Главная страница | Современная русская литература | Таас Хайа. Бастакы версия

Таас Хайа. Бастакы версия
Эрнест Яхонт
Толбон дэриэбинэттэн чугас Таас Хайа диэн сир туспа кистэлэ?нээх. Олохтоохтор этэллэринэн ол сиргэ улахан к?т?р баара эбитэ ???. Кырдьык эрэ сымыйа эрэ, ол эрэн би?иэхэ тириэрдиллибит дьон кэпсээнэ олу?ун да?аны омуннаах буолар. Эбэтэр кырдьык туох да омуна онно суо?а…

Таас Хайа
Бастакы версия

Эрнест Яхонт

© Эрнест Яхонт, 2024

ISBN 978-5-0064-2996-3
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Киирии тыл.
Э?иги билэргит курдук, би?иги дойдубутугар араас т?бэлтэлэр буолан турардаахтар. Олортон биирдэстэрэ чучунаа ту?унан кэпсээни, ???йээни уонна номо?у хас биирдии саха ки?итэ, бу олорор ?йэтигэр саатар биирдэ истэн а?арбыт буолуохтаах. Биллэн турар, ки?и оло?ор бар дьоно киниэхэ улахан дьайыылаах буолаллар. Холобур бу сэ?э??э, ?ск?т?н силиэстийэни ыытар ки?и ?лэтинэн кэлбит буолла?ына, бу улаатан эрэр уол о?ото, бэйэтин ба?атынан дьонун-сэргэтин к?м?скээри, кырабын дэммэккэ бэйэтинээ?эр улахан к?т?р? булта?ара аа?ааччыны уйадытар. Бу кинигэ?э таптал к???э ки?и ыарахан т?гэ??э т?бэстэ?инэ, ки?и дуу?атын уоскутарын. Онтон хорсун бы?ыы, эр ки?ини хайдах курдук киэргэтэр бигэргэтэн суруллубут буолан, бу кинигэни аа?а олорор киэ?эхэ элбэ?и да?аны кэпсиэ диэммин, бэйэм ис санаабыттан ?ч?гэйи ба?аран тура, сынньана таарыйа диэн дуо?уйа аа?ар?ытын к???лл??б?н!

Махтаныам этэ дьиэ кэргэммэр, кинилэр эрэллэринэн уонна к?м?л?р?нэн, бу бастакы кинигэм к?н сирин к?рд?. Туспа махтаныам этэ эбээбэр уонна эдьиийбэр. Хас биирдии аа?ааччыларбар ба?арыам этэ кытаанах доруобуйаны, чэгиэн оло?у уонна дьолу-соргуну. Бу буола урар ыарахан кэм?э, бары бииргэ т?мс??лэх буолуох тустаахпыт, бэйэ-бэйэни ?йд???н, ?й???н олороргут ки?ини ??рдэр. Саха норуотун тыла с?т?? суо?а диэн Та?ара?а улаханнык эрэнэбин. Ол и?ин аныгыс сырыыга тахсар кинигэлэрбин, э?иэхэ диэн т?р??б?т тылбынан суруйуом. Туругурдун сахам тыла!

Бастакы чаа?а.
– Уол о?о биир к?н ат ?р???т?гэр, биир к?н ат уор?атыгар. (Саха ???н хо?ооно).

?р ?т?р буолбата?а, сайын са?аланаат о?о-аймах оскуолатын чиэппэрин т?м?ктээн, бары да?аны «?уу» диэбиччэ дьиэлэрин хоту ким дэриэбинэ?э, ким даача?а, ким тас дойдуга к??лэйдии бараллар. Биллэн турар, хас биирдии о?о бэйэтэ туспа ба?а санаалаах, ?ск?т?н быраата манна барабын диэтэ?инэ эдьиийэ онно диир, онтон сылтаан м?кк??р та?ыста да?аны ийэлэрэ «б?т?н!» диэн м???н эрэ кэби?эр. Дьэ быйылгы дьыл сайына бэрткэ са?аланна, то?о диэтэр, куйаас кэмнэргэ сымна?ас ардах т??эн сири дойдуну кураа??а былдьаппата. Онон быйыл барыта этэ??э буолуохтаах, барыта тупса туруохтаах

Мичил ха?ан да?аны мээнэ хой ба?ын туойбат, мээнэ солуута суох к?лбэт, ыраас санаалаах, сымна?ас майгылаах, холку ?ч?гэй уол. Куруутун т??рткэ-биэскэ ??рэнэр, ??рэ?эр кы?аллан 7-с кылаа?ы быйыл этэ??э т?м?ктээн баран, быйыл хайаан да?аны худуо?унньуктар лаа?ырдарыгар барыахпын наада диэн кытаанах санаалаах. Ол да?аны буоллар, а?ыйах кэм?э аба?атын аахха дэриэбинэ?э к?м? ки?итэ буола та?ыста.

Толбон диэн дэриэбинэ уруккута кы?ыллар уонна ?р?ннэр харах харахха к?рс?н киирсибит сирдэрэ. Гражданскай сэрии кэмигэр, кы?ыл этэрээттэр бу сири оборона о?остон ?р?ннэри то?уйбут сирдэрэ, ол кэмнээ?и кэм?э сы?ыаннаах бу олохтоох дьо??о, араас номох буолбут ???йээннэр б??? тылтан тылга, уостан уоска бэриллэн билигин да?аны дьон-сэргэ дьикти буолбут т?бэлтэлэри кэпсиирэ. Дьи?инэн Толбон дэриэбинэтэ туох да?аны атын дэриэбинэлэртэн уратыта суо?а эрээри… Таастаах хайа?а улахан ки?и суола баара…

2. ?р да айаннаан, у?ун суолу массыына т?нн?г?н н???? к?р?н олорон «ха?ан бу тиийэммин са?а?ым Кэтириис алаадьытын амсайарым буоллар» диэн саныы и?эн, уута кэлэн утуйан хаалла. Арай эмискэччи такси массыыната тохтуу биэрдэ, Мичил у?уктан кэллэ, ???й?н к?рб?тэ билэр сиригэр кэлбит эбит. Тэрээ?э ааныттан аба?ата Миитэрэй ???й?н туран илиитин уунна. Бырайыа?ын т?л??н, малын суумкатын ылан баран ааны а?аат аба?атыгар с??рдэ, к?р?? аанын арыйаат Миитэрэйи куу?ан ылла. Миитээ бэйэтэ эйэ?эс ки?и, сымна?ас майгылаах, ?лэ?ит бэрдэ. Урут быраата тыыннаах эрдэ?инэ элбэх сиринэн ?лэлиир-хамныыр эбитэ. Холобур тас омук дойдутугар тахсан биир хампаанньа?а балыксытынан ?лэлээн турардаа?а. Оннук курдук эрчимнээхтик ?лэлии хамныы сырытта?ына, дойдутуттан эмискэ ыраас халлаа??а ча?ыл?ан эппитин курдук ку?а?ан сонун кэлэр, Мичил а?ата Дьулус ууга т??эн ?лб?т ??? диэн. ?р гыммата?а, а?ыйах хоноот дойдутугар т?нн?б?тэ, кэлээт да?аны ханна да?аны тохтообокко, утуйбакка сынньаммакка Толбо??о т???нэн кэби?эр, ол кэнниттэн биирдэ быраатын харайсар. Ол дьыл к??стээх тыал, ардах-эти? хаста да т??эн турардаах.
Миитэрэй быраатын Мичили кууста, оруйуттан ылан сыллаата уонна эмискэ ба?айытык -хайа доо, иккини ылбаты? ини, нохоо- диэн ыйыппытыгар Мичил – бу ?йэ?э ?ч?гэйдик ??рэнэн кэлбитим- диэн бэйэтигэр т?тт?р? хардары эппиэт биэрдэ, Миитэрэй к?лэн эрэ бистэ. Дьиэ?э киирээт Мичил улааппыт т??лбэтин, тапталлаах сирин салгынын э?эрийэ биэрдэ. Дьиэ и?игэр киирбитэ кэм буолуо, кийиитэ Кэтириис барахсан дьиэтин сууйан, а?ын астаан, чэй ?р?н барытын бэлэмнээн баран кыра уолун Ньургуну а?ата олороохтуур эбит.
– Эдьий Кэтириис, дорообо!
– Оо, Мичил! Т??? бэрткэ айаннаан кэлли??
– ?ч?гэй, ол эрэн суолбут ?сс? тупсан биэрбит дуу? Олох к?н? ба?айы дии.
– Бу соторутаа?ыта суолу о?орбуттара, малгын хоско киллэрэн уураар, онно бэйэ? орону? бэлэм уонна кэлэ??ин а?аар.
– Так точно, эдьий Кэтириис.
Хо?угар киирбитэ Миитээ улахан кыы?а Маайа кинигэ аа?а сытар эбит, Мичили к?р??т ??рдэ, санаатыгар о?о саа?ын санаан ылла.
– Айуу, пирибиэт! Хайа Мичил, хантан к???нн???
– Ээ пирибиэт, Маайыс (Мааппа диэччим о?о сылдьан, то?о диэтэр эбээтэ кинини Мааппа диэн хос ааттааччы)! Ээ оттон, куорат айдааннаах оло?уттан куотан, а?ыйах кэм?э диэн сынньана кэллим.
– Эмиэ то?о а?ыйах к???э? Биир дьыл сайыныгар, саатар биир-икки ый хаалыа? этэ буолла?а.
– Ээ суох, лаа?ырга барыахпын наада
– Туох Лаа?ырай?
– Уру?уйдьуттар гиэннэрэ
– Дуо? Онтон манна эмиэ уру?уйдьуттар лаа?ырдара сотору а?ыллар ??? диэн сура?ы истибитим ээ.
– Эс? Кырдьык дуо?
– Сымыйатын кырдьыгын билбэппин, ба?ар ийэлээх-а?ам билэллэрэ буолуо, хата кинилэртэн ыйытаар.
Малын уураат, умывальникка илиитин суунан баран остуолга олордо. Миитэрэй та?ырдьа табахтыы т??эн баран дьиэ?э киирдэ, Мичил диэки ??ннээх ба?айытык к?рд? уонна остуолга олорунан миинин и?эн са?алаата.
– Чэ кэпсээ, Мичил. Ийэ? хайда?ый?
– Барыгытыгар «Дорообо» тириэрдэр.
– Онтон кыра балты? Нарыйа?
– Этэ??э, быйыл подготовка?а киирэр.
– Ээ, улааппыт дии, на?аа минньигэс иэдэстээх о?очоон. Кэтэриис, ?йд??г?н били урут Нарико кы?ыл о?о эрдэ?инэ бырааппар Дьулуска ыалдьыттыы тиийбиппитин?
Кэтириис ол бу диэки к?рд?, хайдах эрэ умнубуттуу истиэнэ диэки к?р?н баран -?йд??т?м бы?ыылаах, били Дьулус эйиэхэ саха бы?а?ын илии ууммута дуо?
Миитэрэй хайдах эрэ муода ба?айытык кэргэнин диэки к?р?н баран -Б?т эрэ, ол кэм Нарыйа биирин ааспыта, ?сс? ол иннинээ?и дьыл.
– Ээ с?п, дьэ ?йд??т?м- диэн Кэтириис нэ?иилэ ол ааспыты сэгэтэн к?р?н, дьэ кэлэн ?йд??т? -Онно эн вахтаттан кэлбит кэми? этэ ди?
– Вахтаттан кэлэн бараммын ити били?ээ??игэ диэри с??рэр массыынаны ылбытым.
– Оччолорго Нарико э?ээхэй о?о буолла?а, онно мин баттахпын кугас гына кырааскалаппытым, ону к?р?н баран Дьулус «аны ха?ан да?аны баттаххын кырааскалаама, эйиэхэ ити ?? барсыбат» диэн ки?ини со?уппута.
– Кырдьыгы эппит, эйиэхэ кугас ?? дьи? чахчы барсыбат этэ.
– Оо дьэ, Миитээ! Бэйэм билэр буолла?ым эбитэ, ханнык ??? хайдах кырааскалыырбын.
Кыра уоллара Ньургун а?ыы олорон утуйан хаалбыт, Мичил т?ргэн-т?ргэнник а?аат да?аны быраатын Ньургунчугу аа-дьуо хонно?уттан ылан хос диэки илтэ. Оро??о сытыаран, суор?анынан сабан баран т?тт?р? остуолга кэлэн чэй куттан баран бичиэнньэ уонна кэмпиэт сии олордо.
– Дьээдьэ Миитээ, эдьиий Кэтириис. Манна сотору уру?уйдьуттар лаа?ырдара а?ыллар ??? диэн, Маайа ки?ини со?утта ээ, ол т??? кырдьыгый?
– А?ыллар-а?ыллар, онно суруттарыаххын ба?арды? дуо – диэтэ Миитэрэй уонна чэй кутуна барда.
– Оччо?о ийэбиттэн арай к???л ыллахпына, манна хаалан лаа?ыр толоонугар тахсан, о?олору кытта билсэн-алты?ан, дьэ бэртээхэй да буолуо эбит.
– С?пк? этэ?ин, о?о саас кэрэтэ, то?о бэрдэй – диэн баран остуолтан турда Кэтириис, уонна аргыый а?ай и?итин хомуйан са?алаата
Чэйин туппутунан Миитэрэй кэлэн олоппоско олоруна биэрдэ, уонна чуолаан кэпсээн барда.
– Ол эрэн ити лаа?ырдара Таас хайа диэки а?ыллар ??? диэн сурах тар?аммыта, ол диэки кутталлаах со?ус буолсу?у диибин ээ.
– Ол то?о? Туох куттала баарый? Мичил хайдах эрэ дьиктиргии биэрдэ.
– Чэ и?ит. Былыр сэбиэскэй кэм эрдэ?инэ, Толбон нэ?илиэнньэтэ басты? аакка сылдьар этэ. Эн э?ээлээ?ин уонна кини к?л??нэтэ к??скэ ?лэлээн-хамсаан, бары дьон колхозка, совхозка ?лэлээн кэлии – барыы элбэх кэмэ эбитэ ???. Биир ?т?? к?н э?ээ? Хабырыыс о?онньор, оччолорго эдэр ки?и, ?р?б?ллэригэр табаарыстарын кытта Таас хайа диэки, т?б?ктээх-ыарахан ?лэ кэнниттэн сынньана тахсыбыттар. Оччолорго к????р? эбитэ ???, балааккаларын туруоран, уот уматан, к??с ?р?нэн, дьэ костёр тула эргиччи олорон эрэ кэпсэтэ олордохторуна, арай Таас хайа диэкиттэн хайдах эрэ ки?иэхэ майгынныыр диэххэ ки?и ха?ыыта буолбатах, тыатаа?ы диэххэ тыатаа?ы да ха?ыыта буолбатах, улахан ба?айы ой-дуораана и?иллибит. Ону истэн бары уолуйбуттар.
– Ол туох ха?ыыта ???н?й? Мичил со?уйбуттуу к?р?н кэбистэ.
– Дьэ билбэтим. Онтон ыла э?ээ? ол диэки ?ктэммэт буолбута, оскуола?а сылдьан биирдэ Дьулустуун уонна атын уолаттары кытта ол диэки пикнииктыы тахсаары гыммыппытыгар, э?ээ? би?игини туох да?аны и?ин ыыппата?а.
Кэтириис и?итин хомуо?ун сууйан б?тэрээт, аа-дьуо хо?ун диэки бара турда.
– Чэ Мичил, ол и?ин ити сир диэки ?ктэнимиэххин наада – диэн Миитэрэй т?нн?к диэки к?рд?.
– Ол эрэн, дьээдьэ Миитээ, мин уруккаттан худуо?унньук лаа?ырыгар сылдьыахпын ба?арбытым, букатын ?йэ буолла. Быйыл бачча кэлбиччэ, э?игиттэн чугас олорон эрэ, син-биир сылдьыахтаахпын диэммин, кытаанах санаалаахпын.
– Бэйэ? тускар бэйэ? эппиэттиигин, ол эрэн биири ?йд??, сэрэхтээх эрэ буоллаххына табыллар!
– С?пк? этэ?ин – диэтэ Мичил уонна чэйдээн баран айаннаан сылайбыт ки?и бы?ыытынан, киэ?ээ утуйар бириэмэ?э хо?угар киирэн, оронугар сытынан кэбистэ.
Сытан эрэ араа?ы барытын саныы сытта, ол туох ааттаах адьыр?а кыыла баарый ол сиргэ? Эбэтэр туох эрэ ки?и а?аардаах кыыл дуу?

3. Сарсыарда тураат, Мичил суунан-тараанан баран дьонун кытта а?аат да?аны, о?о саа?ын до?оругар суол н???? кэккэлэ?э турар дьиэ?э Чэгиэнэп (Чегененов) Уйгу??а тахсыбыта. Уйгун урут о?о сылдьан, Мичил киниэхэ дьаарбайа кэллэ да?аны, араас кэмпиэтинэн-сакалаатынан к?нд?лээн к?рс?р буолааччы. Мичил ааны то?суйбутугар, арай ким да?аны ааны кэлэн арыйбата, онтон иккистээн то?суйбутугар Ньургуйаана арыйда, Мичил ха?ан да?аны Ньургуйаана бачча улааппытын к?рб?т???, тугу гыныан-туох диэ?ин булбата, нэ?иилэ – Эээ, Уйгун баар дуо – эрэ диэтэ. Ньургуйаана бэйэтэ быйыл ахсыс кылаас буолла, убайыттан Уйгунтан биир сыл балыс, Мичили к?р??т -хайа Мичил, привет! Ха?ан кэллин? – диэн бу ха?ан да?аны кинини кытта пирибиэттэспэтэх кыыс, Мичили ?сс? уулларда.
– Ээ суох оттон, бу бэ?э?ээ киэ?ээ кэлбитим.
– Оннук эбит дуу, Уйгун сотору кэлиэ?э, ма?а?ыы??а барбыта. Эн чэ киир дьиэ?э, киирэ??ин остуолга олор, чэйдээ.
– Бэрт эбит, киириэм – диэтэ Мичил, уонна холку со?устук дьиэ и?игэр киирэн, куухуна остуолун т?г?р?чч? олоруна биэрдэ. Ньургуйаана к??х куруусканы ылан, кофе кутан биэрдэ. Мичил аа дьуо кофетын и?эн са?алаата.
– чэ кэпсээ Мич, куорат оло?о хайда?ый?
– Ээ, ?ч?гэй б??? буолла?а, интэрниэт т?ргэнэ, манна курдук буолбатах
– Оннук ээ – диэбитин кытары аан эмискэччи а?ылла т?стэ, арай Уйгун киирэн кэллэ. Мичил Уйгуну к?рб?т??? сылтан отто?о, Уйгун улааппыт, кэтирээбит эбит.
– Айуу, Мич – Уйгун табаары?ын к?р?н к?л?м?рдээн ылла.
– Ооо, Уйгубор – Мичил эмиэ астынна.
– Иэскин ха?ан т?н?ннэрэ?ин? – диэтэ Уйгун уонна дьиибэлээх ба?айытык Мичил диэки к?р?н кэбистэ.
– Туох иэ?ин? Ха?аа??ы иэспин?
– Былырыын миигиттэн иэс ылан бара??ын, ма?а?ыынтан утах ылбыккын ?йд??б?кк?н дуо? – Уйгун тии?э сырдаан ылла.
– Ээ с?п, субу кэлэммин дьэ са?а ?йд??т?м – диэн баран Мичил хармааныттан м????х солкуобайы хостоон истэ?инэ
– Э суох, бротишка. Бэйэ?эр хааллар, бачча кэлбит ыалдьыты, аны хармаанын ыраа?ыраммын ол иэдээнэ – Уйгун остуолугар килиэп уурда, холодильнигын аанын а?ан баран продукталарын саа?ылыы турда.
Ньургуйаана куораттан кэлбит уол хара?ын одулуу к?рд?, Мич т??? да?аны кыбы?ыннар, эр ки?и буоларын бы?ыытынан, бэйэтин утары к?р?н кэбистэ – бу да кыыс кэрэтин – диэтэ санаатыгар.
– Чэ а?ыаххайы?, килиэби кырбаа эрэ Ньургу – Ньургуйаана т?ргэн-т?ргэнник килиэби кырбаат да убайыгар кофе кутта уонна ыалдьыт сонунун истэ таарыйа аттыларыгар олордо.
– Кэпсээ эрэ, какие новости? – Уйгун Мичил диэки килэччи к?р?н кэбистэ.
– Ээ суох, ?ч?гэйдик айаннаан кэлбитим, дьоммор Миитэрэйдээххэ тохтообутум.
– ??рэ?ин т??? ?ч?гэйдик т?м?ктэннэ?
– Этэ??э – Мичил уол, Ньургуйаана моонньугар хара?ын бырахта.
Оннук гынан ????н к?рс?б?ччэ, ахтыспычча атах тэпсэн олороннор кэпсэтэ олордохторуна, э?ээлэрэ Чегенов Василий Тимофеевич киирэн кэллэ. Э?ээлэрин к?рс?н чэй кутан биэрдилэр, Тимофеевич о?онньор Мичили к?р?н ??рдэ, ким хайдах, т??? бэрткэ олорорун ыйыталаста, ол эрэн Мичил быйыл сайын художниктар лаа?ырдарыгар сылдьыан ба?арбытын о?онньор соччо с?б?лээбэтэ?э.
– Ити Таастаах хайа диэн куттал-су?ал дойдута.
– Дьээдьэм Миитэрэй эмиэ ити сири то?о эрэ с?б?лээбэтэ?э.
– С?пк? этэр, ити сиргэ чучунаа баар дииллэр.
– Чучунаа? – Мичил айа?ын ата биэрдэ
– Чэ и?ит…

1922-с сыл, к?????? Бала?ан ыйа
Толбо??о ?р??нэр этэрээттэрэ кы?ылларга кыайтаран, биэ?энчэкэ ки?иттэн уонча ки?и тыыннаах хаалар, ол хаалбыт дьоннор а?ар гына хайды?аннар, араас-араас сиринэн куоталлар. Биир уоллара Степанов Болат Александрович, оччолорго эдэр с??рбэ ?стээх эрээри, биир дьыл хорсун бы?ыытын и?ин, хамандыыра Георгиевскай кириэскэ на?араада?а т??эрбитэ. Болат бэйэтэ кыра у?уохтаах, саха боростуой ки?итэ, т?р?пп?ттэрэ орто кыахтаах дьон эбиттэрэ ???. Арай ол куотан истэ?инэ Таастаах хайа диэки халыйбыт, бэйэтин кытта маллаах, астаах-??ллээх, иккис флягатыгар водкалаах, биэстэ эстэр Мосинка винтовкалаах уонна бэстилиэтин сиэбигэр Нагааннаах эбит. То?о эбитэ буоллар, кы?ыллар Толбонтон хоту диэки кими да эккирэти?э барбатахтар (ба?ар тугу эрэ билэллэрэ эбит буолуо, туох эрэ эбэтэр ким эрэ баарын). Болат эдэр-сэнэх ки?и, т?ргэн хаамыылаах эр бэрдэ хайа хаспа?ын (пещера) булан, онно уот уматынан, к????н тардынан, а?аан сиэн баран к?н киирбитин кэннэ утуйаары сытта?ына, арай хаспа?ын аттыгар туох эрэ улахан ба?айы тыас тыа?аабыт. Дьэ бу кэлэн нууктаан истэ?инэ эмискэ у?укта биэрбит – кы?ыл бандьыыттар син-биир миигин эккирэтэн кэлбиттэр эбит, ол да буоллар, сирэ?эстэр – диэн ботугураан ылла. Аа-дьуо хардыылаан хаспа?ыттан тахсан та?ырдьаны одуулаабытыгар, ким да баар сибикитэ биллибэтэ?э. К???н т??? да киэ?ээ??и халлаан да буоллар, син мээнэ сырдык со?у?а этэ. Арай хойуу тыа быы?ыттан, ?с миэтирэлээх улахан да улахан ки?и диэххэ ки?и буолбатах, кыылга да майгыннаабат к?т?р тахсан кэлбит. Болат ыксаабыт ки?и бы?ыытынан, Мосинкатын иитэн бэлэм олордо – бу ба?ас чахчы кы?ыллар буолбатахтар, туох абаа?ыта эбитэ буоллар – диэтэ уонна ол турар к?л?к диэки ха?ыытаата -ЭН КИМ?ИНИЙ? ХАНТАН КЭЛЛИ?? – туох да?аны эппиэт суох – ?СС? БИИРДЭ ЫЙЫТАБЫН, ЭН КИМ?ИНИЙ? – диэбитигэр, к?т?рэ ки?и куйахата к??р??х ха?ыытын ха?ыытаата! Болат Александрович д?й?н ылла. Онтон абаа?ыта кини диэки утары хаамта.
Бастакы саа тыа?а и?илиннэ, иккис саа?а тыа?а, ???с уонна т?рд?с, онтон ки?и ?л?р ха?ыыта и?илиннэ. Хайа аттыгар турбут тайах ха?ыыны истээт, иннин хоту диэки куота турда.
Сарсыарда кы?ыл этэрээттэр Таас хайаны таарыйан ааспыттар, онно хаспах баарын к?р?нн?р «ба?ар ?р??нэр манна са?а сыталлара буолуо» диэннэр ???йб?ттэрэ ынырык хартыына эбитэ ???. ?р?? уол и?ин-????н тырыыта тыыппыт, курта?а уонна да?аны атын уорганнара ы?ылла сыталлар ???, икки хара?а иккиэннэрэ суохтар эбитэ ???, икки ата?ын буутун кэбийэн кэбиспит. Ол кэнниттэн ити сир диэки, дьон сэргэ мээнэ ?ктэммэт буолан турардаах.

4. Сайы??ы халлаан ыраа?а диэн, сибиэ?эй салгына диэн, ол и?ин куораттан о?олор дэриэбинэ?э сынньана кэлэннэр, уулусса?а о?о са?ата элбии т??эрэ. Бары о?олорго кэриэтэ велосипедтаахтар, ким эрэ улаатан матыысыкыл ыытар буолан, киэ?этин дэриэбинэ оло?о тыастаах-уустаах буола т??эр. К?н киириитэ о?олор биир киэ? сиргэ мусталлар, мээчиктииллэр, лапталыыллар уонна да атын араас оонньуу к?р???н оонньууллара. Сорохтор ким эрэ баанньыгар эбэтэр гараа?ыгар олорон эрэннэр хаартылыыллар, дуобаттыыллар уонна бэйэ икки ардыларыгар араас сонуну ырыталлара.
Мичил уол бачча кэлбиччэ дьээдьэбэр к?м?л???б?н диэн кытаанах санаалаа?а, иннэ гынан о?уруот ?лэтигэр Миитэрэйгэ к?м? ки?итэ буола сылдьыбыта. Миитэрэй кэлин ата?а ыалдьар буолан, бырааска к?рд?р?н??м этэ диирэ да?аны, бэйэтэ уруккаттан к?рд?р?ммэт ки?и этэ. Ону Мичил бэрткэ диэн ?йд??рэ, ол и?ин Миитэрэйгэ «бу сырыыска хайаан да?аны оройуон киинигэр Хапта?ай?а тахсыахтааххын, бырааска барытын туох-ханна ыалдьарын эт, мин эйигин манна солбуйуом» диэн туран, дьээдьэтигэр олус да улахан к?м?н? о?орон турардаах.
Биир ?т?? к?н Мичил та?ас сууйа олордо?уна, Чегенова Ньургуйаана тиийэн кэллэ. Мичил тугу гыныан булбата, тымныы уунан ыстарбыт ки?и курдук хара?ын эмискэ а?а биэрдэ.
– Мич, привет!
– Пып, пыр, пирибиэт!
– Мин эмиэ эйигин кытта лаа?ыр?а барар буоллум.
– Оп, хмм… хмм, ол то?о?
– Эйигин кытта просто нескучно.
– Эсс, мин-мин жооско ускуучунайбын ээ.
– Хи хи хи, этэн к?р ?сс?.
– Ол эрэн баары эттэххэ, дьолбун дьол о?орду?- диэбитигэр Ньургуйаана кэлэн Мичили куу?ан ылла, арай эдьиийэ Маайа ма?а?ыынтан со?уччу тиийэн кэллэ. Ньургуйаана хайы?а биэрбитигэр Маайа кини диэки кырыктаах хара?ынан к?р?н турар эбит.
– Тугу гына кэлли? эн? – Маайа кыырт курдук туттан, саба т??ээри соруммутун курдук туттан турар. Ол да буоллар Ньургуйаана да?аны иннин биэрбэтэ.
– Ол тугуй? Баар-суох до?орбор Мичилгэ кэлиэ суохтаах ???б?н дуо?
Мичил ойон турда, уонна са?ата суох Ньургуйаананы илиититтэн сиэтэн ылан дьиэтигэр дылы атааран биэрдэ. Ньургуйаана Мичили кытта покаала?ан баран, олбуорун аанын а?ан киирэн истэ?инэ Мичил с????ттэн сыллаан ылла. Ньургуйаана бастакы уонна б?тэ?ик таптала, кэлин о?олорун а?ата, эрэнэр ки?итэ буолар. Ол к?н? ити кыыс оло?ун тухары субу диэн ?йд??-саныы сылдьыа.

5. Киэ?ээлик Мичил дьиэтигэр а?аан баран Оленовтарга та?ыста. Баарамай Егорович Оленов а?ата суох, со?отох уол, бэйэтэ ийэтигэр иитиллибит. Быйыл Дьокуускайдаа?ы Государственнай Университет филология факультетын устудьуона, ??рэ?ин кыайар-кыайбат икки ардыгар ??рэнэр, ол эрэн бу сайы??ы каникулугар лаа?ыр?а ба?аатайдыы практикатыгар диэн дойдутугар кэлбит. Толбон олохтоо?о буолан Мичили уруккаттан билэрэ, ол и?ин Мичили саха ки?итэ буолан туран, маанытык к?р?стэ.
– Сура?а быйыл ба?аатайдыыр ???г?н ди. Хата миигин суруй эрэ – диэтэ Мичил уонна чэйин и?эн бурдьу?уната олордо.
– Суруйан б??? буолла?а, уонна ким ба?алаа?ый до?отторгуттан?
– Ньургуйаана.
– Манна элбэх Ньургуйааналар бааллар, чопчу араспаанньата кимий?
– Чегенова
– Айучэ, подружкан да?
– Миэнэ б??? буолла?а – Мичил хайдах эрэ кыайбыт-хоппут ки?и курдук к?р??нээх буола т?стэ
– Айкабын да, уонна? Ким да?аны ?сс? суруттарыан ба?арбат дуо бу ?л?гэрдээх? – Баарамай ?сс? биирдэ то?о?олоон ыйытта.
– Суох бы?ыылаах, ба?алаахтар эйиэхэ биллэр инилэр.

6. Э?иги о?о лаа?ыра диэни хайдах ?йд??г?т?й? Бастакы таптал? Элбэх до?оттор? Остолобуой минньигэс а?а? Костёр тула олорон кэпсэтии-ипсэтии? Гитара тыа?а?
Бастакы к?нтэн ыла лаа?ыр оло?о бэрткэ са?аламмыта, ба?аатайдара Баарамай барыларын стройдатан туоруоран, биир биир били?иннэттээбитэ. Элбэх о?о улуустартан киирэннэр, бары кэриэтэ талааннаах, ким эрэ эрдэ уру?уйдьут начаальнай оскуолатын б?тэрэн, ким эрэ отой да?аны худуо?унньук т?р?пп?ттэрдээх буолан биэрбитэ, этэргэ дылы муостаах-куйахтаах о?о элбэ?э. Арай Мичил эрэ улаханнык уру?уйдьут буолбатах этэ, ол эрэн бэйэтин санаатын хомуйан, сыал-сорук туруорунан хайаан да?аны уру?уйдуур буолуохтаахпын диэн тылланан, бэйэтин кыахтаахтык к?рд?рб?тэ. Лаа?ыр?а уопсайа сэттэ ки?и ?лэлиир, Яна Афанасьевна – повар, Лена Владимировна – остолобуой ?лэ?итэ, С??дэр Харитонович – салайааччы уонна т??рт ба?аатайдар (баспытааталлар) Баарамай, Мария, Киэсик уонна Марина. О?о ахсаана с??рбэ а?ыс.

Бастакы нэдиэлэ. Билсии-к?рс??, сорох о?олор аймахтыы до?ордуу буоланнар бэйэлэрэ тус-ту?унан группа курдук сылдьаллара, ол эрэн ?г?с о?о бары биир дьиэ-кэргэн курдуктар этэ. Остолобуойга олус да минньигэстик астыыр Яна Афанасьевна о?олортон элбэх хай?абыл ылара.
Киэсиктээх Мирина ба?аатай буолалларын бы?ыытынан, 1-кы биригээдэ о?олорун мунньан биэрэккэ тахсаннар, ыраах турар Таас Хайаны уру?уйдатаннар, ?лэлэрин биир-биир бэрэбиэркэлииллэрэ. Онтон Баарамайдаах Мария иккис биригээдэни кытта тыа?а тахсаннар сири-дойдуну чинчийэллэрэ, мас мастыыллар, о?унан сыал ыталлар уонна да?аны араас оонньуу к?р???н боруобалыыллара. Оннук сылдьан Мичил уонна Ньургуйаана, иккис биригээдэ о?олорун буолалларын бы?ыытынан, бэйэ икки ардыларыгар сэлэ?эн ылааччылар, арыт сиэтти?эннэр о?олору со?утан, баспытааталлартан сэрэтии ылааччылар.
Киэ?элик бары уот т?г?р?чч? олороннор араас буолбут-буолбатах т?бэлтэри арай кэпсэтэ олордохторуна, аттынаа?ы улуустан сылдьар Сэргэй уол – МИН МАА?ЫЫН ХАРА КИ?ИНИ К?РБ?Т?М – дии т?стэ. Бары кэриэтэ истэрин хайа т?ст?лэр, ким эрэ хара?ыттан уу кэлиэр дылы к?л?? элэк гынна – Насмешил дурачок, а теперь иди, подтирайся – диэтэ аттыгар олорбут эмис уол. Ол эрэн Киэсик эрэ к?лбэтэ, олох отой к?лбэтэ?э, ол оннугар куттаныах санаата кэлбитэ – СТОП! ХВАТАТИТ! ВСЕ! – диэбитин кытары бары тохтуу биэрдилэр, санаатыгар Киэсик бу Таас Хайа ту?унан буолбут т?бэлтэлэри кэпсиэн ба?арбыта да?аны туттуна биэрбитэ, аны итиччэ кэлбит дьону куттаан кэби?иэм диэн. Онтон кэлин о?олору сэрэппэтэ?иттэн, оло?ун тухары бэйэтэ кэмсинэр буолар, онтукатыттан сылтаан…

Иккис нэдиэлэ. Арыт сорох о?олор иитиилэрэ букатын м?лт?х буолан, лаа?ырга араа?ы барытын гынан турардаахтар. Биир кэм биир уолу ата?астыыр этилэр, ону Мичил олохтоох уол буоларын бы?ыытынан дугда-хахха буолааччы. Мичилтэн элбэх о?о толлоро, кини у?уо?унан улахан, эттээх-ыйаа?ыннаах буолан кими ба?арар «хум-хам» тутан кэби?иэх кыахтаа?а, ол да?аны буоллар бэйэтэ боростуой уол буолан к????н мээнэ к?рд?рб?т майгылаах этэ.
– И?ит эрэ да, ?сс? биирдэ Яшаны тыытыа?, тиискин хампы охсон кэби?иэм, ?йд?нн? да? – Мичил кыы?ырбычча бастакы биригээдэ уолун са?атыттан ылан олоххо-дьа?ахха ??рэтэ турда.
– С?п, Мич-Мичил. Аны Яш-Яшаны сордуом суо?а – диэтэ у?ун баттахтаах, к??х харахтаах уол.
– Киэр бар, с???? бл* – диэн баран эмэ?э?э тэптэ, онтуката остолобуой диэки с??рэ турда.
Яша бэйэтэ хаты?ыр, кыра у?уохтаах уол буоларын бы?ыытынан ба?ыйтарара, оскуола?а сылдьан ?ск?т?н биир ата?астабыла суох к?н ааста?ына Та?ара?а махтана саныыра. Ол да буоллар бэйэтэ уру?уйу ба?ылаабыт ки?и, конкурска кыттан бастакы миэстэттэн аллараа т?спэт идэлээ?э.
– Мич, мин эйиэхэ иэстээх курдук сананным – махтаммычча Мичил диэки к?рд?.
– Туох да?аны иэ?и? суох, Яша. ?ск?т?н ким эмит эйигин сордуур т?гэнигэр миэхэ эт.
– Мич – Яша хайдах эрэ уолуйбуттуу к?рд?.
– Тугуй? – Мичил тугу эрэ сэрэйдэ.
– Бэ?э?ээ т??н туалетка тахсан и?эммин киирии суол диэкиттэн туох эрэ улахан, хара шуубалаах ки?ини к?рб?т?м.
– Оо иэдээн эбит, ону вожатайдарга эппити? дуо?
– Баарамайга эппитим, ону ки?им тугу да?аны улаханнык са?арбата?а, ал?ас к?рб?т?? буолуо диэбитэ.
– Ба?ар оптическай иллюзия кырдьык буолуон с?б? дуу – Мичил бэйэтэ хайдах эрэ этин саа?а арылынна
– Буолуон да?аны с?п – диэтэ Яша, уонна Мичиллиин ону-маны кэпсэтэ ипсэтэ лаа?ыр диэки хаама турдулар.

???с нэдиэлэ. ?ск?т?н урут сурук суруйаннар, конвердарын почта дьаа?ыгар уган, ?р да бириэмэ эппиэти к??тэр эбит буоллахтарына, билигин нокиа т?л?п??нэ сибээс хапта да?аны, кимиэхэ ба?ар, ха?ан ба?арар эрийэ??ин, чугас ки?ин куола?ын истэ??ин т??? ба?арар кэпсэтиэххэ с?п. Оннук курдук о?олор эмиэ кнопка телефоннарын хостоон та?ааран, ким подругатыгар, ким ийэтигэр, ким а?атыгар эрийэннэр, эбиэт кэнниттэн сынньала? чаа?ыгар бары да?аны кэриэтэ ирэ-хоро кэпсэтэллэрэ. Мичил тото-хана а?аан баран т?л?п??н?н туппутунан ийэтин кытта кэпсэтэ оро??о сытынан кэбиспитэ. Арай эмискэ ба?айытык Ньургуйаана тиийэн кэллэ уонна т????гэр сытына биэрдэ, орон пружината икки ки?и ыйаа?ынын уйбакка аллараа «кыычык» гына биэрдэ.
– Кимниин кэпсэтэ?ин, Мич? – тугу эрэ интэриэ?иргээбит курдук Ньургуйаана ыйытан са?алаата
– Ийэбин кытта кэпсэтэбин – Мичил утуйан турбут ки?иэхэ дылы, суон куола?ынан са?арда. ?р буолбата, ийэтин кытта покаала?ан баран Ньургуйаананы куу?ан ылан сыллаан-уураан са?алаата. Арай дьиэ аанын то?суйдулар. Мичил туран кэллэ.
– Кимий? – диэн ыйыппытыгар аны иккистээн то?суйдулар

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=70935190?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.