Главная страница | Семья, дети, воспитание | Аслингиздек бўлишга тайёрмисиз?

Аслингиздек бўлишга тайёрмисиз?
Юлдузхон Назар
Инсон ўз-ўзини англаши, тафаккур қилиши, маънавий-руҳий оламини бойитиши, қалб кечинмаларини, ҳиссиётларини уйғотиши, дунёқарашини ўстириши орқали комилликка эришади. Ҳозир мактабларнинг юқори синфларида "Тарбия" дарслари йўлга қўйилаяпти. Ушбу рисоладан қўлланма сифатида фойдаланиш ҳам эътиборда тутилган. Бир сўз билан айтганда, ушбу асар бугуннинг китобидир.

Юлдузхон Назар
Аслингиздек бўлишга тайёрмисиз?



КИРИШ СЎЗ
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
“Биз осмон ва Ерни ҳамда уларнинг ўртасидаги бор нарсаларни шунчаки беҳуда яратган эмасмиз…”. (Қуръони Карим. Сод сураси, 27-оят).
Дарҳақиқат, инсон ҳам бу дунёга тасодифан, ўз-ўзидан келиб қолгани йўқ. Илоҳий ирода, илоҳий амр туфайли биз ғайб оламидан Ердаги ҳаётда бир муддат яшашга келганмиз. Улуғ авлиёларнинг таъбирича: ўзимиздан-ўзимизгача – аслимизгача бўлган йўлни ўташ учун келганмиз.
Бизнинг ҳозирги яшаётган давримиз илм-фан тараққий этган, ахборот технологиялар юксак даражага чиққан давр. Бугунги ёшлар ижтимоий тармоқлар, улардан келаётган тўхтовсиз хабарлар оқими ичида ҳаёт кечираяпти. Бизнинг ҳаётимизни ҳозирги кунда шулар бошқараяпти. Соддароқ қилиб айтадиган бўлсак, инсон ҳаётини “ақл” бошқараяпти. Агар 100 йил аввал Ер юзида инсонлар смартфонлардан, интернетлардан фойдаланиши, ижтимоий тармоқларнинг юзага келиши, кичкина телефон орқали одам чўнтагида бутун оламни “кўтариб” юриши, у билан алоқа қилиши, ақлли машиналар – сунъий интеллектларни яратилиши, сунъий интеллектлар орқали одам ўрнини, унинг касб-корини босадиган роботлар ишлаб чиқиш ғояси ҳақида гапирилганда, бу гапларга ўша даврда одамлар ишонмаган бўларди, ёки қайсидир бошқа бир сайёрада, бошқа бир яратилган махлуқотлар билан юз бериши мумкин, фақат одам билан эмас, Аллоҳ одамни бунинг учун яратмаган, деб ўйлаган бўларди.
Муқаддас Қуръонда Аллоҳ етти қават осмон ва Ерни бекорга яратмаганлигини, Одамни Ерда халифа бўлишини, Аллоҳга ибодат қилиши учун яратганлигини, уни азиз ва мукаррам қилганлигини, билим олиб Аллоҳни таниш учун яратганлигини ва унинг зиммасида юклатилган вазифа борлигини айтади. (Қуръон: Бақара, 30; Исро, 70; Аҳзоб, 72; Талоқ, 12-оятлар). Одам ўрнини сунъий интеллектлар эгалласа, одам зоти оламни, борлиқни визуал равишда кўриб, уни англамаса, ҳис қилмаса, бир-бирини Одам ўрнида эмас, визуал равишда англаса, муносабат қилса, зўравонлик, зулм ичида яшаса, ҳаёт мазмунини фақат пул топишда, ўз ҳавойи нафси устунлигида деб билса, ижтимоий тармоқларга банди бўлиб қолса, бундай тақдирда Қуръонга кўра, одам зоти Аллоҳдан унга тақдир этилган вазифани – халифа бўлишликни бажара оладими? Ерда одам сифатида дунёга келиб, тўлиқ маънодаги “Одам бўлишлик” ҳаётини ўтай оладими? У ўз номи билан азиз ва мукаррамлик даражасига ета оладими?
Зеро, ҳозирда ҳаётимизга кириб келаётган ахборот технологиялар, ижтимоий тармоқлар, улардаги турли хил дастурлар инсоннинг ўз ҳаётининг асл мазмунини англашдан, онгли равишда ўзи учун хизмат қилишдан, яъни ўз-ўзини англаш, тафаккурини ривожлантиришдан, ўз қалбига яқинлашишдан четлаштириб бораётгани аниқ. Нима қилиш керак? Ижтимоий тармоқлар орқали бирин-кетин, тўхтамай кириб келаётган хабарлар оқимига инсон кириб ғарқ бўлиб кетиши керакми ёки буларни инсон ўз назоратига олиб, бошқариши керакми? Инсон буларни қандай ва нима учун назорат қилиши керак? Хабарлар оқимини назорат қила олиш, ўзини хавф-хатардан сақлаш билан тенг. Чунки, қўлингизда кўтариб юрган телефон “олами” атрофида шундай ҳолатлар юз берадики, бу инсонни ўз-ўзини, теварак-атрофини англашдан, таҳлил қилишдан чалғитади, бутунлай бошқа кўчаларга олиб кириб кетади, натижада инсон бу дунёдаги ўзига тақдир қилинган вазифани – Аллоҳнинг ирода этган амрини-Ер юзида халифа бўлишликни бажара олмай қолади. Айниқса, ҳаёт тажрибасига эга бўлмаган ёшлар ҳамиша ана шундай нотўғри йўл танлаш – иблис тўрига тушиш хатарининг олдида турадилар.
Бугунги кунда инсоният олдида тараққиётнинг юксак ривожи инсоннинг Ердаги вазифасига, унинг тўлиқ маънодаги бус-бутун одам бўлиб тараққий этишига қанчалик таъсир кўрсатиши мумкинлиги ҳақидаги муаммолар ўртага ташланган. Бу муаммолар биринчи навбатда инсоннинг руҳий-маънавий камол топиши, Аллоҳ олдида ўзига юклатилган вазифани бажара олиши билан боғлиқ ҳолда кўрилаяпти. Шундай савол туғилиши мумкин: Ахборот технологиялар ва ижтимоий тармоқлар одамнинг Худога бўлган ишончига, унинг Одам сифатида комиллашувига қандай таъсири бўлиши мумкин? Худога ишонган ва унга итоат этган одамнинг жамиятда тутган ўрни қандай? Хусусан, диннинг илм-фан тараққиёти, ижтимоий тараққиётга ва давлатчиликка бўлган алоқаси, муносабати қандай, ва бу муносабатни қандай йўлга қўйиш мумкин? Бу масалада давлат, жамият ва фуқаролар муносабати қай даражада шаклланган?
Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом: “Билим, илм маърифат – исломнинг қалби, диннинг устунидир” деб айтган эканлар. Лекин ҳозирги вақтда ижтимоий тармоқларда кўпинча турли хилдаги, мазмуни, моҳиятида ҳеч қандай илм-маърифатга, билимга алоқаси бўлмаган ваъз-насиҳатлар, чақириқлар, фитна аралашган турли хилдаги даъватлар тарқалаяпти. Бунинг натижасида Ислом динининг софлиги бузилаяпти, унинг муқаддаслиги йўқолаяпти. Бу ҳолат кўп ёшларимиз онгида диний эътиқод билан терроризмни бир-биридан ажратиш салоҳияти йўқолиб боришига, динни фақат ташқаридан кўришга, эҳтирос орқали тушунишларига олиб келаяпти. Илм, маърифат бўлмагани учун ҳаётимизда зўравонлик, зулм кучайиб бораяпти.
Чет элдаги махсус хизматлар томонидан ишлаб чиқилган “дин воситасида мияга руҳий таъсир кўрсатиб мияни “қулфлаш” орқали одамларни давлатга, халққа қарши қўйиш, уруш, жанжалларни қўзғаш” дастури ижтимоий тармоқларда ўзбек, қозоқ, форс, араб, инглиз ва бошқа тилларда тўхтамай берилаяпти. Бу ишни махсус ёлланган, ўз миллатидан чиққан ватандошлари ”чиройли қилиб” ватандошларига етказиб, уларни авраб турибди. Шунинг учун ҳам ёшларимиз ёлғон билимларнинг қурбони бўлиб қолаяпти, “ўзини ўзи қутқариш” учун ўзи ҳақидаги билимларни ўрганишдан чалғиб, ислом деб бошқа кўчаларга кетиб қолаяпти. Ана шундай ёмонликлар қурбони бўлиб қолмаслик учун, инсон бу дунёда ўз зиммасидаги вазифани – Ўзини ўзи англай олиши керак. Бунинг учун инсонга академик билим керак эмас. Зеро, ақлан тафаккур қилсалар бас. Аллоҳ бизга тафаккур қилиш неъматини берган ва тафаккур қилишимизни талаб қилади. Инсоннинг олам ҳақида тафаккур қилиши, ўзи ҳақида, моҳияти ҳақида тафаккур қилиши инсонни маънавий етукликка олиб чиқади, ўзиданўзигача, аслигача бўлган йўлни кўрсатади. Маънавий етуклик – инсонни Аллоҳ томон етаклайди. Аллоҳни таниш, англаш, У ҳақида тафаккур қилиш – инсон ҳаётининг асл мазмуни ҳисобланади.
Умуман олганда, ўйлаб кўринг: Одам нима учун яратилган? Нима учун одам Ер юзида яшайди? Унинг бир муддат яшашдан мақсади, вазифаси нима? Давлат, жамият, тараққиётнинг ривожланиши инсоннинг илоҳан тақдир этилган ўз вазифасини бажара олиши ёки бажара олмаслигига қандай алоқаси бор? Кўзимиз билан кўра олмайдиган, лекин ҳамиша “ҳозиру нозир” бўлган Худони биз қандай тасаввур қиламиз? Нима учун Унга сажда қилиши керак? Руҳ нима? Ростдан ҳам ўлимдан кейин бошқа ҳаёт борми? Қаерда? У қандай ҳаёт? Ақл нима? Онгни биз қандай тушунамиз?
Инсоннинг ўзида мавжуд бўлган зиддиятлар унинг бир-бирига зид бўлган тўрт унсурдан яратилганлигидан келиб чиқади. Бу зиддиятни инсон ўзи назорат қила олиши керакми? Ўз-ўзини назорат қила олиш салоҳияти инсонда қай даражада ривожланган? Аллоҳ нима учун одамга душман қилиб иблисни яратган? Иблиснинг дастури нимадан иборат? Ҳаётга кириб келаётган, ривожланаётган ахборот технологиялар, шу билан боғлиқ инсон онги Аллоҳнинг “дастури”ни амалга оширадими ёки иблиснинг “дастурини” амалга оширадими?
Шу мақсадда биз ушбу рисолани ҳаётнинг катта-кичик, паст-баланд сўқмоқларига кириб келаётган ёш йигит-қизларимизга бағишладик. Бизнинг мақсадимиз, Сиз билан биргаликда Аллоҳни таниш ҳақида, олам ҳақида, одам ҳақида, дин ҳақида, Қуръон ҳақида, ўзимиз ҳақимизда ақлимиз етганича бир оз тафаккур қилиш. Фақат тафаккур! Зеро, “бир соатлик тафаккур, бир кечалик қиёмул лайлдан афзалроқдир. “(Ҳасан Басрий розияллоҳу анҳу)
Аввало ушбу рисолани ёзишни таклиф қилган ва қимматли вақтларини аямай ўз маслаҳатлари билан ёрдам берган исломшунос олим дўстларим, АҚШ Жоржия Эмори Университети профессорлари Абдуғофуров Раҳимжон ва Абдуғофурова Донохонларга ўз миннатдорчилигимни билдираман. Ҳамюртларим билан фахрланган ҳолда, уларнинг илмий салоҳиятлари янада юксалишини, дунёдаги етук ислом олимлари сарасидан бўлиб қолишларини Аллоҳдан сўрайман.
Олган, ўрганган билимларимни сизларга улашар эканман, Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф роҳматуллоҳи алайҳ, Шайх Абдулазиз Мансур, Шайх Алоуддин Мансур раҳматуллоҳи алайҳ, ҳозирги ёшларга ўз билим, салоҳиятини сидқидилдан ва тинмай улашаётган АҚШдаги “Баййина” институти ходимлари Нуъмон Али Хон, Умар Сулаймонга ўз миннатдорчилигимни билдириб, бу инсонларнинг соғлигини Аллоҳдан сўраб дуо қилиб қоламан. Шунингдек, Ясир Кади, доктор Зокир Наик, Холид Ясин, Шомил Аловутдинов, Валерия Порохова, Қозон шаҳридаги Қул Шариф мачити имоми Рамил Юнусовга, Нуриддин ҳожи домла ва бошқаларга ўз миннатдорчилигимни билдираман. Ўтганларни Аллоҳ раҳматига олсин, умргузаронлик қилаётганларини зиё таратишдек, савобли ишларини Аллоҳ янада зиёда қилсин.
Ҳурматли ўқувчим! Ушбу рисола қалбингиз чироғини янада ёритса, тафаккур оламингизни зиёда қилиб, ўз-ўзингизни англашга ёрдам берса, Сизни янада юксак чўққиларга рағбатлантира олса, иншааллоҳ, мен ўз олдимга қўйган мақсадимга эришган бўламан ва ўзимни бахтиёр ҳисоблайман. Аллоҳдан бу ҳаётда жамият учун, Ватан учун фойдали ва Аллоҳ қадрлаган ИНСОНЛАР бўлишингизни сўраб қоламан.

    Юлдузхон Назар

I. “АСЛИНГИЗ”ДЕК БЎЛИШГА ТАЙЁРМИСИЗ?

Яралишнинг илоҳий Концепцияси
Болалик пайтида осмон тўла юлдузларга тикилиб хаёл сурмаган одам бўлмаса керак. Сиз ҳам болалик пайтингизда болаларча соддалик ва беғуборлик билан нима учун юлдузларнинг тушиб кетмаслиги ҳақида ўйлагандирсиз, улар билан балки хаёлан гаплашгандирсиз; хаёлан осмонларга чиқиб, осмоннинг у тарафида нималар борлигини билгингиз, коинот билан янада яқинроқ бўлгингиз келгандир, “нега ундай, нега бундай” каби ўй, хаёллар, саволлар билан катталарнинг бошини қотиргандирсиз. Бундай ҳолатлар албатта ҳар биримизнинг бошимиздан кечган. Мен болалигимда Ерни ҳеч нарсасиз, одамларсиз тасаввур қилишга, умуман, ҳеч нарсасиз, бўм-бўшликни тасаввур қилишга уриниб кўрар эдим. Лекин ҳар қанча уринмай, ҳеч нарсасиз, бўм-бўш, йўқ Ерни тасаввур қила олмаганман, осмон тўла юлдузлар, кимсасиз чўлда ўсган ўт-ўланлар билан бирга ўзимнинг ҳам борлигимни кўраверганман. Бу болаликда кечган кичик бир ҳолат.
Ҳа, бу инсон қизиқувчанлигига хос нарса. Шунинг учун ҳам бўлса керак, инсонлар бир неча минг йиллар давомида Ерда ҳаётнинг пайдо бўлиши, ўсимликлар, жонзотлар, Инсоннинг пайдо бўлиш ҳақиқатини ўрганишга уриниб келганлар; Осмон, қуёш, сайёралар, юлдузлар сирини, Ким ва қандай Куч томонидан бошқарилишини сир-синоатини билишга ҳаракат қилишган.
Мактабда астрономиядан олган билимларингиздан ташқари теварак-атрофимизни ўраб турган олам ҳақида, коинот ҳақида ўзингиз тафаккур қилиб кўрганмисиз?
Ҳайратланарли даражада улкан бўлган Коинотни қандай тасаввур қиласиз? Коинотдаги миллионлаб жисмларнинг турли-туманлиги, ҳар бирининг ўзига хослиги, ҳамма жисмларнинг тўхтовсиз бир меъёрда айланиб туришини тасаввур қиласизми? Йўлдошлар ўз планеталари атрофида айланади, планеталар юлдузлар атрофида айланади, юлдузлар ҳам Галактика маркази атрофида айланади, Галактикалар ҳам ўз навбатида доимий айланишда бўлади. Нима учун? Агар бирортаси тўхтаб қолса ёки ўз йўналишидан чиқиб кетса нима бўлиши мумкин?
Қуёшнинг ҳаракат қилишига эътибор қилинг: унинг ўз йўналиши бор, белгиланган йўналишдан, ўз траекториясида ҳеч қаёққа оғиб кетмай, тўхтовсиз ҳаракат қилади, Ой ҳам тўхтовсиз ҳаракат қилади, лекин унинг даврлари бор: қайси бир даврда кичик бўлиб кўринади, қайси бир даврда тўлишади, Қуёшда кичрайиш, катта бўлиш даври йўқ. Ҳамма вақт бир хил. Қуёш ҳам, Ой ҳам ўз йўналишидан ҳеч қаёққа чиқиб кетмай ҳаракат қилади. Агар чиқиб кетса нима бўлади? Буларнинг ўз траекториясидан чиқиб кетмаслигини ким “ушлаб” турар экан? Ер шарини-чи? Сиз ҳамма вақт оёғингиз тагида турган улкан Ернинг ўз ўқи атрофида қандай айланиб туришини ва ҳеч қаёққа “тушиб, ёки кетиб” қолмаслигини тасаввур қилганмисиз? Унинг мувозанатини қандай куч ушлаб туради? Шулар ҳақида ўйлаб кўрганмисиз? Ниҳоятда ҳайратланарли-а?!
Астроном олимларнинг тахминига кўра, Қуёш ўз катталиги билан бизнинг сайёрамиздек яна 1 миллионта планеталарни ўзига сиғдира олар экан. Ўйлаб кўринг, қандай қилиб Қуёш бундай катталик ва оғирлик билан тушиб кетмайди, ўз траекториясидан бошқа ёққа оғиб кетмайди? Уни нима ушлаб туради? Худди шундай, бизнинг Сомон йўли галактикамиз, сайёралар, бир неча қаватдан иборат осмонлар, Қуёш, Ой, юлдузлар, уларнинг жойлашуви, бошқа галактикалар, бутун бир экосистеманинг ҳаракатланиш жараёнини кузатинг. Ошиб ҳам кетмасдан, шошиб ҳам кетмасдан бир меъёрда, бир-бирига боғлиқ ҳолда айланиб туриши…Ниҳоятда ажойиб-а?!
Тепангиздаги турган осмонга қаранг: буни шунчаки осмон, деб ўйлайсизми? Осмон Ерни, бизни асраб турувчи жисм эканлигини биласизми? “…осмонни сақлаган шифт қилиб қўйдик.”. (Анбиё сураси, 32- оят). Агар осмон тўсиб турмаганида Қуёшдан келадиган радиация ҳамма ёқни куйдириб юборган бўлар эди. Осмонни Ерни кўрпа билан ўраб-чирмаб тургандек тасаввур қилиш мумкин. Космосда тахминан Цельсий бўйича -270 даража совуқлик бўлиб, Аллоҳнинг қудрати билан осмон Ерни муз қоплаб олишидан ҳам сақлайди. Шу билан бирга иссиқликни ўзида сақлаб туриб, Ер юзига иссиқлик таратади. Шу билан бирга кундузлари ва кечаси ҳаво даражаси бирдан тушиб ёки кўтарилиб кетмаслигининг меъёрини таъминлаб туради. Осмоннинг бу хилдаги вазифаси ҳайратланарли даражада мўъжиза эмасми?
Сувнинг нафақат мўъжизавий аҳамиятига, унинг кўринишига ҳам бир боқинг: Инсон ҳам, ҳайвонлар, ўсимликлар ҳам сувсиз яшай олмаслигини ҳамма билади. “Аллоҳ барча жониворни сувдан яратди” (Нур сураси,45-оят). Сувсиз Ер юзида ҳаёт йўқ. Нафақат инсонларни, жонли ҳаётни, балки Ерни тозалигини таъминлаб турадиган, барча ифлосликлардан, чиркинлардан тозалайдиган ҳам Сув! Ердаги ҳаётнинг тириклигини таъминлаб турадиган Сув қандай қилиб яратилган экан? Сувнинг нафақат пайдо бўлиши, балки борлиги, ҳаёт учун муҳим эканлигининг ўзи мўъжиза эмасми? Битта сувнинг яратилиши ва у миллион-миллион йиллар давомида тириклик манбаи бўлиб келаётганлигининг ўзи мўъжиза эмасми? Бу ҳақда чуқурроқ ўйлаб кўринг… Бутун Ер юзини тўртдан уч қисмини ташкил этган денгиз, океанларни, уларни бир-бири билан туташганини кўринг: океаннинг чексизлигига ҳайратингиз келади. Буларнинг “муаллифи” ким? Қандай қудрат билан яратилган экан? Денгиз, океан тубидаги ҳаёт-чи? Ер устидаги каби у ерда ҳам турли хил жонзотлар, ўсимликлар мавжуд. Ҳатто вулқонлар, зилзилаларнинг денгиз тубида бўлиши ҳам ҳайратланарли. Ердаги ҳаёт-чи? Осмондан қор, ёмғирларнинг ёғиши, чақмоқ чақиши, момақалдироқлар бўлиши ва булар фаслларга қараб юзага келиши ҳам ажабланарли ҳол эмасми? Турли хил дарахт, ўсимликлар, уларнинг ўсиш жараёни-чи? Уларнинг тупроқдан униб чиқишининг ўзи мўъжиза эмасми? Барг ёзиши, гуллаши, мева ҳосил қилиши ва бу жараён ҳар йили такрорланавериши мўъжиза эмасми? Турли хил ҳайвонотлар, жонзотлар, уларнинг яшаш тарзи, ва ниҳоят Инсоннинг яралиши ҳақида ҳам бир ўйлаб кўринг: Биз ҳаммамиз бу дунёга чақалоқ ҳолимизда келамиз. Вақт ўтиши мобайнида секин-аста катта бўла бошлаймиз, аввал эмаклаймиз, кейин юришни бошлаймиз, секин-аста гапиришни ўрганамиз. Бари-бари мўъжиза!
Вақт ўтиши мобайнида инсон бу дунёга келиб, то бу дунёни тарк қилгунича маълум бир яшаш жарёнини бошидан ўтказади. Ўйлаб кўринг: бу дунёда Инсоннинг яралиши ва яшашининг ўзи фавқулодда мўъжиза. Кўз қандай яралгангки, биз ана шу кўзларимиз билан атрофимизни кўра оламиз?! Бош чаноғимиз ичидаги мия қандай яралганки, кўзимиз билан кўрган нарсани мия орқали идрок қила оламиз? Ахир инсон идроксиз қуруқ жасаднинг ўзи бўлиб қолади-ку?! Қулоқ қандай қилиб бизга товушларни етказиб беради? Агар қулоғимиз бўлмаганида биз товуш нима эканлигини билмаган бўлар эдик. Битта қулоқнинг ўзи мўъжиза эмасми? Кўзимиз кўрмаганида ёруғлик нима эканлигини билмас эдик, атроф-оламни кўрмас эдик. Кўз яратилишининг ўзи мўъжиза эмасми? Кўзсиз ўзингизни бир тасаввур қилинг; Тилсиз ҳам ўзингизни бир тасаввур қилиб кўринг. Бизнинг кўз билан кўриб, қулоқ билан эшитиб, тил орқали гапириб, бир-биримиз билан мулоқотда бўлишимизнинг ўзи мўъжиза эмасми? Бу мулоқот эса миямиз, ақлимиз орқали ўтиб содир бўлади. Агар таъм билмасак, овқатни қандай еймиз? Фақат биргина қўлингизнинг елкага уланган жойидан бошлаб, то бармоққача бўлган тузилишини бир бошдан кўздан кечириб кўринг: Бармоқларингизнинг ўлчами нима учун бир хил эмас, катта-кичик? Агар бир хил ўлчамда бўлганида нима бўлар эди? Ўйлаб кўрганмисиз? Ҳаттоки илк саноқ ҳам бармоқларимиз сонидан бошланади. Оёқларингиз бармоқлари эса, сизнинг гавдангизнинг мувозанатини ушлаб туришини биласизми? Қолган аъзоларингизнинг сиз учун қилаётган хизматини қўя туринг, битта бармоғингизнинг ўзи сиз учун қанчалик хизматлар қилишини ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Менимча, бунинг адоси бўлмаса керак. Битта бармоқларнинг ўзининг хизмати! Қолганлари-чи? Ахир бу мўъжиза эмасми? Одамнинг кўзидан чиқадиган ёш шўртанг бўлади, оғзидаги суюқлик эса шўр бўлмайди. Нимага? Бу ҳақда ўйлаб кўрганмисиз? Бўлмаса кўз билан оғиз ораси жуда яқин-ку! Худди шўр сувли денгиз билан, чучук сувли денгиз бир-бирига қўшилиб кетмаганидек. Бунинг сабаби – бошқа ҳамма аъзолар тери билан қопланиб, ҳимоя қилинган экан. Кўз эса ҳеч қандай терилар билан ҳимояланмагани учун, уни ташқи таъсирдан сақланиши, кичкинагина “гўшт” бузилмаслиги учун унинг атрофи шўр сув билан қопланган экан ва шу билан бирга қаттиқ совуқларда кўз музлаб қолмаслиги учун ҳимоя сифатида атрофи шўр сув билан ўралган экан. Ҳайратланарлими?! Инсон тузилишининг ўзи ҳайратланарли! Инсоннинг ташқи тузилиши, ички қурилмалари, танамиздаги ҳар бир аъзо, ҳар бир майда-майда тўқима, миллионлаб, триллионлаб хужайраларнинг биз учун қилаётган хизмати… Бу мўъжиза эмасми? Бу битмас-туганмас мўъжизалар қандай Оқиллик, қандай Донолик, қандай Ҳикмат билан яратилганлиги ҳақида ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Бу Оқиллик, Донолик, Ҳикмат замирида нималар бор эканлиги хаёлингизга келганми? Нима деб ўйлайсиз, бу каби сон-саноқсиз мўъжизалар қандай қилиб ўз-ўзидан, ўз ҳолича пайдо бўлиши мумкин? Ўз-ўзидан яралиб қолиши мумкинми?! Йўқ! Мутлақо мумкин эмас!
Биз буларни Аллоҳ яратган деб айтамиз. Лекин шу жавобнинг ўзи етарлимикан? Йўқ, етарли эмас. Аллоҳни биз қандай ва қай даражада англаймиз? Яратиш, яралишнинг ўзи нима? Аллоҳ буларни қандай режа билан ва қандай Ҳикмат билан яратган экан?

Илоҳий “Бошқарув жараёни”
Қудратли Аллоҳ 18.000 оламни яратган. Биз эса фақат ўзимиз яшаётган маконни қайсидир бир даражада англаймиз, холос. Қолган оламлар биз билан ёнма-ён қўшни бўлиб яшайди, биз улар ҳақида ҳеч нарса билмаймиз. Аллоҳ буларнинг барчасини нима учун яратган, қандай қилиб яратган? Қайси “қўллари” билан, қандай Донолик билан бутун олам, коинотнинг тарҳини олган экан? Аллоҳ олган бу тариҳнинг ичида 18.000 оламнинг тўхтовсиз ҳаракатланиши – ўзаро бир-бирига боғлиқ ҳолда қилиб битилган. Ҳаттоки танамизнинг ҳар бир нуқтаси бир-бирига боғлиқ, Ер юзидаги табиат ҳодисалари бир-бирига боғлиқ, инсонлар бир-бирига боғлиқ – азваж ҳолда битилган. Бу битилган тарҳнинг ичида ўсиш, униш, ривожланиш, тараққий қилиш – эволюция, тириклик Концепцияси ётади! “Мавжудотларни бир-бирига муҳтож (азваж) қилиб яратган ва Ўзи ҳеч кимга ва ҳеч нарсага муҳтож бўлмаган Зот нақадар пок ва мукаммалдир” (Ёсин сураси, 36-оят). Субҳоналлоҳ! Қандай Куч, қандай Қудрат, қандай Қуввват бутун оламнинг тўхтовсиз айланиб туришини – “бор бўлиш концепциясини” бошқарар экан? Шу билан бирга қандай қилиб Аллоҳ, бир вақтнинг ўзида миллиардлаб одамлар аҳволидан хабардор бўла олади? Бир вақтнинг ўзида, бизнинг ҳар биримизнинг – Ер юзидаги миллиардлаб одамларнинг бу дунёда қилаётган ҳар бир ишларидан У қандай хабардор бўлиши мумкин? Ҳаттоки, биз ичимизда ўйлайдиган фикр, қалбимизда кечадиган ҳис-туйғуларни, муаммоларни қандай қилиб, қайси “Кўзлари” билан кўриб, қайси “Қулоқлари” билан эшитиб туриши, билиши мумкин? Бу ҳам бизни болалигимиздан ўйлантириб келаётган саволлар.Чунки катталар доимо “ Аллоҳ қилаётган ҳар бир ишингни кўриб турибди”, деб бизни огоҳлантиришар эди.
Яна ҳам ҳайратланарлиси шундаки, Аллоҳ инсонни фақат қуруқ тана, жисмини яратиш билан чекланиб қолгани йўқ. Унинг вужудига жон билан бирга Ўзининг Даргоҳидан руҳ ато этди, қалб берди, қалб ичида иймон берди, атрофимиздаги оламни, Аллоҳни севишимиз ва бир-биримизни севишимиз учун муҳаббат берди, ҳис-туйғу берди – буларни бизга неъмат қилиб берди. Шу билан бирга бизга хизмат қилиш учун берган неъматларидан ташқари, биз энди ўзимиз ҳаракатга келтиришимиз, ишлатишимиз, жонлантиришимиз керак бўлган инсон учун хос бўлган неъмат – онг, тафаккур, ақл, идрок берди ва ҳайвонларга берган нафсдан фарқли ўлароқ, инсон ўз-ўзини назорат қила олиши, тергай олиши учун Қиёмат Кунида сўроққа тутиладиган онгли Нафсни ҳам берди.
Бу дунёдаги ҳаёт бизнинг онгимиз орқали ўтади. Инсон онги тўхтовсиз равишда ўсиши, эволюция тараққиётидан ўтиши орқалигина инсоннинг даражасини белгилайди. Биз кўзимиз билан кўриб, ақлимиз билан идрок қилиб, онгимиз орқали борлиқни тафаккур қила оламиз. Қай даражада тафаккур қилишимиз онгимизга боғлиқ. Лекин Аллоҳ борлиқдаги олам билан бирга, кўринмайдиган оламнинг ҳам Муаллифи! Аллоҳ бизга фақат кўзимизга кўринадиган нарсаларнигина эмас, балки кўринмас оламни ҳам онгимиз орқали тафаккур қила олишимизга имкон берган. Буни эса биз қалбимиз билан идрок қиламиз. Масалан, жуда ҳам содда мисол келтирадиган бўлсак, миямизда кечаётган фикрларни биз кўрмаймиз, лекин бу фикрлар қандай, нимадан иборат эканлигини, яхши-ёмонлигини, тўғринотўғри эканлигини биз ўзимиз идрок қилиб англаймиз. Чунки идрок қилиш, тафаккур қилиш, ўз-ўзини назорат қилиш – Инсон олдидаги Аллоҳ талаб этган энг биринчи вазифа. Биз тириклигимиз манбаи бўлган кислород – ҳавони кўзимиз билан кўрмаймиз, ёруғлик тезлигини кўрмаймиз. Лекин унинг борлигини онгимиз билан идрок қиламиз. Худди шундай, биз ҳеч қандай шакл-шамойили бўлмаган Аллоҳни ҳам кўрмаймиз, лекин Унга ҳавога муҳтож бўлгандек муҳтожлигимизни, худди ёруғлик тезлигидек У биз билан бирга эканлигини қалбимиз билан ҳис қилиб, англашимиз зарур. “Аллоҳ ҳар ерда ҳозиру нозир!”
Сиз ана шундай Доноликдан иборат “Бошқарув жараёнининг” Куч, Қудрат, Қувват Эгасини идрок қилиб кўз олдингизга келтира оласизми? Сиз қандай тасаввур қила оласиз? Ахир биз Аллоҳ деб билаётган бу Куч, Қувват, Қудратнинг шакл-шамойили йўқ-ку?! Аллоҳни қандай тасаввур қилиш мумкин?! Аллоҳ шу даражада мукаммалки, Унинг тенги ҳам йўқ, ўхшаши ҳам йўқ. Шунинг учун ҳам биз Аллоҳни тасаввурмизга сиғдира олмаймиз. Аллоҳни тасаввур қилиб бўлмайди, мумкин эмас. У бизнинг тасаввуримиздан ташқарида. Лекин, шу билан бирга биз инсонлар Аллоҳни Зоти билан танишимиз, Унинг чексиз мўъжизаларини кузатишимиз, хабардор бўлишимиз ва англашимиз зарур. Аллоҳ биздан Уни севишимизни, шу билан бирга Унинг қаҳридан қўрқишимизни ҳам истайди.
Инсон – бу Илоҳий Ҳақиқат томонидан яратилган илоҳий мавжудот. Биз инсонлар кўринмас ғайб оламидан бу дунёга – борлиқ оламига бир муддатга келганмиз. Инсоннинг руҳи жисмига киргандан сўнг, ўзининг илоҳийлиги ҳақидаги хотираси тундлашиб қолар экан. Ана шундай, ҳурматли ўқувчим! Биз ҳаммамиз “илоҳий – кўринмас оламдан, кўринадиган моддий оламга вақтинчалик меҳмон бўлиб келганмиз. Биз ўзимиз ҳақимизда фақат туғилганимиздан кейин нима бўлганини биламиз. Туғилгунимизга қадар биз қаерда бўлганлигимизни, қаердан, қайси оламдан келганлигимизни, нима учун бу оламга келганимизни билмаймиз. Аслида бизнинг руҳимизни Аллоҳ танамиздан аввал яратган экан. Танамизга киргунича бизнинг руҳимиз 50 000 йил аввал яратилган! Бу дунёга келишдан олдин биз ҳар биримиз Аллоҳ олдида туриб : “ Сен менинг Роббимсан! Фақат сенга иймон келтираман, фақат сенгагина сиғинаман”, деб ваъда берган эканмиз. Бу оламга келиб руҳимиз жисмимизга кирганидан сўнг, биз Аллоҳга берган ваъдамизни унутиб қўяр эканмиз.
“Осмонлар ва Ернинг яратилишида, тун ва куннинг ўрин алмашиб туришида ақл эгалари учун аломатлар бордир. Улар туриб ҳам, ўтириб ҳам, ётиб ҳам Аллоҳни зикр этадилар ва осмонлару Ернинг яратилиши ҳақида фикр қиладилар: “Эй Роббимиз! Бу Коинотни беҳуда яратмагансан!”… (Оли Имрон сураси, 190,191-оятлар).
Ҳа, Улуғ Аллоҳ субҳоналлоҳу таоло бу сирли Коинотни беҳудага яратмаган!
Эътибор қилинг: Коинотдаги ўзаро тортишиш кучи, сайёраларнинг ўзаро ҳаракати ҳаммаси инсон учун ишлайди; Ердаги табиат ҳодисалари ҳаммаси инсон учун ишлайди; Тупроқдан тортиб, Ердан униб чиққан, биз учун озиқ бўладиган экинлар, кўзларимизни қувонтирадиган ўсимлик, дарахт, гуллар ҳам инсон учун хизмат қилади; ҳаттоки ҳайвонот олами ҳам инсон учун хизмат қилади; бошимиздан тортиб, то оёғимизгача бўлган аъзоларимиз биз учун хизмат қилади; Танамиз ичидаги ҳар бир организм, система, триллионлаб тўқима ва ҳужайралар биз учун хизмат қилади. Булар ўз-ўзидан, ўз ҳолича ишламайди, ҳар нафасда уриб турган юрагимиз ўз-ўзидан ишламайди. Буларни яратган Аллоҳ уларнинг ишлашини ҳам таъминлаб туради! Улар Аллоҳнинг амри билан ишлайди. Ҳақиқатан ҳам Аллоҳ одамни барча мавжудотлар ичида буюк қилиб яратди. Қаранг, Коинотдан бошлаб то Ердаги барча нарса биз учун хизмат қилар экан! Субҳоналлоҳ! Аллоҳ бизга имкон берди. Ана шу нарсалар ҳақида тафаккур қилиш имконини берди, биз яшаётган Сомон йўли галактикасида бизнинг ўрнимиз қаерда ва нимада эканлигини англаш, тафаккур қилиш қобилиятини берди. Ахир Аллоҳнинг амри билан ҳар сонияда олган ҳар бир нафасимиз қаердан келиб, қаерга кетаётганини биз билишимиз керак-ку! Чиқарган нафасимиз йўқ бўлиб кетади, деб ўйлайсизми? Йўқ. Ичимиздан чиққан ҳар бир нафасимиз Коинотга боради. Ер ўз ўқи атрофида айланишига, унинг тортишиш кучи борлигига эътибор беринг: ана шу жойда сиз турибсиз. Чиқарган нафасингиз яна ўзингизга қайтиб келади. Яхши ўй, хаёллар билан чиқарган бўлсангиз, яхши ниятларингиз моддийлашиб ўзингизга қайтади, ёмон хаёллар билан чиқарсангиз, бу ҳам моддийлашиб ўзингизга ёмон бўлиб қайтади. Субҳоналлоҳ! Биргина нафас ҳақида тафаккур қилсангиз қанча нарсадан огоҳ бўлар экансиз! Биз танамизда айланиб доимо ҳаракат қиладиган қон ҳақида нима биламиз? Медицинада инсон қонини биохимик таҳлил қилиб, бемор одамга ташхис қўйишади, қон орқали одамдаги касалликларни аниқлашади. Қон одам организмидаги барча тўқималарга кислородни етказиб бериб туради. Ана шу ҳаракатни бизнинг танамизда у соатига 40 км тезлик билан амалга оширар экан. Қондаги яна бир хусусият у одамга тааллуқли барча информацияларни ўзида сақлар экан. Информациялар инсоннинг чап ва ўнг томонидан келадиган томирлар орқали келиб, ҳужайра “диск”ига ёзилар экан. Агар инсон меҳрибон бўлса, яхши ишлар қилса, Ҳолиқни кўп эсласа, бундай ҳолда унинг қонига информация ўнг томондан келиб, дискка яхши ёзувлар битилади. Бундай одамларга жин ва шайтонларнинг таъсири чегараланади, мия яхши қабул қилади, у ёлғонни ёлғон, ҳақиқатни ҳақиқат, деб билади. Энди ҳамма вақт ёмон ишлар қиладиган, Аллоҳ ман этган ишлардан, ҳаромдан қўрқмайдиган одамларнинг амаллари чап томонидаги ҳужайра дискига ёзилади, унинг ҳужайра дискида ёмон информация бўлади. Бундай одамлар қалбига жин ва шайтон осон киради ва улар ман этилган йўлнинг, ёлғоннинг, ҳаромнинг афзаллигини яхши қилиб кўрсатиб туришади. Агар инсон “астағфириллаҳ”ни кўп айтса, қондаги ёмон информациялар эриб кетар экан. Субҳоналлоҳ! Бу ҳолат худди ўнг ва чап елкадаги фаришталар фаолиятига ўхшайди. Ўнг томондаги фаришта сизнинг яхши, савобли амалларингизни шу заҳотиёқ ёзади. Чап томондаги фаришта эса тавба қилармикан, деб уч кунгача ёзмай туради, қилган ишингиздан пушаймон бўлишингизни,“астағфириллаҳ”ни айтишингизни кутиб туради. Субҳоналлоҳ! Шунинг учун ҳам бизнинг вазифамиз – тафаккур қилиш. Тафаккур қилиш орқали ўз-ўзимизни англаймиз, теварак-атрофни англаймиз ва ниҳоят Аллоҳни таниймиз. Хусусан, танамиздаги организмлар, триллионлаб ҳужайралар, Еру осмонлар биз учун хизмат қилар экан, буларнинг барчаси одамзод Аллоҳга хизмат қилиши учун, ботинимиздаги руҳимизнинг камоли учун бизга Аллоҳдан берилган вақтинчалик имконият эканлигини англаб етамиз.

Инсон олдидаги Улуғ йўл ҳикмати
Аллоҳ биз ҳар биримиз ўзимиз ҳақимизда тафаккур қилишимизни, атрофимиздаги олам ҳақида, ўтмиш ҳақида, Қуръон ҳақида тафаккур қилишимизни истайди.
Биз ўз олдимизга: Қаердан келдим? Қаёққа кетаяпман? Нима учун мен бу оламда яшаяпман? Бу ҳаётда яшаш мен учун нима бериши мумкин? Мен қандай фикрлайман? Мен асосан нималар ҳақида ўйлайман? Фикрларим ижобийми, салбийми? Мен ўз олдимга қандай мақсад қўйишим керак? Атрофимдаги оламни мен қай даражада англайман? Дин нима? Қуръон нима? Ислом нима? Исломнинг жамиятга, давлат тузилишига ва одамларнинг ўзаро муносабатларига қандай алоқаси бор? Пайғамбарлар кимлар? Нима учун пайғамбарлар тарихини ўрганиш керак? Исломнинг фан-техникага, илмга, сиёсатга, жамият қурилишига қандай алоқаси бор? Нима учун мен намоз ўқишим керак? Буларни бажариш мен учун шартми? Бажармасдан шундай яшасам нима бўлади? Мусулмон нима дегани? каби саволларга жавоб излашимиз керак. Аслида эса, бу саволларнинг барчасига, ундан ҳам кўпига, жавобни фақат Яратганнинг Ўзидангина топиш мумкин.
Улуғ Алишер Навоий “Лисонут тайр” асарида Қушлар тили орқали ниҳоятда гўзал ва биз учун сабоқ бўладиган қиссани баён қилади. Турли-туман, катта-кичик, турли хил қушларнинг орасида низо чиқиб, бу низоларнинг чек-чегараси бўлмай қолади. Ахири, улар бу низоларни адолатли равишда бартараф этиш кераклигини, улар турли-туман, катта-кичик бўлишига қарамай, битта тартиб, қонунга амал қилиш керак эканини англай бошлайдилар ва қайсидир юртда ана шундай подшоҳ борлигини, бу подшоҳ низоларни адолатли бартараф эта олиши ҳақида эшитадилар. Улар ана шу адолатли подшоҳни излаб йўлга отланадилар. Лекин бу йўл осон йўл бўлмайди, ниҳоятда машаққатли бўлади. Бу йўлда юриш учун қушларга сабот, матонат, чидам, сабр, маърифат керак бўлади. Ўзи учун бу керакли бўлган нарсаларни: илм-маърифат, сабот, матонат, чидам, сабр қилишни истамаган баъзи қушлар бу улуғ йўлга чиқишга эринадилар ва йўлга чиқмайдилар. Уларнинг баҳоналари кўп бўлади; йўлга чиққанларининг баъзилари орқага қайтадилар, баъзилари қийинчиликларга чидай олмай ярим йўлда қолиб кетадилар. Олдиларига жахт билан мақсад қўйган қушлар эса ана шу мақсадларига эришиш йўлида дуч келган қийинчилик, машаққатни сабот билан енгадилар, билимларга амал қиладилар, меҳнат қилишдан, изланишдан қочмаган қушлар ниҳоятда қийинчилик билан, сабот ва матонат билан охири ўз манзилларига етиб оладилар. Бу манзилда эса, ниҳоятда гўзал, чиройли, ҳамма ёқдан нур ёғилиб турган манзарага дуч келадиларки, улар подшоҳни кўриш умидида қаёққа қараб изламасинлар, қайси гулга боқмасинлар, улар ҳамма ёқдан нур ёғилиб турган маскан ичида ўзларини аксиларини кўзгуда кўргандек кўраверадилар ва “Подшоҳ – сен Ўзинг!” деган товушни эшитаверадилар. Улар ўз мақсадлари йўлида йўлларида учраган ҳар қандай қийинчилик, машаққатни сабот билан енгганлари учун, Улуғ даражага – ўз манзилларига етишиб Подшоҳлик даражасига эришадилар. Мажозий образ орқали улуғ Навоий билим, меҳнат, илм, изланиш, машаққат эвазига инсон асл маъноси билан Инсон даражасига – ўз аслига етишиши, Ўзини англаши, ўзини ўзи кашф қилиши мумкинлигини баён қилади. Зеро, ўзини англаган инсон – Аллоҳни англайди, Аллоҳни англаган инсон ўз-ўзини қайтадан кашф қила олади!
Қушлар мисолида улуғ Навоий инсоннинг асл моҳияти нимада эканлигини, охир оқибат бориши ва “жойлашиши” керак бўлган манзилни кўрсатган. Бу манзилга етиш учун қандай қийинчиликлардан ўтиш кераклигини кўрсатган. Меҳрибон ва Раҳмли Аллоҳ ана шу йўлдан юришни биз ўзимизга мақсад қилиб олишимизни, дуч келган қийинчиликларни ўз ақлимиз, идрокимиз билан, билим ва матонат билан енгишимизни хоҳлайди. У бизнинг манзилимиз жаннат бўлишини, “Улуғ Подшоҳ” бўлиб қолишимизни истайди. У Зот бизни ўз нафсини ўйлаган, дангасалик, қўрқоқлик қилиб, тўғри йўлдан юришни истамаган ва охири имкониятини қўлдан бой берган қушлар каби бўлиб қолишимизни истамайди. Инсон дангаса, қўрқоқ бўлса, маърифат изламаса, олдига мақсад қўймай, ҳеч нарсага интилмаса ўз “ганж тилсимини” очолмай қолади, йўлга отланмаган баъзи қушлар каби ўз манзилига бора олмайди, инсон даражасига етишлик имкониятини бой бериб қўяди.
Ўз имкониятини бой бермаслик учун ҳам Аллоҳ инсонга бошқа махлуқотларга бермаган неъматни – ақл юргизиш, тафаккур қилиш қобилиятини ато этди.
Коинот чексиз ҳаракатда бўлгани каби, инсоннинг ҳам пешонасига ана шу Коинот билан уйғунликда ўз-ўзини таниш ва кашф қилиши учун фақат тўхтовсиз интилиш, ҳаракатда бўлиши битилган. Ана шундагина биз инсон сифатида асл “ким эдик ва кимга айланганлигимизни” намоён қила оламиз. Моҳиятан асли “ким”лигига журъат қилиш учун инсон аввал яратилганлар ҳақида тафаккур қилиши керак экан. Ўзи ҳақида, олам ҳақида, ўтмиш ҳақида, яралиш ва яралмиш ҳақида тафаккур қилиши, ўз Роббиси ҳақида тафаккур қилиши керак экан.
Биз яратган Ҳолиқ ҳақида, Унинг сифатлари ҳақида, У Зотнинг нозил қилган Китоблари – Қуръон ҳақида, юборган пайғамбарлари ҳақида жиддий тафаккур қилишимиз лозим. Ҳамма нарсани яратган Меҳрибон Аллоҳ нима учун иблисни яратганини, у одамзотга нима учун, қандай мақсадда душманлик қилишини билишимиз лозим. Ана шундагина, тафаккур орқали, қалби билан ўз Роббисини таниган инсон Улуғ йўл олдида турганлигини, ана шу Улуғ йўл қандай йўл эканлигини англайди, бу йўлда “сиротал мустақийм” бўлишини истаб қолади. “Сиротал мустақийм”лик – бу мусулмон одам учун ҳаёт тарзи. Бу йўлдан бошқа йўл уни ҳалокатга олиб бориши муқаррарлигини энди у қалби билан англайди. Бу йўл ниҳоятда Улуғ йўл. Бу йўл – пайғамбарлар йўли, жасур саҳобалар йўли, азиз авлиёлар, содиқлар йўли, бу йўл мустақийм бўлганлар йўли. Бу йўл – инсоннинг асл моҳиятига – Ўзлигига олиб борадиган йўл....Ахир бутун коинот ҳам инсонни шу йўлдан бориши учун тўхтовсиз ҳаракатда-ку! Субҳоналлоҳ!
Келинг, Аллоҳдан илм-маърифат, сабот, матонат, чидам ва сабр сўраб, ана шу Ўзлигимизга олиб борадиган йўл ҳақида озроқ тафаккур қилайлик. Фақат тафаккур!

II. ОЛАМНИНГ ЯРАТИЛИШИ

“У осмонлар ва Ерни ҳақ (ҳикмат) билан яратгандир. У кечани кундузнинг устидан ўрар, кундузни кечанинг устидан ўрар. У Қуёшни ҳам, Ойни ҳам (Ўз амрига) бўйин сундириб қўйгандир. (Уларнинг) ҳар бири маълум муддатгача сайрда бўлур. Огоҳ бўлингизки, У Қудратли ва (ўта) Кечиримли (зот)дир!” (Зумар сураси,5-оят).
“…Яратувчи Қудратли Қалам билан оламни аниқ бир режа остида бунёд қилди. У тўққиз фалакни айланувчи қилиб яратди ва бунинг сирини тушунишда идрокни ожиз этди. Кўкни кун ва тун билан ярқиратиб, уни қуёш ва юлдузлар билан безади. Унда ой гўё осмон тирноғига ўхшаш бўлиб, янги ой эса ўша тирноқдан олинган бир бўлакни эслатади. Осмонни бетиним ҳаракат қилишга бўйсундирди, Ерни эса унинг бўшлиғида турғун қилди, Ер юзини ёмғир билан ювди, натижада чанг ва чирклар ундан тозаланди. Қуруқликни (Ерни) денгиз юзидаги кемага монанд қилиб яратди; Тоғлардан бу “кема”га унинг мувозанатини сақлаб турадиган лангарлар ясади; Қуёш ўтидан сув қайнаб кетмасин, деган мақсадда денгиз юзига буғлардан парда тортди. Сувда мавжуд бўлган қурт ва қушлар ғамини ейишда адолат оламини кўрсатди. Найсон ёмғирига катта шараф ато этди, унинг эҳсони туфайли садаф ичида гавҳар ҳосил бўлди… Тонг насимини Исо нафасидек эстириб барча жонсиз нарсаларга жон бағишлади… Қуёшни кундузи порлатиб, ойни кечанинг шаъмига айлантирди.... Сувни оловга душман қилиб яратди, шамолни эса тупроққа зид қилди. Яратувчининг Қудрати билан ана шу бир-бирига зид нарса инсон вужудида бир бутун ҳолда бирлашди. Бутун оламни яратишдан мақсад – Инсон бўлиб, барча мавжудот ичида Унинг тенги йўқдир. Инсон кўнглини турли билимлар хазинаси қилди ва бу тилсим ичида Аллоҳ Ўзини яширди. Инсоннинг ажойиб жисми бир махфий сир хазинаси ўлароқ, ўзида ана шу ганж тилсимини сақлайди..”.
Улуғ Алишер Навоий Аллоҳ азза ва жаъалла Оламни қандай яратганлигини ва бу яратишдан мақсад инсон эканлигини мана шундай гўзал сатрларда битади.
Имом Абу Ҳанифа розияллоҳу анҳу даврида ўзларини “ат-таҳрия” деб атаган бир гуруҳ одамлар Оламнинг Яратувчиси йўқлигини исботлашга ва одамларни шунга ишонтиришга уриниб келишган экан.
Улар фикрича дунё ҳамма вақт бўлиб келган, бундан кейин ҳам бўлади ва унинг Яратувчиси йўқ. Одам ўлгандан сўнг бошқа ҳеч қандай ҳаёт бўлмайди. Мана шу гуруҳ имом Абу Ҳанифа розияллоҳу анҳу билан баҳслашмоқчи бўлади. Чунки бу Зот уларнинг ғояларини чиппакка чиқарар эканлар. Бир куни шу одамлар Абу Ҳанифа билан ҳаммани олдида баҳслашмоқчи бўлиб, ўзларининг ғояларини исботламоқчи бўладилар ва бир жойда йиғилишга келишадилар. Ҳамма келган, йиғилган, лекин имом Абу Ҳанифадан дарак йўқ. Шунда одамлар: “Имом баҳслашишдан қўрқди, шунинг учун келмаяпти, бўлди, у ютқазди”, деб гапиришни бошладилар. Имом Ҳанифа бир соатга кечикиб келадилар. Уларнинг бу кечикишларини “ат-таҳрия” гуруҳи одамлари назарида бу одамнинг бизга берадиган ҳеч қандай жавоблари йўқ, деб тушунадилар. Лекин имом Ҳанифа розияллоҳу анҳу ўз кечикишларини сабабини қуйидагича баён қиладилар: “ Мен бу ерга келишим учун дарёдан ўтишим керак эди. Бунинг учун менга қайиқ керак бўлди. Қирғоққа борсам, не ажабки, у ерда қайиқ йўқ экан. Мен қирғоқ четида ўтириб, табиат менга қайиқ яратишини кутиб ўтирдим. Мен бир нечта тахталар оқиб келишини кутдим, тахталар оқиб келганидан сўнг шамол пайдо бўлди, уларни бирлаштирди, кейин уммон тубидан михлар қалқиб чиқиб, тахталарни бир-бирига михлаб қўйди. Ва ниҳоят мен ана шу қайиқда сузиб келдим, шунинг учун ҳам кечикдим”, деб айтади. Бу гаплардан ҳамма кулиб юборади ва : “Сен ростдан ҳам бу гапларга бизни ишонади, деб ўйлайсанми?”деб айтишади. Шунда имом Ҳанифа розияллоҳу анҳу: “Сизлар барча мавжуд нарсалар йўқ жойдан, ўз-ўзидан Яратувчисиз пайдо бўлган, деб ишонасизлар-у, лекин шу билан бирга қайиқнинг ўзўзидан она табиатдан пайдо бўлганлигига ишонмайсизларми?” деб жавоб берган эканлар.
Имом Абу Ҳанифа шу билан яратилган нарсаларнинг Яратувчиси йўқ, деб ўйлашнинг ўзи пуч хаёл эканлигини исботлаб берган эканлар.
Абу Розийдан келтирилган ишончли ҳадисда пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан “барча нарсалар яратилгунга қадар Роббимиз қаерда бўлган?” деб сўрашган. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деган эканлар: “ Аввали ва Охири бўлмаган Аллоҳдан бошқа ҳеч нарса бўлмаган: Арш ҳам бўлмаган, Қалам ҳам бўлмаган, сув ҳам, осмонлар ҳам, булутлар ҳам бўлмаган, ҳаво ҳам бўлмаган. Фақат Аллоҳ бўлган. “ У осмонлар ва Ерни ҳамда уларнинг орасидаги (барча) нарсаларни олти кунда яратиб, сўнгра Арш узра “муставий” бўлган зотдир..”.( Фурқон сураси, 25-оят). Аллоҳ “Бўл!” амри билан Аршни яратди. Арш – фаришталардан, осмонлардан, ердан аввал, уларнинг тепасида, остида яратилган нарсалардан ҳам аввал яратилди”. Бундай манзарани тасаввур қилиш жуда қийин. Ҳозирги замон олимлари Оламнинг пайдо бўлиши Катта Портлаш туфайли юз берганлигини 50 йил аввал илмий талқин қилишди. Аллоҳ эса бундан 14 аср муқаддам Қуръонда аввалда Еру осмон яхлит бўлганлигини, Аллоҳ уларни ёриб юборгани айтади (Анбиё сураси, 30-оят). Яъни, ҳадисга мувофиқ, фақат Аллоҳ бўлган, ҳеч нарса бўлмаган. Бу манзарани бамисоли бир бутун атом деб тасаввур қилсак, ниҳоятда катта куч, катта қувват натижасида атом ёрилиб, парчаланган. Шундай қилиб, Буюк Қувват, Буюк Куч, Буюк Қодирлик натижасида илоҳий амр билан еру осмонлар яралади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръондаги Фотир сураси,15-оятга ишора қилиб: “Барча яратилган нарсалар Аллоҳга муҳтож, чунки аввал фақат Аллоҳ бор эди, Аллоҳдан бошқа ҳеч нарса бўлмаган, Аллоҳ – абадий, яратилган нарсалар эса ўткинчи”, деб айтган эканлар.

Бизнинг Галактика
Аллоҳ биз яшаётган сайёрани – Ерни гўзал қилиб яратди. Ер шари шу даражада улканки, ҳозирги яшаётган миллиардлаб одамлардан яна шунчаси бемалол яшайверади. Лекин бу дунё ташқарисидаги яна бошқа оламларни шундай яратган эканки, Ернинг улканлиги уларнинг олдида тариқ донасидек аҳамиятсиз бўлиб кўринар экан. Қуёш – битта юлдуз. Лекин ана шу юлдузнинг катталигини ҳисобласангиз, унинг ҳажмига 1 миллиондан ортиқ бизнинг Еримиздек планеталар сиғиб кетар экан. Лекин Қуёшдан ҳам миллион марта катта бўлган юлдузлар ҳам бор. Битта галактикани пайдо қилиш учун миллионлаб юлдузлар керак экан. Ахир миллиардлаб галактикалар мавжуд-ку!? Тасаввур қилаяпсизми? Биз коинот, галактикалар ҳақида, юлдузлар, сайёралар ва бошқа яралмишлар ҳақида гапирар эканмиз, булар бизга яқинроқ бўлган осмонда – биринчи осмонда мавжуд.
Аллоҳ етти осмонни яратган. Бир осмон билан иккинчи осмоннинг орасидаги масофа 500 йилга тенг экан. Қандай тезлик билан бу масофа босилади, буни Аллоҳ билади.
Ибн Касийр раҳматуллоҳи алайҳ “ал-Бидоя ва Ниҳоя” асарида (Умар Сулаймон дарсларидан) Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидаги ҳадисларини келтирганлар: “Бизларга яқин бўлган осмон, яъни – биринчи осмон кейинги иккинчи осмон олдида худди саҳрода ётган узукка ўхшайди”, деб айтганлар. Яъни, биз чексиз, деб ҳисоблаётган осмонимиз кейинги осмон олдида худди бепоён саҳрода ётган узук мисоли экан. Худди шундай, иккинчи осмон ҳам учинчи осмон олдида худди саҳрода ётган узукдек экан. Учинчи осмон ҳам тўртинчи осмон олдида ҳам мисоли худди шундай. Мана шундай ўхшатиш билан пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам еттинчи осмонга қадар тушунтирадилар. Еттинчи осмондан кейин эса Аллоҳнинг Курси келар экан. “ Унинг Курсийси осмонлар ва ерни ҳам ўз ичига сиғдира олур” (Бақара сураси, 255-оят). Еттинчи осмон ҳам Аллоҳнинг Курсийси олдида худди саҳрога ташланган узукка ўхшар экан! Барча осмонлару ерни ўз ичига сиғдира олган Курсийдан кейин Арш келар экан. Курсийнинг эса катталиги Арш билан солиштирганда худди саҳрога ташланган узук мисоли экан. Тасаввур қилаяпсизми? Биз биринчи осмоннинг катталигини тасаввур ҳам қила олмаймиз. Еттинчи осмонгача, ҳар қаватдаги осмоннинг ҳар бири кейингисидан катталиги, ундан сўнг Аллоҳнинг Курси ва ниҳоят, Арши Аъло… Буларни қандай қилиб тасаввурга сиғдириш мумкин? Аллоҳ яратган Арш ҳақида ҳар қанча фикр юритмайлик, Унинг бу даргоҳини тасаввуримизга сиғдиришга ожизмиз.
Олимлар бизнинг галактикамизда уч юз миллиарддан ортиқ юлдузлар, тахминан бир триллион планеталар борлигини тахмин қилмоқдалар. Бу фақат бизнинг галактикамизда! Бутун коинот бўйлаб юз миллиард галактикалар бор. Булар доимо ҳаракатда бўладилар. Коинотнинг нақадар катталигини тасаввур қилаяпсизми? 100 миллиард галактикани ўзига сиғдирган ва булар ўзаро ҳаракатда. Биз эса фақат биттасини биламиз, холос!
Шу билан бирга Аллоҳ нафақат коинот, осмонлар, ерни яратди, балки сувни, ҳавони яратганидан сўнг ўсимликлар оламини, ҳайвонотлар оламини яратди. У доимо Аллоҳга сажда қилиб итоатда турадиган фаришталарни нурдан яратди, жинларни оловдан яратди. Одамни эса лойдан яратди. Ҳозирги замон олимларининг хулосаларига кўра, одам танасидаги мавжуд бўлган кимёвий, биологик, минерал моддаларнинг барчаси тупроқ таркибида ҳам бор. Бу мўъжиза эмасми?
Олимлар томонидан сайёрамиздаги ҳаётни таъминлаш учун 200 та муҳим бўлган параметрлар борлиги, бу параметрларнинг ҳар бири идеал равишда бири-бирига ўзаро боғлиқ ҳолда таъсир қилиши исботланган. (Бу ҳақда бундан 14 аср муқаддам Қуръонда битилган: Ёсин сураси, 36-оят). Дарҳақиқат, Коинотдаги ва табиатдаги барча яратилган нарсаларни, жараёнларни таҳлил қилсангиз, ҳаммаси бир-бирига ўзаро боғлиқ ҳолдалигини, Аллоҳ буларнинг барчасини Инсон учун яратганлигини, коинот, ер ва инсоннинг ўзаро боғлиқлигини англай бошлайсиз. Инсон учун бу қадар нарсалар ҳам яратиладими? Наҳотки Аллоҳ барча оламларни яратиб, бир-бири билан ўзаро боғлантириб, ҳаракат қилиб туришини амр қилгани, бу ҳаётни таъминлаши замирида Инсонни яртишни мақсад қилиб олган бўлса?! Субҳоналлоҳ!

Чексиз Коинотнинг, барча яралмишлар Марказида Ўзингиз борсиз
Аллоҳ инсонлардан аввал фақат Унинг итоатида бўладиган, Унинг амрига бўйсунадиган фаришталарни яратди. Аллоҳ фаришталарни илоҳий нурдан яратди. Уларнинг бўй-бастлари жуда ҳам катта экан. Агар отлиқ одам бир кеча ва бир кундуз тўхтамай йўл босганида бу йўл фариштанинг битта қанотичалик ҳам келмас экан. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил алайҳиссаломнинг қиёфаларини кўрганларида бу фариштанинг битта қанотлари бутун уфқни қоплаган эди. Бу нурли фаришталар шу даражада кўп эканки, улар бутун осмону фалакни тўлдиришар экан. Улар доимо Аллоҳга ибодат қилиб турганлигидан осмонлар қарсиллаб кетар экан. Уларда нафс йўқ. Улар емайди, ичмайди, ухламайди. Уларда ўз ҳолича танлаш, эркинлик йўқ. Уларнинг эркинликлари Аллоҳнинг иродаси билан йўғрилган. Фақат Аллоҳ амрига итоатда ва ибодатда бўладилар.
Инсоннинг яратилишидан аввал Аллоҳ жинларни яратди. Ҳадисларда келишича, уларни тутунсиз оловдан, аланга, оташдан яратган. Қандай қилиб бу оловдан идрок қилувчи мавжудотнинг шаклини пайдо қилганини Аллоҳнинг ўзи билади. Ёруғлик физикаси қонуниятларига кўра, ўзидан 100 фоиз нурни ўтказадиган жисмлар кўзга кўринмас экан. Балки Аллоҳ жинларни ана шундай яратгандир. Фаришталардан фарқли ўлароқ, Аллоҳ жинларга эркинлик берди, танлаш ҳуқуқини берди, шу билан бирга Аллоҳ уларга маъсулият юклади – Аллоҳни таниш маъсулиятини юклади. Жинлар ейдилар, ичадилар, уйланадилар, бола-чақа қиладилар. Уларнинг орасида иймон келтирганлари ҳам, иймон келтирмаганлари ҳам бор. Жинларнинг яна бир хусусиятлари, улар фақат ер юзида эмас, осмонларга ҳам кўтарилиб, тушиб турганлар. (Фақат Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбар бўлиб келганларидан кейин улар бу ҳуқуқдан маҳрум бўлишган). Вақт ўтиши билан жинлар ер юзида адолатсизлик, бузғунчилик қила бошлайдилар. Тафсирларда келишича яна шуларга ўхшаган Нос-нос (титанлар) деган ва бошқа жинлар ҳам бўлган. Булар бир-бирлари билан душманлик қиладилар, кучлилар кучсизлар устидан ҳукмронлик қиладилар, зўравонлик қиладилар, бир-бирларини ўлдирадилар. Ёвуз жинлар яхши жинларни ўлдирадилар, Ер юзида адолатсизлик, ёвузлик, зўравонлик ҳукмронлик қила бошлайди. Шундан кейин Аллоҳ уларни жазолаш учун Ерга фаришталарни юборади. Фаришталар ва жинлар ўртасидан жанг бўлади. Охири фаришталар жинларни енгадилар, қолганларини қандайдир оролларнинг четигача ҳайдаб борадилар.
Жинлар орасида Аллоҳга минг-минг йиллар давомида сиғиниб, Унга ибодат қилиб келган бир жин бўлади. У Аллоҳга бетиним тоат-ибодатда бўлади, Аллоҳни улуғлайди. Аллоҳ бу жинни фаришталар даражасига кўтаради, унга фаришталик мақомини беради, фаришталар билан бир даргоҳда бўлишни амр этади. Бир неча минг йиллар давомида бу жин ҳам фаришталар қатори Аллоҳга ибодатда бўлиб келади, икки ракат намозни тўрт минг йил давомида ўқиган бўлади.
Юқорида айтиб ўтилганидек, Аллоҳ тоатда бўлган жинни юксалтириб, фаришталар даргоҳида, жаннатда яшашга амр этади.
Сиз Аллоҳнинг Илоҳий Қудрати билан яратган Ер, осмон, юлдузлар, галактикаларни, мана шу оламни, чексиз коинотни, фаришталарни, жинларни, махлуқотини қудратингиз етганича тасаввур қилаяпсизми? Мана шу чексиз коинотни ҳар қанча тасаввур қилманг, яралмишларнинг, чексизликнинг марказида Ўзингиз турибсиз! Аллоҳ шуларнинг барчасини сиз учун, сизга Ўзини танитиш учун яратди. Аллоҳ сизни ўз азму ихтиёрингиз билан фаришталар каби Унга итоатда бўлишингиз, ўз-ўзингизни (дилингизни) қайта кашф этишингиз учун яратди…

III. ОДАМНИНГ ЯРАТИЛИШИ

“Аллоҳ Одамни Ўз Суратида яратди”
Биз Яратувчи яратган мўъжизалар ҳақида, одамнинг, оламнинг яратилиши ҳақида, фаришталар, жинларнинг яратилиш ҳақида бир оз тафаккур қилдик. Энди Одамнинг яратилиши ҳақида ҳам бир оз тафаккур қилсак. Зеро, саволларимизга жавоб излашда бу ҳам бир асосий қадам.
Биз Аллоҳнинг барча оламни яратишдан мақсади Инсонни яратиш эканлигини англадик.
Аллоҳ яратган илк одамни биз Одам алайҳиссалом, деймиз. Одам алайҳиссалом биринчи одам ва биринчи пайғамбар бўлганлар. Биз Одам алайҳиссаломни отамиз, деймиз, чунки биз инсонлар Одам ато ва момо Ҳавводан тарқалганмиз, уларнинг зурриётларимиз.
Қуръонда келган Одам алайҳиссалом қиссаси ниҳоятда улуғ ва қизиқарли қисса. Шу ўринда айтиб ўтиш жоизки, Қуръонда келган оятлар, улардаги қисса ва масаллар ўша давр учун келган деб, ёки ўзимиз учун бирор-бир информация сифатида қабул қилишимизнинг ўзи ножоиз. Қуръондаги ҳар бир қисса, оят, ҳар бир ҳукм – ҳар биримиз учун то Қиёмат Кунигача дастуриламал бўлиб битилган, ўзимиз учун, ўз келажагимиз учун биз ушбу Огоҳлантириш, Эслатмани Аллоҳнинг бизга бўлган чексиз Марҳамати деб қабул қилиб, ундан ўзимиз учун хулоса чиқариб олишимиз керак. Қуръонда келган Одам алайҳиссалом қиссаси шундай воқеаларни ўз ичига оладики, бу қисса орқали Аллоҳ Улуғлиги, Буюклиги, Раҳмонлиги билан “тафаккур қиладиганлар учун” биз инсонларни тақдир ҳақида огоҳлантиради, инсонга “ўз дастурини”, ўз йўлини белгилашда Раҳнамолик кўрсатади.
Шундай қилиб, Аллоҳ фаришталарга “Мен Ерда халифа (одам) яратмоқчиман”, дейди. У Одамни халифа деб айтади. Тафсирларда айтилишича,“халифа” сўзининг маъноси ўринбосар маъносини билдирар экан. Яъни, аввал биттаси бўлади, кейин унинг ўрнига иккинчиси келади, иккинчисининг ўрнига учинчиси, тўртинчиси ва авлоддан-авлодга, наслдан-наслга ўтади, деган маънони билдирар экан. Биз ўз ота-онамиз учун халифа эканмиз, ота-онамиз ўз ота-оналари учун халифа бўлишган, ота-оналари ҳам ўз ота-оналари учун халифа бўлишган. Иккинчи маъноси эса бир жойни эгаллаган одам ўрнини бошқа одам келиб эгаллаши, маъносини билдирар экан. Аллоҳ “халифа яратмоқчиман” деб айтганида, Ер юзида энди жинлар эмас, уларнинг ўрнига авлоддан-авлодга, наслдан наслга ўтадиган, Ерни ва кўнгилни обод қиладиган (кўнгил ободлиги – ўз-ўзини англаш, камолга етказиш), тинчлик, адолат ўрнатадиган одамларни яратмоқчи эканлигини айтади (Бақара сураси, 30-оят). Бу Аллоҳнинг Ўз Қаламига олган режаси эди. Фаришталар эса “…Унда (Ерда) бузғунчилик қиладиган, ноҳақ равишда қонлар тўкадиган кимсани яратмоқчимисан? Ҳолбуки, биз Сенга ҳамдинг билан тасбеҳлар айтамиз ва Сени Муқаддас деб биламиз,“ деган мазмунда савол сўрашади.
Сиз шу вақтда “Нима учун доимо итоатда бўладиган фаришталар бундай савол беришди, ҳали Одам яратилмасдан туриб, у Ер юзида бундай ишлар қилишини улар қаердан билишди”, деб ўйлашингиз мумкин. Муфассирлар буни шундай чиройли изоҳлашадики, биринчидан, фаришталар ер юзида яшаган жинларнинг қилган ишларини билишади, шунинг учун ҳам уларнинг наздида Ер юзида ихтиёри ўзига берилган, нафси бор махлуқотлар яшайди, натижада улар ўз нафси учун курашадилар, бир-бирларига адолатсизлик, ёмонлик қиладилар, ёвузликлар, бузғунчиликлар қиладилар, бир-бирларини хонавайрон қилиб, зўравонлик қиладилар, бир-бирларини ўлдирадилар, бир-бирлари билан уруш қилиб яшайдилар, деган тушунча қолган.
Шунинг учун ҳам фаришталар Аллоҳ шундайларни яна қайтадан яратмоқчи эканлигидан ҳайрон бўлишади ва бу режа замирида Аллоҳнинг қандай мақсади борлигини билмоқчи бўлишади. Яъни, билиш учун. Иккинчидан эса, ҳаттоки фаришталар Аллоҳга савол беришганлиги, бу бизга ҳам ўрнак эканлиги, билмаганимизни сўраб ўрганишимиз биз учун ҳам керак эканлигидир. Аллоҳ фаришталарнинг саволига “Мен сизлар билмаган нарсани биламан” ( Бақара сураси, 30-оят), деб жавоб қайтаради. Фаришталар эса жавобан Аллоҳга ҳамд айтишади.
Аллоҳ фаришта Жаброил алайҳиссаломга Ер юзининг турли бурчагидан тупроқлар олиб келишни буюради. Баъзи бир китобларда келишича эса, бир нечта фаришталарни Ер юзининг турли бурчакларидан, турли хил жойларидан тупроқ олиб келишга буюради. Олиб келинган тупроқларнинг ранги турли хил: қора, оқ, қизил, жигарранг бўлади. Аллоҳ бу тупроқларга сув қўшиб аралаштиради, лой ҳосил бўлганидан сўнг Одамни Ўз Қўли билан бунёд этади. Айтилишича, тупроқларнинг ранги ҳар хил бўлгани ва турли хил жойлардан келгани учун ҳам одамнинг танаси ҳам, феъл атвори ҳам турли хил экан.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръонга кўра: “Аллоҳ Одамни Ўз Суратида яратди”, деб айтганлар. (Бухорий ва Муслим. Абу Ҳурайрадан ривоят қилинган.) Бу ҳадиснинг тафсирлари жуда кўп. Улардан биз ўзимизга шундай хулоса қилиб олишимиз керак: Аллоҳнинг кўрадиган кўзлари, эшитадиган қулоқлари, гапирадиган забони, қўли, оёқлари – бизнинг тасаввуримиздан, моддийликдан ташқарида – ҳамма ёқни, бутун оламни ҳаводек, ёруғлик тезлигидек қамраб олган. Шунинг учун ҳам У Илоҳ! Аллоҳ ўзидаги ана шу илоҳий сифтларидан олиб, Одамни моддий ҳолда яратди. Аллоҳ Одам алайҳиссаломни Ўз Суратида, Ўз Қўли билан яратди, деганда ҳам бу жумла метофорик маънода келган, буни моддийликдан ташқари бўлган Аллоҳнинг Куч, Қудрати, деб тушуниш керак.
Шундай қилиб, Аллоҳ Одамнинг танасини яратади ва бир муддат ўз ҳолига қўяди. Бу давр Одам алайҳи васалламнинг шаклланиш даврлари бўлади. Баъзи манбаларда 40 кун, баъзи манбаларда эса 40 йил дейилади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтишларча (Бухорий, Муслим), Аллоҳ Одам алайҳиссаломнинг бўйларини 60 тирсак баробарида яратган экан. Бу бизнинг ҳисобимиз бўйича тахминан 30 метрга тенг келади.

Тақводор жин нега Иблисга айланди?
Фаришталарнинг Аллоҳ билан бўлган суҳбатини эшитган жин Аллоҳ қандай мавжудот яратмоқчи эканлиги ҳақида ўйлай бошлади. Фаришталар билан бирга бир неча минг йиллар давомида Аллоҳга сажда қилиб, Унинг розилигини топиш илинжида юрган жиннинг кўнглига ғулғула туша бошлайди. Энди у Аллоҳ ризолигини эмас, ўзи ҳақда ўйлай бошлайди. Аллоҳ унинг даражасини юқори қилди, Ўз Даргоҳига юксалтирди. Энди эса кимни яратмоқчи? Нима учун, нима мақсадда бу мавжудотни яратмоқчи? Минг йиллардан бери жин ўзини энг яхши мавжудот деб биларди. У фаришталардан ҳам кўра ўзини ортиқ кўриб, уларда танлаш ҳуқуқи йўқ, менга эса Аллоҳ танлаш ҳуқуқини берган, деб фахрланарди, жинлар орасида ҳам энг улуғи ўзимман, деб ўйларди. Энди эса Аллоҳ яна бир мавжудотни яратмоқчи. Унинг кўнглида рашк, ҳасад пайдо бўлган эди. У Аллоҳ яратган мавжудотнинг нима эканлигини кўриш учун унинг олдига боради. Лойдан ясалган тананинг ранги қора, ичи бўм-бўш эди. Бу танани кўрган жин аввалига уни менсимади, лекин ичидан қандайдир қўрқувни ҳис этди. Секингина оёғи билан туртди. Қўли билан уриб кўрди, шунда сопалакнинг тақиллаган товушига ўхшагандек товуш чиқди. Тафсирларда келишича, жин аввал тананинг атрофида тинмай айланади, бўш тананинг ичига кириб, чиқиб юради. У ўзича бу мавжудот заиф, у ҳеч қачон халифалик қила олмайди, бундай маъсулиятни олиш учун унда куч, қудрат йўқ, деб ўйлади. Шундай бўлса-да, у ҳар сафар ичи бўш танага қараб: “Мен сендан кўра яхшиман, Сен мендан ортиқ бўла олмайсан! У мендан кўра ортиқ бўла олмайди! Унинг нимаси бор?! Мен ҳамма вақт Аллоҳнинг суюклиси бўлиб қоламан! Мен Самун оловидан яралганман!” дея такаббурлик қила бошлайди. Такаббурлик, рашк жиннинг қалбини қорайтира бошлади. Уни ўз вақтида назорат қилмай, қалбига киришига йўл қўйиб берди, такаббурлик, рашк энди ҳасадга айланган эди. Ҳасадни ҳам назорат қилмагани учун, ҳасад унинг кўнглини бутунлай эгаллаб олди. Аллоҳ яратган мавжудотга ёмон назар билан, ёмон ният билан қаради, чунки унинг ичи ифлосланган – шайтон бўлган эди. Шу сабаб у Аллоҳнинг раҳматини унутди, натижада эса “иблис”га айланди. Одам танасига ҳали Руҳ кирмасдан бурун иблис инсониятга душман эканлигини билдирди. Жиннинг ўз исми тахминан Разозил бўлган. Баъзи манбаларда эса Азозил деб айтилади. Энди эса у иблис – шайтон номини олди. Бу ҳам инсоният учун бир яхшигина сабоқ. Унинг шу вақтгача қилиб келган ибодатлари қаёққа кетди? Ахир у икки ракат намозни тўрт минг йил давомида ўқиган эди-ку!?

Одам нафас ола бошлади
Шундай қилиб, тана анча муддат турди. Руҳ, жон, қалб бўлмаган қуруқ, бўш тананинг ҳеч қандай аҳамияти йўқ. Аллоҳ унга Ўз руҳидан уфурди, жон ато этди. Ва тананинг ҳар ерида эт ва қон пайдо бўлди, мияга жон кирди, кўзларга жон кирди, нафас ола бошлади. Одам ато бирдан кўзларнини очдилар. Кўзларини очишлари билан жаннатнинг гўзаллигини кўрадилар ва шу заҳоти унга ошиқиб, юрмоқчи бўлдилар, лекин ҳали оёқларига жон кирмаган эди. Одамнинг сабрсизлиги ҳам шундан пайдо бўлган экан. Оёқларига жон кириб бўлгач, Одам алайҳиссалом акса урадилар ва “Алҳамдулиллоҳ” деб айтадилар. Аллоҳ эса бунга жавобан: ярхамука Роббик! Роббинг сенга раҳм қилсин, деб жавоб беради.
Аллоҳ Одам алайҳиссаломга фаришталар ёнига боришларини айтади. Фаришталар ёнига борганларида Аллоҳ Одам алайҳиссаломга сажда қилаётган фаришталарга “Ассалому алайкум” дегин дейди. Одам алайҳиссаломнинг саломларига фариштлар: “Ваалайкум ассалому ва раҳматуллоҳ!” деб жавоб берадилар. Яъни, “Сенга ҳам тинчлик, саломатлик ва Аллоҳнинг раҳмати бўлсин”, деб жавоб беришади. Аллоҳ Одам алайҳиссаломга: “Бу Сени ва Сенинг авлодларинг саломлашуви бўлади”, деб айтади. Шунинг учун ҳам биз саломлашганимизда фаришталар қўшган “раҳмат” сўзини қўшиб саломлашишимиз даркор экан. Аллоҳ Одам алайҳиссаломга “Бу сенинг авлодларинг саломлашуви” деб айтганида, Одам алайҳиссалом уларнинг авлодлари ким экани ҳақида ҳали билмаган бўладилар ва буни Аллоҳдан сўрайдилар. Шунда Аллоҳ Одам алайҳиссаломнинг умуртқаларидан ( баъзи манбаларда белларидан) Одам алайҳиссаломнинг барча авлодлари руҳларини чиқариб олиб уларга кўрсатади (Молик, ат-Термизий, Абу Довуд. Умар ибн Ҳаттобдан ривоят қилинган). Барча авлод, наслларини, фарзандларини… Биринчи фарзандларидан бошлаб, то охирги Қиёмат кунини кўрадиган фарзандларигача кўрсатган экан. Одам алайҳиссалом кўз ўнгиларида неча минг йиллар давомида Ерда яшайдиган наслларни – Инсонлар руҳини кўрадилар ва Аллоҳдан: Эй Роббим! Булар кимлар? деб сўрайдилар. Аллоҳ: “Булар сенинг зурриётларинг, сенинг авлодинг”,деб жавоб беради. Аллоҳ Одам алайҳиссаломга бу дунёга келадиган ҳар бир авлодининг ким бўлишини, уларнинг исмларини таништиради. Ҳар биримизнинг пешонамизга неча йил умр кўришимиз ёзиб қўйилган эди. Бизнинг исмларимизни, ким бўлишимизни бу дунёга келмасимиздан аввал Одам алайҳиссалом билган эканлар.
Аллоҳ Одам алайҳиссаломнинг хилқатларига ҳамма бор нарсанинг номларини, нарсаларнинг латиф, нозик томонларини, хусусиятларини – билимларни солган эди. Табиат қонунлари илмини солди, турли хил ҳунарларни, иш қуролларидан фойдаланишни солди ва унинг авлодлари турли хил тилда гапиришлари учун турли хил тилдаги нутқларни солди. Одам яралганидан то шу вақтга қадар ривожланиб келинаётган илм, фан техника, ҳозирги замон техника, электроника тараққиёти, фазога учиш, уни тадқиқ қилиш Одам хилқатига солинган билимлар мевасидир.
Фаришталар Одамнинг Улуғлигини тан оладилар. Аллоҳ Одамни гўзал суратда яратди. Одам алайҳиссаломнинг бундай гўзал кўринишларидан фаришталар ҳайрон бўлиб қоладилар. Улар Одам сиймосида Аллоҳнинг Куч, Қудратини кўрган эдилар. Шундан сўнг Аллоҳ фаришталарга Одамга сажда қилишни буюради. Шу заҳоти барча фаришталар буйруқни бажаришади. Осмоннинг бир қарич ерини ҳам бўш қолдирмай саф тортиб турган, бўй-бастлари ниҳоятда катта бўлган нурли фаришталар шу заҳотиёқ иккиланмасдан сажда қиладилар Тасаввур қилаяпсизми? Катта-катта, бир қанотининг ўзи бутун уфқни тўлдирадиган фаришталар Одамга ҳеч бир иккинланмай, шу заҳотиёқ сажда қилишди.
Айрим хабарларда келишича, фаришталар сажда ҳолида 100 йил турган эканлар, бошқа манбаларда эса 500 йил дейилади. Кейин улар бошларини кўтарадилар, қарашса, иблиснинг Одам алайҳиссаломга кибр билан, мағрурона тикилиб турганини кўришади. Шунда улар Аллоҳнинг амрига итоат этганликларидан хурсанд бўлиб кетиб, бошларини яна саждага эгишади. Намозда бошимизни икки марта саждага эгишимиз ҳам шундан.
Шундай қилиб, барча фаришталар Одам алайҳиссаломга сажда қиладилар, фақат иблисгина кибрланиб, Одамга сажда қилмайди. Аллоҳ “Нима учун менинг буйруғимга итоат этмадинг, Ўз Қўлим билан яратган Одамга сажда қилмадинг, нима сенга монелик қилди?” деб сўраганида Иблис: “Мен ундан кўра устунман, мени оловдан, уни эса лойдан яратдинг. Олов лойдан кўра тоза, ёруғ ва ундан устун”, дейди.
Аллоҳ Одам атони жаннатга киргизади. Одам ато жаннатда узум, хурмо, анжирлардан тановул қиладилар, жаннат боғларини айланадилар, саройларини кўрадилар, нимаики кўнгиллари хоҳламасин, ҳаммаси шу заҳоти муҳайё бўлар эди. Лекин Одам ато ўзларига ўхшаган бир дўст, ҳамроҳ, бир суҳбатдош кераклигини ҳис этдилар. Аллоҳ Одам атога уйқу беради ва ухлаб ётганларида чап қовурғаларидан ўзларига билдирмай Ҳаввони яратади. Ҳавво жонли, деган маънони билдиради. Чунки онамиз Ҳавво жонли хилқатдан яратилганлар.
Одам алайҳиссалом уйғонганларида олдиларида гўзал бир аёлни кўрадилар ва ҳайрон бўлиб: “Сен кимсан, нима учун бу ердасан?” деб сўрайдилар. Онамиз эса: “Мен Ҳаввоман, кўнглинг хотиржам ва ҳузур топиши учун Аллоҳ мени яратди”, деб жавоб берадилар.
Аллоҳ Одам ато ва момо Ҳаввони жаннат неъматларидан хоҳлаганча истеъмол қилишларини, завқланиб, ҳузурланиб яшайверишларини айтади. Фақат биргина дарахтга яқинлашмасликни, унинг мевасидан тановул қилмасликни, шайтоннинг сўзига кирмасликни буюради.

Аллоҳга итоатсизлик
Одам Ато билан момо Ҳавво жаннатда яшай бошлайдилар. Лекин шайтон тинч эмас эди. У нима қилиб бўлса ҳам Аллоҳ ман қилган дарахтнинг мевасидан уларга едириши керак эди. Секин-асталик ва ниҳоятда усталик билан уларга яқинлашар, жаннатда фақат фаришталар абадий яшашини, шунинг учун ҳам Аллоҳ уларни Ерга юбормоқчи эканлигини айтади. Ман қилинган дарахтни кўрсатиб эса: “Ким шу дарахт мевасидан еса, жаннатда абадий яшайди, шунинг учун ҳам Аллоҳ бу дарахтни сизларга ман қилди, У сизларни Ерга туширмоқчи”, деб ана шу дарахт мевасидан ейиш керак эканлигига уларни ишонтира бошлайди. Шу даражада аврай бошлайдики, ахийри уларнинг диллари оғиб, ана шу дарахт мевасини истъемол қилишади. Биринчи марта Одам кўнглига ақл шубҳани солди, нафсни устун кўрсатиб қўйди. Шайтонга эса худди шу нарса – Одамнинг ақли, нафси устун келиб, Аллоҳга итоатсизлик қилиши керак эди.
Ана шу итоатсизлик сабаб Аллоҳ Одам алайҳиссалом ва момо Ҳаввони Ерга тушишга амр қилади.
Ушбу қиссани муфассир Нуъмон Али Хон жуда ҳам гўзал тафсир қилади ва бир нарсага эътиборни қаратади: Биринчидан Аллоҳнинг Қаламида Одам алайҳиссаломни Ерда халифа бўлиши битилган. Лекин у зотнинг ҳаётлари Ерда бошланмади, жаннатда бошланганлигини ва бу бежиз эмаслигини таъкидлайди. Жаннатда яшаганларида Аллоҳ Одам ато ва момо Ҳаввога жаннатда ниманики истасалар шу нарса муҳайё бўлишини, фақат биргина дарахт мевасига яқинлашмасликни, унинг мевасидан ейишни ман қилади. Шайтон эса уларни авраб йўлдан уради ва натижада Аллоҳ уларни ерга туширади. Бу бир тақдири азал ҳақида бўлиб, яхши тақдирга ҳам, ёмон тақдирга ҳам ўзимиз сабабчи бўлишимизга бир ишора эканлигини билдиради.
Иккинчидан, Ер – Улуғ Аллоҳнинг Қаламида битилган режаси. Инсонлар жазони ўташ учун Ерда дунёга келмайдилар. Аллоҳ ҳали Ерни яратмасдан бурун, унда ўсимлик, дарахтлар, ҳайвонларни яратмасдан, осмонлардаги фаришталар ва ердаги жинларни яратмасдан туриб, бизни Ерда яшашимизни Ўз Қаламида битган. Аллоҳ Ерни биз инсонларни муносиб ҳаёт кечиришимиз учун яратди. Қуръонда Аллоҳ Одам атони ва унинг авлодларини улуғ қилиб яратганини таъкидлайди: “ Дарҳақиқат, Биз Одам фарзандларини азиз ва мукаррам қилдик” (Исро сураси,70-оят). Олимларнинг таъкидлашича, Одамнинг Ерга тушиши жазо эмас. Одам Ерда маълум бир муддат муносиб ҳаётни ўтаганидан сўнг, абадий жаннатга боради, иншаллоҳ. Лекин шайтоннинг Ерга тушиши ва Аллоҳ томонидан лаънатланиши унинг учун жазо эди. У Аллоҳнинг раҳматидан, марҳаматидан юз ўгирган эди.
Ман қилинган дарахт – бу бир тимсол, нафс тимсоли. Биз инсонларнинг Аллоҳга итоат этмаслигимизнинг тимсоли, Аллоҳ ман қилган ишларнинг тимсоли. Адолатсизлик тимсоли. Аллоҳнинг ҳар биримизнинг тепамизда Қойюм бўлиб турганини унутиш сабабидан юзага келган адолатсизлик тимсоли! Шайтоннинг эса Аллоҳ ман қилган ишларини бизга яхши қилиб кўрсатиб қўйганлигининг тимсоли. Бизнинг Ердаги ҳаётимиз учун синов тимсоли. Дарҳақиқат: “Токи сиз Ердаги ҳаётингизни муносиб ўтамагунингизча, жаннатни қўлга кирита олмайсиз”. Аллоҳ ман қилган ишларни қилмаслик, зулм, адолатсизлик қилмаслик – бу ҳам ҳидоят йўли. Шунинг учун ҳам Аллоҳ бизларни огоҳлантириб: “ Мендан келган ҳидоятга ким эргашса, йўлдан озмас ва бахтсиз бўлмас”, деб айтади (Тоҳо сураси, 123-оят).
Ердаги ҳаётни ўташ, бу худди Навоий асаридаги қушлар кабидир. Кимдир манзилга интилади, жахт қилади, кимдир эса истамай қолиб кетади. Танлаш ҳуқуқи эса ўзимизга берилган.
Шундай қилиб, Одам ато билан момо Ҳавво Ерга тушадилар. Одам ато Ҳиндистон томонлардаги Цейлон оролларига, момо Ҳавво эса Жидда томонларга тушадилар. Одам ато билан онамиз Ҳавво икки юз йил бир-бирларини қидиришади, икки юз йил Аллоҳга тавба қилишади. Айтишларига қараганда, Довуд алайҳиссалом ҳам жуда кўп йиғлаган эканлар. Уларнинг тўккан кўз ёшлари бутун ер юзи аҳлининг тўккан кўз ёши билан баробар бўлган экан. Одам алайҳиссаломнинг эса тўккан кўз ёшлари Довуд алайҳиссалом билан ер юзи аҳлининг тўккан кўз ёшларига ҳам тенг келмаган экан. Шу даражада кўп йиғлаган эканларки, ҳаттоки уларга қўшилиб, Жаброил алайҳиссалом ҳам йиғлаган эканлар.
Жуда ҳам кўп тавба қилиб, фиғон чеккан эканлар. Жаброил алайҳиссалом улардан нима учун бунчалик кўп йиғлайсиз, деб сўраганларида Одам алайҳиссалом: “Қандай қилиб йиғламай, ахир Аллоҳ мени малаклар оламидан хорлик ерига туширди, абадий яшайдиган жойдан вақтинчалик яшайдиган жойга туширди, неъматлар тўла жойдан, йўқчилик юртига туширди, Мен бу мусибатларни қандай қилиб тузатишим мумкин”, деб яна йиғлайдилар.
Ва ниҳоят, Аллоҳ Одам алайҳиссаломнинг тавбаларини қабул қилади. Аллоҳнинг буйруғига кўра Жаброил алайҳиссалом Одам алайҳиссаломни Ҳиндистондан Арабистон томонларга олиб бориб қўядилар. Зулҳижжа ойининг тўққизинчи куни Одам алайҳиссалом Арофат водийсида онамиз Ҳавво билан учрашадилар. Аллоҳ уларнинг гуноҳини кечирган эди. Одам алайҳиссалом ва момо Ҳавво Аллоҳнинг буйруғига кўра ҳаж амалларини бажаришади. Шунинг учун ҳам ҳаж амалини бажараётган мусулмонлар ҳар йили зулҳижжа ойининг тўққизинчи куни Одам алайҳиссалом ва момо Ҳавво учрашган жойда Арофат водийсида тикка туриб Аллоҳдан мағфират сўрашади, ўнинчи кунини эса Аллоҳ Одам алайҳиссаломни кечирган кун, гуноҳимизни кечирди, деб байрам қилиб нишонлашади. Мусулмонларнинг ҳайит байрамлари ана шу қисса билан боғлиқ.
Одам алайҳиссалом қиссаси Одам боласи учун ниҳоятда ибратли. Биз бу қиссани қисқача айтиб ўтдик, холос.
Шундай қилиб, Одам алайҳиссалом билан онамиз Ҳавво бирга яшай бошлайдилар, фарзандлар кўришади, фарзандлар кўпаяди. Авлоддан-авлодга, наслдан-3наслга ўтиб, Ер юзида уларнинг авлодлари – биз инсонлар то ҳозирги кунгача давом этиб, кўпайиб яшаб келмоқдамиз.
Иблис эса Одам алайҳиссалом яратилганидан бош лаб, то ҳозирги кунгача инсониятнинг душманига айланиб қолди. Унинг олдига қўйган ўз программаси бор: ман қилинган “дарахт мевасидан” Одам авлодларига едириш. Неча ўн минг йиллар давомида нафақат одамларнинг ўзаро муносабатидаги адолатсизлик, ҳасадгўйлик, адоват, кибр, манманлик, риё, ёлғон, ўғрилик, порахўрлик, ҳаром-хариш ишлар, жиноят, балки ҳозиргача давом этаётган катта-катта урушлар, қон тўкилишлар аслида ана шу иблиснинг онт ичиб битиб қўйган дастури – фитнасининг амалга ошираётганидир. Демак, шундай хулоса қилишимиз мумкин: Иблиснинг ўз Программаси бор: Одамга душманлик қилиш учун “ман этилган дарахт” мевасига одамзодни қизиқтириб қўйиш, ейишга ундаш.
Биз Иблиснинг Программаси – ўзидан улуғ қилиб яратилган Одамни ўз ҳақиқатидан адаштириш, одамни тубанлашириш эканлиги ҳақида иншааллоҳ, яна суҳбатлашамиз. Лекин, Одамнинг ҳақиқати нимада?

IV. ОДАМНИНГ ҲАҚИҚАТИ ҲАҚИДА ТАФАККУР

Иймоннинг кучи
“Иймон келтириб, солиҳ амалларни қилганларга хушхабар берингки, улар учун жаннатда остиларида анҳорлар суви оқиб турувчи боғлар бордир… Улар у ерда абадий қолувчилардир” (Бақара сураси, 25-оят).
Аллоҳ иймон келтирган ва солиҳ ишлар қилган одамларга жаннатдан хушхабар бераяпти. Солиҳ ишлар нима эканлигини ҳар қалай тушунамиз. Лекин, биз иймон келтириш нима эканлигини, иймоннинг ўзини қанчалик англай оламиз?
Мазҳабларнинг тўрт имомлари иймон – бу Аллоҳнинг борлиги ва бирлигига, Муҳаммад алайҳиссалом Унинг расули эканлигига қалбинг билан ишониб, тилинг билан тасдиқлашингдир”, деб уқтирганлар. Лекин ҳамма вақт ҳам тилимиз билан айтган гапларимиз ёки қилаётган ишларимиз қалбимиздаги Аллоҳга бўлган ишончни қанчалик тасдиқлаб туради?
Атоқли адиб Л.Н. Толстой ўзининг “Ҳаёт йўли” китобида: “Мен ҳеч нарса билмайдиган, чек-чегараси, боши ва охири бўлмаган бу дунё ўзи нима?! Бу ҳаётдаги менинг тириклигим нима маънони беради ва мен бу ҳаётни қандай тарзда яшаб ўташим керак?” деган саволни қўяди ва: “Фақат кучли иймонгина ана шу саволларга жавоб бера олади” деб ўзи шу саволларга жавоб қайтаради.
Менинг ҳаётим маъносига қандай қилиб кучли иймон жавоб бериши мумкин? Бу дунёдаги менинг тириклигимнинг маъносига иймоннинг қандай алоқаси бор? Менинг бу дунёдаги ҳаётимда, қандай яшашимга иймоннинг – кучли иймоннинг қандай алоқаси бор? Кучли иймон нима? Қандай қилиб ўзим ҳақимдаги саволларга мен ўзим эмас, мендаги кучли иймон жавоб бериши мумкин? Иймон ўзи нима? У қаерда ? Иймоннинг ҳам кучли, кучсизи бўладими? Умуман, иймоннинг мен учун қандай аҳамияти бор? Иймон келтириш нима? Нима учун Аллоҳ “иймон келтириб, солиҳ амал қилганларга” жаннатни ваъда қилаяпти? Жаннат ҳақида биз ҳозирча, Одам алайҳиссаломнинг яратилган жойлари, Навоий асаридаги қушларнинг қийинчилик билан, машаққат чекиб етиб борган манзилини тушундик. Жаннат – Аллоҳнинг манзилимикан? Агар бу манзилга иймон келтириш, солиҳ амал қилиш билан бориладиган бўлса, бу инсон учун жуда осон иш эканку?! “Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадан Расулуллоҳ” – Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ, у бир, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) Унинг Расули, пайғамбари”, деб иймон келтирдик, ишондик, бўлди. Буни ҳеч қандай қийин жойи йўқ экан. Бўлди, борадиган жойимиз тайин – жаннат! Аслида эса шундаймикан?
Биз ҳали Руҳлар оламида эканлигимизда, бу дунёга келмасимиздан аввал Аллоҳга: “ Сен бизнинг Роббимизсан! Фақат Сенга итоат этамиз”, деб ваъда берган бўлсак, демак, биз аллақачон иймон келтириб бўлган бўламиз, шундайми? Унда нега Аллоҳ “ иймон келтирган, солиҳ амаллар қилган бандаларимга ҳушхабар беринг”, деяпти? Аллоҳ биздан нимани талаб қиляпти? Нима қилишимизни истаяпти? Якка-ёлғиз Аллоҳнинг борлигига шундоқ ҳам ишонсак, иймон келтирган бўлсак… Балки шунинг ўзи етарлидир.
Лекин шуниси ажабланарлики, Иблис ҳам Аллоҳнинг борлигига, якка Ўзи илоҳ эканлигига ишонган, иймон келтирган. У Аллоҳга, Унинг Қудратига иймон келтирган эди! Узлуксиз тоат-ибодатда бўлган эди! Лекин у иймон келтирган бўлса ҳам Аллоҳнинг лаънатига учради, Аллоҳ унга жаҳаннамни ваъда қилди. Нима учун бундай бўлди? Унинг келтирган иймони, тоат-ибодати қаерга кетди?
Ҳа, тақводор Жиннинг иймони бор эди, тоат-ибодатда эди. Унда иймон бор эди! Лекин у ўзини ҳаммадан ҳам афзал, деб билди. Ҳатто фаришталар ҳақида “Аллоҳ уларга ихтиёр ато этмаган, менга эса берган”, деб ўзини улар билан таққослади. Унда кибр бор эди. Одам яралгандан сўнг шайтоннинг аҳволига эътибор беринг: у энди Аллоҳни эмас, ўзини ўйлай бошлади: Наҳотки, Аллоҳ ундан афзалроқ махлуқни яратмоқчи?! Унинг назарида ундан афзали йўқ эди. Шунинг учун ҳам Одамни ундан афзал қилиб яратганлиги унга ёқмади. Дилида ҳасад уйғонди, кибр, “мен”лик устунлик қилди. “Чегарада” турган иймони эса кибр, ҳасад олдида кучсизлик қилди. Иймон суст бўлгани учун кибр, ҳасад бутун кўнглини эгаллаб олган эди. Натижада у Иблисга айланди. У мунофиқлик қилган эди. Астағфируллоҳ!
Иблиснинг кўнглидан кечган ва кўнглини эгаллаган нарса биз инсонларнинг ҳам кўнглимиздан кечади. Биз шуни яхшилаб билиб олишимиз керак. Агар иймонимиз “чегарада ухлаб қолса” иблис кўнглида ўрнашган нарса бизнинг ҳам кўнглимиздан жой олади, шундан сўнг “мен”лик қарор қабул қилишни бошлайди. Инсон шу тарзда ўзининг асл моҳиятини йўқота бошлайди, шайтон кўрсатган йўлни тута бошлайди, астағфируллоҳ! Шунинг учун кучли иймон ҳам, кучсиз иймон ҳам инсон ҳаётининг маъносини у ёки бу тарзда белгилаб беради.
Баъзи бир Худога ишонмайдиган одамлар у ёқда турсин, ҳаттоки ислом арконларини бажариб намоз ўқиб, рўза тутиб юрган одамлар орасида бир-бирига ҳасад қиладиган, ёмонлик қиладиган, фитна уюштирадиган, уриш-жанжаллар кўтарадиган одамлар бор. Бундай одамлар қалбларидаги иймонларига қулоқ солмайдилар, улар ўз “мен”ликлари йўлида шу ишларни қиладилар. Чунки чегарада турган иймон ухлаб қолган, суст…
Ҳозир қўлига қурол олиб, ўзга юртларда бегуноҳ одамларнинг қонини тўкиб, юртни вайрон, уруш оловини ёқиб юрганлар ҳақида нима дейсиз? Ёки кўчаларда тинч юрган одамларга ўқ отиб, машина билан босиб кетиб ўлдиришларига, ёки черковлар, мачитларни ўққа тутишларига нима дейсиз? Улар Аллоҳнинг номини тилга олиб қотиллик қилишаяпти! Улар ҳам Аллоҳнинг биру борлигига иймон келтиришаяпти-ку?! Кўчада юрган тинч, бегуноҳ одамлар уларга нима ёмонлик қилган эди? Наҳотки Аллоҳнинг борлигига, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг расуллигига иймон келтирганлар мусулмонман, деб бемалол қотиллик қилаверишса? Улар у дунёдаги абадий ҳаётдан ҳам бохабарлар-ку? Мунофиқларни кутадиган жазо нима эканлигини ҳам билишади-ку?! Аслида иймон уларни мана шу гуноҳ ишлардан қайтариши керак эди. Лекин қайтармади. Улар мублисун бўлиб иблиснинг лашкарига айланишди! Нима учун? Муаммо нимада?
Муаммо – тафаккур қилмасликда! Биз Аллоҳга, Унинг борлигига иймон келтирамиз, Аллоҳ бор, деймиз; пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Унинг Расули эканлигига иймон келтирамиз, лекин ўзимиз Аллоҳнинг Илоҳий Зотини танимай туриб, Унинг 99 та исми сифати қандай кучга, сифатга эга эканлигини билмай туриб Аллоҳнинг борлигига иймон келтирамиз. Аллоҳни “қаёқлардадир” бор, деб ўйлаймиз. Лекин олаётган ҳар бир нафасимиз илоҳий – Аллоҳ билан боғлиқ эканлигини билмаймиз, тафаккур ҳам қилмаймиз. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Пайғамбарлигига иймон келтирамиз. Лекин У зотнинг сийратларини танимаймиз, у зотга юклатилган вазифа ортида ўзимиз турганлигимизни, Пайғамбар йўлидан юриш нима эканлигини англамаймиз. Бизнинг муаммоларимизнинг келиб чиқиш сабаби ҳам инсон сифатида тафаккур қилмаслигимизда, иймон сустлиги ва қалбда муҳаббатнинг йўқлиги туфайли юз беради. Инсоннинг гуноҳ кўчаларига кириб кетиши ҳам ақл чироғини ишлатмаслик, иймон сустлиги туфайли бўлади. Астағфируллоҳ!
Олтиннинг ҳақиқийлигини, тоза олтин эканлигини текшириш учун унга кислоталар қуйиб текширилганидек, иймонимизнинг қанчалик мукаммаллигини текшириш учун ҳам Аллоҳ бизга нафс берди. Ҳайвонларникидан фарқли ўлароқ, Қиёматда тирилиб сўроққа тутиладиган нафс берди. Жаннатдаги “ман қилинган” дарахт – бизнинг хилқатимиздаги нафсимиз. Агар ўз ҳолига қўйиб қўйилса чек-чегарани билмайдиган ҳам бизнинг “мен”лигимиз, нафсимиз. Нафс кўнгилнинг кўчасида ўз ҳолига қўйиб қўйилса, у бамисоли денгиз шамоли қаёққа ҳайдаса, ўша ёққа қараб кетадиган елкан каби беқарор бўлиб қолади, шамол уни ҳар қаёқларга учириб олиб кетади. Бу эса тўппа-тўғри ҳалокат йўлига бошлайдиган нафс – нафси аммора!
Агар “Ла илаҳа иллаллоҳ” деб туриб инсоннинг ўзидаги “мен”лиги, нафси устун бўлиб турса, қалбида Аллоҳга, Расулга, одамларга меҳр-муҳаббати бўлмаса, минг марта иймон келтирса ҳам, инсоннинг шайтонга айланган жиндан фарқи қолмайди.

Зиммамизга юклатилган сир…
Имом Ғаззолий :“ Кимдаки иймон бўлиб, амал бўлмаса, ўткинчи шамоллар уни қулатиши тайин. Фақат кўз кўриб, ҳислар сезадиган нарсанигина тасдиқлайдиган бўлиб қолишдан сақлан. Бу ҳайвонларга хос табиат. Сен инсонни ҳайвондан ажратувчи Илоҳий СИРга эгасан. Бу СИР осмонларга, Ерга ва тоғу тошларга ошкор этилганда улар уни кўтаришдан бош тортдилар ва қўрқдилар. Буни фақат инсон ўз зиммасига олган. Фақат кучли иймонгина бу вазифани бажаришга ёрдам беради”… деб айтадилар.
Инсон зиммасига қандай “сир” юклатилган,? Бу “сир”ни ечишда фақат кучли иймонгина ёрдам берса, иймоннинг ўзи нима? Қандай қилиб иймон кучли бўлиши мумкин? Ахир у ҳамма нарсани ҳал қилаяпти, ҳаттоки у менинг бу дунёда яшашим маъносини ҳам ҳал қилаяпти-ку!? Иймоннинг кучли ёки кучсизлигини қандай билиш мумкин?
Кучли ёки кучсиз иймон ҳақида фикр юритиш учун аввал исломдаги 6 та иймон устунлари ҳақида бир оз тўхталсак.
1. Аллоҳнинг борлигига ва якка Ўзи Илоҳ эканлигига ишониш. Бу шундай ишончки, Аллоҳга қалбнинг туб-тубидан бутун оламни, осмонлар-у Ерни, улар орасидаги мавжудотларни, Еру осмонлардаги ҳаракатни барпо қилувчи, Яратувчи сифатида иймон келтириш; Ундан Ўзга бошқа ҳеч қандай илоҳ йўқлигига, фақат У зот ибодатга лойиқ эканлигига чин қалбдан ишониш. Барча оламларнинг Робби, Яратувчи Аллоҳнинг ризқ берувчи, ҳаёт ато этувчи ва қайтиб олувчи – ҳаёт ва ўлимни яратганлигини, ўта Раҳим ва Раҳмонлигини, бу ҳаётнинг ҳам, кейинги ҳаётнинг ҳам подшоҳи – Малик эканлигини, У жазо ва мукофот бериши муқаррарлигини, бу дунёга биз Унга ибодат қилиш учун келганимизга чуқур амин бўлган ҳолда ишониш, иймон келтириш;
2. Фаришталарга ишониш. Аллоҳ фаришталарни Ўз Ҳикмати билан нурдан яратган. Фаришталарда нафс йўқ. Улар емайдилар, ичмайдилар, уларни қон-қардошлик ажратмайди, уларнинг саноғини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Улар Аллоҳнинг амрига ҳеч қачон итоатсизлик қилмайдилар, доимо Унга таъзим, ибодатда бўладилар.
3. Аллоҳнинг туширилган Муқаддас Китобларига ишониш. Таврот, Забур, Инжил, Қуръон Аллоҳнинг сўзлари – Ваҳийси эканига ишониш.
Қуръон туширилгунга қадар унгача бўлган Муқаддас Китоблардаги сўзлар одамлар томонидан ўзгартирилган.
Ваҳий – турли хил замонларда, турли хил халқларга пайғамбарлар орқали етказилган Аллоҳнинг – Якка Илоҳнинг сўзлари Илоҳий сўзлар. Ҳар бир даврнинг ўз пайғамбарлари бўлган. Ҳар бир пайғамбарнинг қўлида Ваҳий бўлган. Мусо алайҳиссаломга Таврот берилган, Исо алайҳиссаломга Инжил берилган, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Қуръон берилган. Ваҳий пайғамбарларга Руҳ ул-Қуддус – фаришта Жаброил алайҳиссалом орқали етказилган.
4. Аллоҳнинг юборган элчилари – пайғамбарларга ишониш. Биз пайғамбарларни Аллоҳ одамларга йўл кўрсатиш, бошчилик қилиш учун Ўзи танлаб олганлигига, улар Аллоҳнинг ҳимоясидаги одамлар бўлганлигига ишонишимиз керак. Биз Одам алайҳиссаломдан бошлаб, юборилган барча пайғамбарларга ишонамиз. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни охирги пайғамбар эканликларига ҳам ишонамиз.
5. Қиёмат кунига ишониш. Аллоҳ одамзодни йўқдан бор қилган Қудрат Эгаси. Худди шундай, Қиёмат кунида одамларни тирилтириб, абадий ҳаётга жўнатишига Қодир эканлигига – ўлимдан кейин ҳам абадий ҳаёт борлигига ишонамиз. Қиёматда тарози бўлишига, яхши, ёмон амаллари тарозида тортилиб кўришига (тарози – метафорик маънода), сўроққа тутилишимизга ишонамиз.
6. Тақдири азалга ишониш. Коинотда, Ерда бўладиган ҳамма жараёнларни Аллоҳ аввалдан тақдир қилиб қўйган. Ҳудди шунингдек, ҳар бир инсоннинг ҳам бу дунёдаги ҳаётини тақдири азалга битиб қўйганлигига ишонишимиз керак. Яхши ҳаёт кечирсак ҳам, қийналиб ҳаёт кечирсак ҳам шукр қилишимиз керак. Чунки, ҳар бир иш Аллоҳдан бўлиб, унда ҳикмат борлигини билишмиз ва ишонишимиз керак. Тақдири азал ўртада бўлади. Аллоҳ бизга танлаш ҳуқуқини берган. “ У хоҳласа, изсиз ўчиради”.
Булар иймоннинг энг асосий устунлари. Унинг бўғинлари ҳам бўлиб, булар ҳам иймон шартларига киради. Биз булар ҳақида биттама-битта тўхталиб ўтирмоқчи эмасмиз. Биз иймонга умумий жиҳатдан қарашга ҳаракат қиламиз.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Иймон – бу қалбдан ишонилган сўз ва бу қалб ичидаги ишончни тил орқали баён қилиш. Иймон – сўз ва амал. У кўпаяди ва камаяди” (Ҳоким ва Табороний ривоят қилганлар), деб айтган эканлар. Иймон шартларидан бирортасига ишонч бўлмаса, ёки амал қилинмаса, иймон ҳақиқий бўлмайди. Уламолар: Ҳақиқий иймон келтирганларнинг йўли – пайғамбарлар, элчилар йўли, инсон учун ўз-ўзини қутқариш йўли, деб айтишади. Инсон қалбидаги иймон шундай қимматбаҳо хазина, неъмат эканки, уни худди қимматбаҳо юкларни туяларга ортиб, уни чўл, саҳролардан, шамол, бўронлардан, қароқчилар ҳужумидан эсон-омон олиб ўтиш учун ҳаракат қилинганидек биз ҳам ана шу тириклигимизда қалбимиздаги иймонимизни шундай эҳтиёт қилиб, асрашимиз керак экан. Ахир у кўпаяр ҳам экан, камаяр ҳам экан. Иймон йўқ бўлиб кетиши ҳам мумкин. Қандай қилиб? Аллоҳ қалбимиз ичига иймонни солиб қўйган бўлса, у қандай қилиб йўқолиши, камайиши ёки кўпайиши мумкин? У қалбимиз ичида туравермайдими? Йўқ. Бундай бўлмайди. У бизнинг чин дилдан қилган солиҳ амалларимиз сабаб жонланади, тирик бўлади, куч-қувватга тўлиб боради; ёки аксинча, агар қилаётган амалларимиз солиҳ бўлмаса, иймон кучсизланиб, кучсизланиб, охири инсон қалбидан йўқолиб қолиши мумкин. Инсон учун бундан-да оғир ҳалокат бўлмайди. Бундан ҳаммамизни Аллоҳ асрасин!
Иймон – Аллоҳнинг одамзодга берган улуғ, бебаҳо неъмати, қалб чироғи. Ана шу қалб чироғини янада ёруғ қилиш ҳам, унинг шуъласини хира қилиб қўйиш ҳам ёки бутунлай ўчириб қўйиш ҳам ўзингизнинг қўлингизда.
Аллоҳга бўлган ишонч, иймон – ҳар бир инсоннинг амали билан ҳақиқий кучли иймонга айланади. Иймоннинг биринчи устуни Аллоҳни таниш. Айтиб ўтганимиздек, Аллоҳни таниганда, унинг 99 зоти сифати билан таниш керак. Биз Аллоҳни Унинг Илоҳий Зоти билан ҳам танидик, дейлик. Масалан, Аллоҳнинг якка ёлғиз Илоҳлигини, барча нарсани Яратувчиси, Ҳолиқ эканлигини, Раҳмон, Раҳим сифатида таниш орқали бизнинг қилаётган амалимиз қандай бўлиши керак? Биз “Ла илаҳа иллоллоҳ”, деб бу калимани ҳаққи билан адо этаяпмизми? Ҳамма гап шунда!
Биринчи – Аллоҳ яратган Ер ҳақида, тупроқ ҳақида фикр қилинг, Раҳмон Раҳимлиги, Раззоқлиги билан ундаги биз учун яратиб қўйган сув ҳақида фикр қилинг, биз учун яратиб қўйган чорва моллари, барча неъматлари ҳақида фикр қилинг. Биз Аллоҳнинг Қудрати билан Ер устида гравитация ҳолатидамиз. Ерда тортишиш кучи бўлмаса, осмон билан Ер устида муаллақ ҳолда қолишимизни ўйлаб кўринг. Ер устида бемалол юриб, биз нима ишлар қилмаймиз?! Аллоҳ яратган Ернинг устида яшашимиз, ишлашимиз, ўқишимиз учун уйлар, бинолар қурамиз, ўзимиздан чиққан барча чиқиндиларни ташлаш учун ҳожатхона қурамиз; ўликларимизни кўмамиз, шу билан бирга Ердан деҳқончилик, боғдорчилик қилиб ўзимиз учун фойда оламиз. Ерга эккан экинларимизнинг униб чиқиши, ҳосил беришининг ўзи мўъжиза эмасми?
Сувнинг ҳаёт учун, инсон учун қандай бебаҳо неъмат эканлиги ҳақида ҳар қанча гапирмайлик, уни адо қила олмаймиз, чорва моллари нима учун кераклиги ҳақида ҳам бир дунё гап гапириш мумкин. Лекин биз Аллоҳ яратган шу нарсаларга қандай муносабатда бўлаяпмиз? Оёғимиз остига тўшаб қўйилган Ернинг – мўъжиза Ернинг қадрига етаяпмизми? Биз Ерга меҳр билан қарамаймиз, биз уни фақат суиистеъмол қиламиз, Ерга миннатдорчилик билдирмаймиз. Ер биз учун Аллоҳнинг берган неъмати эмасми? Энди бу ҳолатга иймон кўзи билан қаранг: Инсон “Ла илаҳа иллоллоҳ”, деб Аллоҳнинг якка Илоҳлигини, Қудратини, Раҳмон, Раҳимлигини англаган ҳолда, Ерни Улуғ Аллоҳ яратганлигига ишонган ҳолда у билан қандай муносабатада бўлаяпти?
Ер – Аллоҳ яратган “маҳсулот”. Лекин инсон бу илоҳий маҳсулотни мўл ҳосил олиш учун заҳарли моддаларни беравериб, Ернинг, тупроқнинг таркибини бузди. Энди эса аҳвол шу даражага бориб етдики, ерга ана шу заҳарли ўғитлар солинмаса, ер ҳосил бермай қўйди. Ер ўз аслини – Аллоҳ берган илоҳий аслини йўқотиб бораяпти. Ғарб давлатларида Ер яроқсиз ҳолга келиб бўлган. Худди наркотикдек, заҳарли ўғит сепилмаса, ер ҳосил бермайди. Бизда ҳам шундай ҳолатлар секин-аста юз бераяпти. Ер – Аллоҳнинг биз учун яратиб қўйган, омонат қилиб берган неъмати эди. Биз инсон зоти Ерни қандай аҳволга солиб қўйдик?! Ҳаттоки тўхтовсиз равишда радиация чиқиндилари ерга кўмилиб Ер заҳарланаяпти! Биз инсонлар Аллоҳ Улуғ Қудрати билан биз учун яратган Ерга, Аллоҳнинг, Раҳмон, Раҳимлик, Раззоқлик сифатига зулм билан жавоб қайтараяпмиз, берган неъматини суиистеъмол қиляпмиз, Аллоҳнинг Раҳмонлик сифатига куфрда бўлаяпмиз. “Ла илаҳа иллоллоҳ” деяпмиз, лекин қани амал? Иймон – амали билан-ку? Табиатни муҳофаза қилувчи ташкилотлар, деҳқонлар ўз иймонлари билан Ерни асрашга ҳаракат қилишаяптими? Ер заҳарланиб бораётганлиги ҳақида оммага бонг уришаяптими?
Худди шундай, етиштирилган дала ҳосиллари, мевалар ҳам албатта кимёвий ишланмалардан ўтиши керак. Асл Аллоҳ яратган меваларнинг асллиги қолмаяпти. Айниқса, ГМО (гени ўзгартирилган организм) деган офат нафақат ерни, меванинг хусусиятини, инсон соғлигини, балки унинг келажак авлодини ҳам бузишини ҳамма билади. Лекин шу ишни давом эттириб, ҳаттоки бизнинг ўлкаларга ҳам секин-аста олиб кирилаяпти. Бу нафақат инсониятга, балки ҳамма нарсанинг Яртувчиси бўлган Аллоҳга нисбатан адолатсизликнинг – куфрнинг кўринишидир. Бу ҳам иймонимизнинг амалда йўқлиги, иймонсизликнинг кўриниши. Бу нарсаларнинг ҳаётимизга кириб келишига, кўпайишига иймонсизлик сабаб бўлмаяптими?
Чорва молларини ҳам тез семириб етилиши учун уларни турли хил гормонлар билан боқишаяпти. Бу ҳам иймонсизликнинг белгиси. Чунки бу гормонлар бора-бора Аллоҳ яратган ҳайвонлар наслига, одамлар соғлиғига зарар етказиши ва етказаётгани аниқ.
Ейиш мумкин бўлмаган ҳаром бўлган ҳайвонларнинг гўштини маҳсулотларга қўшиб мусулмон одамларга едирган одамларнинг у дунёси ҳам бу дунёси ҳам куяди. Чунки нафс худди кислота каби бундай иш қилган одамларнинг иймонини куйдириб бўлган. Минг марта иймон келтиришса ҳам, мунофиқлик қилишаётган бўлади. Астағфируллоҳ!
Аллоҳ Ердаги ҳаётни таъминлаш учун Сувни яратди. Сув – Аллоҳнинг бебаҳо неъмати. Сувсиз бизнинг ҳаётимиз тамом бўлишини ҳамма билади. Лекин биз ўзимиз ҳар нафасда муҳтож бўлиб турган сувга қандай муносабатдамиз? Кранлардан бекордан-бекор оқиб ётган сувнинг исроф қилаётганимизни қай даражада тушунамиз? Заводлардан чиқадиган кимёвий чиқиндиларни дарёларга оқизишни қандай тушуниш мумкин? Одамлар уйидан чиққан чиқиндиларини дарёларга оқизишини, уйидан чиқадиган канализацияни кўчадаги ариққа улаб қўйишини қандай тушуниш мумкин?! Кўчадаги ариқ сувларида, дарёларда гиламларни, кирларни ювиб, мағзавасини сувга оқизишни қандай тушуниш мумкин? Ҳатто, баъзи бир мамлакатларда бинолардаги канализация тўғридан-тўғри денгизга уланган! Ахир сувни Аллоҳ яратган-ку?! У сувни бизга неъмат қилиб берса, биз унга қандай муносабатда бўлаяпмиз? Бу шаккоклик эмасми?! Бу иймонсизликнинг ўзи! Ўзингиз тафаккур қилиб кўринг: Инсон ўз Яратувчисига, Унинг Раҳмонлигига қарши ваҳшийларча иш қилаяпти! Наҳотки бунинг жавоби бўлмаса?! Худди шундай заводлардан чиқаётган заҳарли тутунлар ҳавони бузиб юборяпти. Бу деган сўз экинлар ҳам, сув ҳам, одамлар ҳам ҳалокатга учрайди, деган гап. Битта “Ла илаҳа иллаллоҳ” деган билан инсон иймонга келмайди. Яратгувчи Зотнинг яратган неъматларига зулм қилиш иймон амалидан эмас – иймонсизлик.
Оддий битта атиргулни олинг. Атиргул – Аллоҳнинг илоҳий мўъжизаси. Унда Аллоҳнинг гўзаллигини, тароватини ҳис қила оласиз. Энди эса атиргул бизнеси туфайли унга ҳам турли хил кимёвий моддалар қўшилиши оқибатида асл моҳиятини – турфа исини йўқотди. Бу ниҳоятда ачинарли ҳол! Бу инсоннинг Аллоҳнинг марҳаматига қилган жавоби! Иймон амали билан йўқлиги!
Аллоҳ бутун Оламни, Еру осмонларни яратган экан, уларнинг ҳаммасини бир-бирига муҳтож – азваж қилиб яратганлиги ҳақидаги Эслатмага тўхталиб ўтган эдик. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам дарахтларни қатъиян кесмасликка буюрган эдилар. Дарахт фақат ўзидан кислород чиқариб, нафақат бизнинг нафас олишимизга, қуёш тафтидан бизни сақлаб турибгина қолмайди. Дарахт – Ернинг камари! Аллоҳнинг яратиб қўйган дарахтлари Ер сатҳи билан денгиз сатҳининг мувозанатини ушлаб турувчи восита ҳисобланади. Ҳозир дарахтлар беаёв кесилаётганидан денгиз сатҳининг ер сатҳидан кўтарилишига олиб келаяпти. Зарар фақат зарарни келтириб чиқаради. Сув тошқинларининг йилдан-йилга кўпайиши, экологиянинг бузилиши инсоннинг табиатга зарари туфайлигина содир бўлаяпти. Ислом арконларида бировга ёки бирор нарсага зарар етказиш ҳаром ҳисобланади. Табиатга зарар келтириш ҳам ҳаром. Аллоҳ ”кимки менинг неъматларимни зое қилса, Мен бу одамларни неъматимдан маҳрум қиламан”, деб айтган экан. Аллоҳ яратган табиатга, неъматга зарар келтириб, яна қандай қилиб инсон Аллоҳга иймон келтириши мумкин? Мана, муаммо қаерда! Биз аксариятимиз Аллоҳни танимай туриб, иймонни ҳаққи билан келтирмаймиз.
Неча минг йиллар аввал одамлар сиғинган Зардуштийлик динига қаранг: улар “Ла илаҳа иллаллоҳ” дейишни билмаган, лекин она Табиатни қандай асраган, Ерни қандай парваришлаган! Қанчалик меҳр билан парваришлаган! Сувни қандай эъзозлаган! Муқаддас деб билган! Қани ўзингиз айтингчи, “Ла илаҳа иллоллоҳ” дейишни билмаса ҳам иймон кимда кучли бўлган?!
Демак, инсон Аллоҳнинг Қудрати билан Яратган неъматларига, меҳрибонлигига зулм билан жавоб қайтарар экан, “Ла илаҳа иллоллоҳ, Муҳаммадан расулуллоҳ” дегани билан иймонли бўлиб қолмайди. Аллоҳни, У яратган барча нарсани севмайдиган, эҳтиёт қилмайдиган одам қалбида иймон бўлмайди, у золим, мунофиқ бўлади. Астағфируллоҳ!
Энди инсоннинг бир-бири билан бўлган ўзаро муносабатида иймонининг амали қандай эканлиги ҳақида озроқ тафаккур қиламиз.
Келинг, аввало “Аллоҳ учун жанг қиламиз” деяётганлар ҳақида иймон нуқтаи назаридан чуқурроқ ўйлаб кўрайлик. Барча нарсаларни яратувчиси Аллоҳ. Барча инсонларни ҳам яратган Аллоҳ. Биз ҳаммамиз Аллоҳникимиз ва Унга яна қайтиб борамиз. Фараз қилинг: биз меҳмондамиз. Меҳмонга келган одамлар меҳмондорчилик вақтида ўзларини қандай тутадилар? Бир-бирлари билан яхши гаплашиб, ҳушчақчақлашиб ўтиришади, кейин мезбонга миннатдорчилик билдириб, уй-уйларига қайтишади. Қандай қилиб, бировнинг уйига меҳмонга келган одамлар бир-бирлари билан уриш қилиб, бир-бирларини ўлдиришлари мумкин? Улар ахир меҳмон бўлиб кетишга келишган! Худди шундай, биз ҳам Аллоҳнинг Ерига меҳмон бўлиб келганмиз, яна қайтиб Аллоҳ буюрган уйимизга борамиз. Фақат битта фарқи бор: бизнинг у дунёдаги ҳақиқий уйимиз қандай бўлиши бизнинг бу дунёдаги амалларимизга боғлиқ. У дунёдаги уйимизни биз бу дунёда яшаб туриб барпо қилар эканмиз.
Ўзингиз ўйлаб кўринг: Аллоҳнинг Ерида бировнинг юртига бориб, ҳеч қандай ёмонлиги тегмаган одамларни ўлдириш, уйларини вайрон қилиш, болаларни етим қолдириш, оналарни фарзандидан жудо қилиш, аёлларни тул қолдириш қайси динда бор? Қайси Муқаддас Китобларда битилган? Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари қайси юртга бориб ҳамма ёқни вайрон қилишган? Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ва саҳобалар бирор юртни вайрон қилганини биласизми? Улар курашган бўлса, Аллоҳнинг динини, ўзларини ҳимоя қилиш учун курашганлар. Ҳимоя қилиш учун! Қилич билан бостириб бориш билан, қиличдан ҳимояланишнинг фарқи бор. Қуръонда битта одамнинг бегуноҳ тўкилган қони ер юзидаги барча одамларни ўлдиришнинг гуноҳи билан баробар эканлиги алоҳида қайд этилган. Бу қанчалик мудҳиш жиноят! Қотиллик қилиб, бегуноҳ одамларни ўлдириб юрган, уруш оловини ёқиб, юртларни вайрон қиладиганлар яхши билиб қўйсинлар: минг марта иймон келтирсалар ҳам, улар мусулмон эмаслар. Чунки, мусулмон одам бундай ишларни ҳеч қачон қилмайди! Миллион марта “Оллоҳу Акбар” деб бақирмасинлар, улар инсоният олдида, Аллоҳ олдида жиноятчидирлар! Ўта мунофиқдирлар! Бундай одамларнинг ўзини мусулмон деб билиши дунё мусулмонлари учун бу катта фожиа!
Ҳозирги кунда ижтимоий тармоқлар орқали ўзларини диндор деб кўрсатган баъзи бир одамлар дин ва ҳадисларни нотўғри талқин қилиб, ёшларни нотўғри йўлга бошлаяптилар. Яна ўз каналларига “Аллоҳ Буюкдир”, “Фатҳ” “Иймон ТВ”, “Қуръон ва суннат ТВ”, “Иймонли қалб” деб одамларни жалб қилиш учун номлар қўйиб олишган. Шуни яхшилаб эсда тутингки, кимлардир ҳақида ёмон гап гапириб, фитна қиладими, бундай одамларнинг дилида бузуқлик бор. Бундай одамларни ўтакетган билимсиз, динни, қалбни, иймонни заҳарловчи одамлар деб билинг. Ҳақиқий илм одами, иймони бутун инсон Аллоҳ бандалари ҳақида ёмон сўзлар гапирмайди, одамларнинг дилига гумон, салбий фикрларни солмайди. Аллоҳнинг суйган олимлари дилингизга яхшиликни олиб кирадилар. Нуъмон Али Хон динни, қалбни заҳарловчи “даъватчи”ларга: “Агар дилингизда заррача бировга ёмонлигингиз бўлса, Аллоҳ учун ҳеч кимни даъват қилманг, ундан кўра бошқа фойдали иш қилинг”, дейди. Қалбингизни, онгингизни, динингизни, ҳаётингизни заҳарламаслик учун, мусулмонларнинг орасидаги ўзаро биродарлиги бузилмаслиги учун, фитна, ёмонликлардан қочиш учун бундайлардан узоқ юринг. Шунда иймонингизни сақлаган бўласиз. Чунки, улар ҳам одамни тўғри йўлдан адаштирадиган Иблиснинг лашкарларидир!
Муаммолар қаердан пайдо бўлаётганини билаяпсизми? Қалбда иймон уйғоқ эмас, “мен”лик уйғоқ, ақл-нафс ҳукмрон, тафаккур чироқлари ўчган, меҳр-муҳаббатдан йироқ…
Ривоятларда келишича, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида бир жуда ҳам ёлғончи, найрангбоз одам бўлган экан. У ўғрилик қилар, ароқ ичиб зино йўлига юрар экан. Бир куни иймони уйғониб, қилиб юрган ишлари қанчалик гуноҳ эканлигини англаб етибди. Нима қилсам, Аллоҳ гуноҳимни кечирар экан, деган ўй билан Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига борибди. Шунда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ гуноҳингни кечиришини чин дилдан истасанг, ёлғон гапирма”, дебдилар. Шунда ҳалиги одам: “Бўлдими, ахир мен ўғрилик қилганман, одамларга бўҳтон қилганман, маст-аласт юрганман, ҳаромдан қўрқмаганман, қолган гуноҳларим нима бўлади? деса, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Фақат Аллоҳ учун ёлғон гапирма, бўлди” дебдилар. Ҳалиги одам шу кундан бошлаб ёлғон гапиришни ташлабди. Ҳар ишда тўғри гапни сўзлабди. Вақт ўтиши билан, секин-аста ўғриликни, қаллобликни, найрангбозликни, ароқ ичишни ва бошқа ҳаром ишларни ўз-ўзидан тарк қила бошлабди. Қиссадан ҳисса шуки, барча ҳаром, ёмон ишларнинг боши – ёлғон.
Фақат кучли иймон эгасигина ёлғондан нари бўла олади, “ман этилган дарахт” ёнига умуман бормайди.
Кучли иймон одамни тўғриликка, ҳалолликка етаклайди. “Ватанни севмоқ – иймондан”. Кучли иймон эгаси бошлиқларга лаганбардорлик қилиб, ёқиш учун эмас, ўз виждони, иймонини пок сақлаш, ўз Ватани учун, унинг тараққиёти учун хизмат қилади. Ўз мансаби, лавозими имкониятидан фойдаланган ҳолда янги ғоя, билим, ташаббусларни жамият тараққиёти учун амалда қўлланишига ҳаракат қилади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлда одамларга халақит берадиган нарсаларни олиб ташлаш иймон шартларига киришини айтганлар. Бу йўлда ётган фақат тош, хаслар эмас. Бировнинг тинчлигини бузиш, кун бермаслик, дилига озор бериш, ишларини чиппакка чиқариш, душманлик қилиш, мансабни ўйлаб турли ёмонликлар қилиш – булар инсон ҳаёти йўлидаги тўсиқлардир. Бундай тўсиқларни кучли иймон эгаси йўлдан олиб ташлай олади.
Агар бирор соҳа бўйича таълим олаётган талаба номига ўқиса, биринчидан ўзини, ота-онасини, Давлатни алдаётган бўлади, ўзига ва уларга нисбатан адолатсизлик қилган бўлади. Бу – иймон сустлигидир. Аллоҳ берган умрини, имкониятни беҳуда ўтказишдир. Керакли билимга эга бўлмаган “мутахассис” эртага чаласавод – делитант бўлади. Делитантлик – жамиятни, давлатни жарга қулатади. У жамиятни қулашига ўз ҳиссасини қўшган бўлади. Бу ишга керакли таълим бера олмаган,“таниш-билиш” қилиб баҳоларни қўйиб бериб, делитантларни тайёрлаган ўқитувчилар, домлалар ҳам ҳисса қўшган бўладилар. Бу ҳам иймон шартларининг бузилиши. Керакли билим ва тафаккурга эга бўлмаган инсон ҳаётда қандай иш тутишни билмайди. Шунинг учун қаерга борса лаганбардорлик қилади, “хўжа кўрсин”га иш қилади, кимларгадир халақит беради, унинг қиладиган иши фақат зарардан бошқа нарса бўлмайди. Ўз касби-кори орқали ўсиб, унмайди, ўз-ўзини ярата олмайди. Демак, делитантлик ҳам илоҳий томондан иймонсизлик, мунофиқликка киради. Жамият тараққиёти учун эса делитант ниҳоятда хавфли “мутахассис”дир. Агар иймонсиз, мунофиқ бўлиб қолишдан қўрқсангиз – иймони кучли мутахассис бўлинг! Ўқинг, ўрганинг, изланинг! Жамиятни турли бало ва офатлардан қутқариб қолган бўласиз.
Инсоннинг вужудида уят, андиша бўлиши бу ҳам иймон шартларига киради. Уят, андиша ҳисси инсоннинг юз, кўзида намоён бўлиб туради. Турли хилдаги сериалларга ошиқ бўлган ёшларимиз ҳаё, андиша нима эканлигини унутишлари иймонларининг емирилишига олиб келади. Инсон ўзлигини, ким эканлигини унутишининг ўзи бир фожиа. Шарқона ҳаё, урф-одат гўзаллигига ҳеч нарса тенг келмайди. Лекин Ғарбга тақлид қилиб бу гўзалликни бой бериш, уят, ор-номус, андишани унутиш – бу ҳам иймонсизлик. Ютуб каналларида, ижтимоий тармоқларда уятли, ошкор қилиб бўлмайдиган нарсаларни очиқ-ойдин гапириш, “маслаҳат” бериш, тарғибот қилиш, уят, беҳаё сўзларни ишлатиш, сўкиниш – иймонсизликнинг белгилари бўлиб, ҳаром саналади.
Иймон қалбимизнинг бебаҳо хазинаси, Аллоҳнинг берган неъмати. Агар мунофиқлик қилиб юқоридаги каби иймон шартларига амал қилмасак, биз уни ҳар бир қадамда заифлаштириб, йўқотиб бораверамиз. Астағфируллоҳ!
Шундай қилиб, қалбингизга солиб қўйилган иймон ўз-ўзича кучайиб қолмайди. У қалбингизда жонланиши, ўсиб, такомилланиши керак. Иймон инсонларнинг солиҳ амаллари, ахлоқий, маънавий, инсонпарварлик, ватанпарварлик қарашлари ва адолатли ишлари билангина кучаяди, жонланиб туради. Ана шундагина Одамни одам даражасига фақат жонланиб турган кучли иймон етказади!
Ҳадисларда келишича, Қиёмат куни ҳамма ёқ зулматга айланиб, қоронғида ҳамма ўзига йўл қидиришга тушар экан. Шунда солиҳ амаллар билан тўлиб-тошган, ҳамиша жонланиб турган иймонимиз кўксимиздан чиқиб, жаннатга олиб борадиган йўлимизни ёритар экан. Қалбимиздаги кучли иймон энди нурга айланиб йўлимизни ёритар экан. Солиҳ амалларимиз Қиёмат кунида қўлимизда йўл ёритувчи чироқ бўлар экан. Субҳоналлоҳ!
Ўша куни Аллоҳга тили билан иймон келтириб, амалда ёмон ишлар қилган мунофиқларнинг эса ҳеч қаеридан нур чиқмас экан. Улар ўзларига ўзлари адолатсизлик қилишган. Улар бу дунёда иймонларини йўқотишган. Шунинг учун ҳам улар қоронғиликда қолиб, йўл тополмас эканлар. Баъзиларининг нурлари хира бўлар экан. Шу даражада хира бўлар эканки, оёқларининг тагини кўрмас эканлар, кейинги қадамларини қаёққа босишни билмас эканлар. Шу вақтда улар узоқдан иймонининг нури билан кетаётганларни кўриб, улар билан бирга йўлни топиб олмоқчи бўлар эканлар ва уларга қарата: “Тўхтанглар, бизлар ҳам сизлар билан биргамиз, у дунёда ҳам бирга эдик”, дейишар экан. Иймон нури билан кетаётганлар эса, уларга қарата: “Қайтинглар, ўзингизга нур изланглар” дейишар экан. Қоронғида қолганлар бир амаллаб уларнинг ёруғидан фойдаланмоқчи бўлар экан. Шунда Аллоҳ буларнинг ўртасига катта девор тўсиқ ташлаб қўяр экан. Бу ҳақда Қуръоннинг Ҳадид сураси,12–16-оятларида баён қилинган (Нуъмон Али Хон тафсири).
Аллоҳнинг Зотини Унинг сифатлари билан таниш, чин дилдан амин бўлиш ва бу ишончга амал билан жавоб қилиш, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сийратларини, у зотнинг зиммаларига юклатилган вазифа нима эканлигини англаш, у зот меросининг ҳақиқий вориси бўлишга интилиш инсонни солиҳ бўлишига, гуноҳ ишлар қилмасликка ундайди. Атроф-оламга, табиатга бефарқ бўлмайди, дангасалик қилмайди, илм, ҳунар ўрганишга астойдил ҳаракат қилади, бировлардан ёрдамини аямайди, оғирини енгил қилади. Энг муҳими – атрофидаги одамларни ким бўлишидан қатъи назар, қандай миллатга мансуб лигидан, ирқи, дини-эътқодидан қатъи назар ҳурмат назари билан қарайдиган бўлади, ёмонлик қилишдан, масхара қилишдан, зулм қилишдан, Аллоҳ ман қилган ишлардан ўзини нари қилишга ҳаракат қилади. Чунки, Аллоҳни Унинг Зоти билан таниш, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳақиқий вориси бўлиш – инсон қалбида кучли иймоннинг барпо бўлишига сабаб бўлади, кучли иймон сабаб инсон қалбида меҳр-муҳаббат, биродарлик, бирлик ҳисси уйғонади; кучли иймон сабаб жамият ривожланади, гуллаб-яшнайди.
Нафси қудсия – иймон кучи билан йўғрилган нафсимизни тоза ҳолича Аллоҳга тақдим этиш нақадар бахт!
Шунинг учун ҳам бизга “…қандай яшаш кераклигини фақат кучли иймонгина ўргатади”. Иймон бу бизнинг кундалик ҳаётимизда, қилаётган ишларимизда, гап-сўзларимизда, хатти-ҳаракатимизда, меҳнатларимизда жонланиб, намоён бўлиши керак. Нима деб ўйлайсиз, сиз учун солиҳ амаллар қилиш қийин иш эканми? Наҳотки жаннатга шунчалик қийин йўл билан борилса? Наҳотки сиз ва биз учун солиҳ амаллар қилиш қийин бўлса?
Йўқ, қийин эмас! Агар сиз кучли иймон эгаси бўла олсангиз, бу йўл сиз учун қийин бўлмайди. Аллоҳга, Унинг Расулига, теварак-атрофга, одамларга бўлган меҳр-муҳаббатингиз, севгингиз сизни фақат солиҳ амаллар қилишга, ўз-ўзингизни ўзгартириб, такомиллаштириб боришга бетиним ундайди.
Жалолиддин Румий: “ Мусулмон бўлиш учун 1000 йиллик йўлни босиб ўтиш керак, Одам даражасига етиш учун эса, яна шунча йил керак бўлади” деб айтган эканлар. Одам даражасига етишиш учун 2000 йиллик йўлни босиб ўтиш! Тушунаяпсизми? Одам бўлишлик шунчалик қийинми?
Аслида, иймон нима? деган саволга: “ Одамийлик пойдеворига қўйилган қадам”, деб жавоб бериш мантиқан тўғри бўлса керак. Демак, Одамнинг ҳақиқати – унинг кучли иймонида. Фақат кучли иймонгина инсонни Одамийлик пойдеворини мустаҳкамлаб, юксалиш сари қадам қўйишга ундайди.
Зиммамизга юклатилган сир нимада эканлигини озроқ англаётгандакмиз.
Ҳаёт денгизида шўнғишга шай турган муҳтарам ўқувчи! Сиз ўз ҳақиқатингиз – асл моҳиятингиз сари юксалиб боришга журъат қила оласизми?…Алҳамдулиллаҳ! Қила оласиз!

V. ПАЙҒАМБАРЛАР ҲАҚИҚАТИ

Аллоҳнинг Даргоҳига йўл кўрсатувчи мураббийлар
Одам ато билан момо Ҳавво илк бор Ерга тушганларидаги уларнинг аҳволларини тасаввур қила оласизми? Уларнинг кимсасиз Ердаги илк ҳаётлари қандай кечган экан? Нималарни бошларидан ўтказиб, қандай қийинчиликларни кўришмаган экан? Ахир Ер юзида улардан бошқа ҳеч бир одам йўқ эди-ку?! Лекин Аллоҳ уларни ўз ҳолига ташлаб қўймади. Улар ўзлари ўташ керак бўлган ҳолатларни Ҳайй ва Қойюм бўлган Аллоҳнинг Паноҳида ўтаган эдилар.
“Аллоҳ мўминларни сизлардаги ҳозирги ҳолатдек ўз ҳолларига ташлаб қўювчи эмас!…Аллоҳ ўз пайғамбарлари ичидан хоҳлаганларини (илми ғайбдан қисман билдириш учун) танлаб олади..”.(Оли Имрон сураси, 179-оят).
Аллоҳ бандасини ҳеч қачон уни ўз ҳолига ташлаб қўймайди. Раҳмон ва Раҳим эгаси бўлган Аллоҳ инсонни яратибдики, унга зиммасидаги вазифасини англатиш учун, қандай йўлдан юришни кўрсатиш учун ҳар бир авлодга йўлбошловчи – пайғамбарларни юборган. Пайғамбарлар орқали пок-нопокликни, оқ-қорани ажратишни ўргатган.
Агар пайғамбарлар яратувчи ягона Аллоҳ борлиги ҳақида, биз яшаётган моддий оламдан бошқа, ўзимизнинг асл ватанимиз бўлган ғайб олами ҳақида, ўлимдан кейин яна ҳаёт борлиги ҳақида, ҳалол ва ҳаром, яхшилик ва ёмонлик, инсоннинг бу дунёдаги вазифаси ҳақида хабар беришмаганида одамзод бу дунёга худди ҳайвонларга ўхшаб “шундай келиб, шундай кетган” бўлар эди. Шунинг учун ҳам пайғамбарларнинг бу дунёга юборилишида, пайғамбарларнинг маълум бир қийинчиликларни бошларидан ўтказишларида ва бизга “ўзлари ўтаган йўлни” кўрсатишларида Аллоҳнинг улуғ Ҳикмати борлигини биз англашимиз зарур.
Аллоҳ пайғамбарлар орқали бизни “илми ғайбдан қисман” бўлса-да огоҳ бўлишимизни истайди. Ғайб олами билан биз яшаётган моддий олам ҳаёти бир-бири билан параллел равишда кечади ва улар бир-бири билан боғлиқ.
Шу сабаб ҳам У Ер юзига Унинг Даргоҳига олиб борадиган йўлбошловчиларни – пайғамбарларни юборди, Ваҳий юборди, Муқаддас Китобларни туширди. Марҳаматли, Раҳмон, Раҳимлик сифати билан бизга ердаги ҳаётимиздан бошлаб, то Ўзининг Даргоҳигача олиб борадиган йўлни пайғамбарлар орқали кўрсатиб қўйди.
Аллоҳ – мутлақ Мукаммал. У бандаларини ана шу Мукаммаллик сари интилишларини, етишишларини истайди. Бу – ўз-ўзини англамоқлик, огоҳ бўлишлик демакдир.
Улуғ Аллоҳ Ўзи яратган бандасини Ўзининг Даргоҳида бўлишини истайди, жуда ҳам истайди. У бизларни “Лисонут тайр” асаридаги “йўлга чиқмаган” қушлардек бўлиб қолишимизни ёки шира йиғадиган бармоқчаларидан айрилиб, асал қилиш моҳиятидан ва ўз уйидан маҳрум бўлган асаларига ўхшаб қолишимизни истамайди. У бандасининг иймон кучи билан, меҳр-муҳаббат билан йўғрилган топ-тоза биллурдек қалбида Ўз жамолини кўришни истайди.
Балки одамзоднинг Ерда яшаши Аллоҳнинг Қаламида шу мақсадда битилгандир? Қалби биллурдек ярқироқ, олтиндек соф бўлиши учун ҳам инсон пешонасига синовлар битилгандир? Биллур ҳеч қачон ўз ҳолича биллур бўлмаган. Шиша биллурга айланиши учун қандай қийин жараёнлардан ўтади? Олтин ҳам қанча ишловлардан, қанчалик қийин, мураккаб жараёнлардан ўтиб, олтинга айланиши керак! Темир ўз ҳолича қолиб кетса, занглаб чириб кетиши аниқ. Аслида эса одам ҳам “занглаб қолмаслик” учун худди шундай “жараёнлардан соғ-омон ўтиб, ўз ҳолини ўзгартирсагина, ҳақиқий ОДАМ даражасига ета олади. Ҳақиқий одам даражасига етишиш, ана шу синовлардан омон ўтиш учун одамга ҳақиқий йўлбошловчи керак бўлади. Шунинг учун ҳам Аллоҳ инсониятга пайғамбарлар юборди, Ваҳий туширди. У бизга пайғамбарларга эргашишни буюрди. Чунки, Пайғамбарларнинг йўлиОДАМ даражасига етишишга, ўзидан-ўзигача – Аллоҳнинг Даргоҳигача олиб борадиган йўлдир.
Пайғамбарлар ана шундай синов йўлларидан сабот билан ўтган Аллоҳнинг расуллари. Шунинг учун ҳам Аллоҳ фақат пайғамбарларга эргашишни буюрган.
Сиз “Аллоҳ пайғамбарларни юборди”, “Аллоҳ осмонлардан Ваҳий – Муқаддас Китобларни туширди” сўзларини қандай қабул қиласиз? Бу сўзлар сизни бирор марта жиддий ўйлантирганми? Пайғамбарлар билан боғлиқ ҳодисаларни, жараёнларни сиз қандай тасаввур қиласиз? Аллоҳ Ер юзига пайғамбарлар юборганига, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам охирги пайғамбар эканликларига, осмонлардан Ваҳий келганига сизнинг ўзингизнинг қалбингизда тўлиқ ишонч борми? Ёки кимлардир айтгани учун ишонасизми? Бу ҳақда ҳам бир тафаккур қилиб кўринг.
Айтишларича, “Биринчи бўлиб Аллоҳ Пайғамбарлик Руҳини яратади. Бу Руҳни Аллоҳ ўз Нуридан яратган экан. Аллоҳ Ўзи ҳақида бандаларини огоҳ этиш учун Ер юзига юборган пайғамбарларининг барчаси ана шу Руҳдан яратилган эканлар. Шунинг учун ҳам Ер юзига юборилган пайғамбарлар бутун дунёга ажойиб равишда таъсир кўрсата олганлар. Дунё бўйлаб ёруғликни, нурни кўтариб юра олишлари ва атрофга тарата олишлари учун Аллоҳ уларга куч берган эди”. Аллоҳ: “Агар Мен пайғамбарлик Руҳини яратмаганимда, дунёни яратмас эдим”, деб айтган экан. Аллоҳ Пайғамбарлик Руҳини яратганида, у ниҳоят даражада ёрқин ва қайноқ бўлган ва Аллоҳ олдида уялиб, хижолат чекканидан, андиша қилганидан ундан терлар оққан экан. Бу тердан муаттар ҳид таралган экан. Ана шу тердан Аллоҳ атиргулнинг руҳини яратган. Атиргул ҳидининг ажойиблиги, муаттарлиги, қалбларда муҳаббат уйғотувчи кўркамлиги ҳам ана шундан”… деб айтадилар шайх раҳматуллоҳи алайҳ Ҳаким Моинуддин Чиштий ҳазратлари. (Чиштия тариқати асосчиси

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/ulduzhon-nazar/aslingizdek-bulishga-tayermisiz-69918424/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.