Главная страница | Современная зарубежная литература | Çalıquşu

Çalıquşu
Rəşad Nuri Güntəkin
«Çalıquşu», «Bir qadın düşməni», «Yaşıl gecə», «Acımaq», «Yarpaq tökümü», «Qızılcıq dalları», «Göy üzü», «Əski хəstəlik», «Atəş gecəsi», «Dəyirman», «Miskinlər təkkəsi», «Хarabaların çiçəyi», «Qovaq yelləri» kimi 19 roman və bir çox müxtəlif əsərlərin müəllifi olan, qələmi ilə Türk ədəbiyyatına rəng və ahəngdarlıq gətirən Rəşad Nuri Güntəkin 1889-cu ildə İstanbul şəhərində anadan olub. Əsərləri dünyanın bir çox xalqlarının dillərinə çevrilərək geniş oxucu auditoriyası qazanıb. Yazıçının əsərlərinin ssenarisi əsasında çəkilmiş filmlər isə həm Türkiyədə, həmçinin göstərildiyi bütün ölkələrdə tamaşaçıların rəğbətini qazanıb, ən böyük reytinqli filmlərə çevrilib.
İlk dəfə 1922-ci ildə nəşr olunan «Çalıquşu» romanında müəllif əsərin qəhrəmanı Fəridənin – Çalıquşunun simasında çətin və məşəqqətli həyat tərzinə baxmayaraq, öz məhəbbətinə sədaqətini qoruyub saxlayan əsl türk qadınının obrazını ustalıqla qələmə almışdır.
Romanda çoxlu tarixi məqamlar da var…

Rəşad Nuri Güntəkin
Çalıquşu

BİRİNCİ HİSSƏ
B…, sentyabr, 19… il
Dördüncü sinifdə idim. Yaşım on iki olardı. Fransızca müəlliməmiz Aleksi bacı bir gün yazı dərsi verib demişdi: «Həyatdakı ilk xatirələrinizi yazmağa çalışın. Görək nələr tapacaqsınız. Bu, sizin xəyalınız üçün gözəl bir məşq olar».
Heç unutmaram: dəcəlliyimdən, çərənçiliyimdən bezmiş olan mürəbbi bacılar o sinifdə məni yoldaşlarımdan ayırıb bir küncdə, təkadamlıq, kiçik skamyada oturtmuşdular.
Müdirə xanımın söylədiyinə görə, «dərs əsnasında yoldaşlarımla çərənçilik etməyib, müəlliməmi ağıllı-başlı dinləməyi öyrənənə qədər» orada sürgündə qalacaqdım.
Bir yanımda yekə bir taxta dirək vardı. Bu dirək elə uzundraz və dözümlü bir qonşuya bənzəyirdi ki, hər nə etsən, onu hövsələdən çıxarmaq mümkün deyildi. Mən hərdənbir bıçağımın ucu ilə onun ora-burasını kəsib cızırdımsa da, o, bütün bunlara möhkəm bir təmkinlə dözüb səssiz-sədasız dururdu.
O biri yanımda taxta qapıları heç açılmayan uzun bir pəncərə vardı. Bu pəncərə elə bil monastır tərbiyəsinin tələb etdiyi sərin və qəmgin bir alaqaranlıq əmələ gətirmək üçün qayrılmışdı. Mən mühüm bir şey kəşf etmişdim: köksümü skamyaya dirəyib çənəmi bir az yuxarı qaldırdıqda, pəncərənin qapısı arasından göyün bir parçası və böyük bir akasiya ağacının yarpaqları içindən bir mənzilin pəncərəsi ilə balkon məhəccəri görünürdü.
Sözün düzü, bu mənzərə heç də xoşa gələn bir şey deyildi. Pəncərə həmişə örtülü olardı, balkon məhəccərinə çox vaxt xırdaca bir uşaq döşəkcəsi ilə yorğan asılardı.
Ancaq mən hələ bundan da xoşlanardım.
Dərs əsnasında əllərimi çənəmin altında birləşdirib, gözlərimi pəncərənin arasından görünən əsl göyə zillərdim. Yəqin ki, mənim bu vəziyyətim müəllimə bacıların ürəyindəndi. Onlar mənim ağıllanmağa başladığımı güman edib sevinərdilər. Mən isə onların bizdən gizlətmək istədikləri həyatı seyr edərdim. Beləliklə, onları aldadıb, ləzzətlə intiqam alardım.
Aleksi bacı izahatını qurtarandan sonra bizə yazı yazmağı tapşırdı.
Qabaq cərgələrin bəzəyi olan təmkinli sinif əlaçıları o saat işə girişdilər. Mən onların yanında olmaya-olmaya nə yazdıqlarını bilirdim. Sanki onların çiyinləri üstündən boylanıb yazdıqlarını oxumuşdum. Onlar, yəqin ki, bu sayaq şairanə yalanlar uydurmuşdular: «İlk xatirəm budur ki, sevgili anacığım qızıl kimi sarısaçlı başını kiçik çarpayımın üzərinə əymişdir. Onun göy kimi mavi gözləri məhəbbətlə mənə baxıb gülümsəyir…»
Həqiqətdə onların anaları qızıl kimi sarışın saçlı və göy kimi mavi gözlü deyil, başqa cürə də ola bilərdilər. Amma bizim müəllimə bacılardan dərs almış qızlar biçarə anaların saçlarını və gözlərini bu rənglərə boyamağa məcburdurlar. Bu, bizim üçün bir qayda idi.
O ki qaldı mənə, mən başqa cür uşaqdım. Anamı çox kiçik yaşlarımda itirmişdim. Yadımda o qədər də çox şey qalmamışdı. Amma hər halda yəqin bilirdim ki, onun saçları qızılı, gözləri isə mavi deyildi. Buna görə də, onu əslində olduğundan başqa cür qələmə verməyə və bəyəndirməyə heç bir qüvvə məni məcbur edə bilməzdi…
Məni fikir götürmüşdü. Nə yazacaqdım. Məryəm ananın divardakı rəngli şəklinin altından asılmış quqqulu saat durmadan işləyirdi. Amma mən hələ də dayanıb durmuşdum. Başımdakı lenti açdım, saçlarımı yavaş-yavaş gözlərimin üstünə endirməyə başladım.
Bir əlimlə də qələmi ağzıma soxub gəmirə-gəmirə dişlərimin arasında bururdum.
Filosofların, şairlərin yazı yazanda, burunlarını qaşımaq, çənələrinin dərisini çimdikləmək kimi qəribə-qəribə vərdişləri olduğunu eşitmişdim… Qələmi dişləmək və saçlarımı gözlərimin üstünə dağıtmaq da mənim dərin düşüncələrə daldığıma bir əlamətdi.
Yaxşı ki, mən belə dərin düşüncələrə çox tez-tez dalmırdım. Yoxsa həyatım nağıllardakı məşhur çərşənbə qarısı və ocaq anasının[1 - Çərşənbə qarısı və ocaq anası – küpəgirən qarı kimi türk nağıl personajları.] həyatı kimi qaranlıqda keçərdi və mən dünyanı bu qarmaqarışıq saç yığını içindən görərdim.
Aradan illər ötdü. İndi yad bir şəhərdə, yad bir mehmanxana otağındayam. Bitib-tükənmək bilməyən uzun gecənin yalqızlığına dözmək üçün xatirələrimi yazmağa başlayıram. Yenə də uşaq vaxtı etdiyim kimi bir əlimlə saçlarımı çəkib gözlərimin üstünə tökməyə çalışıram.
Bunun səbəbinə gəlincə, elə güman edirəm ki, mən o vaxtlar ətrafdakı həyata həddindən artıq uyan yüngül və diqqətsiz bir uşaqdım. Yəqin ki, bərkə düşəndə tək qalıb öz-özlüyümdə fikirləşmək üçün, gözlərimlə dünya arasında öz saçlarımdan bir pərdə çəkməyə çalışırmışam.
O ki qaldı qələmin ucunu bir kabab şişi kimi ağzıma soxmağa, sözün düzü, onun mənasını özüm də yaxşı bilmirəm. Bütün bildiyim bundan ibarətdir ki, dodaqlarımdan göy mürəkkəb ləkələri heç əskik olmazdı. Yadımdadır ki, mən artıq yekə qız olanda bir gün məktəbdə məni görməyə gələn bir adamın qabağına elə bir halda çıxmışdım ki, guya özümə bığ çəkmişdim. Utandığımdan az qalmışdı ki, yerə girim.
Nədən danışırdım? Bəli… Aleksi bacının verdiyi «İlk xatirə» yazı dərsindən…
Yadımdadır ki, o gün çox fikirləşdim, ancaq belə bir şey yaza bildim:
«Mən, deyəsən balıq kimi göl içində doğulmuşam. Anam bir azca yadımdadır… Atam da, dayım da, əsgər xidmətçimiz Hüseyn də yadıma gəlir… Məni bir gün küçədə qovlayan xırdaca qara köpək də yadımdadır… Bir gün mən səbətdən gizlincə üzüm oğurlayanda barmağımı sancan arını da xatırlayıram… Gözüm ağrıyanda içinə damızdırılan qırmızı dərman da yadıma gəlir… Sevgili xidmətçimiz Hüseynlə bərabər İstanbula gəlişimiz… Bəli, bunlara bənzər bir çox şeylər yadıma gəlir… Amma bunların heç biri ilk xatirə deyil… Bunlar sevdiyim gölün içində iri yarpaqlar arasında çıl-çılpaq çapalamağım qədər köhnə xatirələr deyildir… Dediyim göl dəniz kimi ucsuz-bucaqsız bir göldü… İçində iri-iri yarpaqlar, dörd bir tərəfində ağaclar vardı… Deyəcəksiniz ki, əgər içində yarpaqlar, kənarında da böyük ağaclar vardırsa, bu göl bəs necə dəniz kimi böyük ola bilər? – Vallah, yalan demirəm, buna sizin kimi elə mən özüm də çaşıb qalmışam… Amma beləydi də, mən nə edim?»
Yazım sinifdə oxunanda bütün yoldaşlarım mənə sarı dönüb, qəhqəhə ilə gülüşdülər və yazıq Aleksi bacı onları sakitləşdirmək üçün xeyli əziyyət çəkməli oldu.
Qəribə burasıdır ki, qara paltarı, çubuq kimi nazik, uzun boynu, ağappaq yaxalığı, saray qadınlarının rübəndinə bənzəyən başlığı, sızanaqlı solğun üzü, nar çiçəyi kimi qırmızı dodaqları olan Aleksi bacı indi də qabağıma çıxsa və mənə həmin sualı versə, yəqin ki, o zaman verdiyim cavabdan başqa bir cavab tapa bilməyəcəyəm. Yenə də deyəcəyəm ki, mən balıq kimi elə göl içində doğulmuşdum.
Sonralar oradan-buradan öyrəndiyimə görə mənim dediyim göl Mosul tərəflərdə adı yadımdan çıxmış bir kəndin yaxınlığındadır. Mənim ucsuz-bucaqsız dəniz dediyim şey də qurumuş xırdaca irmağın ağaclar arasında qalmış bir ovuc suyundan başqa bir şey deyilmiş.

Atam o zaman Mosulda xidmət edirmiş. Yaşım iki yaş yarım imiş. Yay o qədər şiddətli keçirmiş ki, şəhərdə qalmaq mümkün deyilmiş. Atam məni anamla bərabər bu kəndə gətirməyə məcbur olubmuş. Özü hər səhər ata minib Mosula gedib, axşamlar, gün batandan sonra qayıdıb gələrmiş.
Anam xəstə imiş. Elə bərk xəstə imiş ki, mən heç yadına düşmürmüşəm.
Bir müddət mənə heç baxan olmayıb… Aylarca xidmətçilərin otağında özbaşına qalmışam. Sonra bir kənddə Fatma adında kimsəsiz bir ərəb qadını tapmışlar… Bu qadının körpəsi yenicə ölübmüş. Qadın məni öz südü ilə bəsləyib, meylini də mənə salıbmış…
İlk illərdə mən bir səhra uşağı kimi böyümüşəm. Fatma məni boğça kimi dalına bağlayıb, qızğın günəşin altında gəzdirərmiş. Mən dalında ola-ola xurma ağaclarının təpəsinə çıxarmış.
Həmin bu vaxtlar biz yuxarıda söylədiyim kəndə gəlibmişik. Fatma hər səhər bir az yeməli şey götürüb mənimlə bərabər bu ağaclığa gələr və məni çıl-çılpaq soyundurub, suya salarmış. Axşama qədər onunla süpürləşib boğuşa-boğuşa mahnı oxuyar, yeyib-içərmişik… Sonra yuxumuz gələndə, qumları komalayıb özümüzə yastıq düzəldər, bədənlərimiz suda, başlarımız quruda, qucaq-qucağa, yanaq-yanağa yatarmışıq…
Mən bu suların içində oynamağa o qədər öyrəşibmişəm ki, Mosula qayıtdıqdan sonra, dənizdən ayrı düşmüş bir balığa dönübmüşəm. Mən hey şıltaqlıq edər, fürsət tapan kimi əynimdəki pal-paltarı çıxarıb atar, çıl-çılpaq küçəyə qaçarmışam…
Fatmanın burnunda, yanaqlarında, biləklərində döymə bəzəklər vardı. Mən bunlara o qədər öyrəşmişdim ki, döyməsi olmayan üzlər mənə çirkin görünərdi. Mənim ilk böyük matəmim Fatmadan ayrılmağım olmuşdu. Biz bir çox yerlər gəzdikdən sonra axır Kərbəlaya gəlib çıxmışdıq. Mən dörd yaşında idim. Bu daha elə yaşdır ki, adam az-çox hər bir şeyi xatırlayır. Fatma üçün yaxşı bir ər tapılmışdı. Dayəmin gəlin olduğu, gərdəyə girdiyi gün lap gözümün önündədir. Üzləri Fatmanın üzü kimi döyməli olduğu üçün, mənə dünya gözəli görünən qadınlarla dolu bir evdə məni qucaqdan-qucağa gəzdirib, Fatmanın yanında oturtdular.
Yadımdadır ki, ortaya qoyulmuş sinilərdə əlimizlə qapışdıra-qapışdıra yemək yeyirdik. Nəhayət, mən yorulduğumdan, zınqırovlu dəflərlə səhəng biçimində olan dümbəklərin əmələ gətirdiyi səs-küydən başım hərləndiyindən, hələ axşamdan dayəmin dizi üstündə yatıb qalmışdım.
Oğlu Hüseyn Kərbəlada şəhid ediləndən Fatimə anamızın sağ olub-olmadığını bilmirəm. Amma yazıq arvad əgər o qara günü görübsə, yəqin ki, onun qopardığı fəryad məni toy sabahı oyanıb özümü yad bir qadının qucağında gördükdə, qopardığım fəryadın yanında heç nə olardı.
Sözün qısası, Kərbəla olandan bəri, zənnimcə, belə hay-küylü bir matəm görməmişdi. Çığırmaqdan səsim tutulandan sonra, böyük adamlar kimi aclıq elan etmişdim.
Dayəmin dərdini bir neçə ay sonra mənə Hüseyn adında bir süvari əsgəri unutdurdu. Hüseyn təlim əsasında atdan yıxılıb şikəst olmuş bir əsgərdi. Atam onu xidmətçi kimi evə gətirmişdi. Hüseyn dəlisov bir adamdı. Məni çox tez sevmişdi. Mən də dayəmə qarşı bağışlanmaz bir vəfasızlıqla, Hüseynin bu sevgisinə könlümü vermişdim. Doğrudur, Fatma ilə bir yerdə yatdığımız halda, Hüseynlə bir yerdə yatmırdıq, amma səhər tezdən, xoruzlarla bir vaxtda gözlərimi açan kimi, özümü onun otağına salıb, ayaqlarımı aşıraraq sinəsində oturardım, sanki ata minərdim, barmaqlarımla göz qapaqlarını açardım.
Fatma məni bağçalara, çöllərə öyrəşdirmişdirsə, Hüseyn də məni qışlaya, əsgərlərin içinə alışdırmışdı. Bu uzunbığlı, yekəpər adamın oyun icad etməkdəki məharətini mən heç kəsdə görməmişəm. Bu oyunların əsl gözəlliyi onların çox qorxulu, həyəcanlı olmasında idi. Məsələn, Hüseyn məni rezin bir top kimi havaya atıb-tutar, ya da qalpağının[2 - Qalpaq – hərbi baş geyimi.] üstünə oturdub, ayaqlarımdan yapışar, atılıb-düşər, fır-fır fırlanardı. Mən, saçlarım bir-birinə qarışmış, gözlərim axa-axa, nəfəsim tıxana-tıxana qışqırmaqdan aldığım ləzzəti ondan sonra heç bir şeydə görməmişəm.
Hərdənbir qəza da olurdu. Amma Hüseynlə aramızda möhkəm bir müqavilə vardı. Oyunda bir yerim inciyəndə mən ağlamayacaq və heç kəsə şikayət etməyəcəkdim. Mən sözümə sədaqətli olmaqdan daha çox Hüseynin bir də mənimlə oynamayacağından qorxduğum üçün, böyük bir adam kimi sirr saxlamağa öyrəşmişdim. Uşaq vaxtı mənə deyərdilər ki, kobudam. Yəqin ki, haqları da varmış. Hər kəslə oynasaydım, onu incidib çığırdardım. Bu vərdiş hər halda Hüseynlə oynadığım oyunlardan qalmış bir yadigardı.
Həmçinin bərkə düşəndə, çox ah-uf etməyib fəlakəti gülər üzlə qarşılamağım da Hüseynin yadigarıdır.
Hüseyn bəzən qışlada anadolulu əsgərlərə saz çaldırar, məni yenə də səhəng kimi təpəsinə qoyub, qəribə oyunlar oynayardı.
Bir zaman da onunla at oğurluğuna qızışmışdıq. Atam evdə olmayanda, Hüseyn axurdan atı oğurlar, məni qucağına oturdub saatlarca çöllərdə gəzdirərdi. Ancaq bu əyləncəmiz uzun sürmədi. Babalı öz boynuna, amma yəqin ki, aşpaz qadın xəbərçilik edib bunu atama şeytanlamışdı. Yazıq Hüseyn atamdan iki sillə yedi və bir də ata yanaşmağa cəsarət etmədi.
Deyirlər ki, əsl məhəbbət dava-şavasız olmaz. Biz də Hüseynlə gündə ən azı dörd-beş dəfə dalaşardıq.
Mənim qəribə küsmək qaydam vardı. Otağın bir küncündə yerə çömbəlib üzümü divara çevirərdim. Hüseyn üç-dörd dəqiqə məni bu halda qoyduqdan sonra, halıma yanar, birdən-birə belimdən yapışıb, bağırda-bağırda havaya qaldırardı.
Bir az da qucağında şıltaqlıq etdikdən sonra, nəhayət, onun çənəsindən öpməyə razı olardım və barışardıq.
Hüseynlə yoldaşlığımız iki il sürdü. Ancaq o zamanın illəri indikilərə bənzəməzdi. O qədər uzun, o qədər uzun idi ki…
Uşaqlıq xatirələrimi danışanda, hey Fatmanı, Hüseyni yad etməyim bir az ayıb olmurmu?
Mənim atam Nizaməddin adında bir süvari minbaşısı idi. Anamla evləndiyi il, onu Diyarbəkirə göndəribmişlər, o gedən gedibmiş. Daha bir də İstanbula qayıtmayıbmış. Diyarbəkirdən Mosula, Mosuldan Hankına, ordan Bağdada, Kərbəlaya[3 - Diyarbəkir – Türkiyədə şəhərdir. Mosul, Bağdad, Kərbala – Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl Osmanlı imperiyasına daxil olan İraq şəhərləridir.] keçibmiş, heç yerdə bir ili axıra qədər qalmayıbmış…
Deyirlər ki, anam mənə bənzəyirmiş. Onun hələ atamla evləndiyi ildən qalma bir şəkli vardır ki, lap elə bil mənim şəklimdir. Amma yazıq qadın sağlamlıq cəhətindən mənim kimi deyilmiş. Çox zəifmiş. Onun bədəni bitib-tükənməyən səyahətlərə, dağların sərt havasına, çöllərin istisinə tab gətirə bilmirmiş. Yəqin ki, bir xəstəliyi də varmış. Ancaq yazıq qadın bütün evlilik həyatında bu xəstəliyi gizlətməyə çalışıbmış… Neyləsin, axı atamı çox sevirmiş. Qorxurmuş ki, onu zorla atamdan ayırarlar…
İstanbuldan getdikcə uzaqlaşan atam, hər dəfə yeni səfərə çıxanda anama deyərmiş:
– Gəl səni heç olmasa bir mövsümlüyə, iki aylığa ananın yanına göndərim. O yazıq da qocalmışdır… Yəqin səni çox görmək istəyir.
Ancaq anam az qala üzə durub deyirmiş:
– Şərtimizdə bu vardımı? İstanbula bərabər qayıtmayacaqdıqmı?..
Anam öz xəstəliyi üçün də belə deyirmiş:
– Məndə bir şey yoxdur… Bir az yorğunam… İki gün əvvəl hava bir az dəyişdi, ondan oldu, keçib gedər…
O, İstanbulu görmək istədiyini də atamdan gizlədirmiş… Ancaq bu, mümkündürmü?
Anam yatdıqdan sonra hələ iki dəqiqə keçməmiş atamı oyadıb, yuxuda Qələndərdəki yaylaq köşkümüzü, ətrafdakı qoruq meşəliyi, yaxud Bosfor boğazının sularını gördüyünü danışarmış… Bir neçə dəqiqəlik yuxuda bu qədər çox şey görmək, adamın o yerləri hər halda lap çox arzuladığını göstərmirmi?
Nənəm Sərəsgər qapısına[4 - Sərəsgər qapısı – hərbiyyə nazirliyi.], saray məmurlarının evlərinə gedib, atamı İstanbula dəyişmək üçün ağlayıb-sızlayırmış. Ancaq bu yalvarmalar heç bir nəticə vermirmiş.
Nəhayət, anamın xəstəliyi şiddətlənəndə atam heç olmasa, onu İstanbula aparmaq üçün bir ay icazə istəyib, cavab gözləmədən yola düşübmüş.
Kəcavələr içində çölü keçməyimiz bugünkü kimi yadımdadır.
Beyrutda dəniz havası anamı bir az dirçəldən kimi olmuşdu. Qonaq olduğumuz evdə anam məni öz yatağında oturdub, saçlarımı darayıb, əllərimi kirli, düymələrimi düşmüş görəndə başını köksünə əyib ağlayırdı.
Anam bir gün lap ayağa qalxdı. Sandığından yeni paltarını çıxardıb bəzəndi. Axşamüstü atamı qarşılamaq üçün aşağı endik. Atam mənim yadımda bir az vəhşi təbiətli, sərt bir əsgər kimi qalmışdır. Ancaq anamı ayaq üstə görəndə, onun sevinib yüyürdüyünü, yeni ayaq açmış bir uşaq kimi anamın biləklərindən tutub ağladığını heç unuda bilmirəm…
Bu, bizim bir yerdə keçirdiyimiz axırıncı gün oldu. Ertəsi gün anamı açıq bir sandığın yanında, başı paltar boğçasının üstünə düşmüş, dodaqlarında qan ləkəsi olduğu halda ölmüş gördülər!
Altı yaşında uşaq bir çox şeyləri başa düşər. Ancaq mən nədənsə heç bir şey sezməmişdim. Olduğumuz ev çox tünlükdü. Bir çox günlər böyük bir bağçada uşaqlarla boğuşduğumuz, Hüseynlə bərabər küçələrdə, dəniz kənarlarında, məscid həyəti kimi hay-küylü yerlərdə gəzdiyimiz yadımdadır.
Anamı yad bir torpaqda dəfn etdikdən sonra, atam İstanbula qayıtmaq istəməyibmiş… Yəqin ki, bir az da nənəm və xalalarımla üz-üzə gəlməkdən çəkinirmiş. Ancaq bununla bərabər, məni onların yanına göndərməyi bir vəzifə bilibmiş. Bir də, təbii ki, gündən-günə böyüyən bir qız uşağının qışlada əsgərlər arasında tərbiyə etməyin imkansızlığını da düşünübmüş…

Məni İstanbula əsgər xidmətçimiz Hüseyn gətirdi.
Əla bir paroxodda, yöndəmsiz bir ərəb əsgərinin qucağında xırdaca bir qız uşağı… Bu mənzərə paroxoddakılardan bir çoxuna kim bilir nə qədər qəribə görünürdü. Ancaq bu səyahətə Hüseyndən başqa hər kəslə çıxsaydım, yəqin ki, bu qədər xoşbəxt ola bilməzdim.
Yaylaq köşkümüzün arxasındakı qoruq meşəlikdə bir daş hovuz, bu hovuzun kənarında qolları çiynindən qopmuş çılpaq bir uşaq heykəli vardır.
Gəldiyim ilk günlərdə günəş və rütubətdən qaralmış bu qırıq heykəl mənə şikəst bir ərəb uşağını xatırladırdı. Deyəsən payız idi, çünki hovuzun yaşılımtraq sularının üzü qızıl yarpaqlarla örtülmüşdü. Bu yarpaqlara tamaşa edəndə, suda bir neçə qırmızı balığın üzdüyünü gördüm, nənəmin min zəhmətlə bəzəyib naxışladığı üst köynəyim və yeni çəkmələrimlə hovuzun içinə atıldım.
Ətrafda yaman hay-küy qopdu. Başıma nə gəldiyini anlamağa macal tapmamış, xalalarım məni qucaqlarına alaraq yuxarı apardılar. Bir yandan öpüb bir yandan danlayaraq, üst-başımı dəyişdirirdilər.
Bu hay-küy və çaxnaşmadan gözüm qorxduğu üçün, daha hovuza girməyə cəsarət etmirdim, kənardakı çınqılların üzərinə üzüqoylu uzanaraq başımı suya sallayırdım.
Bir gün yenə bu vəziyyətdə balıqlara tamaşa edirdim. Hər şey bugünkü kimi gözümün önündədir. Məndən bir az arxada nənəm bağça skamyasında oturmuşdu. Həmişəki kimi şalı yenə çiynində idi. Hüseyn namaz qılırmış kimi, onun yanında diz çökmüşdü.
Yavaş-yavaş söhbət edirdilər. Yəqin ki, türkcə danışırdılar, çünki nə söylədiklərini anlaya bilmirdim, amma səslərindən, hərdənbir mənə baxmalarından şübhələndim. Dovşan kimi qulaqlarımı şəklədim. Dişimlə qopardıb hovuza atdığım simit[5 - Simit – bublik.] qırıntılarının dövrəsinə yığışan qırmızı balıqlara daha fikir verməyib, nənəmlə Hüseynin suya düşmüş əkslərinə baxırdım. Hüseyn mənə baxarkən yenə yaylıq ilə gözlərini silirdi. Uşaqların bəzən öz yaşlarına uyğun olmayan qəribə duymaq qabiliyyətləri vardır.
Onların söhbətlərindən sui-qəsd qorxusu duydum, yəqin ki, Hüseyni məndən ayıracaqdılar.
Nə üçün? Bu incəlikləri başa düşən yaşda deyildim. Amma yaxşı bilirdim ki, bu ayrılığın qarşısını almaq günəşin batmasını, yağışın yağmasını dayandırmaq kimi mümkün olmayan bir işdi.
O gecə nənəmin çarpayısına bitişik olan kiçik çarpayımda birdən-birə gözlərimi açdım. Başımızın üstündə yanan qırmızı gecə qəndili sönmüşdü. Ancaq pəncərədən düşən ay işığı otağı işıqlandırmışdı. Yatıb yuxumu almışdım. Ürəyimdə dözülməz bir sıxıntı vardı. Mən yerimdə dirsəklənib bir müddət nənəmə baxdım, onun yatdığını yəqin etdikdən sonra yavaşca çarpayımdan endim. Pəncə üstə yeriyib otaqdan çıxdım. Başqa uşaqlar kimi qaranlıq və yalnızlıqdan qorxmazdım. Pilləkən taxtaları cırıldadıqca, böyük adam kimi ehtiyatla yerimdə dururdum, ağır-ağır aşağı dəhlizə endim.
Qapıların sürgülərini vurub bağlamışdılar. Ancaq bağça qapısının yanındakı pəncərə açıq qaldığından, oradan atılıb bayıra çıxmaq mənim üçün bir saniyəlik iş oldu.
Hüseyn bağçanın o biri başındakı bağban daxmasında yatardı. Gecə köynəyimin uzun ətəkləri ayaqlarıma dolaşa-dolaşa ora yüyürdüm, Hüseynin çarpayısına dırmaşdım.
O bərk yatardı. Elə Ərəbistanda olanda da səhərlər onu oyatmaq çətin bir iş idi. Bunun üçün köksünə oturub atılıb-düşmək, uzun bığlarını cilov kimi tutub çəkmək və bir qədər bağırmaq lazım gəlirdi. Amma bu gecə mən onu oyatmaqdan qorxurdum. Oyanarsa, məni əvvəllərdə olduğu kimi qucağında yatırtmağa razı olmayacağını, bütün yalvarışlarıma baxmayaraq, məni qucağına alıb nənəmə verəcəyini yəqin bilirdim.
Mən isə bu son gecəni onunla bir yerdə keçirmək istəyirdim.
Həmin bu yersiz hərəkətim yaxın zamanlara qədər ailə içində dönə-dönə söylənirdi.
Nənəm səhərə yaxın oyanıb məni yatağımda görməyəndə dəli kimi olubmuş… Bir neçə dəqiqə içində bütün köşkdəkiləri ayağa qaldırıbmış; əllərində lampalarla, şamdanlarla bağçalara, dəniz kənarına axışıbmışlar… Çardaqdan tutmuş küçəyə qədər, qayıq saxlanan yerdən tutmuş hovuzun iki qarış suyuna qədər hər yeri axtarıblarmış… Qonşu əkin yerindəki bostan quyusuna da fənər salladıblarmış.
Axırdan-axıra nənəm Hüseyni xatırlayaraq onun otağına yüyürüb, məni əsgərin boynuna bərk-bərk sarılıb yatmış görübmüş.
Ayrılıq gününün faciəsini hələ də xatırlayır və gülürəm. Ömrümdə o günkü qədər dəlilik etdiyim yadıma gəlmir. Hüseyn qapının yanında çöməlib, yekə bığlarından utanmadan ağlayır. Mən Bağdadda, Suriyada[6 - Suriya – o zamanlar Osmanlı imperiyasına daxil idi.] ərəb dilənçilərindən öyrəndiyim duaları oxuya-oxuya nənəmin, xalalarımın ətəklərini öpürdüm.

Romançılar qəmli adamı çiyinləri çökmüş, gözləri sönmüş, hərəkətsiz və səssiz bir insan kimi, daha doğrusu, miskin bir şəkildə təsvir edirlər.
Məndə isə həmişə bunun əksi olur. Nə zaman dərin bir dərdə düşsəm, gözlərim parlar, tövr və hərəkətlərim nəşəli olar, özüm coşar-daşaram. Dünya vecimə gəlməz, qəhqəhə çəkib gülərəm, cürbəcür dəcəllik və dəliliklər edərəm. Bununla bərabər elə sanıram ki, yaxın adamı olmayan və ürəyini başqalarına aça bilməyən adamlar üçün bu, daha yaxşı bir şeydir.
Hüseyndən ayrıldıqdan sonra özümü məhz belə aparırdım. Lap qudurmuşdum: məni əyləndirmək üçün köşkə gətirilən qohum-əqrəba uşaqlarına hücum edib onları əzişdirirdim.
Ancaq Hüseyni elə tez yaddan çıxarmışdım ki, bunu yadlar mənim üçün vəfasızlıq saya bilərdilər. O qədər də yaxşı xatırlamıram, amma deyəsən Hüseynə, doğrudan da, acığım tutubmuş. Yanımda adı çəkiləndə mən üz-gözümü turşudub, yeni öyrənməyə başladığım türk dilində belə deyirdim: «Hüseyn pis, Hüseyn çirkin, ədəbsiz… Ö-ö-ö…»
Bununla bərabər, mənim pis və çirkin dediyim o yazıq Hüseynin, Beyruta çatan kimi, mənə göndərdiyi bir qutu xurma acığımı yatırdan kimi olmuşdu. Mən bu xurmaların qurtarmasından bir fəlakət kimi qorxurdum, amma bununla belə, bir oturumda hamısını silib-süpürdüm. Yaxşı ki, çəyirdəkləri qalmışdı. Həftələrlə bu çəyirdəklərlə əyləndim. Onların bir qismini iri qatır muncuqlarına qarışdırıb ipə düzdüm. Yamyamların boyunlarına taxdıqları gözəl bir həmail kimi boynuma asdım. Qalanlarını bağçanın ora-burasına əkdim. Aylarca hər səhər kiçik suçiləyən ilə onları sulayır, bağçada bir xurma meşəsi əmələ gələcəyini gözləyirdim.
Yazıq nənəm çaşıb qalmışdı. Məni yola vermək, doğrudan da, mümkün deyildi. Səhər alaqaranlıqda oyanaraq gecə yorğunluqdan bihuş düşənə qədər hay-küy salıb dəcəllik edərdim. Mənim səsim kəsiləndə köşkdəkilər az qala qorxuya düşərdilər. Çünki bu hal o deməkdi ki, mən ya bir yerimi kəsib səssiz-sədasız qanımı saxlamağa çalışıram, ya bir yerdən yıxılıb ağrıdan çığırmamaq üçün hardasa qovruluram, ya da stulların ayaqlarını mişarlamaq, döşəküzlərini boyamaq kimi ziyanəvər bir işlə məşğulam…
Bir gün bezdən və taxta parçalarından quşlara yuva qurmaq üçün ağacların başına dırmaşırdım. Bir başqa gün də ocaq bacasından daş atıb aşpazı qorxutmaq üçün dama çıxırdım…
Köşkə tez-tez bir doktor gəlib-gedərdi. Bir gün qapıda bu doktoru gözləyən boş faytona minib atları qamçıladım. Bir gün də yekə bir paltaryuyan təknəni sürüyə-sürüyə dənizə salıb içinə oturdum, ləpələr məni çəkib apardı. Bilmirəm başqalarında da belədir, ya yox? Bizim ailədə yetimlərə əl qaldırmaq günah sayılırdı. Mən heç dözülə bilməyən dəcəlliklər edəndə də aldığım cəza bundan ibarət olardı ki, qolumdan tutub bir otağa salar və qapını bağlardılar.
Bütün uşaqların «saqqallı əmi» deyə çağırdıqları qəribə bir qohumumuz vardı. Bu saqqallı əmi mənim əllərimə «övliya barmaqlığı»[7 - Övliya barmaqlığı – pir barmaqlığı.] deyərdi. Çünki barmaqlarım bircə gün də yarasız-kəsiksiz olmaz, həmişə xına qoyulmuş kimi bez parçaları ilə sarınmış olardı.
Öz yaşıdlarımla heç cür yola getməzdim. Qohumlarımızın yaşca özümdən çox böyük olan uşaqlarının da gözlərini qorxutmuşdum. Tək-tək hallarda ürəyimdə məhəbbət oyansaydı, bu da ayrı bir fəlakət olardı. İnsan kimi sevməyi, sevdiyimi gözəl-gözəl əzizləməyi öyrənməmişdim. Sevdiyim adamın üstünə bir canavar balası kimi atılıb, qulaqlarını dişlər, üzünü cırmaqlar, didişdirə-didişdirə dəli edərdim.
Qohumlarımızın uşaqları arasında yalnız bir nəfərdən nə isə çəkinərdim; onun qarşısında bir qədər cəsarətsizdim.
Bu, Bəsimə xalamın oğlu Kamran idi… Amma ona da uşaq demək o qədər düz olmazdı. Əvvəla, yaşca məndən böyükdü. Həm də çox ədəbli, ağır oğlandı. Uşaqlara qarışmaqdan xoşlanmazdı, əllərini ciblərinə qoyaraq dəniz kənarında gəzər, yaxud ağacların altında oturub kitab oxuyardı.
Kamranın qıvrım, sarı saçları, ağ, incə, parlaq dərisi vardı. Dərisi o qədər parlaq idi ki, cəsarət edib qulaqlarından yapışsaydım və yaxından yanaqlarına baxsaydım, yəqin ki, orada özümü güzgüdəki kimi görərdim.
Bununla bərabər, çəkindiyimə baxmayaraq, bir gün Kamranla da dalaşdım. Dəniz kənarından səbətə qoyub apardığım bir qaya parçasını onun ayağına saldım. Bilmirəm daş çox ağır idi, yoxsa o çox zərifdi, amma birdən bərk çığırdı və fəryad qopdu. Özümü itirdim. Bir meymun cəldliyi ilə bağçadakı böyük çinara dırmaşdım. Nə danlamaqla, nə təhdidlə, nə də yalvarmaqla məni aşağı düşürdə bilmədilər. Nəhayət, bağbanı mənim dalımcan ağaca çıxartdılar. Amma o çıxdıqca, mən daha yuxarılara qalxırdım. Axırda yazıq bağban başa düşdü ki, əgər ağaca çıxmağa davam edərsə, ağırlığıma davam gətirməyən incə budaqlara çıxmaqdan çəkinməyəcəyəm və bir qəza baş verəcəkdir. Odur ki, aşağı endi.
Müxtəsər, o gecə hava qaralanadək quş kimi ağac budağında oturub qaldım.
Yazıq nənəmdə ürək-göbək qoymamışdım. Yazıq arvad məni lap çox istəyirdi. Bəzən səhərlər o, hələ yatıb yorğunluğunu almamış mənim hay-küyümə oyanıb öz yatağında oturar, qollarımdan yapışıb silkələyə-silkələyə anamın dalınca deyinərdi: «Özün öldün getdin, mənim də yaxamı qoca vaxtımda bu odun-alovun əlində qoydun!»
Ancaq bu da yəqindi ki, əgər anam bu dəqiqələrdə nənəmin qarşısına çıxıb deyə bilsəydi ki, «bu od-alovu çox istəyirsən, yoxsa məni?» Nənəm, sözsüz ki, məni bağrına basıb anamı gəldiyi yerə göndərərdi.
Əlbəttə, xəstə qarının yorğunluğunu almadan yuxudan oyanması çətindi. Amma unutmamaq lazımdır ki, bədəni dincəlmiş, qəlbi isə dərdli olan bir adamın yataqda oyanması və fikir çəkməsi də asan deyildi…
Müxtəsər, verdiyim əziyyətlərə baxmayaraq, inanıram ki, nənəm mənimlə təsəlli tapırdı.

Nənəmi itirdiyimiz zaman doqquz yaşında idim. Atam da təsadüfən İstanbulda idi.
Yazığı bu dəfə də Trablisdən Arnavudluğa[8 - Arnavudluq (indiki Albaniya) – o zaman Osmanlı imperiyasına daxil idi.] təyin etmişdilər. İstanbulda ancaq bir həftə qala biləcəkdi.
Nənəmin ölümü onu çətin vəziyyətdə qoymuşdu. Subay bir zabit doqquz yaşında qız uşağını dalınca salıb dağa-daşa sürükləyə bilməzdi. Atam nədənsə məni xalalarımın yanında qoymaq istəmir, yəqin ki, onların qoltuğuna sığınmış bir vəziyyətə düşəcəyimdən qorxurdu. Nə düşündüsə düşündü, bir sabah mənim əlimdən tutub paroxoda mindirdi. İstanbula keçirdi, körpüdə bir faytona minib bitməz-tükənməz yoxuşlardan çıxdıq, bazarlardan keçdik, sonra böyük bir daş binanın qapısı önündə durduq.
Bura mənim on il gecəli-gündüzlü qalacağım «Bacılar məktəbi» idi. Bizi qapının yanında pəncərələrinin pərdələri və taxta qapıları örtülü boş bir otağa saldılar.
Yəqin ki, hər bir şey əvvəlcədən danışılıb hazırlanmışdı, bir az sonra içəri girən qara geyimli bir qadın mənə sarı gəldi, başındakı ağ başlığın ucları qəribə bir quşun qanadları kimi saçlarıma toxundu, o, yaxından üzümə baxıb yanağımı sığalladı.
Yadımdadır, məktəbə ilk dəfə ayaq basdığım günün özü də bir qəza, bir dəcəlliklə başlandı.
Atam müdirə bacı ilə danışanda mən otaqda gəzməyə, gördüyüm şeyləri əlləşdirməyə başladım. Barmağımı üzərindəki rəngli şəkillərə vurmaq istədiyim bir güldan yerə düşüb qırıldı.
Atam qılıncını şaqqıldadaraq yerindən sıçradı, təşvişlə qolumdan yapışdı.
Sınmış güldanın sahibi müdirə bacı isə, əksinə, gülürdü. Əllərini yelləyə-yelləyə atamı sakitləşdirməyə çalışırdı.

Məktəbdə mən güldandan başqa daha nələr qıracaqdım! Evdəki dəcəlliyim orada da davam edirdi. Bu bacılar ya doğrudan da mələk kimi səbirli insanlardı, ya da mənim xoşa gələn cəhətim vardı. Yoxsa, heç cür mənim əziyyətlərimə dözmək mümkün deyildi.
Sinifdə həmişə çərənçilik edər, orda-burda gəzərdim.
Pilləkənləri başqa qızlar kimi çıxıb-düşməzdim. Mütləq bir küncdə gizlənər, yoldaşlarımın aşağı enməsini gözlər, sonra ata minən kimi məhəccərin üstünə atılıb yuxarıdan aşağı sürüşərdim. Ya da ayaqlarımı bir-birinə yapışdıraraq, hoppana-hoppana pillələrdən atlanardım.
Bağçada quru bir ağac var idi. Fürsət tapan kimi bu ağaca dırmaşdığımı və təhdidlərə qulaq asmadan tənəffüsün sonuna qədər budaqdan-budağa atıldığımı görən müəllimə bir gün bağırdı: «Bu uşaq insan deyil, çalıquşudur!»
Elə o gündən sonra mənim əsl adım unuduldu, hamı məni Çalıquşu çağırmağa başladı.
Bilmirəm necə oldusa, sonradan bu ad ailə arasında da yayıldı və Fəridə adı bayram paltarı kimi tək-tək günlərdə işlədilən rəsmi bir ad olub qaldı.
Çalıquşu adı həm mənim xoşuma gəlir, həm də işimə yarayırdı. Yersiz bir iş görəndə, məndən şikayət edildiyi vaxt çiyinlərimi saymazyana atıb deyərdim: «Mən neyləyim… Çalıquşudan nə gözləmək olar?..»
Hərdən məktəbimizə, çənəsində keçi saqqalına bənzəyən kiçik saqqalı olan eynəkli bir keşiş gələrdi. Bir gün qayçıyla saçımdan bir çəngə kəsib yapışqanla çənəmə yapışdırmışdım. Müəllimə mənim tərəfimə baxanda, çənəmi ovuclarımın içində gizlədirdim, başını o yana çevirəndə əllərimi açıb saqqalımı yırğalaya-yırğalaya keşişi yamsılayır, uşaqları güldürürdüm. Müəlliməmiz bu qəhqəhələrin səbəbini heç cürə başa düşə bilmir, acığından bərk-bərk bağırırdı.
Birdən başımı sinfin koridora açılan pəncərəsinə çevirdim. Nə görsəm yaxşıdır: müdirə bacı pəncərə şüşəsinin ardından mənə baxır!
Çaşdığımdan nə eləsəm yaxşıdır? Boynumu büküb barmağımı dodağıma apardım, «sus» işarəsi etdim. Sonra da barmaqlarımın ucu ilə ona bir öpüş göndərdim.
Məktəbin ən böyüyü bu müdirə bacı idi. Ən qoca müəllimlərə qədər hamı onu Allah sayırdı. Müəlliməyə qarşı mənimlə əlbir olmasını ondan rica etməyim qadını nəşələndirdi. Sinfə girərsə, ciddiyyətini mühafizə edə bilməyəcəyindən qorxurmuş kimi, gülə-gülə barmağı ilə məni hədələyərək, koridorun qaranlığında yox oldu.
Müdirə bacı bir gün də məni yeməkxanada yaxalamışdı. Mən sinifdən oğurlayıb gətirdiyim zibil səbətinə yemək artıqlarını doldurmaqla məşğuldum.
O, sərt bir səslə məni yanına çağırdı:
– Bura gəl, Fəridə, bu nə işdir görürsən?
Mən bu işdə heç bir pislik görmürdüm. Gözlərimi qaldırıb onun üzünə baxdım, dedim:
– Köpəklərə yemək vermək pis işdirmi, masör[9 - Hərfi mənada mənim bacım, dini məktəbdə müəllimlərə belə müraciət edirdilər.]?
– Hansı köpəklərə? Nə yemək?
– Xarabalıqdakı köpəklərə… Ah, masör, məni görəndə, nə qədər sevindiklərini bilsəydiniz… Dünən axşam lap tinin başında məni qarşıladılar, ayaqlarıma dolaşmağa başladılar… Dedim: «Gözləyin… nə edirsiniz?.. Xarabalığa çatmamış vermərəm!» Zalımlar heç söz başa düşmürlər, məni yerə yıxmaq istəyirdilər… Mənim də tərsliyim tutdu, səbəti ətəklərimin arasında möhkəm sıxdım… Az qala məni parçalamışdılar… Yaxşı ki, ordan bir simitsatan keçirdi, məni qurtardı.
Müdirə bacı gözlərini gözlərimə dikib məni dinləyirdi.
– Yaxşı, bəs sən məktəbdən necə çıxdın? – deyə soruşdu.
Heç çəkinmədən dedim:
– Camaşırxananın arxasındakı divardan atıldım.
Müdirə bacı böyük bir fəlakət xəbəri eşidibmiş kimi, əlləri ilə başını tutaraq dedi:
– Necə cəsarət etdin?
Mən sadəcə cavab verdim:
– Narahat olmayın, masör… Divar çox alçaqdır…
Həm də necə ola bilər ki, qapıdan çıxım? Qapıçı məni heç buraxarmı? Birinci dəfə onu «masör Terez səni çağırır», – deyə aldatdım, qaçdım… Rica edirəm siz də mənim yalanımın üstünü açmayın… Çünki qorxuram köpəklər ac qalar…
Bu bacılar nə qəribə insanlardır. Zənnimcə, başqa bir məktəbdə bunu etmiş olsaydım, ya həbs olunardım, ya da başqa bir cəza alardım.
Müdirə üz-üzə duraq deyə çömbəldi və dedi:
– Əzizim, heyvanları qorumaq gözəl şeydir, amma itaətsizlik etmək yaxşı deyil… Səbəti mənə ver… Mən artıqları qapıçı ilə köpəklərə göndərərəm.
Həyatda yəqin ki, heç kimsə məni bu qadın qədər sevməmişdir.
Bacıların buna bənzər hərəkətləri o zaman mənim üçün küləyin qayaya təsiri kimi bir şeydi. Mənim dəcəlliyimə, intizamsızlığıma mane ola bilməzdi. Amma zaman keçdikcə bunlar gizli-gizli qəlbimə işləmiş, məndə silinməz izlər buraxmışdı. Əlacsız bir zəiflik və rəhmdillik kimi ürəyimə çökmüşdü.

Bəli, mən doğrudan da qəribə, anlaşılmaz bir uşaqdım. Müəllimələrimin zəif damarlarını tutmuşdum. Hər birinin daha çox nədən inciyəcəyini yaxşı-yaxşı öyrənər, ona görə də işgəncələr hazırlardım.
Məsələn, Matilda bacı adında qoca və son dərəcə dindar bir musiqi müəlliməmiz vardı. O, divardakı Məryəm heykəlinin önündə, gözləri yaşara-yaşara dua edəndə, heykəlin ətrafında uçuşan milçəkləri göstərərək: «Masör, əziz anamızı mələklər ziyarətə gəlmişlər», – deyib ən sevər yerindən sancardım.
Bir başqa müəlliməmizin son dərəcə təmizkar və vasvası olmasına diqqət etmişdim. Onun yanından keçəndə, qələmimin yaxşı yazmamasından şikayət edə-edə qələmi bərk silkələrdim. Yazığın ağappaq yaxasına mürəkkəb sıçradardım.
Bir müəlliməmiz də vardı ki, həşəratlardan çox qorxardı. Mən kitablardan birində rəngli əqrəb şəkli tapıb qayçı ilə ətrafını kəsdim, sonra bu kağız parçasını yeməkxanada tutduğum iri bir eşşəkarısının arxasına yapışqanla yapışdırdım. Axşam mütaliəsində bir bəhanə ilə müəllimənin yanına gəlib, bunu stolun üstünə buraxdım.
Mən müəllimə bacını sözə tutarkən, eşşəkarısı yeriməyə başlamışdı. Yazıq qız qaz lampasının işığında qorxunc bir əqrəbin qısqaclarını, quyruğunu titrədə-titrədə stolun üzərində yeridiyini görəndə fəryad qopardı. Yanındakı xətkeşi qapıb bir vuruşda arını stolun üstünə yapışdırdı. Sonra arxasını divara dayayıb əlini üzünə tutaraq, bir anlığa huşunu itirdi. Həmin gecə mən də yata bilmədim, yatağımda bir böyrü üstdən, o biri böyrü üstə çevrildim.
On iki yaşım olardı. Mən ar və həyanın nə olduğunu daha başa düşürdüm. Odur ki, müəlliməmə qarşı etdiyim bu hərəkətdən utanırdım. Qəbahətimin asanlıqla bağışlanmayacağını da anlayırdım. Ertəsi gün, yəqin ki, məni dindirməyə çağıracaqdılar və kim bilir başıma nə gələcəkdi.
Yuxuda müdirə bacını bir neçə dəfə qarşımda gördüm. Acıqlı-acıqlı üstümə gəlir, gözlərini bərəldib bağırırdı.
Ertəsi gün birinci dərs hadisəsiz keçdi. İkinci dərsin qurtarmasına az qalmışdı ki, qapı aralandı. Bacılardan biri içəri girib müəlliməyə nə isə dedi, sonra məni əli ilə bayıra çağırdı. Dəhşət!
Mən çiyinlərimi yığaraq dilimi dişlədim, fikirli-fikirli bayıra çıxdım, içəridə uşaqlar gülüşür, müəllimə xətkeşi yavaş-yavaş stola vurub onları sakit etməyə çalışırdı.
Bir az sonra müdirə bacının otağında idim. Amma təəccüblüdür! Müdirənin çöhrəsi röyada gördüyümə heç bənzəmirdi. Elə bil, əqrəbli eşşəkarısı oyununu icad edən və müəllimənin özündən getməsinə səbəb olan dəcəl mən yox, müdirə özü imiş.
Müdirənin üzü qəmli idi, dodaqları titrəyirdi. Əlimdən tutub bağrına basmaq istəyirmiş kimi bir hərəkət etdi, sonra yenə buraxdı.
– Fəridə, qızım… Sənə bir xəbər verəcəyəm… Acı bir xəbər… Atan bir azca xəstədir… Bir azca deyirəm, amma deyəsən bərk xəstədir…
Müdirə bacı əlindəki kağız parçasını burur, sözünün ardını gətirə bilmirdi.
Bu vaxt məni sinifdən gətirən bacının yaylığı üzünə tutaraq bayıra çıxdığını gördüm.
İşin nə yerdə olduğunu anlamışdım. Bir şey söyləmək istəyirdim. Amma müdirə bacı kimi mənim də dilim qurumuşdu. Başımı çevirib açıq pəncərədən bayırdakı ağaclara baxdım. Onların gün düşmüş təpələrində qaranquşlar uçuşurdu.
Birdən-birə mən də onlar kimi canlandım.
– Anladım, masör, – dedim, – narahat olmayın… Nə edək? Hamımız öləcəyik…
Bu dəfə müdirə bacı başımı köksünə dayayıb uzun müddət buraxmadı.
Bir az sonra xalalarım, qəbul günü olmadığına baxmayaraq, məni görməyə gəldilər. İzn alaraq məni evə aparmaq istədilər. Razı olmadım. İmtahanların çox yaxın olduğunu söylədim. Bununla bərabər, imtahanların çox yaxın olması mənim o gün həmişəkindən daha çox dəcəllik etməyimə mane olmadı. Belə ki, axşam mütaliəsində məni şiddətli qızdırma tutdu, tənbəllərin etdikləri kimi qollarımı skamyanın üstünə qoyub yuxuladım və o gecə yemək yemədim.
Yay tətillərini Bəsimə xalamın Qozyatağındakı köşkündə keçirirdim.
Burdakı uşaqlardan mənə xeyir yoxdu. Bəsimə xalamın qızı Nəcmiyyə anasının dizindən ayrılmayan səssiz bir uşaq idi. Həmişə xəstə olurdu. Böyük qardaşı Kamrana çox oxşayırdı.
Yaxşı ki, ətrafda mühacir[10 - Mühacir – qaçqın, o zamanlar Balkanlardan qaçıb gəlmiş əhali.] uşaqları vardı. Mən onları bağçaya yığıb başçılıq edər, axşama kimi qiyamət qoparardım.
Arada yazıq yoldaşlarım qəzəbə düçar olmuşdular. Köşkün bağbanı onları qovlamışdı.
Amma onlar heç bir şeyi vecə almayan uşaqlardı. Bu hərəkətə göz yumub məni köşkdən qaçırmağa gəlirdilər. Saatlarla çöllərdə veyillənib bağçaların barılarından aşar, yer-yemiş oğurlardıq.
Mən gecəyə yaxın, üzümün dərisi günəşdən yanmış, yaralı əllərimlə ətəklərimin yırtıqlarını örtə-örtə içəri girəndə xalam saçını-başını yolar, öz qızı Nəcmiyyəni nümunə göstərərdi. Nəcmiyyə bir qucaq parlaq tük yığını altında hərdənbir çəhrayı ağzını açıb əsnərdi. Bu vəziyyətdə o, sarsaq və tənbəl Van pişiklərinə bənzərdi. Ədəbliliyi, oxumuşluğu, zərifliyi, tərbiyəliyi və daha nə bilim nələri tez-tez mənə nümunə göstərilənlərdən biri də Kamran idi.
Nəcmiyyəyə sözüm yoxdur… Hər necə olsa, anasının dizində böyümüş, incə-mincə, dəymədüşər bir qızdı. Əslinə baxsan, mən ürəyimdə təsdiq edirdim ki, qız uşağı elə belə olmalıdır. Bəs Kamran – iyirmi yaşına çatan, incə dodaqları üstündə nazik bığları çıxmağa başlayan o yekə Kamran adını nə qoymuşdu? Qız ayağı kimi xırdaca ayaqlarında ağ, yumşaq maral dərisindən tufliləri, ipək corabları, yeriyəndə incə bir budaq kimi yırğalanan zərif vücudu, ipək köynəyinin açıq yaxasından çıxan uzun ağ boynu ilə oğlandan çox qıza bənzəyən bu uşağa son dərəcə acığım tutardı.
Onun kişi qohumlarımız və qonum-qonşu tərəfindən tez-tez təriflənən üstünlükləri mənə bərk toxunurdu.
Yadımdadır ki, mən dəfələrlə qaçarkən yalandan ayağımı sürüşdürüb onun üstünə yıxılar, kitablarını cırar, boş bəhanələrlə dalaşmağa çalışardım. Amma Allahın qulu hünər edib bir gün azca canlansaydı, qəzəblənsəydi, istədiyimin tərsinə bir şey söyləsəydi, pişik kimi boynuna atılıb onu tozun-torpağın içinə yıxar, saçlarını yolar, ilan gözlərinə bənzəyən yaşıl gözlərini barmaqlarımla tökərdim.
Ayağına daş salıb onu ufuldatdığım günü sevincimdən, şadlığımdan titrəyə-titrəyə xatırlardım. Amma o özünü bişmiş, yetişmiş bir insan sayaraq, mənə yuxarıdan aşağı baxar, kinayə ilə gülümsəyərək sanki deyərdi: «Bu uşaqlıq nə vaxta qədər davam edəcək, Fəridə?»
– Yaxşı, bəs səndə bu nərmə-naziklik, elçi qabağına çıxan köhnə zəmanə qızları kimi naz və ədalar nə zamana qədər davam edəcək?..
Təbii ki, bu sözləri mən heç bir vəchlə ona söyləyə bilməzdim… Yaşım, maşallah, on üç-on dörd idi… Bu yaşda bir qız, etdiyi qabalığı bu qədər nəzakətlə qarşılayan gənc oğlana daha artıq sataşa bilməz. Dodaqlarımdan qeyri-ixtiyari yersiz söz çıxmasından qorxaraq, əlimi ağzıma tutar, onu doyunca söymək üçün bağçanın tənha guşələrinə qaçardım.
Yağışlı bir gün idi. Kamran köşkün alt mərtəbəsində bir neçə qohum qadınla tualet barəsində söhbət edirdi. Qadınlar tikdirəcəkləri qış paltarlarının rəngi haqqında onun fikrini soruşurdular.
Mən bir küncdə dilimi çıxarıb, gözlərimi qıyıb, bütün diqqətimi toplayaraq yırtıq bir köynəyin qolunu yamamaqla məşğuldum. Özümü saxlaya bilmədim, qəhqəhə çəkib gülməyə başladım.
Xalaoğlum:
– Nəyə gülürsən? – deyə soruşdu.
– Heç… – dedim, – ağlıma bir şey gəldi…
– Nə gəldi?
– Demərəm…
– Di yaxşı, naz eləmə… Əslinə qalsa, sən söz saxlayan deyilsən, əvvəl-axır söyləyəcəksən.
– Elə isə, acığın tutmasın… Sən xanımlarla tualet barəsində danışanda düşünürdüm ki, Allah səni yanlış yaratmışdır… Sən gərək qız olaydın… Amma indiki yaşında yox… On üç-on dörd yaşlarında…
– Yaxşı bəs sonra?..
– Bayaqdan bəri bir qarış yeri tikincəyə qədər barmağımı dəlik-deşik etdiyimə görə, mən də iyirmi iki yaşlarında oğlan…
– Hə, sonra?..
– Sonra nə olacaq, Allahın əmri ilə, peyğəmbərin şəriəti ilə səni özümə alardım, qurtarıb gedərdi.
Otaqda bərk qəhqəhə qopdu. Başımı qaldırdım və bütün gözlərin mənə zilləndiyini gördüm.
Qonaqlardan biri yersiz bir söz dedi:
– Çox yaxşı, amma bu iş indi də mümkündür, Fəridə!
Çaşıb qaldım. Gözlərimi geniş açaraq dedim:
– Necə?
– Necə olacaq… Kamrana ərə gedərsən… O sənin tualetlərinlə məşğul olar, söküklərini tikər… Sən də bayır işlərinə baxarsan…
Qəzəblə yerimdən qalxdım. Ancaq bu qəzəbim əslində özümə idi. Sözün bu yerə gəlib çatmasına özüm bais olmuşdum. Mən çərən-pərən danışmaqda bu qədər irəli getməzdim, amma yəqin ki, əlimdəki yamaq işi bütün diqqətimi almışdı.
Buna baxmayaraq mən özümü sındırmayıb yenə hücuma keçdim və dedim:
– Mümkündür, amma Kamran bəy üçün zərərli olar, çünki Allah eləməmiş, evdə bir dava düşərsə, xalaoğlumun halı necə olar? Vaxtı ilə onun zərif ayaqlarına düşən daşı yəqin ki, unutmamışdır.
Yenə gülüşmə başlandı, qəribə bir ciddiyyətlə öz otağıma yönəldim. Amma qapıda ayaq saxladım və dönüb dedim:
– Üzr istəyirəm, on dörd yaşında bir qızın belə danışması ayıb olsa da təqsirimdən keçin.
Ayaqlarımı pilləkənin taxtalarına vura-vura, qapıları çırparaq öz otağıma çıxdım. Özümü top kimi çarpayımın üstünə atdım. Aşağıda qəhqəhələr davam edirdi. Kim bilir, bəlkə də mənimlə əylənirdilər.
Kamranla evlənmək, yəqin ki, yaxşı bir şey olacaqdı. Çünki yaşlarımız getdikcə artır, onunla dava salmaq fürsəti gündən-günə uzaqlaşırdı. Bircə dəfə də olsun saç-saça tutuşub döyüşərək ondan acığımı çıxarmaq üçün, evlənməyimizdən başqa çarə qalmırdı.
Yay tətilinin sonlarında məktəbimiz bir müddət için-için qaynar, bu coşqunluq ancaq imtahana yaxın yatışardı.
Səbəbi bu idi: on üç-on dörd yaşına çatan katolik qız yoldaşlarım baharda Pasxa bayramında xristian əhd-ayinlərini edib ətəkləri yerə dəyən ipək paltarlar geyər, gəlin duvaqlarına bənzəyən qucaq-qucaq tüllərə bürünərək, İsa peyğəmbərə nişanlanardılar.
Kilsədə şam işıqları, orqanla çalınan ilahilər, hər tərəfi dolduran bahar çiçəkləri qoxularına qarışaraq, bir qat daha ağırlaşan buxur və aloe tüstüləri içində edilən bu nişan toyu çox gözəl bir şeydi. Amma hayıf ki, bu toydan sonra gələn tətil aylarında xain qız yoldaşlarım tez bir zamanda nişanlılarına vəfasızlıq edərdilər, mum rəngli, mavi gözlü İsanı qarşılarına ilk dəfə çıxan bir, bəzən də bir neçə oğlanla aldadardılar.
Məktəblər açıldığı zaman qız yoldaşlarım çamadanlarının gizli bir guşəsində məktublar, fotoşəkillər, xatirə çiçəkləri və daha nə bilim nələr gətirərdilər.
Bağçada iki-bir, üç-bir qol-qola gəzişdikləri zaman nələr danışdıqlarını bilirdim. Qızların ən məsum və dindarlarına hədiyyə edilən rəngli və bəzəkli peyğəmbər və mələk rəsmlərinin altında gizlənən fotoşəkillərin gənc oğlanların şəkli olduğunu anlamaqda çətinlik çəkməzdim. Bağçanın bir guşəsində qızlardan birinin öz yoldaşının qulağına yavaşcadan pıçıldadığı hekayəni gözümdən qaçırmazdım.
Bu mövsümdə qızlar iki-bir, üç-bir qruplara ayrılıb qol-boyun gəzişərdilər.
Təkcə mən biçarə, bağçada və sinifdə həmişə yalqızdım. Yoldaşlarım mənə qarşı, adətən, bir sirr dağarcığı halını alardılar. Onlar bacılardan artıq məndən çəkinərdilər. Deyəcəksiniz ki, nə üçün? Çünki çərənçi idim, saqqallı əminin dediyi kimi, ağzımda söz saxlaya bilməzdim. Məsələn, bir qızın bağça barmaqlığı arasından qonşu gənclə məsum bir çiçək alış-verişini duydummu, bağçada demək olar ki, car çəkərdim. Üstəlik, belə şeylərə yaman xoşum vardı.
Heç unutmaram, bir qış axşamı qiraətxanada dərs hazırlayırdım. Mişel adında çalışqan bir qız öz korazehin yoldaşına Roma tarixini başa salmaq üçün bacıdan icazə almış, ən dal cərgəyə çəkilmişdi. Qiraətxananın səssizliyi içində birdən hıçqırıq səsləri gəldi. Bacı başını qaldırıb dedi:
– O nədir, Mişel, sən ağlayırsanmı? Nə üçün?
Mişel əlini göz yaşından tamam islanmış üzünə tutdu.
Cavabı onun yerinə mən verdim:
– Mişel karfagenlilərin məğlub olmasına heyfsilənib, ona ağlayır.
Sinifdə qəhqəhə qopdu.
Müxtəsər, yoldaşlarımın məni öz aralarına qəbul etməməkdə haqları vardı. Amma hamıdan ayrı qalmaq, yekə bir qız olduğum halda, çərənçi bir uşaq rəftarı görmək çox da xoşagələn bir şey deyildi.
Yaşım on beşə girirdi. Demək olar ki, bu yaş analarımızın gəlin olduqları, nənələrimizin «aman, evdə qalırıq» – deyə təşvişə düşüb, Əyyubdakı niyyət quyusuna[11 - Əyyub – İstanbulun bir məhəlləsi, Niyyət quyusu – pir kimi bir yer.] yüyürdükləri bir yaşdı.
Boyum çox uzanmamışdı. Ancaq dəlisovluğuma baxmayaraq, bədənim inkişaf etmişdi, üzümdə qəribə rənglər peyda olmuşdu.
Saqqallı əmi hərdənbir əllərimdən tutub məni pəncərə qabağına çəkər, üzümü koruş gözlərinə soxacaqmış kimi üzünə yaxınlaşdıraraq deyərdi: «Ay qız, nə qəribə rəngbərəng sifətin var. Lap elə bil basma çitdir. Heç vaxt solmayacaq».
«Aman Allah, heç belə də qız olar?» – deyə fikirləşirdim. Bədən yupyumru, fırfıra kimi, üz də ki, elə bil fırça ilə boyanıb… Aynaya baxanda, elə bil, Bonmarşe[12 - Bonmarşe – Universal mağaza, firmanın adı.] vitrinlərində müqəvva görürdüm. Odur ki, dilimi çıxarıb gözlərimi çəpləşdirərək öz-özümlə əylənirdim.

Tətillər içində ən xoşuma gələni Pasxa bayramı idi. Bu iki həftəni keçirmək üçün Qozyatağına getdiyim zaman, böyük bağçanın küçəyə baxan tərəfini başdan-başa bürümüş gilas ağacları, yetişmiş meyvələrlə bəzənmiş olardı.
Gilası çox sevərdim. Bu on beş gün içində sərçə kimi demək olar ki, ancaq gilasla keçinərdim. Yalnız ən uca budaqlarda qalmış gilasları yeyib qurtarmamış, məktəbə dönməzdim.
Bir gün axşamüstü yenə bir ağacın təpəsinə çıxıb gilas yeyir, çəyirdəklərini çırtma ilə uzaqlara tullayıb əylənirdim.
Tərs kimi bunlardan biri yoldan keçən yaşlı bir qonşu kişinin düz burnunun ucuna dəydi.
Yazıq kişi başına nə gəldiyini anlaya bilməmişdi. Çaşqın-çaşqın ətrafını nəzərdən keçirir, amma başını qaldırıb ağaca baxmağı ağlına gətirmirdi.
Səsimi çıxarmayıb, sakit otursaydım bəlkə də heç görməyəcəkdi, fikirləşəcəkdi ki, bu çəyirdəyi başının üstündən uçub keçən quş salmışdır. Beləliklə də çıxıb gedəcəkdi.
Mən yamanca qorxub xəcalət çəkdim, amma buna baxmayaraq, özümü saxlaya bilmədim, gülməyə başladım.
Kişi başını qaldırıb iri bir budağın üstündə ata minən kimi oturmuş yekə bir qızın arsız-arsız güldüyünü görəndə dayana bilmədi, acığından qaşını-gözünü oynadaraq dedi:
– Afərin, xanım qız. Bunu sənə heç yaraşdıra bilmirəm! Maşallah sizin kimi boya-başa çatmış, yetişmiş yekə bir xanıma…
O dəqiqə yer yarılsaydı, yerə girərdim. Onsuz da qırmızı üzüm daha da pörtüşüb rəngdən-rəngə düşdü. Ağacdan yıxılmaq təhlükəsinə baxmayaraq, əllərimi köksümdə dua edən kimi çarpazlayıb bir azca boynumu bükdüm və dedim:
– Məni bağışlayın, bəy əfəndim, vallah, bu bir qəzadır… Daha doğrusu, diqqətsizlikdir…
Bu məsum yalvarma vəziyyəti məktəbdə bacıların və dindar şagirdlərin Məryəm və İsa qarşısında dua edəndə aldıqları vəziyyətdi. Təsiri sınaqdan çox çıxmışdı. Əsrlər boyunca belə yalvarış Məryəmlə İsanı yumşaltdığına görə, yəqin ki, bu qocanı da rəhmə gətirəcəkdi.
Təxminimdə aldanmamışdım. Qoca qonşu bu riyakar peşmançılığıma və səsimdəki titrəyişə inanıb yumşaldı. Nədənsə mənə xoş bir söz söyləmək lazım gəldiyini hiss edib dedi:
– Heç düşünmürsünüz ki, belə bir diqqətsizliyin yetişmiş kiçik xanıma zərəri dəyə bilər?
Onun məqsədini çox yaxşı başa düşdüyüm halda, gözlərimi guya təəccüblə iri-iri açıb dedim:
– Nə üçün əfəndim?
Qoca əlini günəşin yandan düşən işığına tutub diqqətlə mənə baxır və gülürdü:
– Məsələn, sizi oğluma almaqdan çəkinə bilərəm.
Mən də gülüb:
– O cəhətdən sığortalıyam, bəy əfəndim. Düzü, dinc bir qız olsam da, almazsınız, – dedim.
– Nədən bilirsiniz?
– Çünki mənim ağaca çıxmaqdan, gilas çəyirdəyi atmaqdan çox-çox böyük nöqsanlarım vardır… Əvvəla, varlı deyiləm… Eşitdiyimə görə, varlı olmayan qıza çox da meyil edən olmaz… Sonra gözəl də deyiləm… Və mənə elə gəlir ki, bu yoxsulluqdan daha böyük bir nöqsandır…
Bu sözlər qoca bəyi çox əyləndirmişdi.
– Siz çirkinsinizmi, qızım? – deyə soruşdu.
Mən üz-gözümü turşudub dedim:
– Nə deyirsiniz deyin, mən özüm necə olduğumu bilirəm. Heç qız da belə olarmı? Uzunboy, sarısaç, mavi, yaxud yaşıl gözlər lazımdır…
Bu qoca bəy, görünür ki, vaxtı ilə bir az dəcəlmiş… Qəribə bir baxışla və dəyişik bir səslə dedi:
– Ah, yazıq balam, məgər sən gözəlliyin nə olduğunu anlayan, özünün nə olduğunu başa düşən bir yaşdasanmı? Hər nə isə… Sizin adınız nədir, deyin görək?
– Çalıquşu…
– Bu necə addır?
– Bağışlayın, məni məktəbdə belə çağırırlar… Əsl adım Fəridədir. Özüm kimi yupyumru, zəriflikdən uzaq bir ad.
– Fəridə xanım… Əmin olun ki, sizin adınız da özünüz kimi gözəldir… Kaş oğluma sizin kimi bir qız tapa biləydim…
Bilmirəm nədən bu kübar tövrlü, mehriban səsli adamla çərənçilik etmək xoşuma gəlirdi.
– O halda, ona da gilas ata biləcəyik, – dedim.
– Əlbəttə, əlbəttə… Ona nə şübhə…
– İndi icazənizlə sizə bir neçə gilas verim. Məni əfv etdiyinizi isbat üçün bunları mütləq almalısınız… İkicə dəqiqə gözləyin…
Bir mışovul çevikliyi ilə budaqlara dırmaşmağa başladım. Qoca qonşu əllərini gözlərinə tutub çığırırdı:
– Ay aman, budaqlar cırıldayır… Mən bais olacağam… Yıxılacaqsınız, Fəridə xanım!
Mən bu təşvişə fikir verməyib söyləyirdim:
– Narahat olmayın… Yıxılmağa o qədər öyrəşmişəm ki… Məsələn, yaxında olsaydınız, gicgahımda bir yara izi görərdiniz. Bu elə bir izdir ki, bütün başqa gözəllikləri tamamlayır.
– Aman, qızım, yıxılarsınız!..
– Qurtardım, əfəndi, qurtardım… Bəs bunları sizə necə verəcəyəm? Tapdım, əfəndim, ona da çarə tapdım…
Önlüyümün cibindən yaylığımı çıxartdım, gilasları onun içinə qoyub düyünçə kimi bağladım.
– Yaylıq sarıdan heç nigaran qalmayın… Hələ burnumu silməmişəm… Lap tərtəmizdir… İndi rica edirəm, onu yerə salmayıb tutasınız. Bir… iki… üç…
Qoca qonşu gözlənilməz bir çevikliklə gilas dolu yaylığı tutdu.
– Çox təşəkkür edirəm, qızım, – dedi. – Bəs mən indi yaylığınızı necə qaytaracağam?
– Ziyanı yoxdur… Sizə hədiyyəm olsun.
– Bu necə olar?
– Nə üçün olmasın? Lap yaxşı olar.
Başqa bir şey də var… Mən bir neçə gündən sonra pansiona qayıdacağam… Bizim məktəbdə bir adət vardır… Qızlar tətil günlərində gənc oğlanlarla sevişirlər, məktəb açılanda isə bunu bir-birilərinə danışırlar… Mən belə şeyləri bacara bilmədiyim üçün yanlarında həmişə xəcalətli qalırdım.
Üzümə bir şey söyləməyə cəsarət edə bilmirlər, amma yəqin ki, dalda mənim axmaqlığımla əylənirlər… Bu səfər mən də bir şey elədim… Məktəbə getdiyim zaman, gizli bir sirrim varmış kimi, başımı aşağı əyib düşünəcək, qəmgin-qəmgin gülümsünəcəyəm. Onlar deyəcəklər: «Çalıquşu, səndə bir iş var?..» Mən əzilə-əzilə deyəcəyəm: «Xeyr… Nəyim olacaq?» İnanmayacaqlar, məni sıxışdıracaqlar… Onda mən də: «Çox yaxşı, elə isə… Amma and için ki, heç kəsə söyləməyəcəksiniz», deyəcəyəm və bir yalan uyduracağam.
Necə yalan?
Sizinlə tanış olmağım bu yalanı asanlaşdırır. Deyəcəyəm ki, «divarın üzərindən sarışın, uzunboy bir oğlanla eşqbazlıq etdik…» Əlbəttə, ağsaçlı deyə bilmərəm. Həm də siz kiçiklikdə yəqin ki, sarışın olmuşsunuz… Yoldaşlarımın xasiyyətini bilirəm. «Nə danışdınız?» – deyə soruşacaqlar. And içib deyəcəyəm ki, «mənim gözəl olduğumu söylədi». Əgər desəm ki, «mən də ona yaylıq içində gilas verdim», təbii ki, yaxşı düşməz… Deyəcəyəm ki, «gül verdim…» Ancaq bu da olmazdı… Gülü yaylıq içində vermək adət deyildir… Deyərəm: «Yaylığımı bağışladım», qurtarıb gedər.
Bir az əvvəl bir-birimizlə davalaşmağa azca qaldığı halda, indi qoca qonşu ilə gülüşür, ayrılanda bir-birimizə əl edirdik…

O ilin yayında ağaca çıxmaq azarı üstündə başıma bir iş də gəldi.
Aydın bir avqust gecəsi idi. Köşkə bir xeyli qonaq gəlmişdi. Bunların arasında Nəriman adlı iyirmi beş yaşlarında bir dul qadın vardı. Onun hərdənbir öz gəlişi ilə köşkü şərəfləndirməsi mühüm hadisə hesab olunardı.
Dünyada özlərindən başqa heç kəsi bəyənməyən xalalarımdan tutmuş, maymaq xidmətçi qızlara qədər, hamı bu qadına hayıl-mayıl olmuşdu.
Nərimanın guya çox sevdiyi əri bir il əvvəl ölmüşdü. Odur ki, həmişə qara geyərdi. Ancaq mənə elə gəlirdi ki, qara paltar bu qadının sarışın üzünə yaxşı yaraşmasaydı, bu matəm çox davam etməyəcəkdi, o paltarlar dəmdəsgahı ilə birlikdə zibilliyə atılacaqdı.
Nəriman məni də it-pişik kimi tumarlaya-tumarlaya ələ almağa çalışırdı. Ancaq nədənsə mən ona isinişmirdim. Aramız xeyli soyuqdu. Mənə göstərdiyi nəvazişlərə etinasız yanaşırdım.
Soyuqluğu hələ də davam etdirdiyimə baxmayaraq, indi boynuma almağa məcburam ki, Nəriman yaman gözəldi. Onun ən bəyənmədiyim cəhəti həddən artıq ədabaz olması idi. Yalnız qadınlar arasında olanda, yenə bir təhəri vardı, amma bir kişi gələn kimi Nərimanın üzü dəyişər, səsi, qəhqəhələri, baxışları bambaşqa olurdu. Sözün qısası, bu qadın mənim saman altından su yeridən məktəb yoldaşlarımın daha da fəndli-feyilli bir nümunəsi idi.
Ərindən söz düşəndə, bu qadın: «Mənim üçün daha həyat qurtardı» deyə sifətinə yalandan elə qəmginlik verərdi ki, lap zəhləm gedərdi. O belə edəndə mən əsəbiləşib deyərdim: «Qabağına fərli bir kişi çıxsın, onda görərik».
Bizim köşkdə Nərimana tay-tuş olacaq heç kəs yox idi. Dəymədüşər Nəcmiyyəni insan saymaq, təbii ki, doğru olmazdı. Xalalarım saçları-başları ağarmış qoca qadınlardı. Arabir onun-bunun qeybətini etməkdən başqa danışmalı söhbətləri də yox idi. O halda, o halda!..
Mən bu Nərimanın köşkə dadanmasının səbəbini başa düşmüşdüm. Yəqin ki, bizim sarsaq xalaoğlunu gözaltılamışdı. Evlənmək üçünmü? Güman etmirəm. Otuzu haqlayan bir dul qadının iyirmi yaşında bir gənclə evlənmək istəməsi həyasızlığın son dərəcəsi olardı… O belə bir həyasızlıqdan çəkinməsə də, inanmıram ki, mənim vasvası xalalarım öz balalarını belə sarsaq bir quzğuna qapdıracaq qədər kor olsunlar?
O halda, o halda?..
O haldası-filanı varmı? Bu xoşbəxt dul qadın öz zövqünə, öz xəyallarına nökərçilik edən yeni bir qismət ovlayana qədər bizim xalaoğlu ilə vaxt keçirəcək, könlünü əyləndirəcəkdi…
Kamrana sarsaq dedim, amma bu acığımdandır… Həqiqətdə isə o, yerə baxan, ürəkyaxan, yaman hiyləgər sarı bir əqrəbdir. Nərimanla danışarkən, guya bir şey bildirməmək istəyir, bu isə mənim gözümdən qaçmırdı.
Uşaqlarla boğuşanda da, öz-özümə ip üstündən atılanda da, yerə uzanıb oyun kartları ilə fal açanda da gözlərim həmişə onlarda olardı…
Xalaoğlum günlərin birində o qadının pəncəsinə düşəcəkdi… Arabir heç nəyi görmürəmmiş kimi onların yanlarından keçirdim… O saat səslərini alçaldırdılar… Ya da söhbəti dəyişdirirdilər. Deyəcəksiniz ki, «nə istəyirlər eləsinlər, sənə nə?» Heç elə şey olar? Kamran düşmənim də olsa, xalam oğludur… Heç istəyərəmmi ki, hansı yuvanın quşu olduğu bilinməyən bir qadın onun əxlaqını pozsun?
Nədən danışırdım?.. Bəli, aydın bir avqust gecəsi idi. Qonaqlar köşkün önündəki eyvanda, lüks lampasının işığında – hərçənd ona ehtiyac yox idi – oturub danışır-gülüşürdülər.
Nərimanın musiqi notaları kimi ölçülüb-biçilmiş ahəngli qəhqəhələri sinirlərimə toxunduğu üçün mən ordan uzaqlaşıb, bağçanın bir bucağında ağacların qaranlığına çəkilmişdim.
Bağçanın lap o biri başında, budaqlarının bir qismi qonşunun bağçasına sallanmış qoca çinar vardı. Biçarə ağacın işə yarayan bir meyvəsi olmadığına baxmayaraq, mən bu yekə ağacı sevirdim. Onun yoğun və yastı budaqlarının üstündə rahat-rahat gəzmək olurdu. Mən tez-tez bu budaqlara çıxıb gəzər, ya da oturardım.
O gecə də elə etdim. Ağacın xeyli uca bir budağına çıxıb oturdum.
Bir az sonra qulağıma yüngül ayaq səsi, ardınca da yavaş qəhqəhə səsi gəldi.
O saat gözlərimi açdım, qulaqlarımı şəklədim: nə görsəm yaxşıdır? Xalaoğlum o xoşbəxt dul ilə bərabər mənə sarı gəlir…
Tilovuna balıq yaxınlaşdığını görən bir balıqçı kimi bütün diqqətimi topladım. Oturduğum yerdə bir səs çıxarmaqdan yaman qorxurdum. Amma bu, boş bir qorxu idi…
Onlar o qədər özlərində-sözlərində deyildilər ki, oturduğum yerdə təbil də çalsaydım, yəqin ki, duymayacaqdılar. Nəriman öndə gedirdi. Xalaoğlum ərəb qulu kimi dörd-beş addım geridə idi. Hasardan keçib yollarına davam edə bilməyəcəklərinə görə, oturduğum ağacın altında durdular.
Gəlin balalarım, gəlin, quzularım!.. Sizi mənim yanıma Allah özü göndərmişdir… Bir azdan sonra görüşərik… Bu gözəl aylı gecədən sizdə unudulmaz bir xatirə buraxmaq üçün bacardığımı əsirgəməyəcəyəm.
Elə bu arada bir cırcırama cırıldamağa başladı.
Az qala dəli olacaqdım. Xalaoğlumun xoşbəxt dula söylədiyi nitqi eşidə bilmirdim… Az qalmışdı qışqıram ki, «Ay miskin, nədən qorxursan? Buralarda kim ola bilər?.. Səsini çıxarsana!»
Bu nitq arasında qulağıma yalnız bir neçə söz gəldi: «Nəriman, gülüm, mələyim…» Tir-tir əsməyə başladım. Yıxılmasam da, səs çıxaracağımdan, yarpaqları xışıldadacağımdan qorxurdum. Arada Nəriman xanımın da bir-iki kəlməsini eşidirdim. «Rica edirəm, Kamran bəy, rica edirəm», – deyirdi.
Nəhayət, səslər kəsildi. Nəriman yavaş-yavaş hasara yaxınlaşdı, pəncələri üstündə qalxıb qonşu həyətə boylandı. Guya ordan onları güdən olub-olmadığını bilmək istəyirdi.
Bu vəziyyətdə, təbii ki, Nərimanın arxası xalaoğluma çevrilmişdi. O isə nə edəcəyini bilmirdi.
Xalaoğlumun birdən-birə qollarını yana açıb ona sarı yeridiyini gördüm… Ürəyim çırpınır, öz-özümə deyirdim: «Nəhayət, ağlı başına gəldi, bu pis qadına gözəl bir şillə vuracaq». Kamran bunu etsəydi, mən sevincimdən ağlayaraq özümü ağacdan atacaq, onunla ömürlük barışacaqdım. Amma o canavar bunu etmədi. Sısqa qollarından, ağappaq qız əllərindən umulmayan bir qüvvətlə Nərimanın əvvəl çiyinlərindən, sonra biləklərindən yapışdı. Qucaq-qucağa, nəfəs-nəfəsə boğuşurdular, çinar yarpaqları arasından süzülən ay işığında saçlarının bir-birinə qarışdığını gördüm.
Bu nə rəzalətdir, aman Allah, nə rəzalətdir! Bütün bədənim tir-tir əsirdi. Bir az əvvəl onların başına yaxşı bir oyun açacağımı düşündüyüm bir halda, indi məni sezəcəklərindən qorxub bağrım yarılırdı. Doğrudan da, bir quşa dönüb budaqların üstündən göyə uçmağı, yuxarıdakı ay aləmində yox olub gedərək, bu dünyadakı insanların üzlərini bir daha görməməyi nə istəyirdim!
Dodaqlarımı barmaqlarımla sıxdığıma baxmayaraq çığırdım. Bu çığırmaqdan çox fəryaddı. Amma bu fəryad aşağı çatmamış, həmin saat qəhqəhə ilə güldüm. Namussuzların o dəqiqədəki çaşqınlıqlarını, pərişanlıqlarını gərək özünüz görəydiniz!
Bir az əvvəl ay işığı kimi ayaqları sanki yerə toxunmadan, süzə-süzə gələn o xoşbəxt dul qadın indi ağaclara dəyə-dəyə, büdrəyə-büdrəyə var gücü ilə qaçırdı.
Xalaoğlum da onun kimi etmək istədi. Amma o bir az qaçmışdı ki, nə düşündüsə, pərt halda geri döndü.
Mən nə edəcəyimi bilmədiyimdən hələ də gülürdüm. O, məşhur «Qarğa və tülkü» təmsilindəki tülkü kimi ağacın altında hiyləgərcəsinə gəzməyə başladı.
Nəhayət, utanıb sıxılmağı buraxıb mənə dedi:
– Fəridə, əzizim, azacıq aşağı enərsinizmi?
Mən gülməyi kəsdim, ciddi bir səslə dedim:
– Nə üçün?
– Heç… Sənə bir sözüm var…
– Mənim səninlə danışmalı bir sözüm yoxdur… Rahatlığımı pozmayın.
– Fəridə, zarafatı burax…
– Zarafatmı? Nə zarafat!..
– Amma sən daha həddini aşırsan… Sən aşağı düşmək istəmirsənsə, mən yuxarı çıxa bilərəm!
– Ay çıxdın ha!..
Yolunda bir xırdaca su gölməçəsi görəndə təşvişə düşən, hoppanmadan əvvəl üç-dörd dəfə tuflilərinə və suya baxan, stulda oturanda şalvarını barmaqlarının ucu ilə tutub yuxarı çəkən nazlı və nazənin xalaoğlunun ağaca çıxmaq istəməsi çox gülməli idi!..
Amma bu gecə o, doğrudan da, canavara dönmüşdü… Alçaq budaqların birindən tutub ağaca hoppandı və yuxarı çıxmağa hazırlaşdı…
Gecə vaxtı ağacda xalaoğlumla üz-üzə gələcəyimizi düşünəndə, nədənsə qorxuya düşdüm. Bunun axırı bir fəlakət ola bilərdi. Əgər mən onun yaşıl ilan gözlərinin yaxından mənə baxdığını görsəydim, yəqin ki, budaqların arasında onunla boğuşacaqdım. Biz bir-birini didən iki yırtıcı quşa dönəcəkdik. Mən onun gözlərini çıxardıb onu da, özümü də ağacdan atacaqdım.
Amma nədənsə bu coşqunluğumu büruzə verməyi düzgün hesab etmirdim.
Yerimdə dikəlib sərt bir səslə əmr etdim:
– Orada durun görüm!..
Amma o, heç qulaq asmadı, hətta cavab da vermədi. Budağın üstündə dikəlib yuxarı baxmağa başladı.
– Durun, dedim, yoxsa pis olacaqdır!.. Bilirsiniz ki, mən Çalıquşuyam. Ağaclar mənim oylağımdır… Buralara məndən başqasının ayaq basmasına dözə bilmərəm!
– Bu nə qəribə danışıqdır, Fəridə?..
Doğrudan da, bu nə qəribə danışıqdı!
Mən çarəsiz qalıb zarafatcıl bir tövr aldım və əgər yanıma gəlsə, daha yuxarılara çıxmağa hazırlaşıb dedim:
– Bilirsiniz ki, sizə hörmətim vardır. Sizi ağacdan aşağı atmağa məcbur olsam, özüm də çox kədərlənərəm. Bir az əvvəl şeir oxuduğunuz halda, indi birdən-birə: «Aman! Aman!» – deyə çığırmağa başlasanız çox pis olar.
Bu sözləri deyərkən mən onun səsini yamsılayır, qəhqəhələrlə gülürdüm.
– İndi görərik!
Qorxu onu cürətləndirmiş və çevikləşdirmişdi. Mənim təhdidimə əhəmiyyət verməyib budaqlara dırmaşmağa davam edirdi.
Ağacda, demək olar ki, biz qaçdı-tutdu oyununa başladıq. O yaxınlaşdıqca mən yuxarı budaqlara çıxırdım, budaqlar da getdikcə incəlirdi. Mən bir istədim ki, hasarın üstünə atılıb qaçım. Amma qorxdum ki, birdən qaça bilmərəm, bir yerim əzilər və xalaoğlumun yerinə mən özüm çığırıb-bağırmalı olaram.
Ancaq necə olursa olsun, biz bu gecə bir-birimizə yaxınlaşmalıydıq. Mən siyasəti dəyişib soruşdum:
– Mənimlə danışmağa nə üçün bu qədər çalışdığınızı görəsən bilmək olarmı?
Mənim bu sözlərimdən o da dəyişdi, ciddi bir tövr alıb durdu və dedi:
– Səninlə zarafatlaşırıq, amma məsələ çox mühümdür, Fəridə… Mən səndən qorxuram…
– Eləmi? Görəsən nəyimdən qorxursunuz?
– Çərənçiliyindən…
– Bu mənim hər gün etdiyim şey deyilmi?
– Yox, bu gecəki həmişəkilərə bənzəməz…
– Bu gecədə nə fövqəladəlik var ki?
Kamran yorulub əldən düşmüşdü. Daha şalvarını-filanı nəzərə almayıb bir budaqda oturdu. Hələ də zarafat edən kimi görünürdüsə də, amma elə bil bu saat ağlayacaqdı.
Mən, ona rəhmim gəldiyi üçün yox, ancaq daha onunla danışmağa halım qalmadığından, yaxamı tezliklə qurtarmaq üçün dedim:
– Narahat olma, heç qorxmalı bir şey yoxdur. Arxayın ol… Tez qonaqlarının yanına get, ayıbdır.
– Söz verirsənmi, Fəridə, and içirsənmi?
– Söz də verirəm, and da içirəm… Nə istəsən edərəm.
– İnanımmı?
– Elə bilirəm ki, inanmaq lazımdır… Mən daha əvvəlki kimi uşaq deyiləm…
– Fəridə…
– Axı, nə bilim ki, sən mənim nəyi söyləyəcəyimdən qorxursan? Mən ağacda özüm üçün oturmuşdum…
– Bilmirəm, amma nədənsə inanmıram…
– Sənə dedim ki, daha böyümüşəm, demək olar ki, bir gənc qız olmuşam. Əlbəttə, bunu deməkdən bir məqsədim var… Di yaxşı, əziz xalaoğlum, heç narahat olmayın… Bəzi şeylər var ki, onları uşaqlar görər… Amma bir gənc qız heç fikir də verməz… Di yaxşı, arxayın olun…
Deyəsən Kamranın qorxusu yavaş-yavaş heyrətə dönürdü. Məni mütləq görmək istəyirmiş kimi başını qaldırıb dedi:
– Sənin danışığın nə qədər başqalaşmışdır, Fəridə…
Əgər söhbət uzansaydı, biz bu çətin vəziyyətdən daha çıxa bilməyəcəkdik. Ona görə qondarma bir hiddətlə çığırdım:
– Daha bəsdir… Söhbəti uzatsan, sözümü geri alaram!.. Özün bir fikirləş.
Bu təhdid onu qorxutdu. Fikirli-fikirli ağacdan düşdü, Nərimanın yollandığı tərəfə getməkdən utanıb bağçanın aşağılarına sarı üz qoydu.
Xoşbəxt dul qadın o gündən sonra daha köşkdə görünmürdü. Kamranın xeyli müddət məndən qorxduğunu hiss edirdim.
Xalaoğlum hər dəfə İstanbula gedəndə, mənə hədiyyələr gətirirdi. Rəsmli bir yapon çətiri, ipək yaylıqlar, ipək corablar, ürək biçimində bir tualet aynası, qəşəng bir əl çantası…
Nadinc uşaqdan çox yetişmiş bir gənc qıza yaraşan bu şeylərin mənə verilməsinin mənası nə idi? Çalıquşunu aldatmaq, dimdiyini bağlayıb çərənçilik etməsinə mane olmaqdan başqa bu hədiyyələrdə nə məna ola bilərdi?
Mən elə bir yaşa çatmışdım ki, bu yaşda başqası tərəfindən yad edilmək adama ləzzət verir. Bundan başqa belə gözəl şeylər də xoşuma gəlirdi.
Ancaq nədənsə bu hədiyyələrə əhəmiyyət verdiyimi nə Kamrana, nə də başqasına göstərmək istəyirdim.
Üzəri qamış köşklər, badamgözlü yapon qızları ilə bəzənmiş çətirimi yerə, tozun içinə salanda qəsdən tez götürmür, xalalarımdan bu cür məzəmmətlər eşidirdim:
– Fəridə, sənə verilən hədiyyələrin qədrini beləmi bilirsən?
Kamranın bağışladığı əl çantamı o qədər əzizləyirdim ki, barmaqlarımı onun parlaq və yumşaq dərisinə sürtəndə, az qala bağrıma basmaq istəyirdim. Bununla belə, bir gün özümü elə göstərdim ki, guya əlimdəki sulu meyvələri çantamın içinə doldururam. Xalalarım o saat bar-bar bağırdılar.
Bir az acgöz olsaydım, mən Kamranın bu qorxusundan daha çox istifadə edərdim. Xırım-xırda intriqalarla onu daha nələr, nələr almağa məcbur edərdim…
Mənə bağışlanan bu şeyləri çox sevirdim, amma bəzən bu şeyləri də yırtmaq, qırmaq, sonra ayaqlarımın altında tapdayıb əzmək istəyirdim.
Xalaoğluma olan qəzəb və nifrətim nədənsə keçib getmirdi.
Başqa yay fəsillərində məktəbin açılmasının yaxınlaşdığını görəndə kefim pozulardı, amma bu dəfə bu evdən, bu insanlardan uzaqlaşacağım günü səbirsizliklə gözləyirdim.

Məktəbdə dərs başlanandan sonra ilk həftələrdə bir bazar günü idi. Bacılar bizi Kayathana[13 - Kayathana – İstanbul yaxınlığında xırdaca bir çay – rayon (gəzinti yeri).] tərəflərinə gəzməyə aparmışdılar.
Bacılar küçələrdə gəzməyi çox sevməzdilər, amma nədənsə o axşam qaranlıq düşənə qədər küçələrdə qalmışdıq.
Mən dəstənin arxasında gedirdim. Bilmirəm necə oldu. Bir də gördüm ki, yoldaşlarımla aramdakı məsafə xeyli çoxalmışdır. Hamı həmişəki kimi öndə getdiyimi güman etdiyindən, məni itirib-axtaran yox idi. Birdən yanımda bir kölgə göründü. Baxıb gördüm ki, Mişeldir.
– Sənsənmi, Çalıquşu? – deyə Mişel soruşdu. – Nə üçün belə yavaş-yavaş gedirsən?
Sağ ayağımın topuğuna sarıdığım yaylığı göstərib dedim:
– Bir az bundan əvvəl oynayanda, yıxılıb ayağımı yaralamışam. Yəqin ki, sənin bundan xəbərin yoxdur.
Mişel pis qız deyildi. Halıma ürəyi yanıb dedi:
– İstəyirsən sənə kömək edim.
– Hər halda məni arxana almağı təklif etməyəcəksən ki?
– Əlbəttə ki, yox… Bu, mümkün olan şey deyil… Amma qoluna girə bilərəm, deyilmi? Yox, elə yox… Qolunu mənim çiynimə sal… Bir az da bərk yapış… Mən də sənin belindən tutum… Bir qədər yüngülləşərsən… Necədir, yeriyəndə daha ayağın az incidir, eləmi?
Mən onun dediyi kimi etdim. Doğrudan da, yaxşı olurdu. Mişelə dedim:
– Mersi[14 - Mersi – sağ ol (frans.).], Mişel. Sən çox nəzakətli qızsan…
Bir az yeridikdən sonra Mişel dedi:
– Bilirsənmi, Fəridə, yoldaşlarımız bizi bu vəziyyətdə görəndə, nə zənn edəcəklər?
– Nə zənn edəcəklər?
– Deyəcəklər ki, yəqin Fəridə də birinə bənd olmuşdur… İndi dərdini Mişelə danışır…
Mən birdən-birə durub dedim:
– Düz deyirsən?
– Əlbəttə…
– Elə isə, bu saat qolumdan çıx, məndən ayrı get.
Bu əmri verəndə əsgər komandanı kimi sərt idim.
Mişel məni buraxmayıb dedi:
– Ay sarsaq, heç sənin barəndə belə düşünən olarmı?
– Sarsaq nə üçün?
– Hamı sənin necə qız olduğunu bilmirmi?
– Nə demək istəyirsən?
– Heç… Hamı bilir ki, sənin belə bir macəran ola bilməz… Sənin heç kəslə eşqbazlıq edəcəyinə güman yoxdur…
– Nə üçün?.. Məni çirkinmi sanırsan?
– Xeyr, çirkin deyilsən… Bəlkə hələ gözəlsən də… Amma yaman key və maymaqsan…
– Mənim barəmdə sən beləmi düşünürsən?
– Təkcə mən yox, hamı belə düşünür… Deyirlər ki, «çalıquşu sevgi məsələsində əsl gourde-dir».
Bu sözün türkcəsini çox yaxşı bilmirəm, amma fransızca asma qabaq, su qabağı, balqabaq kimi bir şey deməkdir. Bunlardan hansı olursa olsun, pis şeydir… Əslinə qalsa, boyum qısa, bədənim dolu olduğundan bu qabaqlardan birinə bənzəməyim mümkündür… İndi Çalıquşundan sonra mənə bir də gourde ləqəbi qoysalar, bu daha ağ olar! Necə olursa olsun, bu təhlükənin qabağını almaq vacib idi, çünki bu mənə bərk toxunurdu.
Mişelin özündən öyrəndiyim bir hərəkətlə, başımı çiyninə qoydum, ona mənalı-mənalı gözaltı baxıb, dərdli-dərdli gülümsünərək dedim:
– Siz elə bilin…
– Nə söyləyirsən, Fəridə?
Mişel ayaq saxlayıb heyrətlə mənə baxdı. Mən boynumu əyib dediyimi bir də təsdiq etdim.
– Təəssüf ki, iş elə siz bilən kimi deyil… Axır mən də vuruldum…
Mən dediyim bu yalana onu daha da inandırmaq üçün üstəlik bir ah da çəkdim.
Mişel bu dəfə heyrətindən xaç da vurdu.
– Çox gözəl… Fəridə, çox gözəl!.. Amma hayıf ki, heç inana bilmirəm.
Yazıq Mişel sevgi mübtəlası idi, belə ki, başqasının sevişdiyini eşidəndə də ona ləzzət verirdi. Amma, özü dediyi kimi, hayıf ki, mənim sevişdiyimə inanmır və açıqdan-açığa sevinməyə cəsarət edə bilmirdi.
Mən bir yalan danışmışdım. İndi daha bunu davam etdirməli idim ki, rüsvay olmayım.
– Bəli, Mişel, – dedim, – mən də sevirəm…
– Eləcə tək sənmi sevirsən, Çalıquşu?
– Şübhəsiz ki, o da məni sevir, grande gourde.
Bir az bundan əvvəl Mişelin mənə söylədiyi gourde kəlməsinə mən bir də böyük sifətini artırıb onun üzünə qaytardım. Amma onun heç ağlına da gəlmirdi mənə desin ki, «gourde sən özünsən, bu, sənin ləqəbindir!»
Deməli ki, mən yalançılığa başlayan kimi onu inandırmağa müvəffəq olmuşdum. Çox yaxşı!..
Mişel indi məni daha böyük bir məhəbbətlə qucaqlamışdı.
– Danış, Fəridə… Danış, necə oldu? Demək, sən də sevdin, hə! Sevmək gözəl şeydir, deyilmi?
– Əlbəttə gözəldir…
– Sevdiyin kimdir?.. O gənc gözəldirmi?
– Çox gözəldir.
– Harda gördün? Necə tanış oldun?
– …
– Di yaxşı, tərsliyi burax.
Düzü, elə özüm də tərsliyi buraxmağı ürəkdən istəyirdim. Amma nə uydurub söyləyəcəyimi bilmirdim. Sevməyə həqiqi bir insan tapanlara min əhsən!.. Çünki xəyali bir sevgili tapmaq özü də son dərəcə çətin, son dərəcə çətindir!..
– Di yaxşı, Fəridə… Ürəyimi… çəkmə… Yoxsa elə bilərəm ki, mənimlə zarafat edirsən.
Mən birdən-birə təşvişə düşdüm. Zarafat? Allah eləməsin ki, mən yenə asma qabaq, ya balqabağı vəziyyətində qalım!.. Sənə elə bir eşq hekayəsi uydurum ki, özün də çaşıb qalasan!..
Mişelə sevdiyim gənc adına kimi təqdim etsəm yaxşıdır? Kamranı…
– Xalaoğlumla sevişirik… – deyə cavab verdim.
– Keçən il məktəbin görüş otağında gördüyüm o sarışın xalaoğlunmu?
– Özüdür ki, var…
– Ah, nə yaxşı!
Demişdim ki, Mişel sevişmək üçün yaranmış bir qızdı… Kamran indiyə qədər məktəbə ya iki dəfə gəlmişdi, ya üç dəfə… Yəqin ki, xalaoğlum məktəbə gələndə, Mişel, ciyər qoxusu duymuş pişik kimi gənc bir oğlan qoxusu duyub görüş otağına yüyürübmüş, bəlkə də bizi güdübmüş… Qəribədir, elə deyilmi?
Ulduzlar çıxmışdı. Payız fəsli olmasına baxmayaraq, hava lap yay havası kimi ilıqdı. Elə bil havadan təzə əkin qoxusu gəlirdi.
Mən bədənimin bütün ağırlığını Mişelin çiyinlərinə salıb asılmışdım, saçlarımız, yanaqlarımız bir-birinə toxuna-toxuna, ona uydurma bir eşq nağılı danışmağa başlayıb dedim:
– Bundan da aydın bir gecə idi. Xalaoğlumla mən qapının yanındakı qonaqlarımızdan ayrılıb uzaqlaşmışdıq. Mən öndə, xalaoğlum iki-üç addım arxada gedirdik. O, mənə gözəl-gözəl sözlər söyləyirdi. Nələr dediyini təkrar edə bilməyəcəyəm… Çünki istəmirəm… Cırcıramalar bir səs salmışdı ki… Getdik, getdik… Ay işığında hovuz kimi parıldayan meydanlardan ağacların qaranlıqlarına girirdik. Sonra yenə meydanların aydınlığına çıxırdıq. Sonra yenə qaranlıqlar…
– Sizin bağça nə böyükdür, Fəridə?
Mən bir saxtalıq etməkdən qorxurdum.
– O qədər də böyük deyil, axı biz yavaş-yavaş gedirdik, – deyib sözümə davam etdim. – Nəhayət, bağçanın axırına gəlib çatdıq… Bağçanın qurtardığı yerdə budaqları qonşunun divarından aşmış böyük çinar var… Onun altına çatıb durduq… Mən barmaqlarımın ucuna qalxıb özümü elə göstərdim ki, guya qonşu bağçaya baxıram… Xalaoğlum əllərini ovuşdururdu… Nə isə etmək istəyirdi… Amma cürəti çatmırdı.
– Madam ki, sənin üzün bağçaya sarı dönmüşdü… Bunları necə görürdün?..
– Xalaoğlumun kölgəsi divara düşmüşdü, ondan bilirdim.
Mən rolumu yəqin çox yaxşı oynayırdım, çünki bunları danışanda bədənim titrəyir, səsim tutulur, gözlərim yaşla dolurdu…
– Sonra, sonra, Fəridə?
– Sonra… Xalaoğlum birdən-birə biləklərimdən tutdu…
– Ah, nə gözəldir, sonra?..
– Sonrası… Nə bilim…
– Aman Allah, ən gözəl yerində kəsirsən…
– Sonra ağacdan bir quş ötməyə başladı… Qaba, çirkin bir quş… Biz qorxduq, qaçdıq…
Daha göz yaşlarımı saxlaya bilmədim, başımı Mişelin köksünə qoyub hıçqıra-hıçqıra ağladım. Bu ağlamanın nə qədər sürəcəyini bilmirdim… Yaxşı ki, yoldaşlarımız Mişellə mənim yox olduğumuzu başa düşdülər… Bağıra-bağıra bizi axtardılar. Mişel də onlara səs verdi:
– Gəlirik, – dedi, – yeyin gedə bilmirik… Çalıquşunun ayağı ağrıyır…
– Düzdür, Mişel… Mən də elə onun üçün ağlayıram… İndi daha yeyin gedə bilərik.

Mən o gecə hamı yatdıqdan sonra yatağımda da ağladım. Amma bu səfərki göz yaşlarım rol üçün deyil, öz-özümə acığım tutduğu üçün idi. Madam ki, yoldaşlarıma bir gourde olmadığımı isbat üçün bir yalan uydurmağa qərar vermişdim, dünyada başqa adam qəhətdi ki, öz xalaoğlumu – dünyada ən iyrəndiyim bir insan olan Kamranı göstərmişdim? Öz-özümə and içdim ki, sabah oyanan kimi Mişelin əllərindən tutub bir bucağa çəkəcəyəm, axşamkı sözlərimin yalan olduğunu deyəcəyəm.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/reshad-nuri-guntekin/caliqusu-68386483/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

notes

1
Çərşənbə qarısı və ocaq anası – küpəgirən qarı kimi türk nağıl personajları.

2
Qalpaq – hərbi baş geyimi.

3
Diyarbəkir – Türkiyədə şəhərdir. Mosul, Bağdad, Kərbala – Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl Osmanlı imperiyasına daxil olan İraq şəhərləridir.

4
Sərəsgər qapısı – hərbiyyə nazirliyi.

5
Simit – bublik.

6
Suriya – o zamanlar Osmanlı imperiyasına daxil idi.

7
Övliya barmaqlığı – pir barmaqlığı.

8
Arnavudluq (indiki Albaniya) – o zaman Osmanlı imperiyasına daxil idi.

9
Hərfi mənada mənim bacım, dini məktəbdə müəllimlərə belə müraciət edirdilər.

10
Mühacir – qaçqın, o zamanlar Balkanlardan qaçıb gəlmiş əhali.

11
Əyyub – İstanbulun bir məhəlləsi, Niyyət quyusu – pir kimi bir yer.

12
Bonmarşe – Universal mağaza, firmanın adı.

13
Kayathana – İstanbul yaxınlığında xırdaca bir çay – rayon (gəzinti yeri).

14
Mersi – sağ ol (frans.).