’nde yaşayan halkın haklarının korunması için, 1558 yılında Belgrad Kadısı’na gönderdiği “Ferman”da şöyle buyurmaktadır:
“Devlet askerleri (Sipahiler), biçilmeyip el ile yolunan ottan zorla vergi alırlar imiş, kaldırdım. Askerler ev yakınında bulunan bağ, bahçe ve bostanlardan yemeklik için üretim yapanlardan para almak isterler imiş, almasınlar, yasakladım. Boş yerlere tarla açanlardan, ihya edenlerden vergi alınmasın. Nehir üzerlerindeki dolap ve karaca değirmenler, yeni yapılmış olsalar dahi fazla vergi alınmasın. Askerler, tarla ürünlerini satmak için, halka pazar yerine götürmelerini isterler imiş, pazara götürülmesin, teklif dahi edilmesin. Askerler ‘boyunduruk hakkı’ diye vergi almasınlar. Askerler savaşa gitseler, geride kalan mallarını köy halkından güvenilir adamlar korusunlar. Yeni evlenen askerlerden ‘gerdek hakkı’ diye vergi alınır imiş, bundan böyle alınmasın. Savaş esnasında bile askerler eve girip arı kovanlarına dokunmasınlar. Ve yerleştiği yerde, evleri önünde, sancakları altında kendi geçimleri için ürettikleri arı kovanından dahi vergi alırlar imiş. Onu dahi göresin. Başka kovanlık olmayıp, evleri yanında ve sancakları altında olan kovandan dahi vergi aldırmayasın. Kovan hakkı bahanesi ile askerler savaş esnasında bile bu bahaneyle evlere girmekten men eylensin. Bu husus için şikayet ettirmeyesin.”
ESKİ ZAMANLARDA ESİR TİCARETİ
Osmanlı, esirliği ve esir ticaretini kaldıran uluslararası anlaşmayı tanıyıncaya kadar, İstanbul’da ki büyük Esir Hanı ve Esir Pazarı, Nuruosmaniye Camii’nin Tavukpazarı tarafında idi. Daha doğrusu, bu cami 18. yüzyılın ikinci yarısında Esir Hanı yanında inşa edilmişti. Oğlan ve kız, köle ve cariye alım satımı türlü uygunsuzluklara, fuhşa müsait olduğu için, esircilik kefalete bağlanmış, esirciler sıkı devlet kontrolü altında tutulmağa çalışılmış, buna rağmen çeşitli edepsizlikler olmuş ve zaman zaman şiddetli tembihler, yasaklar çıkmıştır. Kadın veya erkek esirciler ile esir tellallarının edepsizleri tarafından yapılıp da 16., 17. ve 18. yüzyıllarda İstanbul Kadılığı’na gönderilen fermanlardan öğrendiğimiz başlıca uygunsuzluk, sahibi tarafından satılan köle ve cariyeleri ucuza kapatmaktı, fakat asıl korkunç yanları mesleklerini fuhşa vasıta yapmalarıydı. Kendi ellerindeki taze dul cariyelerle sakalı bıyığı bitmemiş köleleri yüksekçe bir para karşılığında bekâr odalarına götürüp birkaç gün kapattırırlar, haber alınıp da zabıtaca sorguya çekildiklerinde: “Esire talip oldu, pey akçesini[3 - Pey akçesi: Peşinat parası.] verdi, beğenmedi, peyden geçip geri getirdi, günahımız yoktur, usul budur” derlerdi.
Bazı kadın esirciler ve özellikle esir tellalları da evleri ve konakları dolaşırlar, güzel ve bakımlı cariyeler için değerinden kat kat üstün bir fiyat vererek; “Bir zengin efendi cariye ister, satıverelim” diye sahip veya sahibesinin tamahını tahrik ederler, bir miktar pey akçesine kızı alırlardı. İstanbul’da ticaretle meşgul zengin Hristiyanlara, Polonya ve Boğdan elçilerine götürürler, büyük bir ücret karşılığında kızı birkaç gün kapatırlar, kıza da sus hakkı bir küpe veya yüzük alıverirler, sonra yerine iade edip: “Huyunu veya kaşını gözünü beğenmedi, peyinden vazgeçti, kıza da bir küpe aldı” derlerdi.
1559 (Hicrî: 967) yılında, gayrimüslimlerin esir ve azatlı köle kullanması kesin olarak yasak edildi. Bu yılın Safer[4 - Safer: Arabî ayların ikincisi.] ayında İstanbul Kadılığı’na gönderilen bir ferman ile gayrimüslimlerin yanında bulunan azatlı veya esir köle cariyelerin tespiti emredildi. Sonra aynı yılın Cemaziyel Ahir’inde[5 - Cemaziyel Âhir: Arabî ayların altıncısı.] çıkan ikinci bir fermanla gayrimüslimler yanındaki esirlerin bedeli karşılığında sahiplerinden alınarak Müslümanlara satılması ve azatlıların da Müslümanlar yanında çalışmalarının temini emredildi. Bu tarihten itibaren gayrimüslimler köle ve cariye kullanamadılarsa da, yukarıda anlatılan uygunsuz esirciler ve esir tellâlları aracılığıyla nihayet birkaç gece için meşreplerine uygun ve kendi kalplerini hoş edecek köle ve cariye bulmakta sıkıntı çekmediler.
KANUNİ’NİN CENAZE NAMAZLARI
Kanunî Sultan Süleyman’ın cenaze namazı üç defa kılınmıştır: ilk namazı Macaristan’da Zigetvar Kalesi önündeki Türk ordugâhında bulunan otağ-ı hümayunda, büyük padişahın ölümü askerden saklandığı için, gizli olarak kılınmıştı. İkinci namaz babasının cenazesini Belgrad’da karşılayan yeni padişah II. Selim’in de katılımıyla Belgrad sahrasında kılınmıştı ve bu namaza 25.000 kişi katılmıştı. Üçüncü namaz da İstanbul’da, Süleymaniye Camii’nin musalla taşı önünde kılındı. Bu namaza bütün İstanbul halkı katıldı. Gerilere doğru bütün sokaklar, Süleymaniye’den Fatih’e kadar cemaatle dolmuştu… Bu namazın beş yüz imamla kılındığı rivayet olunur. Asrın büyük şairi Bâki’nin de meşhur “Sultan Süleyman Mersiyesi”ni ilk defa bu cenaze töreninde okuduğu, şairi dinleyenlerin hıçkırıklarının gökyüzünü tuttuğu söylenir.
MİMAR SİNAN VE YUMURTALI HARÇ
Dönemin padişahı Sultan II. Selim, Mimar Sinan’a şanına yakışır bir camii inşa etmesini buyurmuş. Sinan hemen kolları sıvamış Selimiye Camii’ni yapmaya başlamış. Temeller kazılmış, iskeleler kurulmuş… Çalışmalar sürerken Mimar Sinan bir gün elinde bir yumurtayla çıkagelmiş. Kendi kendine bir şeyler mırıldanıyormuş, aklından hesap yapıyormuş gibi bir hali varmış. Sonra eğilmiş ve yumurtayı inşaat kumuna kırmış ve başlamış karıştırmaya… Görenler şaşırmış tabii. Bir müddet sonra: “Tüm inşaatta bu harcı kullanacağız.” diye buyurmuş. Sırf bu harç meselesi için Edirne Karaağaç’ta bir çiftlik kurdurtmuş. 30.000 tavuğun her gün düzenli olarak yumurtaları toplanıp kumla ve kille karıştırılıp camide kullanılmış.
Osmanlı’da inşaat ustalarının çalışması
YOKSA HÜRREM BİR İTALYAN SOYLUSU MUYDU?
Vatikan Gizli Arşivi’ne araştırmalar yapan Türkiye Katolik Ruhani Reisler Kurulu’nun Resmi Tarihçisi Dr. Rinaldo Marmara dört yıl süren araştırmalarının sonucunu 2012 yılı Nisan ayı başında şöyle açıklamıştır:
Belgede çıkartılan soyağacının en tepesinde Hürrem Sultan’ın annesi olduğu iddia edilen İtalyan asilzadesi Hanne Marsilli’nin adı bulunuyor. Hanne Marsilli’nin çocukları Leonardo Marsilli ve Margherita Marsilli isimlerinin Yazılı olduğu soyağacında daha sonra her iki kardeşin de soyunun devamı ayrı ayrı belirtiliyor. Leonardo’nun ağacında Cesara Marsilli, Alessandro Marsilli, Laura Marsilla ve Fabio Chigi isimleri yazılı. Dr. Marmara bu soyağacına kısa bir not düşmektedir: “Laura Marsilli’den sonra soyadı Chigi’ye dönüşüyor. Görülen o ki Laura Marsilli, Vatikan’ın en önemli ailelerinden olan Chigi ailesinden birisiyle evlenmiş ve bu evlilikten de Fabio Chigi yanı Papa 7. Alessandro dünyaya gelmiş”
Soy ağacının diğer ucunda ise tanıdık iki isim görülmektedir: Sultan Süleyman ve La Rossa (Kızıl) lakaplı Margherita Marsilli. Bu iki ismin hemen altında Selim, İbrahim ve Mehmet isimleri yazılıdır. Dr. Marmara’ya göre: “Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’ın oğlu Selim, 11. Osmanlı padişahı olarak tahta çıktı. Soyağacında Selim’den sonraki diğer padişahların adı belirtilmemiş ve 18. Osmanlı padişahı 1. İbrahim ile 19. Osmanlı Padişahı 4. Mehmet’in adı yazılmış. 4. Mehmet’in adının altına da “Hükmeden Padişah” notu düşülmüş. Demek ki bu belge hazırlandığında Osmanlı tahtında 4. Mehmet oturuyordu.”
Rinaldi’nin araştırmalarında bulduğu bir belgeye göre de “Hürrem Sultan bugüne kadar sanıldığı gibi yoksul bir Ukraynalı köle değil, hem İtalyan hem de zengin bir ailenin kızı. Hatta ailesinin şatosu var. Ancak bu belge Hürrem Sultan ile ilgili hazırlanmamış. Bu belgenin üçüncü sayfasında bir soyağacı çıkartılıyor. Bu soyağacına göre ise Hürrem Sultan’ın soyundan gelen Padişah 4. Mehmet ile erkek kardeşi Leonardo’nun soyundan gelen Papa 7. Alessandro akrabadır.”
KOL VE SAKAL MESELESİ
Osmanlı donanmasının ilk defa bozguna uğradığı İne-bahtı Deniz Savaşı’ndan sonra, II. Selim’in emriyle yeni bir donanma kurulur. Donanmayı kurmakla görevlendirilen Kılıç Ali Paşa bahar ayında donanmayı her şeyi ile hazırlamıştı. İnebahtı Savaşı bozgunundan sonra Sokollu[6 - Bazı ciddi kaynaklarda bile “Sokullu” yazılışına rastladığımız bu sadrazamın asıl adı “Bajo Nenadić”tir ve Sırp Ortodoks olarak doğmuş, 1516 yılında devşirme olarak Osmanlı’ya alınmıştır. Doğduğu yerin adı Sırpçada “Sokolovići”, Osmanlıcada “Sokol” olduğu için “Sokollu” lakabını almış olması çok doğaldır… (Bu konuda Prof. Mustafa İmamović’in makalesi okunmaya değer: http://web. archive.org/web/20091027141616/http://www.geocities.com/famous_bosniaks/MEHMED_PASA_SOKOLOVICH.html )] Mehmet Paşa 7 Mart 1573’de Venedik Büyükelçisi Barbaro’ya:
“Biz sizden Kıbrıs’ı alarak kolunuzu kestik. Siz ise donanmamızı İnebahtı Savaşı’nda yenmekle bizim sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kol yerine gelmez ama tıraş edilen sakal daha gür biter!”
SUMATRA’DAKİ TÜRK ÇANI
Sumatra adasındaki en büyük kilisenin çanı eski bir Türk topundan yapılmıştır ve üzerinde II. Selim’in tuğrası vardır. 1570 yılında Sumatra’dan gelen bir istek üzerine oraya gönderilen silahlar arasında Açe elçisinin II. Selim’e hediye olarak verdiği bir torba Sumatra biberine ithafen, ‘lada seçupak’ (bir torba biber) adlı dev top da bulunmaktaydı. Bu top 16’ıncı asırda Sumatra Müslümanlarına yardım için İstanbul’dan gönderilen Türk döküm ustaları tarafından orada dökülmüş, üzerine de bu ada Müslümanlarının Osmanlı’ya tabiiyetinin alâmeti olarak bu padişahın tuğrası konmuştu.
II. Selim’in Tuğrası
GARİP HUYLU BİR VEZİR
16. yüzyılın en namlı vezirlerinden Gürcistan Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa (1528 – 1585) geceleri yatakta yatmazdı. Her akşam saz, söz ve köçek oyunlarıyla eğlenirdi. Önünde kurulmuş bir işret sofrası bulundurmazdı; el çırpar saki içkisini getirir, diğer içoğlanları da ellerinde tabaklarla önünde diz çökerek çeşitli mezeleri sunarlar ve sonra edeple çekilirlerdi. İçki, saz ve köçek faslı bitince, Osman Paşa, mutemet hizmetkarı olan sakisini çağırır, başını bu gencin omzuna dayar öylece birkaç saat uyurdu, sonra kalkar, abdest alır, teheccüd namazına durur, hüngür hüngür ağlayarak ibadet ederdi. Öyle ki seccadeden kalktığı zaman seccadenin gözyaşlarıyla bir bardak su dökülmüş gibi ıslanmış olduğunu görürlerdi.
MAYMUNLARIN İDAMI
Osmanlı Türklerinin maymunları donanmada görevlendirdikleri, bu hayvanları gemilerin serenlerine çıkartmak suretiyle gözcülük yaptırdıkları eskiden beri bilinmektedir. Akdeniz’i Türk gölü haline getiren Osmanlılar, özellikle II. Bayezit’ten sonra gemicilik sanatıyla, deniz seferlerinin incelikleriyle daha fazla meşgul oldular. Bu arada, uzağı görme yeteneği son derece gelişmiş olan eğitimli maymunlardan yararlanma yoluna gidilmişti. Kısaca söylemek gerekirse, ünlü denizcilerimiz maymunları birer dürbün veya teleskop gibi kullanıyorlardı. Kuzey Afrika’dan getirilen iri maymunları Gelibolu ve İstanbul tersanelerinde bir güzel eğittikten sonra, savaş gemilerinde gözcü olarak görevlendiriyorlardı. İşte böyle ciddi bir şekilde terbiye edilen gözcü maymunlar gemilerin serenlerine ve cundalarına çıkıyorlar, ufukları gözetliyorlar, engin denizlerde kendilerine doğru yanaşmakta olan bir gemi görünce, kendilerine özgü yöntemlerle derhal aşağıya haber verip gerekli önlemlerin alınmasına vesile oluyorlardı…
Eski İstanbul’da yelken, halat, makara, zift, varil… Kısacası bütün gemici ihtiyaçlarının satıldığı yer Galata’da, iki köprü başı arasındaki saha idi. Gazi Köprüsü başında, Sokollu Mehmet Paşa Camii (Azapkapısı Camii) civarında da bir sıra maymuncu dükkânı vardı; burada tersane gemileri ve tüccar gemileri için eğitimli maymunlar satılırdı. III. Murat’ın hocası olup daha sonra da Rumeli kazaskerliği yapan Molla Abdülkerim Efendi gayet tutucu, sinirli, her aklına geleni yapan, padişah üzerindeki nüfuzuna dayanarak hiç kimseden korkmayan bir adamdı. Güzel konuşur, camilerde vaaz ettiği zaman dinleyicileri çok memnun ederdi. Bir gün, bu hoca bir kitapta “maymun cinselliğe âlet olur” diye bir yazı okumuş, sinirinden ateş kesilmişti. Hemen arkasına binlerce insan toplayarak Azapkapısı Çarşısı’na gitmiş, maymuncu dükkânlarını basmış, ne kadar maymun varsa yakalatıp hayvancıkları oradaki ağaçlara astırarak idam ettirmişti. Bu olaydan sonra hocaya da “Maymunkeş[7 - Maymunkeş: Halkın yanlış bir dilbilgisiyle, “Maymuncu” anlamına getirmek isteyerek kullandığı bu söz aslında “maymun çeken” (esrar çekmek gibi) anlamına gelen Arapça+Türkçe+Farsça bir tamlama olmuş…] İmam” lakabı takılmıştı.
TOP GÜLLESİ YAPILARAK İDAM EDİLEN ADAM
Osmanlı’da yakalanan ağır suçluların işkencelerle idam edilmesi yaygın bir uygulamaydı. Bu işkenceler bazen de çengele asma, çarmıha germe, hatta kazığa oturtma biçimlerinde yapılırdı. 16. yüzyıl sonlarında, Bostancıbaşılardan Ferhat Ağa bir defaya mahsus olarak bir de “topla atma” cezası icat etmişti: Suçlu genç bir yeniçeri idi, bir imamın nikâhlı genç karısını kandırıp kaçırmış, kadının saçlarını keserek oğlan kıyafetine sokmuş, bir müddet yanında pervasızca gezdirmişti. Üsküdar’da yakalandı, Tophane’ye götürüldü. Ferhat Ağa o kadar kızmıştı ki o dönemde yaygın olan çengel, çarmıh, kazık gibi ağır cezaları az gördü; delikanlıyı çırılçıplak soydurttu, bilek, dirsek, diz ve ayak eklemlerini demir çekiçlerle kırdırıp zavallıyı yağlı paçavralara sararak bir havan topunun namlusuna gülle gibi tıktırttı, sonra topu ateşleterek havaya fırlattı, paramparça etti.
GAZİ KOÇ
16. yüzyıl sonlarında Almanlar, Macaristan’daki Sobotska kalemizi kuşattılar. Bu kuşatma bir Kurban Bayramı arifesine rastlamıştı. Kalenin muhafızları bayramda kesmek için gayet büyük bir koç beslemişlerdi; kendilerine imdat gelmeyeceğini anlayan 100 kadar muhafız atlarına bindiler ve kaleden yalınkılıç çıkarak düşmanın kuşatma hatlarını yardılar ve kurtuldular. Bu çıkış hücumuna kaledeki koç da katılmış ve boynuzlarıyla iki Alman askeri öldürerek, atlılarla beraber Budin’e kadar gelmişti. Askerler adını “Gazi Koç” koydular ve Kurban Bayramı’nda Budin’de kestiler.
UĞURSUZ SAAT
Müverrih Peçevî İbrahim Efendi cellât mezadı ve uğursuz eşyalar üzerine son derece etkileyici bir hikaye aktarmaktadır:
16. yüzyıl sonu saray ricalinden Kapıağası Gazanfer Ağa, Padişah III. Murat üzerindeki sonsuz nüfuzu sayesinde rüşvet yolundan büyük bir servet yapmıştı. O zamanlar İstanbul’da Rüstem Ağa isminde namlı bir saatçi ve kuyumcu vardı. Gerçekten büyük sanatkârdı ve Gazanfer Ağa bu zata fevkalâde kıymetli elmaslarla süslü bir koyun saati[8 - Koyun saati: Cep saatinin daha büyüğü olup, koyunda taşınan saat.] yaptırmıştı. Saatin mücevherlerini de kendisi vermişti. Kapı Ağası Gazanfer Ağa cellâda verilince, Ağa’nın kıymetli taşlarla süslü saati koynundan çıkmış, cellâdın eline düşmüştü. Cellâtlar başlı başına bir servet olan bu saat için bir mezat yaptılar. Saati cellât mezadından Tırnakçı Hasan Paşa satın almıştı. Kısa süre sonra Tırnakçı Paşa da idam olundu, saat yine cellât mezadına düştü. Bu sefer de bu harikulâde güzel saati pek ucuz bir bedel karşılığında Kasım Paşa satın aldı. Bir iki ay geçmedi, Kasım Paşa da cellâda verildi, saat onun da koynundan çıktı ve üçüncü defa cellât mezadına düştü. Bu sefer de Gazanfer Ağa’nın uğursuz saatini Sadrazam Derviş Paşa satın aldı ve “Civan Bey” lakaplı kardeşine hediye etti. Civan Bey’in asıl adı bilinmemektedir; çünkü pek genç yaşında, yani tüysüz bir delikanlı iken sadrazamın himayesiyle Eğriboz Sancak Beyliği’ne tayin edilmiş ve “Civan Bey” dene dene adı unutulmuştur.
Müverrih Reçeli İbrahim Efendi ile bu Civan Bey Eğriboz’daki Bey konağının deniz üstüne kurulmuş salaş taraçasında sohbet ediyorlarmış. Söz saatten açılmış. İbrahim Efendi de saat meraklısı imiş. Civan Bey koynundan çok süslü bir saat çıkararak müverrihe göstermiş. İbrahim Efendi: “Ömrümde bu kadar güzel saat görmedim!” deyince Civan Bey de saatin hikâyesini anlatmış. Peçevî elindeki saati hemen bırakarak “Bu nasıl hediye! Böyle uğursuz saati insan düşmanına vermez!” demiş. Bu söz Civan Bey’i etkilemiş, hemen hançeriyle saatin elmaslarını çıkarmış ve bir çekiç ile de çarklarını kırarak denize atmış…
Denizin dibinde saatin parıltısı bile görülüyormuş. Civan Bey’le İbrahim Efendi taraçada otururlarken bir atlı gelmiş, Civan Bey’e vazifesinden azledildiğini tebliğ etmiş. Civan Bey şaşırmış: “Azlimizi gerektiren bir şeyimiz yok idi!” demiş. Gelen adam: “Beyim! Sadrazam Derviş Paşa idam olundu. Sizin de idamınız için ferman çıkıp Bostancıbaşılara gönderildi, ama sonra şefaatçileriniz himmet ettiler. İkinci bir ferman ile ben gönderildim ve idamınızla görevlendirilenlere ancak yarım saat önce yetişebildim!” cevabını vermiş.
Bu olayı aktaranlar der ki, ikinci fermanı getiren adam, idam fermanını getirenlere Civan Bey meşhur saati çekiç ile kırdığı anda yetişmişti!
Osmanlı’da bir düğün minyatürü
BAŞIYLA FUTBOL OYNANAN VEZİR
16. yüzyıl sonlarında, III. Mehmet devrinin büyük nüfuz sahibi vezirlerinden Doğancı Kara Mehmet Paşa aslında bir Ermeni idi. III. Mehmet’in maiyetine şehzadeliğinde girmiş, terbiyesi, zarafeti, nüktedanlığı ile bu padişahın has nedimeleri arasına girmişti. Kubbe veziri (devlet bakanı) idi, fakat padişah ona öyle takdir ediyordu ki herkes kendisini sadrazamlığa en kuvvetli aday olarak görüyordu. Sadrazam Bosnalı İbrahim Paşa ile aralarının açılması kendisini felakete sürükledi. Gayet kurnaz ve sinsi olan İbrahim Paşa hasmını mahvetmek için, makamının geniş yetkilerini kullanamadı, padişahtan çekindi. Ama el altından askeri teşvik etti, askere ulufe[9 - Ulufe: Osmanlı’da askerlere üç ayda bir verilen maaş.] dağıtılacağı bir divan gününde asker para alamayınca Kara Mehmet Paşa’nın başını istedi ve ayak diredi. “Padişah Mehmet Paşa’yı bize tercih ederse biz de bizi seven bir şehzadeyi ona tercih ederiz” dediler. Padişah büyük bir ızdırap içinde Mehmet Paşa’yı feda etti. Paşa divandan kaldırılıp siyaset meydanına götürüldü, başı kesildi. Kesik başı alan yeniçerilerle sipahiler saray avlularından Atmeydanı’na kadar, top gibi, ayaklarıyla vurarak oradan oraya yuvarlaya yuvarlaya götürdüler, bir türlü ellerinden almak mümkün olmadı. Sonunda, kendi sadık kâhyası paşanın kesik kellesini 400 altına asilerden satın aldı ve gövdesinin yanına koyarak gömdürdü.
SOKOLLUZÂDE HASANPAŞA’NIN CENNET BAĞI
Sadrazam Sokollu Mehmet Paşa’nın oğlu Hasan Paşa 16. yüzyıl sonlarının en namlı ve en zengin vezirlerindendir. Müverrih Peçevî İbrahim Efendi onun hayatından söz ederken şöyle anlatır: “Gayet yakışıklı, gösterişli, bir şehbaz ve şehlevend vezirdi. Ama çok mağrurdu, gözüne kimseyi kestirmez, akranı şöyle dursun üstüne bile iltifat etmezdi. Yanında daima bir mahbup gözde hazinedarı bulunurdu, kendi ne giyerse hazinedarı oğlana da onun eşini giydirirdi. Bindiği atın eşi ata bindirir ve hazinedarı ile at başı beraber giderlerdi. Çoğunlukla da al atlas entari giyerdi. Beline altı parça süslü paftadan oluşan bir altın kemer bağlardı ki bu kemerin paftaları üzerinde Zümrüdüanka kuşu resimleri vardı. Bağdat valisi iken üstat kuyumculara gümüşten büyük bir bahçe yaptırmıştı. Kurulup toplanabilen ve paşa tarafından “cennet bağı” adı verilmiş olan bu gümüş çiçek bahçesi bahar açmış dallardan, nar ve turunç fidanlarından oluşmuş, pek güzel ve seyretmesi insanı hayretten hayrete düşüren bir kuyumculuk şaheseriydi. Hasan Paşa bir gün Bağdat’tan gelirken haydut saldırısına uğradı. Sokolluzâde’nin yanında maiyetinden başka kuvvet olmadığından, Tokat Kalesi’ne kapanmaya mecbur olmuştu. Peşindeki haydut Deli Hasan bir taraftan Tokat’ı kuşatma altına almış, diğer taraftan da Paşa’nın ardı sıra gelen ağırlığını, hazinesini ve meşhur cennet bağını eline geçirmişti. Deli Hasan, Paşa’nın hazinesini eşkıyaya bölüştürürken kıymetli kumaşları arşın yerine kılıçla ölçtürmüş, altın ve mücevheri de kalkan ile üleştirmişti. Cennet bağına gelince önce onu kurdurmuş, ayakdaşlarıyla beraber bir müddet seyretmiş ve sonra o sanat eserini de kırdırarak adamlarına dağıtmıştı. Hasan Paşa’ya gelince bir sabah Tokat Kalesi burçlarında Deli Hasan’ın baldırıçıplak ordusunu seyrederken karşı tarafta bir keskin nişancı tarafından atılan bir kurşunla alnından vurularak ölmüştü.”
“HAYATI ROMAN” BİR ADAM: ABAZA MEHMET PAŞA
I. Ahmet zamanında Anadolu’da yaşanan Celâli İsyanı’nın ileri gelen simalarından Canbolat oğlu Ali Bey’in Mehmet isminde gayet sevgili bir Abaza kölesi vardı. Bir an bile yanından ayırmadığı bu çocuğu kendisine hazinedar yapmıştı. Sadrazam Kuyucu Murat Paşa, Canbolat oğlu ile yaptığı çok kanlı bir muharebede Celâlîleri bozguna uğratmış, koca Oruç Ovası yaralı ve ölülerle kaplanmıştı… Paşa bunları ölü-yaralı diye ayırmakla uğraşmaktansa kocaman kuyular kazdırıp tamamını gömdü. Zaten “Kuyucu” lakabı da bu olaydan gelmedir…
Takip kuvvetlerinin getirdiği esirlerin de sorguya çekilmeden kuyuların ağzında diz çökertilip boyunları vuruluyordu. Canbolat oğlunun hazinedarı Abaza Mehmet de yakalanmıştı, henüz 15-16 yaşlarında ve melekler kadar güzel bir gençti. Boynu vurulmak üzere çökertilmişken Mehmet’i yeniçeri ağası Halil Ağa gördü, acıdı, ölümden kurtararak yanına aldı, manevî evlat edindi. Abaza Mehmet, Halil Ağa’nın himayesinde devlet hizmetine girdi. Babalığı sadrazam olunca o da vali ve “Abaza Mehmet Paşa” oldu. Fakat Oruç Ovası’ndaki müthiş hatıra, Murat Paşa’nın kuyusu gözünün önünden hiçbir zaman silinmedi ve o gün kendisini öldürmek için çökertmiş yeniçerilere karşı içinde sönmez bir kin besledi. Paşa Erzurum Valisi iken İstanbul’da Genç Osman, yeniçerilerin çıkardığı bir ihtilâlde tahttan indirilmiş ve Yedikule Zindanı’nda boğulmuştu. Abaza Mehmet Paşa bunu fırsat bildi, Sultan Osman’ın kan davasını güderek isyan etti ve işe Erzurum’dan başlayarak, ne kadar yeniçeri varsa öldürttü. Sonra Sivas’ı ele geçirdi ve orada da bir yeniçeri katliamı yaptı. Erzurum’dan Kayseri’ye kadar Anadolu’da yeniçeri dolaşamaz olmuştu. Yeniçeriler kısa diz çakşırı giyerlerdi; bundan ötürü dizleri, baldır ve bacaklarına nispetle yanık tenli olurdu. Yollardaki bütün yolcular Abaza’nın askerleri tarafından çevrilir, çakşırları çıkartılıp dizleri muayene olunurdu: Kısa diz çakşırı giymek huyu olup da yeniçeri olmayan nice masum insanlar da “sen yeniçerisin” diye idam olunmuştu. Abaza isyanı beş yıldan fazla sürdü. Nihayet IV. Murat zamanında aman diledi, affedildi. İstanbul’a geldi, bu genç padişahın yakın dostu ve has nedimi oldu. Yakışıklı ve güzel adamdı, giyimine, kuşamına aşırı itina eden şık bir adamdı. İstanbul’da onun gibi giyinmek moda oldu, padişah bile “Abaza kesimi” (Çerkeska) denilen giysilerden yaptırdı. Aslında, valiliğinden büyük bir serveti vardı, ama padişahın en sevgili gözdesi Silâhtar Mustafa Paşa ile geçinemedi. Mustafa Paşa’nın babası Bosnalı Sinan Bezirgân adında bir adamdı ve eskiden Abaza Paşa’nın gadrine uğramıştı. Mustafa Paşa bunu unutmamıştı. Silahtar’ın telkinleriyle padişahın gözünden düşürüldü. Bir gün saraya davet edildi, gelir gelmez Bostancıbaşı Duca Mustafa Ağa tarafından tevkif edildi ve Çinili Köşk’e hapsedildi. Akşamın alacakaranlığında da idam için ferman çıktı. Cellât Kara Ali yamağıyla köşke geldi. Kendilerine namaza durmuş birisini gösterip: “Abaza Paşa budur!” dediler, onlar da kement atıp boğdu. Ertesi günü, Padişah’ın emriyle Abaza Mehmet Paşa’ya büyük bir cenaze düzenlendi. Naaş, Vezneciler’de, vaktiyle henüz bir çocukken kendisini öldürtmek isteyen Kuyucu Murat Paşa’nın türbesinde, bu meşhur sadrazamın yanına defnedildi.
Aradan yıllar geçti, IV. Murat öldü, Sultan İbrahim padişah oldu. Silâhtar Mustafa Paşa idam olundu, Bostancıbaşı Duca Mustafa da bir valilik ile İstanbul’dan sürüldü.
1620 (Hicrî: 1036) yılında idi, bir gün İran sınırından bir adam Erzurum’a çıkageldi ve “Ben Abaza Mehmet Paşa’yım!” diye Erzurum’daki Abaza Paşa sarayına geçti kuruldu. Abaza Paşa’nın Erzurum’daki eski dostları ziyaretine koştular. Evet… Bu adam, yıllarca evvel İstanbul’da idamını işittikleri Abaza Mehmet Paşa idi… Kendilerine eski günlerin anılarından bahsediyor, hatta onların unuttuğu birçok şeyi o hatırlıyordu! Paşa, macerasını eski arkadaşına şöylece nakletmişti:
“Silâhtar Mustafa’nın ısrarlarına mağlup olan IV. Murat bir içki sofrasında Abaza’yı öldürteceğine söz vermişti; fakat pek az sonra bu kararına pişman olmuştu. Has nedimini tevkif ettirmiş, sarayda Abaza Paşa diye bir idam mahkûmunu boğdurtmuştu. Paşayı da gece, saray rıhtımından tebdil kıyafetle bir gemiye bindirmişler, Gelibolu’ya göndermişlerdi. Abaza Paşa oradan bir Cezayir gemisine atlamış, Cezayir’e gitmiş, adını sanını değiştirerek korsan olmuştu… Bir zamanlar giyinişi, kıyafeti İstanbul gençleri tarafından taklit edilen zarif adam yalın ayaklı, çıplak baldırlı, eli çatal bıçaklı bir Mehmet Dayı idi artık ve bir kadırga sahibi olmuştu. Yedi yıl Akdeniz’de dolaşmış, Septe Boğazı’ndan Atlas Okyanusu’na çıkmış ve bir deniz muharebesinde Danimarkalılara esir düşmüştü. Danimarkalılar da onu Portekiz Kralı’nın gemicilerine satmışlardı. Portekizliler Doğu lisanlarına aşina olan bu esirden çevirmen olarak yararlanmak istemişler, onu bir Portekiz filosuyla Hint seferine yollamışlardı. Fakat Mehmet Dayı’nın bindiği gemi Çin sularında müthiş bir fırtınaya tutularak batmış, yalnız bu Müslüman gemici, bir kalas parçasının üstünde sahile düşüp canını kurtarmıştı. Düştüğü sahil halkı Müslüman’dı, onunda Müslüman ve bir Osmanlı padişahının nedimi ve paşası olduğunu öğrenince kendisine hürmet göstermişler, yol harçlığı vermişlerdi. Abaza Mehmet Paşa da bir kervana katılarak Çin, Türkeli, Horasan, Belh ve Buhara üzerinden İran’a, oradan da Erzurum’a gelmişti. Abaza Mehmet Paşa’nın gelişi ve ağzından dinlenen baş döndürücü maceraları bütün Erzurum halkını heyecana düşürmüştü. Veli Süleyman Paşa keyfiyeti ayrıntılı bir raporla İstanbul’a, Sultan İbrahim’e bildirdi. Zaten evhamlı ve hasta olan Sultan İbrahim sonsuz bir telaşa düştü… Koca bir padişahın fermanıyla idam olunan bir adam yıllar sonra elini kolunu sallayarak meydana çıkarsa, o padişahın kendisi de bir gün ahretten dönebilirdi. Duca Mustafa Paşa çağırıldı ve keyfiyet kendisinden soruldu. Eski Bostancıbaşı kellesinden korktu “Erzurum’a gelen adam bir sahtekârdır, Abaza Paşa’yı ben padişah fermanıyla idam ettim” dedi. Padişah cellât Kara Ali’yi çağırttı. Müthiş cellât da “Vallahi padişahım, akşam namazından sonra idi. Ortalık karanlıktı, yüzükoyun yatmış bir adam gösterdiler, ‘budur’ dediler, boğdum, yüzünü görmedim!” dedi.
Erzurum Valisi Süleyman Paşa’ya bir idam fermanı daha gönderildi. Vali de Abaza Mehmet Paşa’yı sarayına davet etti, gelir gelmez de valinin iç oğlanları üzerine hançer düşürerek öldürdüler. Abaza Paşa’nın gövdesinden ayrılan kesik başı İstanbul’a yollandı; fakat bu kesik talihsiz baş, Erzurum’dan İstanbul’a kadar bozulmuş, derisi yüzülmüş tanınmaz bir hale gelmişti. İstanbul’da bulunan eski bendelerinin hiçbiri kesin bir şey söyleyemedi. Herkes “hem odur, hem değildir!” diyordu…
ŞEHZADE MUSTAFA’NIN HAZİN ÖLÜMÜ
III. Murat’ın çeşitli kadınlardan, oğlan ve kız 102 çocuğu olduğu söylenir. Ölümünde bunlardan 20 erkek evladı hayatta idi… En büyükleri Şehzade Mehmet padişah oldu ve padişah olur olmaz, öbür on dokuz kardeşini idam ettirdi. Bunlardan Mustafa ve Bayezit 17-18 yaşlarında, Osman ve Abdullah 13-15 yaşlarında, geri kalan on beşi de henüz meme çocuğu idiler. Bu olaylar Osmanlı hanedanı tarihinin en korkunç cinayetlerindendir. Büyük şehzadenin hocası devrin kıymetli şairlerinden Nev’î Efendi idi. Bu zatın anlattığına göre, özellikle Şehzade Mustafa gayet güzel bir çocukmuş, zarif ve ince ruhlu imiş, çok güzel konuşurmuş ve şiire, edebiyata karşı da fevkalâde meraklı, hevesli imiş. Babasının ölümünü ve büyük kardeşi Mehmet’in tahta çıktığını öğrenince, kendisini bekleyen feci sonu hissetmiş ve hemen bir kâğıt parçasına şu beyiti yazarak hocası Nev’î Efendi’ye bir veda mektubu gibi yollamıştı:
Nâsiyemde Kâtib-i Kudret ne yazdı bilmedim (Kudretli Kâtip [Allah] alnımda ne yazdı bilmedim) Âh kim bu Gülşen-i âlemde bir kez gülmedim (Âh ki bu âlemin gül bahçesinde bir kez gülmedim)
YAPIMI 66 YIL SÜREN CAMİİ
İstanbul’un sembolü olan eserlerden Yeni Camii’nin temelleri Ağustos 1597 tarihinde atıldı. Arazi denize yakın olduğu için gece gündüz, sekiz ay boyunca temellerdeki sular çekildi. Cami inşaatı devam ederken 1603 tarihinde III. Mehmet öldü. Camiyi yaptırmaya karar veren Valide Safiye Sultan gücünü kaybettiği için, caminin yapımına yıllarca ara verildi. Bu ara 1660 yılında caminin yeniden başlayan inşaatı devam ederken oldukça uzun süren, büyük bir yangın çıktı. Hasbahçe’den Unkapanı’na kadar olan yerler yandı. Yangında cami de zarar gördü. Padişah IV. Mehmet’in annesi Valide Turhan Sultan cami etrafında yanan evlerin arsalarını alarak çarşı ve pazar yaptırdı.
Caminin yapımı 1663 yılında tamamlandı. Böylece Sultan Ahmet Camii’nden önce yapımına başlanan eser Sultan Ahmet Camii’nden yıllar sonra tamamlanabildi. Camii Safiye Sultan tarafından yaptırılmaya başlandı. Fakat Valide Turhan Sultan zamanında tamamlandı. Bu nedenle camiye “Valide Sultan Camisi” de denmekteydi. Valide sultanlar tarafından birçok yerde yaptırılan camilerden ayrılması için bu camiye “Yeni Valide Sultan Camisi” denmiştir. Zamanla yalnızca “Yeni Cami” olarak anılmaya başlandı.
Yeni Camii
İSTANBUL İÇİNDE ATA BİNME YASAĞI
Tanzimat’tan önceki devirde, İstanbul’da padişahtan başka ancak üç kişi, eğer ata veya tercih ederlerse arabaya binmek hakkına sahipti: Şeyhülislam, Rumeli Kazaskeri ve Anadolu Kazaskeri. Vezirler, devlet ricali ve zata mahsus bir imtiyaz ile ekalliyet âyan ve eşrafı ancak ata binebilirlerdi. 17. yüzyılın ilk yıllarına kadar ricalden sayılmayan memurlar ve serveti ne olursa olsun halk büyük şehir içinde ata da binemezdi. Sıradan vatandaşlar ancak eşeğe veya eşek vs. hayvanlar tarafından çekilen küçük arabalara binebilirlerdi. Türk töresinde çok önemli yeri olan at, Osmanlı’da da bir soyluluk simgesiydi. Ata binme yasağına nasıl titizlikle uygulandığını göstermesi açısından, şu olaya bakabiliriz:
“Hilye-i Peygamberî” adlı dinî niteliği yüksek ve pek tutulan eserin yazarı Hâkanî Mehmet Bey bu eserini bitirdiği 1598 yılında yetmiş yaşını aşmış bulunuyordu. Görevi Babıâli Kalemi’nde, konağı da Edirnekapı civarında idi. Eseri saraydan en aşağı halk tabakasına kadar, büyük bir heyecanla karşılanınca şaire, sadaret makamından ne tür bir ödül istediği soruldu. Şair: “Artık ihtiyar oldum, her gün Edirnekapısı’na kadar yaya gidip gelmeye kudretim kalmadı, müsaade buyrulursa hayvan ile gidip gelsem” cevabını verdi. Oysa Hâkanî Mehmet Bey’in rütbesinde bir memurun ata binmesi yasaktı ve şairin yüksek hatırı için bile devlet düzeni bozulmadı. Hükümet Babıâli civarında bir ev alıp şaire hediye etmeyi tercih etti ve sanatçının arzusunu böylece yerine getirdi. Fakat bir müddet sonra, Müslümanlar hakkındaki şehir içinde ata binme yasağı kaldırıldı.
CELLÂTLAR VE ECEL ŞERBETİ
Osmanlı döneminde cellâtlar genellikle Hırvat dönmeleri veya Çingenelerden seçilirdi ve 15. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmışlardı. 16. yüzyılda padişahın özel koruması olan dilsizler, aynı zamanda cellât görevi de görürlerdi. Dilsizler padişahın en küçük bir işaretinin dahi ne anlama geldiğini çok iyi bilirlerdi. Sağır ve dilsizlere bu vazifenin verilmesi mahkûmun son çığlıklarını duyup etkilenmemeleri ya da kurbanın yalvarmasıyla merhamete gelmemeleri içindi.
16. yy da bostancı ocağına bağlı bir de cellât ocağı kuruldu. İlk kurulduğu zamanlar cellât ocağında beş cellât varken, zamanla cellâtların sayısı artarak yetmişe ulaştı. Cellâtların lideri olan Cellâtbaşı, bostancıların lideri Bostancıbaşı’na bağlıydı. Sıradan mahkûmların cezalarını diğer cellâtlar infaz ederken, devlet adamlarının ve önemli kişilerin infazını Cellâtbaşı gerçekleştirirdi. Vezirlerin, kazaskerlerin, beylerbeyilerin vs. üst düzey devlet adamlarının idamlarında Bostancıbaşı da bulunur, idam fermanını okuyarak, mahkûmu teselli eden sözler söylerdi. Sonra da Cellâtbaşı infazı gerçekleştirirdi. Saraydan çıkan infaz emri eğer idam sarayda olacaksa Bostancıbaşı’ya, saray veya İstanbul dışında olacaksa Kapıcıbaşı’ya verilirdi.
“Bostancıbaşı! Götürün şu mendeburu Balıkhane Kasrı’na.”
Padişahın söylediği bu cümle, Arz Odası’nın duvarlarında yankılanınca, karşısındaki kişi buz kesilir, ölümün soğuk nefesini ensesinde hissederdi. Bostancıbaşı cellâtların başıydı. Balıkhane Kasrı ise idamlık siyasi mahkûmların idam edilmeden önce üç gün bekletildikleri zindandı. Bu mekân Gülhane Parkı’nın sahile yakın kısmında bulunan kızıl renkli, büyükçe bir kasırdı. İdamlık mahkûmlar önce bostancıların kollarında bu kasra gönderilirler, haklarında verilen karar Divan-ı Hümayun’da tekrar görüşülüp suçu sabit olduğu ve ölümü hak ettiği anlaşılırsa, mahkûm üçüncü gün idam edilirdi. Böylelikle Osmanlı sultanları anlık bir öfke ve yanlış bir kararla bir masumun kanına girmemiş oluyorlardı.
Üç gün boyunca bu zindanın soğuk odalarında akıbetini bekleyen mahkûmun, affedilmesi için dua etmekten başka elinden bir şey gelmezdi. Üçüncü gün sonunda zindanın demir kapısı açılır ve elinde tepsiyle, insan azmanı Bostancıbaşı görünürdü. Tepsideki bir kadeh şerbeti mahkûma sunmak için gelen bostancı, saygıda kusur etmezdi. Sessizce içeri girer, saygıyla şerbeti sunardı. Bu şerbete “ecel şerbeti” denirdi. Genellikle pek konuşma olmazdı aralarında. Çünkü mahkûm Bostancıbaşı’nın getirdiği kadehin renginden akıbetini anlardı. Eğer şerbet beyaz kadehle gelmişse affedildiğine, kırmızı kadehle gelmişse idam edileceğine işaretti. Kadeh beyazsa mahkûmun yüzüne kan gelir, rahat bir nefes alarak şerbetini içer ve yine bostancıların nezaretinde kendisi için sahilde, yalı köşkünün önündeki bostancı kayıkhanesinde hazırlanmış çektiriye binerek, sürgün edildiği mekâna doğru yol alırdı. Çünkü idamdan affedilmenin karşılığı sürgündü. Beyaz kadehin anlamı buydu. Kızıl kadehe gelince… Ölüm demek olan kızıl renkli kadehi görür görmez mahkûmun yüzündeki kan çekilir, beti benzi atar, suratı bembeyaz kesilirdi korkudan. Zira az sonra içeceği buz gibi kızılcık şerbeti onun ecel şerbeti olurdu…
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/sabri-kalic/tarihimizdeki-garip-olaylar-69403492/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Akçe: İlk dönemlerinde 900 ayar gümüşten üretilmeye başlanan, fakat zaman içinde gümüşün kalitesi yarı yarıya düşürülen bir madeni para. Bazı kaynaklar 3 akçenin 1 ‘para’ya, 120 akçenin ise 1 ‘kuruş’a eşit olduğunu söylese de akçenin değeri her dönemde değişiklik göstermiştir.
2
Zembil: Hasırdan örülmüş, sepet benzeri saplı torba
3
Pey akçesi: Peşinat parası.
4
Safer: Arabî ayların ikincisi.
5
Cemaziyel Âhir: Arabî ayların altıncısı.
6
Bazı ciddi kaynaklarda bile “Sokullu” yazılışına rastladığımız bu sadrazamın asıl adı “Bajo Nenadić”tir ve Sırp Ortodoks olarak doğmuş, 1516 yılında devşirme olarak Osmanlı’ya alınmıştır. Doğduğu yerin adı Sırpçada “Sokolovići”, Osmanlıcada “Sokol” olduğu için “Sokollu” lakabını almış olması çok doğaldır… (Bu konuda Prof. Mustafa İmamović’in makalesi okunmaya değer: http://web. archive.org/web/20091027141616/http://www.geocities.com/famous_bosniaks/MEHMED_PASA_SOKOLOVICH.html )
7
Maymunkeş: Halkın yanlış bir dilbilgisiyle, “Maymuncu” anlamına getirmek isteyerek kullandığı bu söz aslında “maymun çeken” (esrar çekmek gibi) anlamına gelen Arapça+Türkçe+Farsça bir tamlama olmuş…
8
Koyun saati: Cep saatinin daha büyüğü olup, koyunda taşınan saat.
9
Ulufe: Osmanlı’da askerlere üç ayda bir verilen maaş.
Sabri Kaliç
Neden hiçbir Osmanlı padişahı hacca gitmedi?
II. Abdülhamit, neden Mohikanları İstanbul’a getirmeye çalıştı?
İstiklal Caddesi’ndeki ünlü Atlas Pasajı hangi dönemde at ahırıydı?
Kanuni’nin cenaze namazı neden üç kere kılındı?
“Küçük Kıyamet” denen büyük İstanbul depremi ne zaman oldu?
Yavuz Sultan Selim neden sakal bırakmazdı?
Hangi vezirin kesik başıyla futbol oynandı?
“Avarız sandığı”, “Avrat pazarı”, “Unutma bizi dolması” nedir?
Atını cenaze töreniyle gömdürüp, başına anıt diktiren padişah…
Kösem Sultan’ı 4. Murat’tan isteyen meczup…
1792’de dünyanın ilk denizaltısını yapan mimarbaşı…
Kadınlardan ve müzikten nefret eden padişah…
ABD Başkanı Thomas Jefferson’dan haraç isteyen Osmanlı denizcisi…
Osmanlıca şiirler yazan Fransız şair…
Cesedi mezardan çıkarılıp başı kesilen şehzade…
Hiç çocuğu olmayan padişahlar ve üç kez ikiz babası olan padişah…
Kıtlık çeken İrlanda’ya Britanya kraliçesinden fazla yardım teklif eden padişah kimdi?
Tarihe bakış açınızı değiştirecek bu kitapta, şimdiye kadar hiçbir yerde rastlamadığınız birçok ilginç ve önemli tarihi olayı keyifle okuyacaksınız.
Sabri Kaliç
Tarihimizdeki Garip Olaylar
ÖNSÖZ
Tarihi hiç sevmezdim. Ta ki 14 yaşında Reşat Ekrem Koçu’nun “Tarihimizde Garip Vakalar” adlı kitabını okuyana kadar. Kendi döneminde bazı çevreler tarafından “tarihi magazinleştirmek”le suçlanan ve bu nedenle kıymeti kendinden menkul akademisyen çevreler tarafından hakir görülen bu adam bana bir anda, tek kitapla sevdirdi tarih okumayı. Sonraları uzun uzun düşününce neden olduğunu anladım: O güne dek okuduğum tüm tarih kitaplarında (özellikle Türk tarihi kitaplarında) tüm padişahlar aslan yürekli, tüm padişah eşleri güzeller güzeli, tüm şehzadeler pırlanta tanesi, tüm devlet adamları dirayetli idi… Oysa Reşat Ekrem Koçu herkese hak ettiği kadar değer veriyor, özel bir önemi olmayanlara laf etmese de üzerlerine fazla eğilmiyordu. Zaten 629 yıllık Osmanlı İmparatorluğu tarihindeki herkesin “aslan parçası” olması hem olanaksız, hem de gereksizdi, ama bunu bana ilk kez hissettiren Reşat Ekrem olmuştu…
Bu kitabı hazırlarken internette dolaşan ve kaynağı belirsiz, ama gerçekten şaşırtıcı görünen olaylara yer vermekten kaçındım. Neredeyse on beş yıldır topladığım notları ve basılmış, ciddi kitapları kaynak olarak kullandım. Bunlar dışında hiçbir bilgiye yer vermedim. “Filanca padişahın bir kılıç darbesiyle adamı ikiye böldüğü” veya “falanca padişahın bir cirit atışıyla beş yüz metre uzaktaki kuşu vurduğu” türünden “bilimsel” hikayelere hiç yer vermediğim gibi, tarihimizde çok bol miktarda olan nüktedan anekdotlara da çok az yer verdim. Tamamen o tür anekdotlardan oluşan başka bir kitap hazırlıyorum zaten…
Neredeyse “internet icat oldu, araştırmacılık bozuldu” noktasına gelmeme ramak kaldığından, kaynakçamda fazla internet sitesine yer vermedim. İnternetten yararlandığımda ise, bu sitelerin çok seçkin olmasına özen gösterdim. Bu sitelerde bile gördüğüm hemen her bilgiyi başka kaynaklarla karşılaştırmayı da unutmadım. Birçok da hata buldum zaten. Özellikle akademisyenler tarafından hazırlanan dosyaların PDF formatlarına kolaylıkla ulaşılabildiğim siteler şüphesiz en güvendiğim kaynaklar oldu. İnternetin en tehlikeli yanı “copypaste” mantığı olduğu için, rastgele bir sitede sözgelimi “I. Abdülhamit” yerine yanlışlıkla “II. Abdülhamit” yazılmayagörsün, bir ay içinde yüzlerce sitede aynı yanlış bilgi bir virüs gibi yayılıyor. Çünkü internet kullanıcılarının çok büyük bölümü hoşuna giden bir yazı gördü mü hemen “kes-yapıştır” yapıveriyor, yazılanların gerçeğe uygunluğunu hiç kontrol etmeden hem de. Bu nedenle, elinizdeki kitap için, benzeri kitaplardan yararlanıldığını, ama hemen her bilginin temel kaynağa kadar inilerek kontrol edildiğini söyleyebilirim. Bazı yerlerde, kaynakta yazılan bilgiyi bir türlü onaylatamadığım durumlarda çekincelerimi de dipnot olarak belirtmeyi zorunlu gördüm…
Yıllar önce “Hayat Tarih Mecmuası” veya “Yıllarboyu Tarih” gibi dergilerin sayfalarında gördüğüm kısa ve ilginç bilgileri derlemekle başlayan bu zevkli hobimin sonucu olan bu mütevazı, ama eğlenceli kitabı değerli yazar ve araştırmacı Reşat Ekrem Koçu’nun (1905 – 1975) aziz anısına ithaf ederek bitiriyorum sözlerimi. Bu kitap onun bana aşıladığı “tarih okuma zevkini” bir tek çocuğa veya gence aşılarsa, yıllar yılı topladığım tüm o irili ufaklı notlara verdiğim emek yerini bulacaktır…
Sabri Kaliç
Piri Reis tarafından çizilen ilk Dünya haritalarından bir pafta
BUDİST TÜRKLER: TOBALAR
Türkler arasında Budizm 385-550 yılları arasında Kuzey Çin’de kurulan Toba Devleti zamanında yayılmıştır. Aslen Türk olan Tobalar memur olarak Çinlileri kullanıyorlardı. Tobalar zamanla Budizm’i kabul ettiler ve Çinlileştiler. 8. yy.da Çinlilerle iş birliği yapan ve diğer Türklerle savaşan Uygurlar önce Mani, daha sonra Buda dinini kabul ettiler. Doğu Türkistan’da yaşayan Uygurlar dinlerini değiştirmekle beraber dillerini korudular ve Türkçe pek çok eser meydana getirdiler. Göktürkler ise kendi örf ve âdetlerine uymadığı için bu dini kabul etmediler. Gerçekten de Türklerin hayata bakışı ile Budizm arasında büyük fark vardı: Türklerde hayvan eti yemek günah değildir. Tam tersine onların başlıca gıdası hayvan etidir. Oysa Budizm’in beş büyük günahından biri hayvan dahil, canlı varlık öldürmekti. Kültüründe avcılık ve hayvan eti yemek olan Türkler bu nedenle Budizm’le çok uyuşamadılar ve Budizm bu nedenle Türkler arasında fazla yayılamadı.
HALLEY KUYRUKLUYILDIZI VE FATİH SULTAN MEHMET
Fatih Sultan Mehmet
Fatih Sultan Mehmet tahta çıktığı zaman bir kuyrukluyıldız görülmüştü ve Papa o zaman yıldızı “Türk ve Müslüman dostu zındık yıldız” olarak aforoz etmişti. Sonradan, bu kuyrukluyıldızın Halley kuyrukluyıldızı olduğu öğrenildi. Balkan Harbi’nde (1912) Bulgarlar Çatalca’ya kadar ilerlerken Halley kuyrukluyıldızı yine görülmüştü. O zaman kilise adamları: “Türklerin uğur yıldızı göründü, Bulgarlar yine mağlup olacaklar!” demişti ve gerçekten de öyle oldu. Çatalca Muharebesi’ni kazandık, Balkanlı müttefikler arasına nifak girdi ve Edirne’yi Bulgarlar’dan geri aldık.
ÇADIRI BAŞINA YIKILAN SADRAZAM
Osmanlı imparatorları bir sefer sırasında hareketlerinden memnun olmadıkları sadrazamı çadırını başına yıktırmak suretiyle azlederlerdi. Bu çeşit azli ilk defa uygulayan Fatih Sultan Mehmet’dir. Fatih, Karaman seferi sırasında Sadrazam Mahmut Paşa’yı (İstanbul’da bu adla anılan cami, hamam ve çarşıyı yaptıran Mahmut Paşa budur) çadırını başına yıktırarak azlettirmiştir. Bazı kaynaklar bu gözden düşmeye, Mahmut Paşa aleyhine çevrilen entrikaların sebep olduğunu kaydeder.
Çadırı başına yıkılarak azledilen bir başka sadrazam da Hersekzâde Ahmed Paşa’dır. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran dönüşünde, Amasya civarında, halkın yeniçerilerin yağmacılığından şikâyeti üzerine gazaba gelen padişah, Sadrazam Hersekzâde ile Vezir Dukakinoğlu Ahmed Paşa’yı, çadırlarını başlarına yıktırarak azletmiştir. Ahmet Paşa bu olaydan altı ay kadar sonra idam edilmiştir.
Çadırın direklerini söktürerek yıktırmanın iktidardan düşme alâmeti olması, İslâm’dan önceki zamanlardan kalma bir Türk âdetidir.
BİZANS, TOPÇU URBAN’I REDDETMİŞTİ
Urban bu silahın zafer kazandıracağını biliyordu ve iyi bir silah tüccarı gibi bu fikri satmak için dolaşmaya başladı. Akla ilk gelen müşteri adayı tabii ki Konstantinopol’dü. II. Mehmet’in orduları Çanakkale Boğazı’nın doğu tarafında toplanıyordu ve Osmanlı Türkleri Bizans’a karşı kutsal bir savaş ilan etmişti. Urban’ın teklifini ilk olarak İmparator XI. Konstantin’e götürmesinde az da olsa din ve ırk birliğinin etkisi vardı.
Hazırladığı süper silahların planlarını göstererek buna sahip olacak herhangi bir şehrin tüm saldırıları kolayca püskürtebileceğini anlattı. Bu güçlü silahtan atılacak bir mermi, yüzlerce saldırganı öldürebilir ya da bir gemiyi batırabilirdi. Düşman karşılarına aynı büyüklükteki silahlarla çıksa bile onları daha kullanamadan etkisiz hale getirilebilirdi.
Ancak Urban reddedildi. Danışmanlar denenmemiş silahlara para harcamaktansa o parayla biraz daha kiralık asker tutulabileceğine karar verdi. Herhalde Bizans, Urban’ın bir silah tüccarı olduğunu ve bir dahaki durağının Boğaz’ın öte yakası olacağını düşünememişti. II. Mehmet teklifi hemen kabul etti ve Urban’la bu silahları hazırlaması için anlaştı.
Bir yıl sonra Mehmet’in ordusu şehri kuşattı. Kuşatmanın kaderini Urban’ın dev topları belirledi. Silahlar Bizanslıların Rum Ateşleri’nin menzili dışına yerleştirildi. Ayrıca bu silahların yapılması için harcanabilecek parayla tutulan askerlerin oklarından da uzaktı.
Surlar yıkıldı, Türkler içeri girdi ve XI. Konstantin öldürüldü. Urban’ın silahlarını reddeden danışmanların da Konstantin ile birlikte öldüğünü düşünmek isteyebilirsiniz ancak bu tür bir adalet nadiren gerçekleşir.
Urban’ın silahları Türklere satma fikri uzun vadede yanlış bir karar olabilirdi. İstanbul artık Türklerin önünde bir engel değildi, dahası Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti olmuştu. Bu da tüm Güneydoğu Avrupa’nın savaş alanı haline gelmesi demekti. Dahası Türkler Viyana’ya kadar uzanacak ve Urban’ın kendi ülkesi de bir savaş alanına dönecekti. Urban’ın malını satıp para kazanma tutkusu Macaristan’ın bugün bile korkulu rüyası olan, beş yüz yıllık bir çatışmaya neden olmuştu.
AYI POSTU GİYEN ASKERLER
Fatih, Tuna üzerindeki kalelerden birini kuşatmıştı. Kale yedi ay toplarla dövüldü. Ordu yürüyüşe geçip yaklaşırken, kaleden bir kaç ayının çıktığını gören Fatih: “Buradan hırs(ayı) geliyor’’ dedi. Gelen ayılar askerleri görüp geri dönmüş, kalenin mağaralarına girmişlerdi. Bir kaç yürekli asker bu ayıların peşinden mağaraya daldı. Meğer bunlar sırtlarına ayı postu geçirmiş düşman askeri imişler. Mağaraların içi kaleye geçit veriyordu. Osmanlı askerleri bu geçitleri aşıp kaleyi fethettiler. Kale çevresinin adı “Hırsova’’ kaldı.
HAZIRA DAĞ DAYANMAZ
15. yüzyılın namlı zenginlerinden Molla Rüstem Bursa’da ölürken on dört yaşındaki oğluna yüz yıl ömür biçmiş ve her gününe yüz florin (Floransa altını) hesap ederek 3.600.000 florin gibi muazzam bir miras bırakmıştı. Bu mirasyedi çocuk babasından sonra ancak yedi yıl yaşadı ve bütün paralarını yedi. Yalın ayak, perişan bir kebapçı çırağı oldu. Sefalet içinde, bir hamam külhanında öldü. Bu parayı nasıl harcadığına bir örnek: Bir gün 100 florine bir tazı satın alır. Bir bağda bir tavşan olduğunu haber verirler, haberciye 100 florin verir, tavşanı ininden çıkaran adama da 100 florin verir, fakat tazı tavşanı tutamaz, Molla Rüstem’in oğlu da tazıyı bir kılıçta ikiye bölermiş.
FATİH’İN MUTFAĞI
1473 (Hicrî: 878) yılının Şaban ayına ait Fatih Sultan Mehmet sarayının bir mutfak defteri vardır. İstanbul fatihinin her gün ne yediğini, sarayında en çok pişen yemeklerin neler olduğunu, bir günlük ve bir aylık mutfak masrafının neye çıktığını gösteren bu defter tarih ve toplumbilim bakımından çok değerli bir belgedir. Reşat Ekrem Koçu bu defterden bazı ilginç notlar aktarır. 1473’te İstanbul’da erzak piyasası şudur:
• Sadeyağın okkası 8, zeytinyağının 6, armudun 5, üzümün 2, tuzun 2 akçe[1 - Akçe: İlk dönemlerinde 900 ayar gümüşten üretilmeye başlanan, fakat zaman içinde gümüşün kalitesi yarı yarıya düşürülen bir madeni para. Bazı kaynaklar 3 akçenin 1 ‘para’ya, 120 akçenin ise 1 ‘kuruş’a eşit olduğunu söylese de akçenin değeri her dönemde değişiklik göstermiştir.]… 200 yumurta 23, 1000 limon 70 akçe… Bulgurun kilesi 16, kestanenin kilesi 20 akçe… (Bir kile 8 okkadır)
• Defter o zamanın Türkçesi bakımından da pek ilginçtir. Örneğin balığa, ‘mâhî’; kaza, ‘gerdendiraz’ (uzun boyunlu); tavuğa ‘mâkiyan’ deniliyordu. Soğanın adı ‘piyaz’, lahananın adı ‘kalem’, cevizin adı ‘kirdigân’, karpuzun adı ‘kürbeze’, karabiberin adı ‘fülfül’ idi.
• Bu mevsim ve bu ayda sarayda hemen her gün pişen yemek, saray halkının yediği lahana çorbası idi. Fatih Sultan Mehmet de her gün balık, istiridye, karides ve ıstakoz yemişti.
OSMANLI’DA “DELİLER” BÖLÜĞÜ
15. yüzyılın başından itibaren Osmanlı ordusunda Balkan kökenli “deliler” diye bir bölük oluşturulmuştu. Gözü pek, hiçbir şeyden yılmayan ve akıllarına ne eserse yapan bu askerlere “deliler” denmesinin bir nedeni cesaretleri, bir nedeni de garip giyimleriydi. Başlarına pars veya benekli sırtlan postundan yapılma başlıklar takar, ayı, pars, aslan veya sırtlan postundan yapılmış şalvarlar giyerlerdi. Giysilerinde kullandıkları tüm postlar kılları dışarıya dönük giyildiği için, delileri ilk görüşte gerçek hayvanlardan ayırmak da kolay değildi. Delilerden başarılı olanları ‘ağa’ olur, ağaların en başarılısı da ‘delibaşı’ sıfatı kazanırdı. Törenlerde koruma olarak sadrazamın önünden yürüyen deliler halk tarafından da cesaretleri nedeniyle büyük saygı ve takdir görürlerdi. Bazı Osmanlı padişahlarının, özellikle de III. Selim’in kılık değiştirip halk arasında gezeceği zaman sık sık ‘deli’ kıyafeti giydiği söylenmektedir.
ANAN NE GİYİNSİN SÜLEYMAN?
Yavuz Sultan Selim devlet harcamalarında olduğu gibi kişisel harcamalarında da sadeliği ön planda tutardı. Lüks ve israfa kaçan süslü elbiseleri giymeyi sevmezdi. Süslü elbiselerin kadınlara yakıştığını düşünür ve erkeklerin böyle giyinmelerini de doğru bulmazdı. Günün birinde oğlu Şehzade Süleyman pek süslü ve parlak elbiseler giyinmiş ve pahalı mücevherleri takınmış olduğu halde huzuruna çıktı. Oğlunun bu süslü giyimini gören padişah, şöyle dedi:
“Sen böyle giyinirsen anan ne giyinsin Süleyman? Anana takacak ziynet bırakmamışsın.”
GALATASARAY LİSESİ
Galatasaray Lisesi Türkiye’de kuruluş tarihi en eski olan okuldur. Temeli Fatih Sultan Mehmet’in oğlu II. Sultan Bayezit tarafından atılmıştı. Rivayet edilir ki:
O zamanlar, Galata’nın arkasındaki sırtlar, yani Beyoğlu, muazzam bir ormanla kaplı bir kırlıktır. Avcıların gezip dolaştığı yerlerdendir. Bir kış günü Sultan Bayezit da oralarda avlanmağa çıkar. Bugünkü Boğazkesen Caddesi’nin geçtiği vadide tipiye tutulur. Sığınacak bir yer ararken gözüne bacasından duman tüten bir kulübe ilişir ve hemen oraya at sürüp kapısını çalar… Kapıyı beyaz sakallı, yüzü nurlu bir ihtiyar açar, “Buyurun padişahım!” der. Sultan Bayezit içeriye girer. Girer ama şaşırır kalır; kulübenin içi gül saksılarıyla doludur. Fidanların hepsinde taze taze güller açmıştır. Padişah ile münzevi derviş saatlerce sohbet ederler. Sultan Bayezit kalkacağı sırada: “Gül Baba! Benden ne istersin?” deyince münzevi de: “Padişahım, burada bir mektep yaptır. Bu mektepte okuyup yetişenleri de devlet hizmetinde kullan” cevabını vermiş.
Saraya dönen Padişah hemen emir vermiş. Orada şu kadar bin dönümlük arazinin etrafına duvar çekilmiş. İçinde iki yüz çocuğun okuyabileceği üç koğuşlu bir okul yaptırmış. Okula bir camii, her koğuşa birer hamam, çocukların başındaki amirler için daireler yapılmış. Farsça, Arapça, okuma-yazma, musiki hocaları tayin edilmiş. Bu arada Gül Baba da bu yatılı okulun elifba hocası olmuş…
DÜNYANIN İLK BELEDİYE YASASI
Sultan II. Bayezid zamanında, 1502 yılında yürürlüğe giren kanun, Kanunname-i İhtisab-ı Bursa (Bursa Belediye Yasası) dünyanın bu alanda düzenleme yapan ilk ve en önemli yasal metinlerinden biridir. Bu fermanda hayvan ürünleri, türlü sebze-meyve, tuz, ekmek, sanayi ürünleri, tekstil ürünleri, tarım-tahıl ürünleri, orman ürünleri, deri ürünlerinin satışları, konulacak fiyatlar ve kaliteleri bir standarda bağlanmıştır.
Bu standartlardan bazıları şunlardır:
Çörekler: Ekmek ağırlığının yarısı olup, ak undan olacak ve unun bir kilesine bir okka (400 dirhem) yağ konulacak.
Meyveler: Kaplı (yeşil kabuklu) fındığın kaplı olarak bir okkası, bir akçeye olacak. Kapsızın 200 dirhemi, bir akçeye olacak ve mevsimi geçtikten sonra 125 dirhemi, bir akçeye olacaktır.
Sebzeler: Aş kabağına (taze kabak) üç gün narh olmayacak. Üç günden sonra üç okka, bir akçeye olacak. Haftasında 4 okka, ikinci haftasında 5 okka, üçüncü haftasında 6 okka, dördüncü haftada 8 okka, bir akçeye olacak.
Kuyumcular: Kullanılan gümüş 80 ayardan düşük olmayacak. Altının miskali de 60 akçelikten aşağı olmayacak.
İSTANBUL’DA KÜÇÜK KIYAMET
10 Eylül 1509’da İstanbul dünya tarihinin en şiddetli sarsıntılarından biri olduğu tahmin edilen bir depremle adeta yerle bir olmuştu. Halk arasında “kıyamet-i suğra” (küçük kıyamet) denilen depremde o zamanlar 160.000 nüfus ve 35.000 yerleşim birimine sahip olan İstanbul’da aralarında Osmanlı hanedanı üyelerinin de bulunduğu 13.000’den fazla insan ölmüş, on binlerce insan yaralanmış ve 1000’den fazla ev tamamen yıkılmış binlercesi de hasar görmüştür.
Tarihi Yarımada ve Pera’nın bazı bölgelerinde yerde yarılmalar, su ve kum fışkırmaları oluşmuş ve deprem ‘tsunami’ye neden olmuştur. Tsunami şehrin surlarını, Galata ve Suriçi’ndeki birçok duvarı aşmış ve ağır hasara neden olmuştur.
Deprem o kadar büyüktü ki Edirne, Gelibolu ve İznik’te bile önemli hasarlar meydana getirmiş, hatta Yunanistan’dan Nil Deltası’na (Mısır) kadar geniş bir bölgede hissedilmiştir. Depremin artçısı olduğu zannedilen irili ufaklı çeşitli depremler de ta 1512 yılına dek sürdüğü bilinmektedir.
TÜRK VERGİSİ
Osmanlı Devleti’nin 1521’de Belgrad’ı, 1522’de Rodos’u fethetmesi ve 1526’da da Mohaç’ta zafer kazanmasının ardından batı dünyasında büyük bir panik yaşanmış ve çeşitli kentlerde toplanan Alman Meclisleri Türklere karşı ordu toplayıp sefer düzenleyebilmek için “Türk Vergisi” adı altında yeni bir vergi konulmasını kararlaştırmışlardı.
MEZARINDA BAŞI KESİLEN ŞEHZADE
Solakzade Tarihi’nden:
“Yavuz Sultan Selim kardeşi Şehzade Ahmet’in vücudunu ortadan kaldırttığı sırada Ahmet’in Murat ismindeki bir şehzadesi İran’a kaçmıştı. Dört yıl kadar İran’da kalan Şehzade Murat’ın o arada katledildiği ve katilin de bulunamadığı haberi gelmişti. Bir ara bu haberin doğru olmadığı, Şehzade Murat’ın gizlice Anadolu’ya girerek Amasya’ya geldiği ve etrafında bir takım adamlar toplayarak Anadolu’da bir ihtilâl çıkarmağa hazırlandığı söylendi. Yavuz Selim derhal gizli tahkikata girişti ve bu rivayetin ucu Amasya şehrinde bir nalbanda dayandı. Nalbant derhal tevkif edilerek İstanbul’a gönderildi, inkâr etmedi ve şöylece anlattı:
“Bir gün dükkânımda işimle meşgul idim. Bir derviş geldi, karşımda boynunu büküp içini çekti ve ah etti. Devamlı yüzüme bakardı ve bir şey söylemek ister görünürdü, birkaç gün bu manzara devam etti, nihayet acıdım: “Ey âşık! Yoksa bir sevgili yârinden mi ayrı düştün?” diye sordum.
Hemen gözlerinden yaş yerine kan boşandı: “Bir canımdan aziz yârim, munis vefakârım vardı, hastalandı, yatağa düştü, perişan oldum, içimden kan gider, bilmem ki o yârimin yüz parça olmuş yarasına ne çare edeyim. Senin garip dostu, mert bir insan olduğunu söylediler, senden iyilik umarak geldim. Senin Sultan Ahmet merhuma muhabbetin varmış, elbet onun garip düşmüş şehzadesine de acırsın. Yâr-ı vefakârım dediğim Şehzade Murat’tır ki Acem diyarından çıktı geldi, ama ne çare ki gayet hastadır” dedi.
Ben de gittim, o civanı gördüm. Bitkin yatardı, hatırını sordum ve gönlünün dilediği yemekleri yaptırıp o derviş ile gönderdim. Şehzade ayağa kalktı ve memleketimin zenginlerinden Sabuncu İbrahim de çok yardımda bulundu. Benim bildiğim bundan ibarettir.
Nalbandın anlattığı Sabuncu İbrahim de getirildi o da inkâr etmedi: “Yol ihtiyaçlarını tedarik ettim, birkaç adamı ile İstanbul tarafına gitti.” dedi. Nihayet derviş de bulundu, Şehzade Murat’ın yanındaki diğer adamlar da bulundu, onlar da: “Beş on gün evvel, Üsküdar’da vefat etti, filân yere defnettik” dediler. Yavuz Sultan Selim emir verdi, adamlar gönderdi, gösterilen mezarı açtılar ve genç ölünün başını cesedinden ayırarak bir altın tabak içinde huzuruna getirdiler. Yavuz bu kesik başı eliyle muayene etti. Şehzade Murat’ın başında içinde ceviz sığabilecek bir çukur vardı, bu izi buldu ve Şehzade Murat’ın öldüğüne kesin emin oldu. Tutukluların hepsi, Yavuz gibi bir padişahın kendilerini sağ bırakmayacağını zannediyorlardı, hayatlarından ümitlerini kesmişlerdi. Fakat padişah ortada fiilî bir isyan hareketi olmadığına göre, sadece garip bir şehzadeye merhamet etmiş olan bu adamları affetti…”
YAVUZ’UN 1000 ALTINI
Solakzade Tarihi’nden bir alıntı daha:
“Yavuz Sultan Selim babasının zamanında Trabzon valisi iken bir derviş kıyafetine girip İran’a gider. Niyeti o memleketin durumunu kendi gözüyle görmektedir. Tebriz şehrinde misafir olduğu handa satranç oynayıp herkesi yenmeye başlayınca satranç meraklısı Şah İsmail’e haber verilir, o da dervişi huzuruna davet eder. Sultan Selim ilk oyunda hatır sayarak yenilir. Fakat ikinci oyunda Şah’ı mat eder. Şah kızar ve elinin tersiyle dervişin çıplak göğsüne vurarak: “Bre derbeder Âşık! Hiç şah olanlar mat edilir mi? Edebin yok imiş!” der ve Şehzade’ye bin altın hediye verir. Derviş huzurundan çıkıp atına bineceği sırada o bin altını kesesiyle beraber, kimseye göstermeden bir taşın altına saklar. Ertesi gece Tebriz’den kaçıp Trabzon yolunu tutar. Aradan yıllar geçer Yavuz Selim padişah olur. Şah İsmail’i Çaldıran’da mağlup ederek Tebriz şehrine girdikten sonra Şah’ın sarayına gider ve Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa’ya: “Osman Ağa! Şu kapı eşiğinde Şah’ın ata bindiği taşın altında kendi elimle koyduğum bin altın vardır, helâl maldır, sana hediye ettim!” der. Herkes hayretle bakışır. Osman Ağa taşı kaldırır, kesesi çürümüş, bin altın bir kor yığını halinde dururmuş…”
HİÇBİR OSMANLI PADİŞAHI HACCA GİTMEMİŞTİR
Yavuz Sultan Selim’den, yani Sultan’ın Mısır Seferi sonucunda Hicaz’ın Osmanlı Devleti’ne katılmasından sonra, Osmanlı padişahları saç ve sakal tıraşı olduklarında kesilen kıllar dikkatle toplanır, bir altın leğen içinde gülsuyu ile yıkanır ve güzel bir çekmece içinde biriktirilirdi. Her yıl Hac zamanında, sürre-i hümayun ile İstanbul hacıları yola çıkarken bu çekmece sürre eminine teslim edilir, o da götürür, Medine’de Peygamberin kabri civarında bir yere defnederdi. İşin ilginç yanı, aynı zamanda bütün Müslümanların halifesi olan Osmanlı padişahları her yıl sakal ve saç kıllarını Hicaz’a gönderdikleri halde kendileri hacca gitmemişlerdir. Osmanlı hanedanından hacca giden tek kişi Fatih Sultan Mehmet’in küçük oğlu Cem Sultan’dır. Hanedan mensubu şehzadelerin de saray denetiminden uzak kalacakları ve siyasi bir etkinlik fırsatı bulabilecekleri endişesiyle hacca gitmelerine izin verilmemişti. Osmanlı padişahları hacca gitmek yerine, kendi yerlerine birden fazla vekil gönderdiler. Örneğin 1573’te hacda Osmanlı hanedanını II. Selim’in kızı Şah Sultan temsil etmekteydi.
Bugünün mantığıyla bakıldığında, eski dönemlerde 8-9 ay süren hac yolculuğu boyunca payitahtın başıboş bırakılması akıl alacak iş olmadığından dolayı, Osmanlı padişahlarının hiç hacca gitmemiş olmaları dinen değilse de, siyaseten çok anlaşılır bir durumdur…
BAZI VEZİRLERİN LAKAPLARI
Sultanlara lakap takılır da vezirlere takılmaz mı! Üstelik Osmanlı döneminde hoşgörü bugünkünden bile iyi olduğu için lakaplarda birçok hinlikler de sezilmektedir. İlginç lakaplı bazı vezir veya sadrazamlara göz atalım:
Öküz Kara Mehmet Paşa, Yemişçi Hasan Paşa, Zurnazen Mustafa Paşa, Tırnakçı Hasan Paşa, Cenaze (Meyyit) Hasan Paşa, Hain Ahmet Paşa, Kavanoz Ahmet Paşa, Güzelce Ali Paşa, Mere Hüseyin Paşa, Tabanıyassı Mehmet Paşa, Boynueğri Mehmet Paşa, Kalaylıkoz Ahmet Paşa, Kabakulak İbrahim Paşa, Bıyıklı Ali Paşa, Keçiboynuzu İbrahim Hilmi Paşa, Mezomorto Hüseyin Paşa, Yedisekiz Hasan Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Daltaban Mustafa Paşa…
Bu gibi lakaplarla anılan vezirlerin hepsinin de birer hikayesi var. Örneğin Daltaban İbrahim Paşa saraya acemi oğlan olarak geldiğinde, daima yalınayak dolaştığı için kendisine ‘Daltaban’ lakabı takılmıştır. Öküz Mehmet Paşa bir öküz nalbandının oğlu olduğu için, Zurnazen Mustafa Paşa yeniçeri ocağında zurnacı olduğu için, Cenaze (Meyyit) Hasan Paşa sadrazamlığı boyunca hep hasta olduğu için, Hain Ahmet Paşa Osmanlı ordusunu Mısır Hıdivi’ne teslim ettiği için, Kavanoz Ahmet Paşa kısa ve şişman olduğu için, Güzelce Ali Paşa çok yakışıklı ve edepli bir adam olduğu için, Mere Hüseyin Paşa Arnavut olup sürekli Arnavutça “mere” lafını kullandığı için, Tabanıyassı Mehmet Paşa koca ayaklı ve düztaban olduğu için, Boynueğri Mehmet Paşa IV. Murat’ın Bağdat Seferi’nde boynundan zehirli okla vurulduğu için, Kalaylıkoz Ahmet Paşa babası kalaycı olduğu için, Kabakulak İbrahim Paşa koca kulaklı olduğu için, Bıyıklı Ali Paşa sadrazam olana dek sakal bırakmayıp bıyıklı olduğu için, Keçiboynuzu İbrahim Hilmi Paşa çok sıska olduğu için, Mezomorto Hüseyin Paşa Venediklilerle yapılan bir savaşta çok ağır yaralandığı halde ölmediği için (İtalyanca – mezzo morto: yarı ölü), Yedisekiz Hasan Paşa okuma yazması olmadığından imzasını sadece Arap rakamları olan yedi (V) ve sekiz () işaretlerini çizerek attığı için, Kuyucu Murat Paşa da Celali Ayaklanması sırasındaki asileri kuyulara doldurttuğu için bu lakapla anılmışlardır…
OSMANLI SADRAZAMLARININ “EN”LERİ
Yedi yüz yıl boyunca, bütün Osmanlı sadrazamlarının içinde uzun boy rekorunu Sokollu Mehmet Paşa kırmıştır: İki metreyi aşan bu büyük vezirin tarihimizdeki lakabı Tavil (Uzun) Mehmet Paşa’dır.
Osmanlı sadrazamları arasında şişmanlık rekoru da yine Kanunî Sultan Süleyman’ın sadrazamlarından Semiz Ali Paşa’dadır. O zamanlar bir cihan imparatorluğu olan ülkede Semiz Ali Paşa’yı taşıyabilecek ancak üç at bulunabilmişti.
Osmanlı sadrazamları arasında kısa boy rekoru da 17. yüzyıl ortalarında yaşayıp, IV. Mehmet’in vezirlerinden İpşir Mustafa Paşa ile II. Abdülhamit’in sadrazamı “Şapur Çelebi” lakaplı Küçük Sait Paşa’dadır.
Osmanlı tarihinde en kısa süre sadrazamlık yapan kişi IV. Mehmet dönemi sadrazamlarından Zurnazen Mustafa Paşa’dır. 5 Mart 1656 tarihinde sadrazamlığa getirilen Mustafa Paşa ayak divanındaki sipahilerin şiddetli itirazları sonucu 4 saat sonra sadrazamlıktan alınmış, yeniden Kaptan-ı Derya olmuştur.
PADİŞAHLAR VE ÇOCUKLARI
Osmanlı padişahları arasında en çok çocuğu olan padişah III. Murat’tır. Kız ve erkek çocuklarının sayısını tarihçiler 100 – 130 arasında verirler. Bunun biraz abartılı bir rakam olduğunu belirtsek de Osmanlı sultanlarının eşlerinden ve cariyelerinden çok sayıda çocuk sahibi oldukları bilinen bir gerçektir. Tarihsel kayıtlar eskilere gittikçe çok kesin olmamakla beraber, Osmanlı padişahları ve sahip oldukları çocuk sayıları şöyledir: Osman Gazi: 7 erkek, 1 kız; Orhan Gazi: 5 erkek, 1 kız; I. Murat (Hüdâvendigâr): 4 erkek, 2 kız; I. Bayezit (Yıldırım): 7 erkek, 1 kız; I. Mehmet (Çelebi): 5 erkek, 2 kız; II. Murat: 6 erkek, 2 kız; II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet): 4 erkek, 1 kız; II. Bayezit: 8 erkek, 6 kız; I. Selim (Yavuz Sultan Selim): 1 erkek, 4 kız; Kanuni Sultan Süleyman: 8 erkek, 2 kız; II. Selim: 7 erkek, 4 kız; III. Murat: 20 erkek, 4 kız; III. Mehmet: 4 erkek; I. Ahmet: 11 erkek, 4 kız; II. Osman (Genç Osman): 2 erkek, 1 kız; IV. Murat: 4 erkek, 2 kız; I. İbrahim: 8 erkek, 5 kız; IV. Mehmet (Avcı): 3 erkek, 4 kız; II. Ahmet: 2 erkek, 3 kız; II. Mustafa: 9 erkek, 11 kız; III. Ahmet: 14 erkek, 23 kız; III. Mustafa: 2 erkek, 5 kız; I. Abdülhamit: 7 erkek, 9 kız; IV. Mustafa: 1 kız; II. Mahmut: 15 erkek, 12 kız; Abdülmecit: 18 erkek, 18 kız; Abdülaziz: 7 erkek, 7 kız; V. Murat: 1 erkek, 3 kız; II. Abdülhamit: 9 erkek, 7 kız; V. Mehmet Reşat: 3 erkek; VI. Mehmet Vahdettin: 1 erkek, 3 kız…
Osmanlı padişahlarından I.Mustafa, II. Süleyman, I. Mahmut, III. Osman ve III. Selim’in ise hiç çocukları olmamıştır.
OSMANLI’NIN İKİZ BEBEKLERİ
Osmanlı hanedanında (bildiğimiz kadarıyla) on kez ikiz doğum gerçekleşmiştir. 7 Ekim 1692 tarihinde II. Ahmet ve Rabia Hatun’un çocukları olarak dünyaya gelen İbrahim ve Selim hanedanın ilk ikizleri, 2 Aralık 1904’te Şehzade Mehmet Seyfettin Efendi ve Nervaliter Hatun’un çocukları olarak dünyaya gelen Ahmet Tevhit ve Fatma Gevheri hanedanın son ikizleridir. II. Mustafa, II. Mahmut, II Abdülhamit ikiz babası olan diğer padişahlardır. Ancak I. Abdülmecit’in iki kez, II. Ahmet’in ise üç kez ikiz babası olması gerçekten dikkate değerdir.
ZEMBİLLLİ ALİ EFENDİ
Sekizinci Osmanlı şeyhülislâmı olan Zembilli Ali Efendi dede soyu nedeniyle Ali Cemâlî ismiyle tanınmıştır. Zembilli Ali Efendi evinin penceresinden bir zembil[2 - Zembil: Hasırdan örülmüş, sepet benzeri saplı torba] sarkıtır, dinî konularda soruları olanlar, sorularını bir kağıda yazıp zembile koyardı. O da akşamları zembilini çekip soruların cevaplarını yazar, zembili tekrar sarkıtırdı. Bu nedenle “Zembilli Ali Efendi” namıyla meşhur oldu. Doğum tarihi bilinmemektedir, 1526 (Hicrî: 932) yılında İstanbul’da öldü, türbesi Zeyrek Yokuşu’ndadır.
YAVUZ SULTAN SELİM
Ataları hep sakal uzattıkları halde, Yavuz Sultan Selim sakalını keserdi. Bunun sebebini soranlara “Sakalımı ele vermemek için kesiyorum” dediği rivayet edilir. Bir kulağına da küpe takardı. Son dönemlerde Yavuz’un küpeli göründüğü resimlerin aslında Şah İsmail’e ait olduğu da iddia edilmektedir; ancak Yavuz’un küpe taktığını iddia edenler de, tersini iddia edenler de çok sağlam kanıtlara sahip değildir. Yavuz 22 Eylül 1520’de “aslan pençesi” denen bir çıban yüzünden, henüz 50 yaşında iken vefat etti.
Yavuz Sultan Selim (Çizen: Erhard Schön – 1534)
BAKÎ KULLARI
Yavuz Sultan Selim döneminde kurulan “Bakî Kulları” adlı ekibin asıl görevi devlete borcu olanları gözaltına alarak, borcunu vermeye zorlamak, hatta gerekirse tutuklamaktı. Ekip ‘Başbakî Kulu’nun başkanlığında altmış kişiden oluşurdu. Tanzimat dönemine dek süregelen bu ekibin vergilerini ödemeyenleri hapsettikleri özel hapishaneleri bile vardı.
PARGALI’NIN ÇOCUKLARININ SÜNNET DÜĞÜNÜ
Kanuni şehzadelerini muhteşem bir törenle sünnet ettirir. Kısa bir süre sonra da veziri Makbul İbrahim Paşa’nın (Pargalı İbrahim) oğlu sünnet olur. Törene Kanuni de davetlidir. Bir ara Kanuni, vezirine der ki: “Söyle bakalım İbrahim Paşa, senin tören mi daha muhteşem, benimki mi?”
Kanuni övgü beklerken gelen yanıt şaşırtıcıdır: “Elbette benimki sultanım.”
Kanuni şaşırır, nedenini sorunca vezir: “Sizin düğününüzün başmisafiri fakir bendenizdi, benim oğlanın düğününün başmisafiri ise cihan padişahı Kanuni Sultan Süleyman’dı” der…
MİMAR SİNAN’IN GEMİLERİ
Van Gölü’nde yüzen ilk Türk gemisi 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. 1533 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın İran Seferi sırasında Van Gölü’nde karşı kıyıya gitmek için Mimar Sinan iki haftada üç adet kadırga yapıp donatarak büyük itibar kazandı. Büyük sanatkâr o zaman yeniçeri ocağında dülgerlikteki hünerleriyle tanınmış basit bir neferdi.
İNTİHAR EDEN VEZİR PAŞA
İstanbul’da Yenibahçe civarında Mimar Sinan eseri olan Hüsrev Paşa Türbesi, Türk yapı sanatının çok güzel eserlerinden biridir. Türbede yatan Hüsrev Paşa, Kanunî devrinde kubbe vezirliği yapmış, ağırbaşlı ve haysiyet sahibi bir kişiymiş. Divanda Sadrazam Süleyman Paşa ile birbirlerine hançer sıyırmaya kadar varan şiddetli bir tartışma yüzünden azledilince kendisini derin bir üzüntüye kaptırmış. Sarayına kapanarak bir açlık grevine başlamış ve sonunda da ölmüştür. Hüsrev Paşa, Osmanlı tarihi boyunca bu suretle intihar eden tek simadır.
BİZ SENİ UYANIK BİLİYORDUK!
Kanuni devri Osmanlı döneminin en kıymetli zamanıdır. Hem maddi, hem de manevi anlamda Osmanlı Devleti doruk noktasındaydı. Böyle huzur dolu bir ortamda, bir gün kadının biri Kanuni’ye müracaat ederek evinin soyulduğunu belirtmiş ve hırsızın yakalanmasını istemişti. Padişah:
“Bre kadın, bu nasıl uyku ki evin soyuluyor da hiç haberin olmuyor?”deyince, kadın sakin ve rahat bir şekilde:
“Biz seni uyanık biliyorduk Sultanım, onun için bu kadar derin uyuduk” der. Yanındakiler Sultan’ın bu yanıt karşısında küplere bineceğini düşünse de, Kanuni bir anlık sessizlikten sonra, “Haklısın kadın” der ve kadının zararını kendi cebinden öder.
BU DA OSMANLI HERKÜL’Ü!
16. yüzyılın namlı ok atıcı pehlivanlarından Miriâlem Ahmet Ağa 75 yaşındayken bir gün okçular başına gidip ok ısmarlamıştı. Esnaftan bir delikanlı: “Pehlivan! İhtiyarladın artık! Kolunda yay çekecek kuvvet kaldı mı ki?”diye takılınca Ahmet Pehlivan da atını çarşının kapısına sürmüş, kapıdaki zincirlere kollarıyla asılmış ve bacaklarını atının karnına sarmıştı. Sonra kollarını kısınca kendisiyle beraber koca atı da yerden havaya kaldırmış ve gülerek: “Eh oğul, pazularımda azıcık bir şey kalmış gibi!” demişti. Ahmet Ağa’nın daha gencecik bir delikanlıyken memleketi olan Manisa’da odun yüklü bir eşeği bacaklarından tuttuğu gibi havaya kaldırdığı, yeni kesilmiş iki koyunu birer koluyla havada tutarak iki kasaba yüzdürdüğü bilinirse, bu yaptığı da şaşırtıcı olmasa gerek!
‘AVRAT PAZARI’ NE DEMEK OLA Kİ?
Bir zamanlar İstanbul’da satıcıların da müşterilerin de sadece kadınlardan oluştuğu ve “avrat pazarı” denen pazarlar kurulurdu. Cerrahpaşa’da, Kocamustafapaşa Caddesi boyunca, Arkadius Sütunu önünden Taşmektep’e, oradan da Bayrampaşa Medresesi ve Türbesi’ne çıkan Yağhane Sokağı’ndan Haseki Caddesi’ne kadar olan kocaman araziye avrat pazarı kurulduğu için sonraları o bölgenin adı da Avratpazarı olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan kendi adına hayrat yaptıracağı zaman da özellikle bu bölgeyi seçmişti.
OSMANLI DÖNEMİNDEN BİR İNSAN HAKLARI BİLDİRİSİ
Kanuni Sultan Süleyman 1389 yılında Kosova Savaşı ile fethedilen Arnavutluk’a bağlı Belgrad Bölgesi’nde yaşayan halkın haklarının korunması için, 1558 yılında Belgrad Kadısı’na gönderdiği “Ferman”da şöyle buyurmaktadır:
“Devlet askerleri (Sipahiler), biçilmeyip el ile yolunan ottan zorla vergi alırlar imiş, kaldırdım. Askerler ev yakınında bulunan bağ, bahçe ve bostanlardan yemeklik için üretim yapanlardan para almak isterler imiş, almasınlar, yasakladım. Boş yerlere tarla açanlardan, ihya edenlerden vergi alınmasın. Nehir üzerlerindeki dolap ve karaca değirmenler, yeni yapılmış olsalar dahi fazla vergi alınmasın. Askerler, tarla ürünlerini satmak için, halka pazar yerine götürmelerini isterler imiş, pazara götürülmesin, teklif dahi edilmesin. Askerler ‘boyunduruk hakkı’ diye vergi almasınlar. Askerler savaşa gitseler, geride kalan mallarını köy halkından güvenilir adamlar korusunlar. Yeni evlenen askerlerden ‘gerdek hakkı’ diye vergi alınır imiş, bundan böyle alınmasın. Savaş esnasında bile askerler eve girip arı kovanlarına dokunmasınlar. Ve yerleştiği yerde, evleri önünde, sancakları altında kendi geçimleri için ürettikleri arı kovanından dahi vergi alırlar imiş. Onu dahi göresin. Başka kovanlık olmayıp, evleri yanında ve sancakları altında olan kovandan dahi vergi aldırmayasın. Kovan hakkı bahanesi ile askerler savaş esnasında bile bu bahaneyle evlere girmekten men eylensin. Bu husus için şikayet ettirmeyesin.”
ESKİ ZAMANLARDA ESİR TİCARETİ
Osmanlı, esirliği ve esir ticaretini kaldıran uluslararası anlaşmayı tanıyıncaya kadar, İstanbul’da ki büyük Esir Hanı ve Esir Pazarı, Nuruosmaniye Camii’nin Tavukpazarı tarafında idi. Daha doğrusu, bu cami 18. yüzyılın ikinci yarısında Esir Hanı yanında inşa edilmişti. Oğlan ve kız, köle ve cariye alım satımı türlü uygunsuzluklara, fuhşa müsait olduğu için, esircilik kefalete bağlanmış, esirciler sıkı devlet kontrolü altında tutulmağa çalışılmış, buna rağmen çeşitli edepsizlikler olmuş ve zaman zaman şiddetli tembihler, yasaklar çıkmıştır. Kadın veya erkek esirciler ile esir tellallarının edepsizleri tarafından yapılıp da 16., 17. ve 18. yüzyıllarda İstanbul Kadılığı’na gönderilen fermanlardan öğrendiğimiz başlıca uygunsuzluk, sahibi tarafından satılan köle ve cariyeleri ucuza kapatmaktı, fakat asıl korkunç yanları mesleklerini fuhşa vasıta yapmalarıydı. Kendi ellerindeki taze dul cariyelerle sakalı bıyığı bitmemiş köleleri yüksekçe bir para karşılığında bekâr odalarına götürüp birkaç gün kapattırırlar, haber alınıp da zabıtaca sorguya çekildiklerinde: “Esire talip oldu, pey akçesini[3 - Pey akçesi: Peşinat parası.] verdi, beğenmedi, peyden geçip geri getirdi, günahımız yoktur, usul budur” derlerdi.
Bazı kadın esirciler ve özellikle esir tellalları da evleri ve konakları dolaşırlar, güzel ve bakımlı cariyeler için değerinden kat kat üstün bir fiyat vererek; “Bir zengin efendi cariye ister, satıverelim” diye sahip veya sahibesinin tamahını tahrik ederler, bir miktar pey akçesine kızı alırlardı. İstanbul’da ticaretle meşgul zengin Hristiyanlara, Polonya ve Boğdan elçilerine götürürler, büyük bir ücret karşılığında kızı birkaç gün kapatırlar, kıza da sus hakkı bir küpe veya yüzük alıverirler, sonra yerine iade edip: “Huyunu veya kaşını gözünü beğenmedi, peyinden vazgeçti, kıza da bir küpe aldı” derlerdi.
1559 (Hicrî: 967) yılında, gayrimüslimlerin esir ve azatlı köle kullanması kesin olarak yasak edildi. Bu yılın Safer[4 - Safer: Arabî ayların ikincisi.] ayında İstanbul Kadılığı’na gönderilen bir ferman ile gayrimüslimlerin yanında bulunan azatlı veya esir köle cariyelerin tespiti emredildi. Sonra aynı yılın Cemaziyel Ahir’inde[5 - Cemaziyel Âhir: Arabî ayların altıncısı.] çıkan ikinci bir fermanla gayrimüslimler yanındaki esirlerin bedeli karşılığında sahiplerinden alınarak Müslümanlara satılması ve azatlıların da Müslümanlar yanında çalışmalarının temini emredildi. Bu tarihten itibaren gayrimüslimler köle ve cariye kullanamadılarsa da, yukarıda anlatılan uygunsuz esirciler ve esir tellâlları aracılığıyla nihayet birkaç gece için meşreplerine uygun ve kendi kalplerini hoş edecek köle ve cariye bulmakta sıkıntı çekmediler.
KANUNİ’NİN CENAZE NAMAZLARI
Kanunî Sultan Süleyman’ın cenaze namazı üç defa kılınmıştır: ilk namazı Macaristan’da Zigetvar Kalesi önündeki Türk ordugâhında bulunan otağ-ı hümayunda, büyük padişahın ölümü askerden saklandığı için, gizli olarak kılınmıştı. İkinci namaz babasının cenazesini Belgrad’da karşılayan yeni padişah II. Selim’in de katılımıyla Belgrad sahrasında kılınmıştı ve bu namaza 25.000 kişi katılmıştı. Üçüncü namaz da İstanbul’da, Süleymaniye Camii’nin musalla taşı önünde kılındı. Bu namaza bütün İstanbul halkı katıldı. Gerilere doğru bütün sokaklar, Süleymaniye’den Fatih’e kadar cemaatle dolmuştu… Bu namazın beş yüz imamla kılındığı rivayet olunur. Asrın büyük şairi Bâki’nin de meşhur “Sultan Süleyman Mersiyesi”ni ilk defa bu cenaze töreninde okuduğu, şairi dinleyenlerin hıçkırıklarının gökyüzünü tuttuğu söylenir.
MİMAR SİNAN VE YUMURTALI HARÇ
Dönemin padişahı Sultan II. Selim, Mimar Sinan’a şanına yakışır bir camii inşa etmesini buyurmuş. Sinan hemen kolları sıvamış Selimiye Camii’ni yapmaya başlamış. Temeller kazılmış, iskeleler kurulmuş… Çalışmalar sürerken Mimar Sinan bir gün elinde bir yumurtayla çıkagelmiş. Kendi kendine bir şeyler mırıldanıyormuş, aklından hesap yapıyormuş gibi bir hali varmış. Sonra eğilmiş ve yumurtayı inşaat kumuna kırmış ve başlamış karıştırmaya… Görenler şaşırmış tabii. Bir müddet sonra: “Tüm inşaatta bu harcı kullanacağız.” diye buyurmuş. Sırf bu harç meselesi için Edirne Karaağaç’ta bir çiftlik kurdurtmuş. 30.000 tavuğun her gün düzenli olarak yumurtaları toplanıp kumla ve kille karıştırılıp camide kullanılmış.
Osmanlı’da inşaat ustalarının çalışması
YOKSA HÜRREM BİR İTALYAN SOYLUSU MUYDU?
Vatikan Gizli Arşivi’ne araştırmalar yapan Türkiye Katolik Ruhani Reisler Kurulu’nun Resmi Tarihçisi Dr. Rinaldo Marmara dört yıl süren araştırmalarının sonucunu 2012 yılı Nisan ayı başında şöyle açıklamıştır:
Belgede çıkartılan soyağacının en tepesinde Hürrem Sultan’ın annesi olduğu iddia edilen İtalyan asilzadesi Hanne Marsilli’nin adı bulunuyor. Hanne Marsilli’nin çocukları Leonardo Marsilli ve Margherita Marsilli isimlerinin Yazılı olduğu soyağacında daha sonra her iki kardeşin de soyunun devamı ayrı ayrı belirtiliyor. Leonardo’nun ağacında Cesara Marsilli, Alessandro Marsilli, Laura Marsilla ve Fabio Chigi isimleri yazılı. Dr. Marmara bu soyağacına kısa bir not düşmektedir: “Laura Marsilli’den sonra soyadı Chigi’ye dönüşüyor. Görülen o ki Laura Marsilli, Vatikan’ın en önemli ailelerinden olan Chigi ailesinden birisiyle evlenmiş ve bu evlilikten de Fabio Chigi yanı Papa 7. Alessandro dünyaya gelmiş”
Soy ağacının diğer ucunda ise tanıdık iki isim görülmektedir: Sultan Süleyman ve La Rossa (Kızıl) lakaplı Margherita Marsilli. Bu iki ismin hemen altında Selim, İbrahim ve Mehmet isimleri yazılıdır. Dr. Marmara’ya göre: “Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’ın oğlu Selim, 11. Osmanlı padişahı olarak tahta çıktı. Soyağacında Selim’den sonraki diğer padişahların adı belirtilmemiş ve 18. Osmanlı padişahı 1. İbrahim ile 19. Osmanlı Padişahı 4. Mehmet’in adı yazılmış. 4. Mehmet’in adının altına da “Hükmeden Padişah” notu düşülmüş. Demek ki bu belge hazırlandığında Osmanlı tahtında 4. Mehmet oturuyordu.”
Rinaldi’nin araştırmalarında bulduğu bir belgeye göre de “Hürrem Sultan bugüne kadar sanıldığı gibi yoksul bir Ukraynalı köle değil, hem İtalyan hem de zengin bir ailenin kızı. Hatta ailesinin şatosu var. Ancak bu belge Hürrem Sultan ile ilgili hazırlanmamış. Bu belgenin üçüncü sayfasında bir soyağacı çıkartılıyor. Bu soyağacına göre ise Hürrem Sultan’ın soyundan gelen Padişah 4. Mehmet ile erkek kardeşi Leonardo’nun soyundan gelen Papa 7. Alessandro akrabadır.”
KOL VE SAKAL MESELESİ
Osmanlı donanmasının ilk defa bozguna uğradığı İne-bahtı Deniz Savaşı’ndan sonra, II. Selim’in emriyle yeni bir donanma kurulur. Donanmayı kurmakla görevlendirilen Kılıç Ali Paşa bahar ayında donanmayı her şeyi ile hazırlamıştı. İnebahtı Savaşı bozgunundan sonra Sokollu[6 - Bazı ciddi kaynaklarda bile “Sokullu” yazılışına rastladığımız bu sadrazamın asıl adı “Bajo Nenadić”tir ve Sırp Ortodoks olarak doğmuş, 1516 yılında devşirme olarak Osmanlı’ya alınmıştır. Doğduğu yerin adı Sırpçada “Sokolovići”, Osmanlıcada “Sokol” olduğu için “Sokollu” lakabını almış olması çok doğaldır… (Bu konuda Prof. Mustafa İmamović’in makalesi okunmaya değer: http://web. archive.org/web/20091027141616/http://www.geocities.com/famous_bosniaks/MEHMED_PASA_SOKOLOVICH.html )] Mehmet Paşa 7 Mart 1573’de Venedik Büyükelçisi Barbaro’ya:
“Biz sizden Kıbrıs’ı alarak kolunuzu kestik. Siz ise donanmamızı İnebahtı Savaşı’nda yenmekle bizim sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kol yerine gelmez ama tıraş edilen sakal daha gür biter!”
SUMATRA’DAKİ TÜRK ÇANI
Sumatra adasındaki en büyük kilisenin çanı eski bir Türk topundan yapılmıştır ve üzerinde II. Selim’in tuğrası vardır. 1570 yılında Sumatra’dan gelen bir istek üzerine oraya gönderilen silahlar arasında Açe elçisinin II. Selim’e hediye olarak verdiği bir torba Sumatra biberine ithafen, ‘lada seçupak’ (bir torba biber) adlı dev top da bulunmaktaydı. Bu top 16’ıncı asırda Sumatra Müslümanlarına yardım için İstanbul’dan gönderilen Türk döküm ustaları tarafından orada dökülmüş, üzerine de bu ada Müslümanlarının Osmanlı’ya tabiiyetinin alâmeti olarak bu padişahın tuğrası konmuştu.
II. Selim’in Tuğrası
GARİP HUYLU BİR VEZİR
16. yüzyılın en namlı vezirlerinden Gürcistan Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa (1528 – 1585) geceleri yatakta yatmazdı. Her akşam saz, söz ve köçek oyunlarıyla eğlenirdi. Önünde kurulmuş bir işret sofrası bulundurmazdı; el çırpar saki içkisini getirir, diğer içoğlanları da ellerinde tabaklarla önünde diz çökerek çeşitli mezeleri sunarlar ve sonra edeple çekilirlerdi. İçki, saz ve köçek faslı bitince, Osman Paşa, mutemet hizmetkarı olan sakisini çağırır, başını bu gencin omzuna dayar öylece birkaç saat uyurdu, sonra kalkar, abdest alır, teheccüd namazına durur, hüngür hüngür ağlayarak ibadet ederdi. Öyle ki seccadeden kalktığı zaman seccadenin gözyaşlarıyla bir bardak su dökülmüş gibi ıslanmış olduğunu görürlerdi.
MAYMUNLARIN İDAMI
Osmanlı Türklerinin maymunları donanmada görevlendirdikleri, bu hayvanları gemilerin serenlerine çıkartmak suretiyle gözcülük yaptırdıkları eskiden beri bilinmektedir. Akdeniz’i Türk gölü haline getiren Osmanlılar, özellikle II. Bayezit’ten sonra gemicilik sanatıyla, deniz seferlerinin incelikleriyle daha fazla meşgul oldular. Bu arada, uzağı görme yeteneği son derece gelişmiş olan eğitimli maymunlardan yararlanma yoluna gidilmişti. Kısaca söylemek gerekirse, ünlü denizcilerimiz maymunları birer dürbün veya teleskop gibi kullanıyorlardı. Kuzey Afrika’dan getirilen iri maymunları Gelibolu ve İstanbul tersanelerinde bir güzel eğittikten sonra, savaş gemilerinde gözcü olarak görevlendiriyorlardı. İşte böyle ciddi bir şekilde terbiye edilen gözcü maymunlar gemilerin serenlerine ve cundalarına çıkıyorlar, ufukları gözetliyorlar, engin denizlerde kendilerine doğru yanaşmakta olan bir gemi görünce, kendilerine özgü yöntemlerle derhal aşağıya haber verip gerekli önlemlerin alınmasına vesile oluyorlardı…
Eski İstanbul’da yelken, halat, makara, zift, varil… Kısacası bütün gemici ihtiyaçlarının satıldığı yer Galata’da, iki köprü başı arasındaki saha idi. Gazi Köprüsü başında, Sokollu Mehmet Paşa Camii (Azapkapısı Camii) civarında da bir sıra maymuncu dükkânı vardı; burada tersane gemileri ve tüccar gemileri için eğitimli maymunlar satılırdı. III. Murat’ın hocası olup daha sonra da Rumeli kazaskerliği yapan Molla Abdülkerim Efendi gayet tutucu, sinirli, her aklına geleni yapan, padişah üzerindeki nüfuzuna dayanarak hiç kimseden korkmayan bir adamdı. Güzel konuşur, camilerde vaaz ettiği zaman dinleyicileri çok memnun ederdi. Bir gün, bu hoca bir kitapta “maymun cinselliğe âlet olur” diye bir yazı okumuş, sinirinden ateş kesilmişti. Hemen arkasına binlerce insan toplayarak Azapkapısı Çarşısı’na gitmiş, maymuncu dükkânlarını basmış, ne kadar maymun varsa yakalatıp hayvancıkları oradaki ağaçlara astırarak idam ettirmişti. Bu olaydan sonra hocaya da “Maymunkeş[7 - Maymunkeş: Halkın yanlış bir dilbilgisiyle, “Maymuncu” anlamına getirmek isteyerek kullandığı bu söz aslında “maymun çeken” (esrar çekmek gibi) anlamına gelen Arapça+Türkçe+Farsça bir tamlama olmuş…] İmam” lakabı takılmıştı.
TOP GÜLLESİ YAPILARAK İDAM EDİLEN ADAM
Osmanlı’da yakalanan ağır suçluların işkencelerle idam edilmesi yaygın bir uygulamaydı. Bu işkenceler bazen de çengele asma, çarmıha germe, hatta kazığa oturtma biçimlerinde yapılırdı. 16. yüzyıl sonlarında, Bostancıbaşılardan Ferhat Ağa bir defaya mahsus olarak bir de “topla atma” cezası icat etmişti: Suçlu genç bir yeniçeri idi, bir imamın nikâhlı genç karısını kandırıp kaçırmış, kadının saçlarını keserek oğlan kıyafetine sokmuş, bir müddet yanında pervasızca gezdirmişti. Üsküdar’da yakalandı, Tophane’ye götürüldü. Ferhat Ağa o kadar kızmıştı ki o dönemde yaygın olan çengel, çarmıh, kazık gibi ağır cezaları az gördü; delikanlıyı çırılçıplak soydurttu, bilek, dirsek, diz ve ayak eklemlerini demir çekiçlerle kırdırıp zavallıyı yağlı paçavralara sararak bir havan topunun namlusuna gülle gibi tıktırttı, sonra topu ateşleterek havaya fırlattı, paramparça etti.
GAZİ KOÇ
16. yüzyıl sonlarında Almanlar, Macaristan’daki Sobotska kalemizi kuşattılar. Bu kuşatma bir Kurban Bayramı arifesine rastlamıştı. Kalenin muhafızları bayramda kesmek için gayet büyük bir koç beslemişlerdi; kendilerine imdat gelmeyeceğini anlayan 100 kadar muhafız atlarına bindiler ve kaleden yalınkılıç çıkarak düşmanın kuşatma hatlarını yardılar ve kurtuldular. Bu çıkış hücumuna kaledeki koç da katılmış ve boynuzlarıyla iki Alman askeri öldürerek, atlılarla beraber Budin’e kadar gelmişti. Askerler adını “Gazi Koç” koydular ve Kurban Bayramı’nda Budin’de kestiler.
UĞURSUZ SAAT
Müverrih Peçevî İbrahim Efendi cellât mezadı ve uğursuz eşyalar üzerine son derece etkileyici bir hikaye aktarmaktadır:
16. yüzyıl sonu saray ricalinden Kapıağası Gazanfer Ağa, Padişah III. Murat üzerindeki sonsuz nüfuzu sayesinde rüşvet yolundan büyük bir servet yapmıştı. O zamanlar İstanbul’da Rüstem Ağa isminde namlı bir saatçi ve kuyumcu vardı. Gerçekten büyük sanatkârdı ve Gazanfer Ağa bu zata fevkalâde kıymetli elmaslarla süslü bir koyun saati[8 - Koyun saati: Cep saatinin daha büyüğü olup, koyunda taşınan saat.] yaptırmıştı. Saatin mücevherlerini de kendisi vermişti. Kapı Ağası Gazanfer Ağa cellâda verilince, Ağa’nın kıymetli taşlarla süslü saati koynundan çıkmış, cellâdın eline düşmüştü. Cellâtlar başlı başına bir servet olan bu saat için bir mezat yaptılar. Saati cellât mezadından Tırnakçı Hasan Paşa satın almıştı. Kısa süre sonra Tırnakçı Paşa da idam olundu, saat yine cellât mezadına düştü. Bu sefer de bu harikulâde güzel saati pek ucuz bir bedel karşılığında Kasım Paşa satın aldı. Bir iki ay geçmedi, Kasım Paşa da cellâda verildi, saat onun da koynundan çıktı ve üçüncü defa cellât mezadına düştü. Bu sefer de Gazanfer Ağa’nın uğursuz saatini Sadrazam Derviş Paşa satın aldı ve “Civan Bey” lakaplı kardeşine hediye etti. Civan Bey’in asıl adı bilinmemektedir; çünkü pek genç yaşında, yani tüysüz bir delikanlı iken sadrazamın himayesiyle Eğriboz Sancak Beyliği’ne tayin edilmiş ve “Civan Bey” dene dene adı unutulmuştur.
Müverrih Reçeli İbrahim Efendi ile bu Civan Bey Eğriboz’daki Bey konağının deniz üstüne kurulmuş salaş taraçasında sohbet ediyorlarmış. Söz saatten açılmış. İbrahim Efendi de saat meraklısı imiş. Civan Bey koynundan çok süslü bir saat çıkararak müverrihe göstermiş. İbrahim Efendi: “Ömrümde bu kadar güzel saat görmedim!” deyince Civan Bey de saatin hikâyesini anlatmış. Peçevî elindeki saati hemen bırakarak “Bu nasıl hediye! Böyle uğursuz saati insan düşmanına vermez!” demiş. Bu söz Civan Bey’i etkilemiş, hemen hançeriyle saatin elmaslarını çıkarmış ve bir çekiç ile de çarklarını kırarak denize atmış…
Denizin dibinde saatin parıltısı bile görülüyormuş. Civan Bey’le İbrahim Efendi taraçada otururlarken bir atlı gelmiş, Civan Bey’e vazifesinden azledildiğini tebliğ etmiş. Civan Bey şaşırmış: “Azlimizi gerektiren bir şeyimiz yok idi!” demiş. Gelen adam: “Beyim! Sadrazam Derviş Paşa idam olundu. Sizin de idamınız için ferman çıkıp Bostancıbaşılara gönderildi, ama sonra şefaatçileriniz himmet ettiler. İkinci bir ferman ile ben gönderildim ve idamınızla görevlendirilenlere ancak yarım saat önce yetişebildim!” cevabını vermiş.
Bu olayı aktaranlar der ki, ikinci fermanı getiren adam, idam fermanını getirenlere Civan Bey meşhur saati çekiç ile kırdığı anda yetişmişti!
Osmanlı’da bir düğün minyatürü
BAŞIYLA FUTBOL OYNANAN VEZİR
16. yüzyıl sonlarında, III. Mehmet devrinin büyük nüfuz sahibi vezirlerinden Doğancı Kara Mehmet Paşa aslında bir Ermeni idi. III. Mehmet’in maiyetine şehzadeliğinde girmiş, terbiyesi, zarafeti, nüktedanlığı ile bu padişahın has nedimeleri arasına girmişti. Kubbe veziri (devlet bakanı) idi, fakat padişah ona öyle takdir ediyordu ki herkes kendisini sadrazamlığa en kuvvetli aday olarak görüyordu. Sadrazam Bosnalı İbrahim Paşa ile aralarının açılması kendisini felakete sürükledi. Gayet kurnaz ve sinsi olan İbrahim Paşa hasmını mahvetmek için, makamının geniş yetkilerini kullanamadı, padişahtan çekindi. Ama el altından askeri teşvik etti, askere ulufe[9 - Ulufe: Osmanlı’da askerlere üç ayda bir verilen maaş.] dağıtılacağı bir divan gününde asker para alamayınca Kara Mehmet Paşa’nın başını istedi ve ayak diredi. “Padişah Mehmet Paşa’yı bize tercih ederse biz de bizi seven bir şehzadeyi ona tercih ederiz” dediler. Padişah büyük bir ızdırap içinde Mehmet Paşa’yı feda etti. Paşa divandan kaldırılıp siyaset meydanına götürüldü, başı kesildi. Kesik başı alan yeniçerilerle sipahiler saray avlularından Atmeydanı’na kadar, top gibi, ayaklarıyla vurarak oradan oraya yuvarlaya yuvarlaya götürdüler, bir türlü ellerinden almak mümkün olmadı. Sonunda, kendi sadık kâhyası paşanın kesik kellesini 400 altına asilerden satın aldı ve gövdesinin yanına koyarak gömdürdü.
SOKOLLUZÂDE HASANPAŞA’NIN CENNET BAĞI
Sadrazam Sokollu Mehmet Paşa’nın oğlu Hasan Paşa 16. yüzyıl sonlarının en namlı ve en zengin vezirlerindendir. Müverrih Peçevî İbrahim Efendi onun hayatından söz ederken şöyle anlatır: “Gayet yakışıklı, gösterişli, bir şehbaz ve şehlevend vezirdi. Ama çok mağrurdu, gözüne kimseyi kestirmez, akranı şöyle dursun üstüne bile iltifat etmezdi. Yanında daima bir mahbup gözde hazinedarı bulunurdu, kendi ne giyerse hazinedarı oğlana da onun eşini giydirirdi. Bindiği atın eşi ata bindirir ve hazinedarı ile at başı beraber giderlerdi. Çoğunlukla da al atlas entari giyerdi. Beline altı parça süslü paftadan oluşan bir altın kemer bağlardı ki bu kemerin paftaları üzerinde Zümrüdüanka kuşu resimleri vardı. Bağdat valisi iken üstat kuyumculara gümüşten büyük bir bahçe yaptırmıştı. Kurulup toplanabilen ve paşa tarafından “cennet bağı” adı verilmiş olan bu gümüş çiçek bahçesi bahar açmış dallardan, nar ve turunç fidanlarından oluşmuş, pek güzel ve seyretmesi insanı hayretten hayrete düşüren bir kuyumculuk şaheseriydi. Hasan Paşa bir gün Bağdat’tan gelirken haydut saldırısına uğradı. Sokolluzâde’nin yanında maiyetinden başka kuvvet olmadığından, Tokat Kalesi’ne kapanmaya mecbur olmuştu. Peşindeki haydut Deli Hasan bir taraftan Tokat’ı kuşatma altına almış, diğer taraftan da Paşa’nın ardı sıra gelen ağırlığını, hazinesini ve meşhur cennet bağını eline geçirmişti. Deli Hasan, Paşa’nın hazinesini eşkıyaya bölüştürürken kıymetli kumaşları arşın yerine kılıçla ölçtürmüş, altın ve mücevheri de kalkan ile üleştirmişti. Cennet bağına gelince önce onu kurdurmuş, ayakdaşlarıyla beraber bir müddet seyretmiş ve sonra o sanat eserini de kırdırarak adamlarına dağıtmıştı. Hasan Paşa’ya gelince bir sabah Tokat Kalesi burçlarında Deli Hasan’ın baldırıçıplak ordusunu seyrederken karşı tarafta bir keskin nişancı tarafından atılan bir kurşunla alnından vurularak ölmüştü.”
“HAYATI ROMAN” BİR ADAM: ABAZA MEHMET PAŞA
I. Ahmet zamanında Anadolu’da yaşanan Celâli İsyanı’nın ileri gelen simalarından Canbolat oğlu Ali Bey’in Mehmet isminde gayet sevgili bir Abaza kölesi vardı. Bir an bile yanından ayırmadığı bu çocuğu kendisine hazinedar yapmıştı. Sadrazam Kuyucu Murat Paşa, Canbolat oğlu ile yaptığı çok kanlı bir muharebede Celâlîleri bozguna uğratmış, koca Oruç Ovası yaralı ve ölülerle kaplanmıştı… Paşa bunları ölü-yaralı diye ayırmakla uğraşmaktansa kocaman kuyular kazdırıp tamamını gömdü. Zaten “Kuyucu” lakabı da bu olaydan gelmedir…
Takip kuvvetlerinin getirdiği esirlerin de sorguya çekilmeden kuyuların ağzında diz çökertilip boyunları vuruluyordu. Canbolat oğlunun hazinedarı Abaza Mehmet de yakalanmıştı, henüz 15-16 yaşlarında ve melekler kadar güzel bir gençti. Boynu vurulmak üzere çökertilmişken Mehmet’i yeniçeri ağası Halil Ağa gördü, acıdı, ölümden kurtararak yanına aldı, manevî evlat edindi. Abaza Mehmet, Halil Ağa’nın himayesinde devlet hizmetine girdi. Babalığı sadrazam olunca o da vali ve “Abaza Mehmet Paşa” oldu. Fakat Oruç Ovası’ndaki müthiş hatıra, Murat Paşa’nın kuyusu gözünün önünden hiçbir zaman silinmedi ve o gün kendisini öldürmek için çökertmiş yeniçerilere karşı içinde sönmez bir kin besledi. Paşa Erzurum Valisi iken İstanbul’da Genç Osman, yeniçerilerin çıkardığı bir ihtilâlde tahttan indirilmiş ve Yedikule Zindanı’nda boğulmuştu. Abaza Mehmet Paşa bunu fırsat bildi, Sultan Osman’ın kan davasını güderek isyan etti ve işe Erzurum’dan başlayarak, ne kadar yeniçeri varsa öldürttü. Sonra Sivas’ı ele geçirdi ve orada da bir yeniçeri katliamı yaptı. Erzurum’dan Kayseri’ye kadar Anadolu’da yeniçeri dolaşamaz olmuştu. Yeniçeriler kısa diz çakşırı giyerlerdi; bundan ötürü dizleri, baldır ve bacaklarına nispetle yanık tenli olurdu. Yollardaki bütün yolcular Abaza’nın askerleri tarafından çevrilir, çakşırları çıkartılıp dizleri muayene olunurdu: Kısa diz çakşırı giymek huyu olup da yeniçeri olmayan nice masum insanlar da “sen yeniçerisin” diye idam olunmuştu. Abaza isyanı beş yıldan fazla sürdü. Nihayet IV. Murat zamanında aman diledi, affedildi. İstanbul’a geldi, bu genç padişahın yakın dostu ve has nedimi oldu. Yakışıklı ve güzel adamdı, giyimine, kuşamına aşırı itina eden şık bir adamdı. İstanbul’da onun gibi giyinmek moda oldu, padişah bile “Abaza kesimi” (Çerkeska) denilen giysilerden yaptırdı. Aslında, valiliğinden büyük bir serveti vardı, ama padişahın en sevgili gözdesi Silâhtar Mustafa Paşa ile geçinemedi. Mustafa Paşa’nın babası Bosnalı Sinan Bezirgân adında bir adamdı ve eskiden Abaza Paşa’nın gadrine uğramıştı. Mustafa Paşa bunu unutmamıştı. Silahtar’ın telkinleriyle padişahın gözünden düşürüldü. Bir gün saraya davet edildi, gelir gelmez Bostancıbaşı Duca Mustafa Ağa tarafından tevkif edildi ve Çinili Köşk’e hapsedildi. Akşamın alacakaranlığında da idam için ferman çıktı. Cellât Kara Ali yamağıyla köşke geldi. Kendilerine namaza durmuş birisini gösterip: “Abaza Paşa budur!” dediler, onlar da kement atıp boğdu. Ertesi günü, Padişah’ın emriyle Abaza Mehmet Paşa’ya büyük bir cenaze düzenlendi. Naaş, Vezneciler’de, vaktiyle henüz bir çocukken kendisini öldürtmek isteyen Kuyucu Murat Paşa’nın türbesinde, bu meşhur sadrazamın yanına defnedildi.
Aradan yıllar geçti, IV. Murat öldü, Sultan İbrahim padişah oldu. Silâhtar Mustafa Paşa idam olundu, Bostancıbaşı Duca Mustafa da bir valilik ile İstanbul’dan sürüldü.
1620 (Hicrî: 1036) yılında idi, bir gün İran sınırından bir adam Erzurum’a çıkageldi ve “Ben Abaza Mehmet Paşa’yım!” diye Erzurum’daki Abaza Paşa sarayına geçti kuruldu. Abaza Paşa’nın Erzurum’daki eski dostları ziyaretine koştular. Evet… Bu adam, yıllarca evvel İstanbul’da idamını işittikleri Abaza Mehmet Paşa idi… Kendilerine eski günlerin anılarından bahsediyor, hatta onların unuttuğu birçok şeyi o hatırlıyordu! Paşa, macerasını eski arkadaşına şöylece nakletmişti:
“Silâhtar Mustafa’nın ısrarlarına mağlup olan IV. Murat bir içki sofrasında Abaza’yı öldürteceğine söz vermişti; fakat pek az sonra bu kararına pişman olmuştu. Has nedimini tevkif ettirmiş, sarayda Abaza Paşa diye bir idam mahkûmunu boğdurtmuştu. Paşayı da gece, saray rıhtımından tebdil kıyafetle bir gemiye bindirmişler, Gelibolu’ya göndermişlerdi. Abaza Paşa oradan bir Cezayir gemisine atlamış, Cezayir’e gitmiş, adını sanını değiştirerek korsan olmuştu… Bir zamanlar giyinişi, kıyafeti İstanbul gençleri tarafından taklit edilen zarif adam yalın ayaklı, çıplak baldırlı, eli çatal bıçaklı bir Mehmet Dayı idi artık ve bir kadırga sahibi olmuştu. Yedi yıl Akdeniz’de dolaşmış, Septe Boğazı’ndan Atlas Okyanusu’na çıkmış ve bir deniz muharebesinde Danimarkalılara esir düşmüştü. Danimarkalılar da onu Portekiz Kralı’nın gemicilerine satmışlardı. Portekizliler Doğu lisanlarına aşina olan bu esirden çevirmen olarak yararlanmak istemişler, onu bir Portekiz filosuyla Hint seferine yollamışlardı. Fakat Mehmet Dayı’nın bindiği gemi Çin sularında müthiş bir fırtınaya tutularak batmış, yalnız bu Müslüman gemici, bir kalas parçasının üstünde sahile düşüp canını kurtarmıştı. Düştüğü sahil halkı Müslüman’dı, onunda Müslüman ve bir Osmanlı padişahının nedimi ve paşası olduğunu öğrenince kendisine hürmet göstermişler, yol harçlığı vermişlerdi. Abaza Mehmet Paşa da bir kervana katılarak Çin, Türkeli, Horasan, Belh ve Buhara üzerinden İran’a, oradan da Erzurum’a gelmişti. Abaza Mehmet Paşa’nın gelişi ve ağzından dinlenen baş döndürücü maceraları bütün Erzurum halkını heyecana düşürmüştü. Veli Süleyman Paşa keyfiyeti ayrıntılı bir raporla İstanbul’a, Sultan İbrahim’e bildirdi. Zaten evhamlı ve hasta olan Sultan İbrahim sonsuz bir telaşa düştü… Koca bir padişahın fermanıyla idam olunan bir adam yıllar sonra elini kolunu sallayarak meydana çıkarsa, o padişahın kendisi de bir gün ahretten dönebilirdi. Duca Mustafa Paşa çağırıldı ve keyfiyet kendisinden soruldu. Eski Bostancıbaşı kellesinden korktu “Erzurum’a gelen adam bir sahtekârdır, Abaza Paşa’yı ben padişah fermanıyla idam ettim” dedi. Padişah cellât Kara Ali’yi çağırttı. Müthiş cellât da “Vallahi padişahım, akşam namazından sonra idi. Ortalık karanlıktı, yüzükoyun yatmış bir adam gösterdiler, ‘budur’ dediler, boğdum, yüzünü görmedim!” dedi.
Erzurum Valisi Süleyman Paşa’ya bir idam fermanı daha gönderildi. Vali de Abaza Mehmet Paşa’yı sarayına davet etti, gelir gelmez de valinin iç oğlanları üzerine hançer düşürerek öldürdüler. Abaza Paşa’nın gövdesinden ayrılan kesik başı İstanbul’a yollandı; fakat bu kesik talihsiz baş, Erzurum’dan İstanbul’a kadar bozulmuş, derisi yüzülmüş tanınmaz bir hale gelmişti. İstanbul’da bulunan eski bendelerinin hiçbiri kesin bir şey söyleyemedi. Herkes “hem odur, hem değildir!” diyordu…
ŞEHZADE MUSTAFA’NIN HAZİN ÖLÜMÜ
III. Murat’ın çeşitli kadınlardan, oğlan ve kız 102 çocuğu olduğu söylenir. Ölümünde bunlardan 20 erkek evladı hayatta idi… En büyükleri Şehzade Mehmet padişah oldu ve padişah olur olmaz, öbür on dokuz kardeşini idam ettirdi. Bunlardan Mustafa ve Bayezit 17-18 yaşlarında, Osman ve Abdullah 13-15 yaşlarında, geri kalan on beşi de henüz meme çocuğu idiler. Bu olaylar Osmanlı hanedanı tarihinin en korkunç cinayetlerindendir. Büyük şehzadenin hocası devrin kıymetli şairlerinden Nev’î Efendi idi. Bu zatın anlattığına göre, özellikle Şehzade Mustafa gayet güzel bir çocukmuş, zarif ve ince ruhlu imiş, çok güzel konuşurmuş ve şiire, edebiyata karşı da fevkalâde meraklı, hevesli imiş. Babasının ölümünü ve büyük kardeşi Mehmet’in tahta çıktığını öğrenince, kendisini bekleyen feci sonu hissetmiş ve hemen bir kâğıt parçasına şu beyiti yazarak hocası Nev’î Efendi’ye bir veda mektubu gibi yollamıştı:
Nâsiyemde Kâtib-i Kudret ne yazdı bilmedim (Kudretli Kâtip [Allah] alnımda ne yazdı bilmedim) Âh kim bu Gülşen-i âlemde bir kez gülmedim (Âh ki bu âlemin gül bahçesinde bir kez gülmedim)
YAPIMI 66 YIL SÜREN CAMİİ
İstanbul’un sembolü olan eserlerden Yeni Camii’nin temelleri Ağustos 1597 tarihinde atıldı. Arazi denize yakın olduğu için gece gündüz, sekiz ay boyunca temellerdeki sular çekildi. Cami inşaatı devam ederken 1603 tarihinde III. Mehmet öldü. Camiyi yaptırmaya karar veren Valide Safiye Sultan gücünü kaybettiği için, caminin yapımına yıllarca ara verildi. Bu ara 1660 yılında caminin yeniden başlayan inşaatı devam ederken oldukça uzun süren, büyük bir yangın çıktı. Hasbahçe’den Unkapanı’na kadar olan yerler yandı. Yangında cami de zarar gördü. Padişah IV. Mehmet’in annesi Valide Turhan Sultan cami etrafında yanan evlerin arsalarını alarak çarşı ve pazar yaptırdı.
Caminin yapımı 1663 yılında tamamlandı. Böylece Sultan Ahmet Camii’nden önce yapımına başlanan eser Sultan Ahmet Camii’nden yıllar sonra tamamlanabildi. Camii Safiye Sultan tarafından yaptırılmaya başlandı. Fakat Valide Turhan Sultan zamanında tamamlandı. Bu nedenle camiye “Valide Sultan Camisi” de denmekteydi. Valide sultanlar tarafından birçok yerde yaptırılan camilerden ayrılması için bu camiye “Yeni Valide Sultan Camisi” denmiştir. Zamanla yalnızca “Yeni Cami” olarak anılmaya başlandı.
Yeni Camii
İSTANBUL İÇİNDE ATA BİNME YASAĞI
Tanzimat’tan önceki devirde, İstanbul’da padişahtan başka ancak üç kişi, eğer ata veya tercih ederlerse arabaya binmek hakkına sahipti: Şeyhülislam, Rumeli Kazaskeri ve Anadolu Kazaskeri. Vezirler, devlet ricali ve zata mahsus bir imtiyaz ile ekalliyet âyan ve eşrafı ancak ata binebilirlerdi. 17. yüzyılın ilk yıllarına kadar ricalden sayılmayan memurlar ve serveti ne olursa olsun halk büyük şehir içinde ata da binemezdi. Sıradan vatandaşlar ancak eşeğe veya eşek vs. hayvanlar tarafından çekilen küçük arabalara binebilirlerdi. Türk töresinde çok önemli yeri olan at, Osmanlı’da da bir soyluluk simgesiydi. Ata binme yasağına nasıl titizlikle uygulandığını göstermesi açısından, şu olaya bakabiliriz:
“Hilye-i Peygamberî” adlı dinî niteliği yüksek ve pek tutulan eserin yazarı Hâkanî Mehmet Bey bu eserini bitirdiği 1598 yılında yetmiş yaşını aşmış bulunuyordu. Görevi Babıâli Kalemi’nde, konağı da Edirnekapı civarında idi. Eseri saraydan en aşağı halk tabakasına kadar, büyük bir heyecanla karşılanınca şaire, sadaret makamından ne tür bir ödül istediği soruldu. Şair: “Artık ihtiyar oldum, her gün Edirnekapısı’na kadar yaya gidip gelmeye kudretim kalmadı, müsaade buyrulursa hayvan ile gidip gelsem” cevabını verdi. Oysa Hâkanî Mehmet Bey’in rütbesinde bir memurun ata binmesi yasaktı ve şairin yüksek hatırı için bile devlet düzeni bozulmadı. Hükümet Babıâli civarında bir ev alıp şaire hediye etmeyi tercih etti ve sanatçının arzusunu böylece yerine getirdi. Fakat bir müddet sonra, Müslümanlar hakkındaki şehir içinde ata binme yasağı kaldırıldı.
CELLÂTLAR VE ECEL ŞERBETİ
Osmanlı döneminde cellâtlar genellikle Hırvat dönmeleri veya Çingenelerden seçilirdi ve 15. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmışlardı. 16. yüzyılda padişahın özel koruması olan dilsizler, aynı zamanda cellât görevi de görürlerdi. Dilsizler padişahın en küçük bir işaretinin dahi ne anlama geldiğini çok iyi bilirlerdi. Sağır ve dilsizlere bu vazifenin verilmesi mahkûmun son çığlıklarını duyup etkilenmemeleri ya da kurbanın yalvarmasıyla merhamete gelmemeleri içindi.
16. yy da bostancı ocağına bağlı bir de cellât ocağı kuruldu. İlk kurulduğu zamanlar cellât ocağında beş cellât varken, zamanla cellâtların sayısı artarak yetmişe ulaştı. Cellâtların lideri olan Cellâtbaşı, bostancıların lideri Bostancıbaşı’na bağlıydı. Sıradan mahkûmların cezalarını diğer cellâtlar infaz ederken, devlet adamlarının ve önemli kişilerin infazını Cellâtbaşı gerçekleştirirdi. Vezirlerin, kazaskerlerin, beylerbeyilerin vs. üst düzey devlet adamlarının idamlarında Bostancıbaşı da bulunur, idam fermanını okuyarak, mahkûmu teselli eden sözler söylerdi. Sonra da Cellâtbaşı infazı gerçekleştirirdi. Saraydan çıkan infaz emri eğer idam sarayda olacaksa Bostancıbaşı’ya, saray veya İstanbul dışında olacaksa Kapıcıbaşı’ya verilirdi.
“Bostancıbaşı! Götürün şu mendeburu Balıkhane Kasrı’na.”
Padişahın söylediği bu cümle, Arz Odası’nın duvarlarında yankılanınca, karşısındaki kişi buz kesilir, ölümün soğuk nefesini ensesinde hissederdi. Bostancıbaşı cellâtların başıydı. Balıkhane Kasrı ise idamlık siyasi mahkûmların idam edilmeden önce üç gün bekletildikleri zindandı. Bu mekân Gülhane Parkı’nın sahile yakın kısmında bulunan kızıl renkli, büyükçe bir kasırdı. İdamlık mahkûmlar önce bostancıların kollarında bu kasra gönderilirler, haklarında verilen karar Divan-ı Hümayun’da tekrar görüşülüp suçu sabit olduğu ve ölümü hak ettiği anlaşılırsa, mahkûm üçüncü gün idam edilirdi. Böylelikle Osmanlı sultanları anlık bir öfke ve yanlış bir kararla bir masumun kanına girmemiş oluyorlardı.
Üç gün boyunca bu zindanın soğuk odalarında akıbetini bekleyen mahkûmun, affedilmesi için dua etmekten başka elinden bir şey gelmezdi. Üçüncü gün sonunda zindanın demir kapısı açılır ve elinde tepsiyle, insan azmanı Bostancıbaşı görünürdü. Tepsideki bir kadeh şerbeti mahkûma sunmak için gelen bostancı, saygıda kusur etmezdi. Sessizce içeri girer, saygıyla şerbeti sunardı. Bu şerbete “ecel şerbeti” denirdi. Genellikle pek konuşma olmazdı aralarında. Çünkü mahkûm Bostancıbaşı’nın getirdiği kadehin renginden akıbetini anlardı. Eğer şerbet beyaz kadehle gelmişse affedildiğine, kırmızı kadehle gelmişse idam edileceğine işaretti. Kadeh beyazsa mahkûmun yüzüne kan gelir, rahat bir nefes alarak şerbetini içer ve yine bostancıların nezaretinde kendisi için sahilde, yalı köşkünün önündeki bostancı kayıkhanesinde hazırlanmış çektiriye binerek, sürgün edildiği mekâna doğru yol alırdı. Çünkü idamdan affedilmenin karşılığı sürgündü. Beyaz kadehin anlamı buydu. Kızıl kadehe gelince… Ölüm demek olan kızıl renkli kadehi görür görmez mahkûmun yüzündeki kan çekilir, beti benzi atar, suratı bembeyaz kesilirdi korkudan. Zira az sonra içeceği buz gibi kızılcık şerbeti onun ecel şerbeti olurdu…
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/sabri-kalic/tarihimizdeki-garip-olaylar-69403492/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Akçe: İlk dönemlerinde 900 ayar gümüşten üretilmeye başlanan, fakat zaman içinde gümüşün kalitesi yarı yarıya düşürülen bir madeni para. Bazı kaynaklar 3 akçenin 1 ‘para’ya, 120 akçenin ise 1 ‘kuruş’a eşit olduğunu söylese de akçenin değeri her dönemde değişiklik göstermiştir.
2
Zembil: Hasırdan örülmüş, sepet benzeri saplı torba
3
Pey akçesi: Peşinat parası.
4
Safer: Arabî ayların ikincisi.
5
Cemaziyel Âhir: Arabî ayların altıncısı.
6
Bazı ciddi kaynaklarda bile “Sokullu” yazılışına rastladığımız bu sadrazamın asıl adı “Bajo Nenadić”tir ve Sırp Ortodoks olarak doğmuş, 1516 yılında devşirme olarak Osmanlı’ya alınmıştır. Doğduğu yerin adı Sırpçada “Sokolovići”, Osmanlıcada “Sokol” olduğu için “Sokollu” lakabını almış olması çok doğaldır… (Bu konuda Prof. Mustafa İmamović’in makalesi okunmaya değer: http://web. archive.org/web/20091027141616/http://www.geocities.com/famous_bosniaks/MEHMED_PASA_SOKOLOVICH.html )
7
Maymunkeş: Halkın yanlış bir dilbilgisiyle, “Maymuncu” anlamına getirmek isteyerek kullandığı bu söz aslında “maymun çeken” (esrar çekmek gibi) anlamına gelen Arapça+Türkçe+Farsça bir tamlama olmuş…
8
Koyun saati: Cep saatinin daha büyüğü olup, koyunda taşınan saat.
9
Ulufe: Osmanlı’da askerlere üç ayda bir verilen maaş.
Sabri Kaliç
Тип: электронная книга
Жанр: Зарубежная публицистика
Язык: на турецком языке
Издательство: Maya Kitap
Дата публикации: 25.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Neden hiçbir Osmanlı padişahı hacca gitmedi?