Главная страница | Классическая проза | Qoca Xəttabıç

Qoca Xəttabıç
Lazar Lagin
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Məktəbli Volka çayda çimərkən tapdığı saxsını qədim şeylərlə dolu xəzinə sayır. Lakin qabın içindən xəzinə yox, qoca cin çıxır. Bundan sonra Volkanın başına gəlməyən qəribəlik qalmır.

Lazar Lagin
Qoca Xəttabıç

© ALTUN KİTAB MMC – 2022

1
Səhər yeddinin yarısında günəş şüası pərdənin dəliyindən sürüşərək beşinci sinif şagirdi Volka Kostılkovun burnuna qondu. Volka asqıraraq oyandı.
Elə bu vaxt qonşu otaqdan anasının səsi gəldi:
– Tələsmək lazım deyil, Alyoşa. Qoy uşaq hələ yatsın, axı bu gün imtahanı var.
Volka üz-gözünü turşutdu. Anası nə vaxta qədər ona “uşaq” deyəcəkdi!
Arakəsmənin o tərəfindən atası cavab verdi:
– Bu nə sözdür danışırsan?! Oğlanın bu günlərdə on üç yaşı tamam olur. Qoy durub əşyaları daşımağa kömək etsin. Bu gün-sabah saqqalı çıxacaq, sən elə deyirsən: Uşaq, uşaq…
Əşyaları daşımaq! Volka dərhal hər şeyi xatırladı, yorğanı üstündən atdı və tələsik şalvarını geyinməyə başladı. Necə unutmaq olardı! Özü də belə bir günü! Axı Kostılkovgilin ailəsi bu gün yeni mənzilə köçürdü. Ötən gecədən bütün əşyalar yığılmışdı. Volka ağlına sığışdıra bilmirdi ki, bu gün səhər təzə mənzilə köçəcəklərini necə yaddan çıxarıb.
Səhər yeməyindən sonra yükdaşıyanlar hay-küylə içəri doluşdular. Qapıları taybatay açıb çığıra-çığıra soruşdular:
– Başlamaq olar?
Volkanın anası ilə nənəsi ikisi də birdən:
– Əlbəttə, olar, – deyə cavab verib vurnuxmağa başladılar.
Volka təntənəli şəkildə divanın mütəkkələrini və söykənəcəyini həyətdə dayanan maşına apardı. Axırda isə maşının yük yerində birtəhər özünə yer elədi. Çox keçmədi ki, maşın yola düzəldi və bir qədər sonra yeni mənzilin qarşısında dayandı. Yükdaşıyanlar şeyləri bir göz qırpımında mənzilə yığıb getdilər.
Volkanın atası içərisində ən vacib şeylər olan bir neçə qutunu açıb dedi:
– Digərləri qalsın işdən sonraya.
O belə deyib zavoda getdi.
Volkanın anası ilə nənəsi isə mətbəx əşyaları və yemək qab-qacaqları olan qutuları açmağa başladılar. Oğlan onluq bir iş olmadığını görüb çay sahilinə getməyi qərara aldı. Düzdür, atası xəbərdarlıq etmişdi ki, Volka çayda təkbaşına çimməsin, çünki burada çay dərindir. Lakin Volka özünə tez bir bəhanə tapıb anasından icazə ala bildi.
“Mənə çimmək vacibdir ki, beynim açılsın. Axı yorğun başla imtahana necə gedə bilərəm?”
Çox təəccüblüdür ki, Volka həmişə ona qadağan olunmuş bir işi görmək istədikdə dərhal bəhanə tapırdı. İndi də anasına demişdi ki, coğrafiya dərsini hazırlamaq üçün çay qırağına gedir. O, həqiqətən, dərs kitabını, beş-on dəqiqəliyə də olsa, vərəqləmək fikrində idi, lakin çayın qırağına çatan kimi ləngimədən soyundu və suya atıldı.
Çay kənarında kimsə gözə dəymirdi. Bu həm yaxşı idi, həm də pis. Yaxşı idi, çünki Volkaya doyunca çimməyə heç kim mane ola bilməzdi. Pis idi, ona görə ki, Volkanın necə asanlıqla və gözəl üzdüyünü görən yox idi.
Oğlan o qədər üzdü ki, lap gömgöy göyərdi. Onda başa düşdü ki, daha bəsdir. Sonuncu dəfə suya baş vurdu. Suyun üzünə qalxmaq istəyəndə isə əli uzunsov bir şeyə toxundu. Volka həmin şeyi qapıb sudan çıxdı. Onun əlində yosun basmış sürüşkən və qeyri-adi şəkildə saxsı qab vardı. O, xeyli ağır idi, üstəlik, boğazı yaşıl rəngli qətranabənzər maddə ilə möhkəm suvanmışdı, üzərinə isə möhürəbənzər bir damğa vurulmuşdu.
Volka nə düşündüsə, birdən-birə donub qaldı. Xəzinə! Qədim şeylərlə dolu bir xəzinə!..
Oğlan tez geyinib evə qaçdı ki, gizlin bir yerdə həmin qabı açsın. O, anasının yemək hazırladığı mətbəxin qapısından sivişib öz otağına girdi. Sonra isə cib bıçağını çıxarıb həyəcandan əsə-əsə qabın ağzındakı möhürü qaşıdı.
Bir anda otağı acı tüstü bürüdü və səssiz partlayışa bənzər çox qüvvətli bir təkan Volkanı tavana tulladı. Orada onun şalvarı çilçıraq asmaq üçün vurulan qarmağa ilişdi. Beləliklə, oğlan tavandan asılıb qaldı.

2
Qarmaqda yellənən Volka bu baş verənlərə az-çox ağlabatan izahat tapmağa çalışarkən tüstü bir az da çəkildi. Oğlan elə həmin an hiss elədi ki, otaqda ondan başqa da canlı məxluq var. Bu, arıq və qaraşın bir qoca idi, saqqalı qurşağacan çatırdı. Başındakı çalma çox gözəl idi. Əynindəki yundan tikilmiş zərif kaftanın üzərinə isə zərli və gümüşü güləbətinlə naxışlar çəkilmişdi. Qoca ağappaq ipək çaxçur[1 - Çaxçur – balağı büzməli enli şalvar növü] geyinmişdi, ayağında da dəridən hazırlanmış açıq-çəhrayı rəngli dikburun məst[2 - Məst – dəri və ya parçadan tikilən yüngül ayaqqabı] var idi.
– Həpçi! – qoca bərkdən asqırıb səcdə elədi. – Sənə salamlar olsun, ey gözəl və ağıllı oğlan!
Volka gözünü yumub bir də açdı: yox, bu qəribə qoca, doğrudan da, yuxu və xəyal deyildi.
– Siz haradan çıxdınız? – deyə Volka tavanda saat kəfkiri kimi ağır-ağır yırğalanaraq soruşdu. – Bəlkə, özfəaliyyət dərnəyindənsiniz?
Qoca yenə də həmin yöndəmsiz vəziyyətdə qalıb dalbadal səbir gətirə-gətirə cavab verdi:
– Yox, ey mənim cavan ağam, mən üçqat lənətlənmiş bu qabın içindən çıxmışam.
Qoca belə deyib ayağa qalxdı, içindən hələ də tüstü çıxmaqda olan qaba sarı cumdu. Sonra da onu elə təpiklədi ki, çilik-çilik oldu. Ardınca isə qoca saqqalından bir tük qoparıb onu diddi, elə bu vaxt qabın xırdaca parçaları alovlanaraq bir andaca yoxa çıxdı.


Volka isə hələ də şübhə içində idi. Siz də razılaşarsınız ki, qrafin boyda kiçik qabın içindən bir insanın çıxmasına inanmaq o qədər də asan deyil. Odur ki oğlan dedi:
– Axı heç inandırıcı gəlmir… Qab belə bapbalaca, lakin siz… Hər halda, qaba nisbətən çox böyüksünüz.
– İnanmırsan? – deyə qoca acıqlandı və o dəqiqə də Volkanın qarşısında diz çökdü; bu vaxt onun alnı yerə elə bərk dəydi ki, akvariumun içindəki su dalğalandı. Bundan sonra yuxulu balıqlar çaxnaşmaya düşüb o yan bu yana üzməyə başladılar. – Bağışla, ey mənim cavan xilaskarım, lakin öyrəşməmişəm ki, sözlərimdən şübhələnsinlər… Ey cavanların ən nəcibi, onu bil ki, mən dünyanın dörd tərəfində adı dillər əzbəri olan böyük qüdrət və şöhrət sahibi cin Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttabam, yəni Xəttab oğluyam.
Gördükləri, eşitdikləri o qədər maraqlı idi ki, Volka hətta tavanda lampa qarmağından asılıb qaldığını da yadından çıxarıb dedi:
– Cin?.. Cin, deyəsən, bir növ, spirtli amerikan içkisidir? Eləmi?..
– Mən içki deyiləm! – qoca yenə hirsləndi, amma tezliklə özünü ələ aldı. – Mən içki deyiləm, mən qüdrətli və qorxu bilməyən bir ruham. Dünyada elə bir sehrbazlıq yoxdur ki, əlimdən gəlməsin. Mənim adım sənin çox hörmətli və yüksək hüzuruna ərz etdiyim kimi, Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttabdır. Sizin dilinizlə desək, Həsən Əbdürrəhman Xəttaboviçdir. Yəqin, fikirləşirsən ki, qabın içində nə işim vardı? Elə isə, dinlə, – qoca növbəti dəfə asqırıb sözlərinə davam elədi. – Mən, bədbəxt cin və qardaşım Ömər Yusif Xəttab oğlu bir gün böyük xətaya yol verdik. Yəni Süleyman ibn Davudun sözündən çıxdıq. O buna çox qəzəbləndi və vəziri Asəf ibn Barahini göndərib bizi öz hüzuruna gətizdirdi. Sonra da əmr elədi, iki qab gətirdilər, bunlardan biri mis, o biri saxsı qab idi. Məni saxsı, qardaşım Ömər ibn Xəttabı isə mis qaba saldılar. Ardınca hər iki qabı möhürləyib onları Allahın ən böyük adlarından biri ilə damğaladılar. Sonra Süleyman cinlərinə əmr verdi ki, bizi suya atsınlar. Onlar da öz növbəsində qardaşımın olduğu qabı dənizə, mənim olduğum qabı isə çaya atdılar. Həpçi! Həpçi! Ey mənim nəcabətli xilaskarım, sən məni oradan çıxardın. Səni görüm, ömrün uzun olsun, ey… Məni bağışla, adını bilsəydim, çox xoşbəxt olardım.
“Adım Vladimirdir, lakin hamı məni Volka çağırır” deyə qəhrəmanımız cavab verdi və tavanda yellənməyə davam etdi.
– Bəs atanın adı nədir?
– Alyoşadır… Daha doğrusu, Alekseydir.
– Ey gənclərin ən gözəli, ən cəsuru, ən mərhəmətlisi Volka ibn Alyoşa! Bundan sonra sənin hər əmrini, istəyini yerinə yetirəcəyəm, çünki məni dəhşətli həbsdən xilas etdin və artıq mən sənin qulunam. Həpçi! Həpçi!
– Niyə belə asqırırsan? – Volka soruşdu.
– Suların dərinliklərində, günəş işığı görmədən keçirdiyim bir neçə min il məni bu azara ürcah edib. Lakin qəm eləməyə dəyməz, çox çəkməz ki, sağalaram. Mənə əmr et, ey gənc ağam, nə arzun var, söylə! – belə deyib Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttab gözlərini Volkaya dikdi.
– Hər şeydən əvvəl xahiş eləyirəm, diz çökməyin, qalxın, – oğlan dedi.
– Sənin sözün mənim üçün qanundur, – deyə qoca cavab verdi və dərhal ayağa qalxdı. – Mən sənin buyruqlarını gözləyirəm.
Volka inamsız halda dilləndi:
– İndi isə, zəhmət olmasa… Sözün qısası, mən çox arzu edərdim ki, döşəmənin üzərində olum.
Bu söz oğlanın ağzından çıxan kimi o özünü bir göz qırpımındaca aşağıda – qoca Xəttabıçın yanında gördü. Bəli, bundan sonra biz öz təzə tanışımızı belə, yəni Xəttabıç adlandıracağıq. Hər şeydən əvvəl Volka əlini şalvarına atdı, sökük yoxa çıxmışdı.
Möcüzələr başlanırdı.

3
– Mənə əmr et! – deyə qoca Xəttabıç yenidən xahiş etdi. – Doğrudanmı elə bir dərdin-qəmin yoxdur ki, ona əncam çəkim?
– Nəsə danışmağa vaxtım yoxdur, – Volka cavab verdi. – Gecikirəm! Bu gün coğrafiyadan imtahanım var.
– Sən coğrafiyadan imtahan verməlisən?! Onu bil ki, sənin bəxtin gətirib, ey cavanların ən ağıllısı, çünki mən coğrafiya elmində bütün cinlərdən daha bilikliyəm. Məktəbə birlikdə gedəcəyik. Kimsə məni görməyəcək və imtahan zamanı mən bir tərəfdə gizlənib istənilən sualın cavabını sənə pıçıldayacağam. Beləliklə, mənim ağam təkcə oxuduğu məktəbin şagirdləri arasında yox, bu möhtəşəm şəhərin bütün məktəbliləri arasında ən məşhuru olacaq.
– Əla! – Volka dərhal razılaşdı. – Lakin öncə paltarını dəyişməlisən.
– Mənim paltarım sənə xoş gəlmir, ey Volkaların ən ləyaqətlisi? – deyə Xəttabıç incimiş halda soruşdu.
– Xoş gəlir, lakin işdi, birdən gözə görünsən, çox nəzərə çarpacaq. Ondan sonra hər kəs səninlə maraqlanacaq. İndi gəl bu işin altından çıx görüm, necə çıxırsan!
Bir neçə dəqiqədən sonra qəhrəmanımız qoca Xəttabıçın qolundan tutaraq Kostılkovlar ailəsinin yeni mənzilindən çıxdı. Xəttabıçın əynində gözəl, təzə pencək-şalvar, naxışlı köynək və həsir şlyapa var idi. O bircə şeyi, yəni ayaqqabısını dəyişməyə razı olmamışdı. Ayağında üç min illik döyənək olduğunu söyləyib dikburun məstlərini dəyişməmişdi. Bunlar elə gözəl məstlər idi ki, yəqin, vaxtilə xəlifə Harun əl-Rəşidin sarayındakı ən modabaz adamı da heyran qoyardı…
Beləliklə, Volka ilə qoca məktəbə çatıb imtahanın keçiriləcəyi sinif otağına gəldilər. Xəttabıç dərhal qapı arxasına keçib dayandı. Bir qədər sonra:
– Kostılkov Vladimir! – deyə imtahan komissiyasının oturduğu masada təntənəli şəkildə elan edildi.
Volka könülsüz olaraq masaya yaxınlaşdı və eyni əhvali-ruhiyyə ilə imtahan biletini çəkdi. O, “Yerin forması və hərəkəti” mövzusunda danışmalı idi.
– Di yaxşı, başla görək, – deyə komissiya üzvü istidən taqətini itirmiş halda söylədi və tərli üzünü dəsmal ilə sildi. – Yerin forması və hərəkəti barədə nə danışa bilərsən?
Bu zaman qapı arxasında dayanan qoca Xəttabıç sualı eşidib sakitcə nəsə pıçıldadı. Elə həmin vaxt Volka hiss etdi ki, hansısa naməlum qüvvə onu iradəsinə zidd olaraq danışmağa məcbur edir:
– Ey mənim çox hörmətli müəllimim, – bunu deyən kimi oğlanı soyuq tər basdı. O, Xəttabıçın pıçıldadıqlarını qeyri-ixtiyari təkrarlamağa başlamışdı. – Sizin icazənizlə, Yerin kənarlarına toxunan büllur günbəzin adını mütləq qeyd etməliyəm.
– Dayan, Kostılkov, dayan! – deyə komissiya üzvü olan coğrafiya müəllimi təəccübləndi. – Bu nə baş-ayaq cümlələrdir! Bir də ki, göyün bərk, büllur qübbə olması və Yerin kənarları haqqında sözlərinizi necə başa düşək: məcazi, yoxsa hərfi mənada?
Qoca Xəttabıç divarın o biri tərəfindən səsləndi: “Həqiqətən!”. Volka isə tamamilə boş-boş danışdığını hiss eləsə də, qeyri-iradi cavab verdi:
– Sözün əsl mənasında, ey müəllim!
Oğlan bu cür danışmaq istəmirdi, lakin bunun əksinə olaraq sözlər öz-özünə onun ağzından uçub gedirdi.
Volkanın yuxulu olduğunu və sayıqladığını düşünən şagirdlərdən biri – Seryoja tez pıçıldadı:
– Obrazlı şəkildə, Volka, obrazlı şəkildə!
Ancaq oğlan sinif yoldaşına əhəmiyyət verməyib yenidən, özü də bu dəfə daha ucadan və aydın formada dedi:
– Sözün əsl mənasında, əlbəttə.
– Bu nə deməkdir? Sənin fikrincə, səma bərk günbəzdir?
– ”Bərk” – deyə Volka qırıq səslə cavab verdi və göz yaşları yanaqlarından aşağı axdı. Oğlan nə qədər çalışsa da, iradəsini toplaya və düz-əməlli cavab verə bilmirdi.
– Deməli, Yer kürəsinin bitdiyi bir yer var?
– Belə bir yer var, – deyən qəhrəmanımız artıq ayaqlarının da taqətdən düşdüyünü hiss eləməyə başladı.
– Bəli… – deyə imtahan komissiyasının üzvü geri çəkilib maraqla Volkaya baxdı, lakin sözünün ardını da gətirmədi, ani susub yenidən dilləndi: – Yaxşı, bəs Yerin forması haqqında nə deyə bilərsiniz?
Qoca Xəttabıç yenə dəhlizdə nəsə mızıldandı. Bundan sonra Volka bir daha qeyri-ixtiyari danışmağa başladı:
– Yer kürəsi, ey müəllimlərin ən layiqlisi, düz disk şəklinə malikdir və hər tərəfdən əzəmətli çay – Okean tərəfindən yuyulur. Yer altı nəhəng filin üzərində dayanır. Fillər isə öz növbəsində böyük bir tısbağanın üstündə qərar tutublar. Dünya bax belə işləyir, ey nəcabətli müəllim!
Bu zaman qoca Xəttabıç gizləndiyi yerdə Volkanın sözlərini bəyənərək başını tərpətdi, əllərini bir-birinə sürtdü.
Sinfə isə gərgin sükut çökmüşdü, ən güləyən uşaqlar belə, mat-qutu qurumuş halda gözlərini döyürdülər.
– Xəstələnmisən, Volka? – komissiya üzvü olan müəllim soruşdu. Sonra isə qayğıkeşliklə əlini Volkanın alnına qoydu.
– Təşəkkür edirəm, ey müəllimlərin ən hörmətlisi, – deyə Volka öz iradəsizliyindən, gücsüzlüyündən bezmiş halda cavab verdi. – Allaha həmd olsun, tam sağlamam.
Bu cavabdan sonra müəllimin səbri lap daraldı və onun qolundan tutaraq sinif otağından çıxardı.
– Evə get, Volka. Nə vaxt özünü yaxşı hiss eləsən, onda gələrsən, yenidən imtahan edərəm.
Volka sinifdən çıxan kimi Xəttabıç onu qarşıladı. Qoca, torağay kimi şən idi, özündən çox razı görünürdü.
– Səninlə fəxr edirəm, mənim gənc ustadım! Öz biliyinlə müəllimlərini və sinif yoldaşlarını heyran qoydun, elə deyil?
– Heyran qoydum! – deyə Volka kinayə ilə dilləndi, dərin bir köks ötürdü və qocaya acıqla baxdı.
Xəttabıç isə hələ də özündənrazı halda gülümsəyirdi…

4
İmtahan zamanı baş verənlərə görə bərk üzülən Volkanın halı pis idi, evə getmək istəmirdi. Onu belə görən qoca Xəttabıç da nəyinsə səhv olduğunu hiss etdi. Üç saat boyunca o, çay sahilindəki skamyada qəmgin-qəmgin oturan xilaskarına müxtəlif əhvalatlar danışdı. Ancaq Volkanın eyni açılmadı. Birdən oğlan xatırladı ki, anası ona kino bileti üçün pul vermişdi. Coğrafiya imtahanından dərhal sonra kinoya getməli idi.
– Bura bax, qoca, – deyə Volka canlandı, – gəl kinoya gedək!
– Sözləriniz mənim üçün qanundur, ey Volka ibn Alyoşa, – Xəttabıç cavab verdi. – Amma mənə bir yaxşılıq et və de görüm, bu kino nə olan şeydir?
Volka təəccübləndi: hər bir uşaq kinonun nə olduğunu bilir, ancaq bu qoca bilmir?!
– Gedərik, görərsən, – oğlan dedi.
Kinoteatrın girişindəki kassanın üstündən “On altı yaşına çatmayan uşaqlar içəri buraxılmır” sözlərinin yazıldığı lövhə asılmışdı. Volkanın yenidən kefinin pozulduğunu görən Xəttabıç təşvişlə soruşdu:
– Sənə nə olub, ey yaraşıqlı kişilərin ən yaraşıqlısı?


Volka hirslə cavab verdi:
– Günorta seansına gecikmişik. İndi isə, içəri yalnız on altı yaşından yuxarı olanları buraxırlar. Heç bilmirəm neyləyim…
Xəttabıç əsəbi halda dedi:
– Bəs mən nə üçün lazımam! Bir an belə keçməyəcək ki, bizi içəri buraxacaqlar.
“Qoca lovğaya bax da!” – Volka əsəbi halda fikirləşdi. Birdən onu gördü ki, sağ əlində iki bilet var.
– Yaxşı, gedək, – sevindiyindən, az qala, atılıb düşmək istəyən Xəttabıç dedi: – Gedək. İndi onlar səni buraxarlar.
– Yəqin bilirsən, buraxarlar?
– Sənin parlaq gələcəyinin olduğunu bildiyim kimi, bunu da bilirəm.
Qoca bunu deyib Volkanı yaxınlıqdakı divardan asılmış güzgünün yanına apardı. Güzgüdən Volkaya heyrətdən ağzı açıla qalmış və qıpqırmızı, çil-çil üzünü saqqal basmış bir oğlan baxırdı…

5
Kefi kökəlmiş Xəttabıç oğlanı pilləkənlərlə ikinci mərtəbəyə, foyeyə sürüklədi. Qüssədən keyləşmiş qəhrəmanımız sürətlə uzanmaqda davam edən saqqal və bığını əlləri ilə səylə örtürdü. Nəzarətçi onu görüncə sərt şəkildə dilləndi:
– Oğlan, bəyəm bilmirsən ki, on altı yaşına qədər…
Lakin Volka qeyri-iradi olaraq əllərini çənəsindən ayırdı və nəzarətçi udqunub bu dəfə yumşaq tərzdə:
– Buyurun, vətəndaş, keçin! – dedi və qorxudan titrəyən əlləri ilə biletin nəzarət talonlarını qopardı.
Tamaşaçılar zalda caz orkestrının ifasına qulaq asdılar. Seansın başlamasına hələ on beş dəqiqə var idi.
Volkanın köhnə dostu və sinif yoldaşı olan Jenya Boqorad zalın girişində dayanmışdı. O, on dörd yaşından çox böyük görünən dolğun, kök bir oğlan idi. İndi isə təklikdən darıxırdı və çox istəyirdi ki, yanında bir həmsöhbət olsun, o da bugünkü coğrafiya imtahanında Volka Kostılkovun heyrətləndirici rəftarından danışsın. Di gəl, tərslikdən ətrafda bircə nəfər də tanış adam yox idi!
Jenya foyeyə çıxmağa qərar verdi. Bəlkə, bəxti gətirdi, bir tanış adama rast gəldi. Pilləkənin meydançasında başında həsir şlyapa, ayağında naxışlı məst olan bir qoca ona elə toxundu ki, az qaldı yıxılsın; həmin qoca bir oğlanın əlindən tutub arxasınca çəkib aparırdı. Bu oğlan kim olsa yaxşıdır? Volka Kostılkovun özü! O nədənsə əlləri ilə üzünü tutmuşdu.
– Volka! – Jenya dostunu çağırdı.
Lakin belə görünür ki, Volka onunla rastlaşmağına heç sevinmədi. Əksinə, özünü elə apardı ki, guya ən yaxın dostunu tanımırdı. Bundan sonra özünü orkestrə qulaq asan tamaşaçıların içinə vurdu.
– Məni görmək istəmirsə, heç lazım da deyil! – deyə Jenya küsüb bufetə sarı getdi ki, bir stəkan su içsin. Buna görə də insanların, dostu və yanındakı qəribə qocanın ətrafında toplaşdığını görmədi. O qayıdıb Kostılkova tərəf keçməyə çalışanda isə artıq gec idi. Volka və qoca Xəttabıç saysız-hesabsız insandan ibarət sıx bir divarla əhatə olunmuşdu. İzdiham artmaqda davam edirdi. Kreslolarını taqqıldadan adamlar səhnənin qarşısındakı yerlərini tərk edib gedirdilər. Tezliklə orkestr boş stulların qarşısında çalmağa başladı.
– Zəhmət olmasa, deyin, nə olub? – Jenya dirsəkləri ilə camaatı itələyə-itələyə soruşdu. Lakin heç kim ona cavab vermədi. Hamı, utandığından sir-sifəti od tutub yanan Volkaya doğru qaçırdı. Oğlan foyenin bir küncündə çöməlib oturmuşdu.
Bu zaman kinoteatrın direktoru özü asayişi bərpa etmək qərarına gəldi və boğazını arıtlayıb ucadan çığırdı:
– Vətəndaşlar, xahiş edirəm, dağılın! Nə olub, məgər saqqallı uşaq görməyibsiniz nədir?
Direktorun bu sözlərini eşidən adamlar nəinki dağılışdılar, əksinə, saqqallı oğlana tamaşa etmək üçün daha böyük maraqla Volkaya doğru yüyürdülər. İzdihamı görən oğlan yavaşca pıçıldadı: “Vay dədə!” Sonra isə ikrahla Xəttabıça baxdı. Qoca nəyinsə yenə də səhv olduğunu başa düşüb özünü narahat hiss edir və nə edəcəyini bilmirdi. Handan-hana dilləndi:
– Ey gənc ağam! Əmr edin, bütün yaramaz tamaşaçıları bu üç dəfə lənətlənmiş kino hər nədirsə, onunla birlikdə toza çevirim.
– Lazım deyil, – deyə Volka kədərlə cavab verdi, yenə də göz yaşları yanaqlarından aşağı yuvarlandı və qalın saqqalında yox oldu. Bunu görən izdiham uğuldadı: “Saqqallı oğlan ağlayır”. Sonra Kostılkovun sifəti qəfildən parladı. O, cəld qocaya tərəf döndü, həyəcandan titrəyən səslə ona dedi:
– Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttabıç, əmrimə qulaq as!
Qoca Xəttabıç yerdə çöməlmiş oğlana doğru əyildi və cavab verdi:
– Eşidirəm, gənc ağam!
Camaatın arasından bir pıçıltı keçdi:
– İndi də qoca bu oğlana baş əyir… Qəribədir! Nəsə düz deyil. Çox maraqlıdır!..
Volka isə sözlərinə davam etdi:
– Sənə əmr edirəm, Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttab, bu lənətə gəlmiş saqqalı üzümdən yox elə!
– Axı onda səni kinodan qovacaqlar, – deyə qoca Xəttabıç etiraz etməyə çalışdı. Lakin o, Volkanın sifətindəki qəzəb ifadəsinin gücləndiyini görüb nəzakətlə cavab verdi: – Dinləyirəm və itaət edirəm, ey yaraşıqlı kişilərin ən gözəli!
– Tələs! – Volka hirslə dedi.
– Eşidirəm və itaət edirəm… – deyə Xəttabıç təkrarladı və barmaqlarını şaqqıldadaraq nəsə pıçıldadı. Lakin Volkanın üzündəki saqqal və bığ yoxa çıxmadı.
– Bir dəqiqə, ey Volka ibn Alyoşa, – deyə qoca çaşqın halda kəkələdi. Ancaq bədbəxt qəhrəmanımızın üzündəki saqqal və bığ elə hey uzanmağa davam edirdi.
Qoca Xəttabıç bir daha nəsə etdi, di gəl, faydası olmadı. Sonra qəfil yerə yıxıldı və tozlu parketin üstündə yuvarlanaraq sinəsini döyməyə, üzünü cırmaqlamağa başladı. Ətrafdakılar bunu görüb öncə təəccübləndilər, ardınca isə gülüşdülər.
– Vay halıma, – qoca Xəttabıç qışqırırdı, – vay, vay mənə! Bu da lənətlənmiş şüşədə boşuna sərf olunan minlərlə ilin nəticəsi! Yaddaşım korlanıb, nə etməli olduğumu unutmuşam. Məni bağışla, ey gənc xilaskar, sənin saqqalına, bığına heç nə edə bilmirəm! Vay, sənin halına, yazıq cin Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttab!
– Nə danışırsan, Xəttabıç? – Volka qocanın qışqıraraq dediyi sözlərdən bir şey anlamayıb soruşdu.
Qoca Xəttabıç bir az özünə gəlib Volkanın anlayacağı şəkildə dedi:
– Ey cavanların ən qiymətlisi, qəzəbini məndən əsirgə, mərhəmətini bol elə. Sənin saqqalını, bığını yoxa çıxara bilmirəm… Bunu necə eləyəcəyimi unutmuşam!
Volka bu sözləri eşidincə daha da sarsılıb hirslə öz saqqalını dartdı, inlədi. Sonra isə ayağa qalxıb hələ də üz-gözünü cırmaqlayan Xəttabıçın əlindən nəzakətlə tutdu. O bütün başına gələnlərə baxmayaraq, bu qeyri-adi varlıqdan hec cür inciyə, küsə bilmirdi. Bir azca acığı tuturdu, vəssalam!
Qoca ilə oğlan onlara heyrətlə baxan izdihamın arasından keçib kinoteatrın çıxışına sarı yollandılar.
– İndi hara gedirik, ey ədalətli və mərhəmətli Volka? – qoca sızıltılı səslə soruşdu.
– Bərbərə! Dərhal təraş olunmaqdan başqa yolum qalmayıb.

6
Bərbərxana müştərilərlə dolub-daşırdı.
Üzü tüklü bərbər tər basmış başını çıxarıb boğuq səslə qışqırdı:
– Növbədəki gəlsin!
Bir tərəfdə çömələrək təkbaşına oturan, üzü ağ dəsmalla sarınmış oğlan yerindən qalxıb içəri keçdi və bərbər kreslosuna əyləşdi.
– Nə buyurursunuz, cavan oğlan, saçlarınızı vurum? – deyə bərbər nəzakətlə soruşdu.
– Üzümü qırxın, – oğlan boğuq səslə cavab verdi və saqqalı ilə bığını gizlədən dəsmalı üzündən açdı.
“Belə istidə havasız otaqda işləyəndə axırı belə olmalı idi!” – deyə bərbər düşündü. O, qarabasma gördüyünü fikirləşirdi.
– Üzümü qırxın! – oğlan təkrarladı. – Özü də tez!
Bərbər bunun qarabasma olmadığını başa düşdü, kefikök halda gülümsəyərək dedi:
– Cavan oğlan, mən sənin yerinə olsaydım, saqqalımı qırxmazdım, gedib sirkdə çıxış edərdim. Bu görkəmlə orada böyük pul qazana bilərdin.
Volka təlaşla ətrafına boylanıb qışqırdı:
– Tez qırxın!
Bərbər şit-şit gülərək işə başladı. Lakin artıq gec idi, çünki bərbərxanada olan hər kəs qeyri-adi müştərini görmüşdü. Salondakı digər ustalar işlərini yarımçıq qoyub əllərində ülgüc və qayçı ilə yazıq Volkanın oturduğu stula tərəf qaçdılar. Yanaqları sabunlu, başları, yaxud üzləri yarı qırxılmış müştərilər də onlardan geri qalmadılar, bir-birilərini dirsəkləri ilə itələyərik oğlanı görməyə tələsdilər.
Bütün bunları bir kənardaca dayanıb seyr edən qoca Xəttabıç çaşqın halda idi. Qorxurdu ki, işə qarışıb Volkanı daha da pis vəziyyətdə qoya bilər.
Oğlanın üzünü qırxıb qurtardıqdan sonra usta şit zarafatına davam elədi. O, gülməkdən boğula-boğula dedi:
– Cavan oğlan, nahaq yerə belə bir dəyərli saqqalı qırxmağa layiq bildiniz. Sizə demişdim axı, bu cür saqqalla hamını yaxşıca əyləndirib əvəzində yaxşı pul qazanardınız.
Bərbər belə söyləyib öz sözlərinə daha bərkdən şaqqanaq çəkdi, digərləri də ona qoşuldu. Guya bərbər qeyri-adi nəsə söz demişdi! Bu yerdə Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttab dözə bilmədi, oturduğu yerdən – bərbərxananın xəlvəti küncündən qalxdı, əllərini qaldırdı və gurultulu səslə bərbərə dedi:
– Ey pislərin ən pisi, axmaqların ən axmağı! Başqalarının bədbəxtliyinə gülən, lağ edən biri insan adını daşımağa layiq deyildir.
Daha sonra o, başqa nə deyəcəyini bilməyib əllərini yellədi. Bu dəfə hamının diqqəti qeyri-adi qocaya çevrildi. Xəttabıçın coşqun nitqinə diqqətlə qulaq asan bərbər yenə də qəhqəhə çəkdi, sonra özün birhətər ələ alıb dedi:
– Bu müqəvva nə deyir?! Ha, ha, ha! Ho, ho, ho! Hii, hii, hii!
Bərbərxanadakıların hamısı bərbərə qoşuldu:
– Ay ana, mən öldüm! Qocaya bax! Qoca ha! Teatrdır, təmiz teatr!
Gülüş səsləri o qədər ucaldı ki, yoldan keçənlər belə, çaş-baş qalıb bərbərxananın pəncərə-qapısından içəri baxır, girişdə dəstə-dəstə toplaşıb məsələnin nə yerdə olduğunu bilmədən qeyri-ixtiyarı gülürdülər.
– Növbədəki gəlsin! – bərbər, nəhayət, gülməyini kəsib salonu bürüyən qəhqəhələr arasında səsi yaxşı eşidilsin deyə ucadan elan etdi. Elə həmin an qeyri-adi hadisə baş verdi: bərbər öncə zəif səslə inildədi:
– Ay ana!
Bunun ardından isə qoca Xəttabıç və Volka istisna olmaqla, bərbər sonra da içəridəkilərin hamısı qoyuna çevrildi.
“Ay ana, bu nədir?” – bərbər belə demək istəyirdi, lakin bu dəfə onun söyləmək istədiyi sözlər ağzında qaldı, o, eləcə mələdi: – “Mə-əə-əə”. Sonra o, güz-güyə qorxu və təlaşla baxdı, lakin güzgüdə öz tüklü siması əvəzinə, qoyun üzü gördü. Bərbər acı-acı ağlamağa başladı, üstəlik, iki ayaq əvəzinə dörd ayağının üstünə qalxıb dırnaqları ilə döşəməni bir neçə dəfə tıqqıldadaraq qoyuna çevrilən digərləri ilə birlikdə bərbərxanadan qaçdı.
Qoyun sürüsü küçəyə çıxıb yolu kəsdi, bütün nəqliyyat dayandı. Avtobusların və trolleybusların sirenaları qəzəblə cingildəyir, tramvay zəngləri dayanmadan cingildəyir, milislərin aramsız fiti eşidilirdi. Kabinlərindən çölə boylanan avtomobil sürücüləri qəfil peyda olan qoyun sürüsünün və onun sahibinin ünvanına nalayiq sözlər deyirdilər. Ağ önlüklü küçə süpürgəçiləri isə heyrətlə bir-birilərinə baxır, nə baş verdiyini anlamağa çalışırdılar…
Volkanın dostu Seryoja Krujkinin atası, Elmi-Tədqiqat Qoyunçuluq İnstitutunda işləyən Aleksandr Nikitiç həmin vaxt təsadüfən yaxından keçməsəydi, bu qarışıqlığın nə qədər davam edəcəyi məlum deyildi. O, bəlkə də, bu sürünü görüb sevinən yeganə adam idi.
– Nə əla qoyunlardır! – Krujkin heyranlıqla qışqırdı. – Yoldaş milisoner, bunlar kimin qoyunlarıdır?
Milis əməkdaşı onun sözlərinə cavab olaraq çaş-qınlıqla yalnız əllərini yellədi. Bu zaman Aleksandr Nikitiçin ağlına cəsarətli, heç də təqdirəlayiq olmayan bir fikir gəldi.
– İcazə verin, icazə verin… – o belə söyləyib sürüyə tamaşa edən izdihamı yararaq irəli çıxdı, sanki, nəyisə xatırlamağa çalışdı və sözlərinə davam etdi: – Bağışlayın, bunlar, deyəsən, bu gün bizim institutdan qaçan cins qoyunlardır! Bəli, əlbəttə! Bu körpə quzunu tanıyıram, artıq bir müddətdir ki, onu müşahidə edirəm. Qeyri-adi cinsdir!
Sürüdəkilər isə ağlayırdı. Onlar qoyun olmadıq-larını və cəmi bir neçə dəqiqə əvvələdək insan olduqlarını söyləmək istəyirdilər, di gəl, bunun əvəzinə geniş açılmış ağızlarından yalnız kədərli bir səs çıxırdı: "Məə-əə-əə!"
Həmin vaxt milis əməkdaşı sevinirdi: o, Krujkinin sözlərindən sonra sürü sahibinin tapıldığını düşünürdü, hətta qoyunların Qoyunçuluq Elmi-Tədqiqat İnstitutuna aparılması üçün iki dalandar da ayırdı.
Başqa qoyunlar belə rahat yerə, bol yemlərə, novlardan içdikləri təmiz və dadlı kran suyuna görə sevinərdi. Lakin Xəttabıçın qoyuna çevirdikləri elə hey hay-küy salır, ora-bura qaçır, qəsdən suya dırnaqlarını çırpıb onu hər tərəfə sıçradırdılar. Qarşılarına qoyulan yemləri isə yerə dağıdırdılar. Kimsə bunun səbəbini anlamırdı. Bircə Aleksandr Krujkin təmkinlə, böyük maraqla gördüyü mənzərəni seyr edir, qoyunların qəribə davranışına baxaraq beynində nəyisə ölçüb-biçirdi. Aydındır ki, o, institut laboratoriyasının yeni sakinləri ilə bağlı bəzi planlar haqqında düşünürdü. Axırda qeyri-ixtiyari şəkildə dedi:
– Deməli belə! Bu qoyunların ətini yoxlamaq üçün, yəqin ki, onlardan birini kəsmək lazım gələcək…


Bu sözləri eşidən qoyunların arasında elə dəhşətli çaxnaşma düşdü ki, institut əməkdaşlarının bircə yolu qaldı: onları ayaqlarından zəncirləməyə məcbur oldular.
Aleksandr Krujkinin marağı get-gedə heyrətlə əvəz olunurdu. O, ilk dəfə idi ki, qoyunların belə qəribə, qeyri-adi qaraqışqırığını görürdü. Birdən Krujkin nəyisə xatırlayıbmış kimi bağırdı! Seryojanın atası naməlum cinsdən olan bu əla qoyunlar barədə haradan oxuduğunu yada saldı. Bəli, bu cür qoyunlar təxminən üç min il əvvəl yaşamışdılar. Üç min il əvvəl! Bu o vaxt idi ki, bizim qoca Xəttabıç hələ Süleyman ibn Davudla qarşılaşmamışdı.
Krujkin “Proqressiv qoyunçuluq” adlı jurnalda uğurlu tapıntısı ilə bağlı böyük məqalə yazmaq qərarına gəldi və gecə gec saatlarda institutun binasını tərk etdi. O, xoş fikirlərə dalmış vəziyyətdə mənzilinin qapısını döydü. Qapını alimin həyat yoldaşı Tatyana açdı.
– Tanya, bilirsən, nə baş verib?
Krujkin sözlərini bitirdiyi anda həyat yoldaşının ağlamaqdan qızarmış gözlərini gördü və təəccüblə nə baş verdiyini soruşdu.
– Şura, – Tatyana ərinə belə müraciət edirdi, – Seryojenka… bizim Seryoja…
Krujkinin bət-bənizi ağardı.
– Seryojaya nə olub?
Tatyananın dediklərindən belə məlum oldu ki, onların oğlu səhər məktəbə gedib, lakin hələ də evə qayıtmayıb…

7
– Əla işdi, hə? – deyə qoca Xəttabıç özündənrazı halda Volkadan soruşdu və məmnuniyyətlə bərbərxanadan qaçan qoyunlara baxdı. – Düzü, mən onları daha ağır cəzalandırmaq, məsələn, göydən ildırımla vurmaq istəyirdim. Lakin bu heç də yaxşı iş deyil. Üstəlik, belə bir şeyi hər kəs edə bilər. Mən isə qeyri-adiliyi sevirəm.
Qoca açıq-aydın iltifat istəyirdi. Lakin gördüklərindən əti ürpəşən Volka, buna baxmayaraq, özündə cəsarət tapıb ayağa qalxdı.
– İldırım çaxması heç kəsi vura bilməz. İnsanları atmosferdəki elektrik cərəyanının boşalması vurur. Bunu istənilən məktəbli bilir.
– Dəxli yoxdur! – deyə qoca mısmırığını sallayaraq oğlanla mübahisə etməmək üçün dərinə getmək istəmədi. Lakin dərhal da anladı ki, heç də düzgün səs tonu ilə danışmır, ona görə də qırışmış simasında təbəssüm yarandı. – Bu insanların necə qoyuna çevrildiyini gülmədən xatırlaya bilmirəm, ey gənclərin ən müdriki! Həqiqətən də, əcəb gülməli idi, elə deyilmi?
Di gəl, Volka baş verənlərdə gülməli heç nə görmürdü. Hətta bütün bunlar onu dəhşətə gətirmişdi. Axı qoyunlar ət üçün kəsilə bilərdi. Bir sözlə, qoca Xəttabıç yenə də açıq-aşkar şəkildə həddini aşmışdı. Düzdür, bərbəri və bərbərxanadakı digərlərini, ən pis halda, xalq qarşısında qoyun kimi danlamaq mümkün idi. Lakin onları qoyuna çevirmək… Bu artıq ağ oldu! Üstəlik, axı bərbər hələ Volkanın üzünü tamam təraş eləməmişdi.
Oğlan kədərlə boş bərbərxanaya baxırdı.
– Bilirsənmi, ey gözümün bəbəyi, – Xəttabıç isə lovğalanmaqda davam edirdi, – çoxdandır ki, mən belə həzz almamışdım! Axırıncı dəfə Bağdadda rüşvətxor bir hakimi məhlula çevirib sonra da onu tanış bir əczaçıya vermişdim. Həmin əczaçı da gün çıxandan gün batana kimi həmin məhluldan ən acı, lakin ən lazımlı dərmanlar hazırlamışdı. Əladır, hə?
– Çox gözəl, Həsən Əbdürrəhman ibn Xəttab! Lap möhtəşəmdir! – Volka bu dəfə tam səmimi idi.
– Bilirdim ki, bəyənəcəksən, – qoca müştəbehliyindən qalmadı, sonra da əlavə etdi: – Yaxşı, indi gedək. Bu iyrənc bərbərxananı artıq görmək istəmirəm!
Bundan sonra o, Volkanın qolundan tutub çölə çıxarmaq istədi.
– Bəs boş qalmış bərbərxananın kassasındakı pullar? Bəs oradakı ülgüclər, digər alətlər? – deyə qəhrəmanımız qışqırdı. – Axı içəridə kimsənin olmadığını görüb onları oğurlaya bilərlər!
– Oğurlasınlar, – Xəttabıç tövrünü pozmadan cavab verdi, – o şitqulu bərbərə və böyür-başındakılara bu da azdır.
– Bu nə cəfəngiyyatdır danışırsan?! – Volka qəzəbləndi. – Bərbərxanadakıları qoyuna çevirməklə kifa-yət qədər ağır şəkildə cəzalandırmısan. Əlavə cəza nə deməkdir? Ağlını başına yığ, ey qoca sarsaq!
– İcazə ver, bir şey soruşum, ey ruhumun almazı, mənasını bilmədiyim bu “sarsaq” sözü ilə nə demək istəyirsən? – deyə qoca Xəttabıç maraqla soruşdu.
Volka xəcalətdən pomidor kimi qızardı. Nə cavab verəcəyini bilmədi. Axırda çıxış yolu tapdı:
– Başa düşürsən… necə deyim… “Sarsaq” sözü “müdrik adam” deməkdir.
Xəttabıç həmin sözü arabir işlətmək üçün yaddaşına yazdı. Volka isə əvvəlcə kassanı bağladı, sonra bərbər alətlərini şkafın gözünə yığdı. Lap axırda da bir kənara qoyulmuş lövhəni götürüb pəncərədən asdı. Qoca ilə birlikdə bərbərxanadan çıxıb qapını bərk çırparaq bağladı.
Lövhədə iri hərflərlə belə yazılmışdı: "Bərbərxana nahar üçün qapalıdır".

8
Məhz bu vaxt iki dalandar qoyun sürüsünü qabağına qatıb Qoyunçuluq Elmi-Tədqiqat İnstitutuna tərəf aparırdı. Tıxac aradan qalxmış, avtobuslar, yük maşınları, minik avtomobilləri, tramvay və trolleybuslar yenidən hərəkətə keçmişdi. Mühərriklər işə düşür, siqnallar səslənirdi. Bunları görən Xəttabıçın sifəti dəhşətli dərəcədə dəyişdi və o qışqırdı:
– Mənim kimi zəif və bədbəxt cinin vay halına! Şeytanların, ifritlərin qüdrətli və amansız şahı Circis mənimlə olan qədim düşmənçiliyi unutmayıb. İndi də ən dəhşətli canavarlarını üstümə göndərib!
Qoca belə deyib cəld səkidən ayrıldı və qaçmağa üz qoydu. Xeyli aralanandan sonra həsir papağını çıxarıb Volkaya doğru yellədi və havada yavaş-yavaş buxarlanaraq sağollaşdı:
– Mən səni tapmağa çalışacağam, Volka ibn Alyoşa! Görüşənə qədər!
Öz aramızda deyim ki, Volka qocanın yoxa çıxmasına sevindi. Bu ondan asılı deyildi. Axı Xəttabıçın ucbatından başına gəlməyən qalmamışdı.
Oğlan yeni köçdükləri mənzilə gəldi. İçəridə me-bellər yığılıb qurtarmışdı, lakin divanın üstündə nə-dənsə bir yığın paltar qalaqlanmışdı. Görünür, onlara qarderobda yer tapılmamışdı. Yemək otağında isə kitablarla dolu qutuların və məişət əşyalarının əlindən tərpənmək olmurdu. Nənə işdən təzəcə qayıdan oğlu üçün şam yeməyi qoyub şəkil asmaq üçün divarlara mismarlar vurmağa başlamışdı. Ana isə ortalıqdakı əşyaları yerbəyer eləməkdən ötrü vurnuxurdu. Bir sözlə, böyüklərin o qədər qayğıları var idi ki, Volkaya elə də əhəmiyyət vermirdilər. Bu yerinə düşdü, çünki onlar oğlanın üzündəki tükləri görəndə, kim bilir, nə baş verəcəkdi?!
Böyüklər, evə gec qayıtdığı üçün Volkanı ötəri danlamaqla kifayətləndilər. Hətta imtahanın nəticəsi barədə də soruşmadılar. Volka isə bərk acmasına baxmayaraq, məcburən şam yeməyindən imtina etdi və yorğun olduğunu deyib öz otağına yollandı, çarpayısına uzandı və yuxuya getdi.
Lakin çox keçmədən ev telefonunun zəngi oğlanı oyatdı. Telefonu ata götürdü və oğlan onun dediklərini eşitdi.
– Salam… Bəli, mənəm, Nikolay Nikandroviç… Nə?.. Yox, yox… Bəli, evdədir… Zəhmət olmasa. Hələlik, Nikolay Nikandroviç.
– Zəng edən kim idi? – Volkanın anası maraqlandı.
Aleksey Alekseyeviç cavab verdi:
– Jenya Boqoradın atası idi. O, Jenyanın hələ də evə qayıtmamasından narahatdı. Jenyanın bizdə qalıb-qalmadığını və Volkanın evdə olub-olmadığını soruşurdu.
– Mənim yaşımda, – deyə nənə müdaxilə etdi, – yalnız qusarlar[3 - Qusar – bəzi ölkələrin ordularında xüsusi forma geyinən süvari əsgər, yaxud zabit (red.)] evə belə gec qayıdırdılar… Axı bir uşaq gecənin bu vaxtı çöldə nə gəzir!
Bir neçə dəqiqə sonra Volka yenidən yuxuya getdi. Lakin çox keçmədi ki, telefon ikinci dəfə zəng çaldı. Oğlan səsə oyandı. Telefonu yenə də atası götürdü. Məlum oldu ki, bu dəfə zəng edən Seryojanın anası Tatyana İvanovnadır. O da oğlunun onlarda qalıb-qalmadığını xəbər aldı, "yox" cavabını eşitdikdən sonra isə Volkadan bu gün Seryojanı görüb-görmədiyini soruşmağı xahiş elədi. Ardınca ata oğlunun otağına yollandı ki, ondan Seryoja barədə soruşsun.
Nənə dərhal müdaxilə etdi:
– Ayıb olsun sənə, Alyoşa! Uşaq bugünkü imtahandan sonra bərk yorulub, yemək yemədən yatıb, sən isə onu oyadırsan!
Aleksey Alekseyeviç deyindi:
– Əcəb uşaqdır! Bu gün-sabah onun saqqalı çıxa-caq, nə uşaq?!
Ata bunu deyərkən saqqal mövzusunda nə qədər haqlı olduğundan xəbərsiz idi.
Hər halda, Aleksey Alekseyeviç nənənin sözlərini dinlədi və Volkanın otağına getmək fikrindən daşındı. Bu zaman oğlan öz otağından atasının, anasının və nənəsinin Jenya və Seryoja barədə uzun-uzadı söh-bətlərini dinlədi. Doğrudan ha, bu iki uşaq eyni gündə necə yoxa çıxa bilərdi?! Volkanın isə öz dərdi özünə bəs idi, o başqa düşüncələr içində itib-batırdı. Elə bu fikirlərlə özü də hiss etmədən sakitcə yuxuya getdi.
Gecəyarısı yağış yağmağa başladı. Səhər, hava işıqlaşana yaxın səma qara buludlardan təmizlənəndə kimsə ağır yuxuda olan qəhrəmanımızın çiyninə bir neçə dəfə yumşaq şəkildə toxundu. Lakin Volka gözlərini açmağa ərindi. O, şirin yuxudan oyanmaq fikrində deyildi. Bundan sonra oğlanı oyatmağa çalışan kəs kədərli bir şəkildə ah çəkdi, dodağının altında nəsə mızıldandı və su içində olan ayaqqabılarını şap-pıldadaraq otağın bir küncünə çəkildi. Naməlum şəxs burada, Volkanın qızıl balıqlarla dolu akvariumunun yanında dinməz-söyləməz dayandı…
Saat yeddinin yarısında nənə səssizcə nəvəsinin qapısını açdı, ayağının ucunda pəncərəyə tərəf gedib onu taybatay açdı. Otağa sərin hava ilə birlikdə quşların şən xoru, avtomobillərin və insanların hay-küyü doldu. Lakin yorğan Volkanın üstündən yerə sürüşməsəydi, o hələ də yatmağa davam edərdi.
– Vay dədə! – deyə Volka zəngli saata baxaraq ucadan səsləndi. – Gecikdim! Aman Allah, gecikdim! Seryojka balıq tutmaq üçün çay qırağında, bəlkə də, bir saatdır məni gözləyir.
Bundan sonra Volka yanağına bir şillə vurdu ki, yuxudan tamam oyansın. Ardınca da dünənki qəribə hadisələri xatırladı, kefi pozuldu, yenidən yorğanın altına girdi. O, məyus halda sızıldadı və düşünməyə başladı: "Üzümdə hələ də tüklər qalıb. Bundan sonra nə edəcəyəm?!"
Birdən Volka atasının səsini eşitdi. Aleksey Alekseyeviç dedi ki, oğlunun artıq oyandığını bilir, ona görə də səhər yeməyinə çağırır. Sonra da əlavə etdi:
– Başa düşmürəm ki, çöldə belə gözəl hava varkən necə yatmaq olar!
Bunu sanki nənəyə deyirdi, çünki cavab olaraq onun ötkəm səsi eşidildi:
– Sən özün də belə idin, Alyoşa, nə tez unutmusan? İmtahan verdiyin günün ertəsi səni sübh tezdən oyatdıqda acıqlanardın.
– Yaxşı, qoy yatsın! – ata bu dəfə də nənə ilə razılaşdı.
Axşam yemək yemədən yatdığı üçün Volkanın heyi qalmamışdı. Lakin o, yataqdan qalxmaq istəmir və elə hey dünən baş verənlər barədə fikirləşir, bundan sonra nələr olacağı haqqında düşünürdü. Beləcə, oğlan atası işə, anası isə bazara gedənə qədər yataqdan qalxmadı. Bundan sonra o belə qərara gəldi ki, hər şeyi nənəyə açıb danışsın: "Bəlkə, birlikdə nəsə düşünüb taparıq". Fikrindən daşınmamaq üçün dərhal qışqırdı:
– Nənə, ay nənə!
– Axır ki, oyandın, – bayaqdan bəri təklikdən darıxan nənə sevincək dilləndi. – Gəlirəm, gəlirəm, ay gözümün işığı!
Çox keçmədi ki, nənənin yüngül addım səsləri olduqca yaxından eşidildi, bu vaxt öz akvariumuna laqeydcəsinə baxan Volka birdən cəld qapıya tərəf qaçıb qapını açarla bağladı. Sonra da:
– Nənə, əynimi geyinib indi özüm yemək otağına gələcəyəm, – dedi və nədənsə çox həyəcanlanmış halda akvariuma sarı qaçdı. Bu, adi, kiçik bir akvarium idi, lakin orada qorxmalı heç nə yox idi, di gəl, Volka boş yerə həyəcanlanmamışdı. Məsələ orasındadır ki, dünənlə müqayisədə akvariumda ciddi dəyişikliklər baş vermişdi. Bu hər hansı elmin heç bir şəkildə izah edə bilməyəcəyi ecazkar dəyişiklik idi: akvariumdakı balıqların sayı bir gecədə artmışdı. Dünən orada dörd balıq var idi, bu gün isə beş! Yeni peyda olan kök qızıl balığın qeyri-adi dərəcədə parlaq rəngli üzgəcləri vardı və dayanmadan sağa-sola üzürdü.
Heyrətlənmiş Volka akvariumun qalın şüşəsinə yaxınlaşıb baxanda ona elə gəldi ki, balıq bir neçə dəfə ona vurdu.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/lazar-lagin/qoca-x-ttabic-68289919/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

notes
Примечания

1
Çaxçur – balağı büzməli enli şalvar növü

2
Məst – dəri və ya parçadan tikilən yüngül ayaqqabı

3
Qusar – bəzi ölkələrin ordularında xüsusi forma geyinən süvari əsgər, yaxud zabit (red.)