Главная страница | Зарубежная поэзия | Seçilmiş əsərləri

Seçilmiş əsərləri
Şah İsmayıl Xətai
Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Şah İsmayıl Xətai 38 illik həyatında vaxtının çoxunu dövlət işlərinə sərf etməsinə baxmayaraq zəngin və çoxcəhətli ədəbi bir irs yaratmışdır. O, həm əruz, həm də heca vəznində, həm epik, həm də lirik janrlarda gözəl əsərlər yaratmış, yaddaqalan, nümunə, örnək ola bilən əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirmişdir.
Kitaba onun səmimi, ürəkdən qopub gələn poeziyasından seçmələr daxil etmişik.

Şah İsmayil Xətai
Seçilmiş əsərləri

ŞAH İSMAYIL XƏTAİ YARADICILIĞI

Ədəbiyyatda rolu
Xətai divanı haqqında
Azərbaycanda Xətai irsinin öyrənilməsi sovet hakimiyyəti illərindən başlanmışdır. Azərbaycanın tarixçi və ədəbiyyatşünas alimlərindən S. Mümtaz, H. Araslı, M. Quluzadə, Ə. Məmmədov, O. Əfəndiyev, M. Abbaslı kimi mütəxəssislərin bu yöndə apardıqları araşdırmalar və yürütdükləri mülahizələr xüsusilə diqqəti cəlb edir.
İsmayıl Xətai az yaşamasına, vaxtının çoxunu dövlət işlərinə sərf etməsinə baxmayaraq zəngin və çoxcəhətli bir irs yaratmışdır. O, həm əruz, həm də heca vəznində, həm epik, həm də lirik janrlarda qələmini işlətmiş, yaddaqalan, nümunə, örnək ola bilən əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirmişdir. Onun səmimi, ürəkdən qopub gələn, zamanın qarşıya qoyduğu tələblərə cavab kimi meydana çıxan poeziyası çox vaxt siyasi-ictimai fəaliyyəti ilə birləşmişdir. Bu poeziya gah qılıncla bərabər döyüş meydanlarına getmiş, gah müdrik el ağsaqqallarının, təriqət şeyxinin öyüdlərinə çevrilmiş, gah da dünyaya və insana məhəbbətlə dolu bir qəlbin tərcümanı olmuşdur. Bu poeziya qəhrəmanlığa, gözəlliyə, mənəvi saflığa məhəbbətlə, şərə, eybəcərliyə, əqidəsizliyə, dönüklüyə, sədaqətsizliyə, cılızlığa nifrətlə doludur. Bu poeziya, hər şeydən əvvəl, mənəvi azadlığı təsdiq edir. Din və şəriətin mənəvi əsarətini bu poeziya qəbul etmir. Dünyagörüşü etibarilə panteist olan şair Mənsur Həllac və İmadəddin Nəsimi kimi "ənəlhəq" (“mənəm allah”) şüarına, ideyasına tərəfdar çıxıb özünü “vəhdət gülzarının bülbülü” adlandırır:
Çün Xətaidir bu gün gülzari-vəhdət bülbülü,
Dəxi ol zaği-siyəh gülzarə gəlməsün.
Bütün kainatı ilahi, mütləq varlıqla bir sayan, yaradıcı ilə yaradanı, insanla allahı eyniləşdirən və bu eyniliyi vəhdət gülzarı, özünü isə bu vəhdət və birlik gülzarının bülbülü, şairi adlandıran Xətai özünü "mütləq həqiqət" ("həqqi-mütləq") deyə vəsf edir:

Xətai divanı
Ənəlhəq sirri uş könlümdə gizli
Ki, həqqi-mütləqəm, həq söylərəm mən.
Böyük mütəfəkkir şair Nəsimi kimi Xətai də görünən hər şeydə, o cümlədən insanın simasında ilahi varlığı görməyə çağırır:
Yəqin bil əhli-iqrarın yanında
Yerü gög cümlə həqdir, olma gümrah…
Ta səni gördü Xətai valehi şeydayidir,
Hansı gözdür həq üzün görcək ki, bidar olmadı?
Şairin sufi olması onun poeziyasına da güclü təsir göstərmiş, ona daha cəsarətli humanist ruh vermişdir. Lakin bu cəsarət Xətainin yaradıcılığını sırf təriqət poeziyasına çevirməmişdir. O, bütün məqamlarda real həyat və real insan haqqında düşünmüş, real insana müraciətlə yazıb yaratmış, real insandan və onun hisslərindən, qayğılarından söhbət açmışdır.
Onun şerlərində xeyir və şər anlayışları ilə bağlı fikirlər də vardır. Bu məsələdə Xətai Azərbaycan ədəbiyyatının dühası Nizami Gəncəvi ilə həmfikirdir. O da belə hesab edir ki, insan yaxşı-yaman nə iş tutsa, onun bəhrəsini görəcək, pis əməl sahibi öz əməlləri üçün xəcalət çəkəcəkdir. Ancaq xeyir işlər, əməllər arxasınca gedənlər hər cür xəcalət, peşmanlıq hisslərindən uzaq olacaqlar.
Xətainin şerlərində insan, lirik qəhrəman məğrur, azad fikirli, öz qüdrətinə inanan bir varlıq kimi tərənnüm olunur, onun ölməzliyi, əbədiliyi, ən ağıllı bir şəxs olması, düşmənlərin canına vəlvələ salmağa qadir olduğu dönə-dönə nəzərə çatdırılır.
Hələ XII əsrdə Nizami Gəncəvi sufizmə rəğbətlə yanaşmış, sufiləri ürəkdən xəbərdar olan adamlar kimi təqdim etmişdir. Şairin "Sirlər xəzinəsi" əsərində müxtəlif xarakterlərə malik sufi surətləri yaradılmışdır. Xətai də sufiləri halal və haram yola gedənlər adı ilə iki yerə ayırır. O, ən yüksək insani keyfiyyətləri əsl sufilər arasında axtarır, öz müridlərini əsl sufi kimi hərəkət etməyə, sufi – insan adını uca tutmağa çağırır:
Sufi isən, alıb-satma,
Halalına haram qatma,
Yolun əyrisinə getmə,
Doğru yola nəzər eylə.
Şairin nəzərində həqiqi sufi əsl insandır. Onda alıb-satmaq, harama meyl etmək, əyri yola getmək kimi hərəkətlər, sifətlər ola bilməz. Əgər hər hansı bir sufi bu sifətlərə malik deyildirsə, o sufilikdən də, insanlıqdan da uzaq bir adamdır. Xətai belə sufiləri rədd edir.
Xətainin poeziyasında ehkamçılığa, mövhumatçılığa, insan mənəviyyatını buxovlayan zəncirlərə qarşı güclü bir etiraz vardır. Xətai şerinin əsas obyekti insan, əsas qayəsi insana məhəbbətdir. Xətai dövründə islam dininin insan idealı ilə humanist ziyalıların insan idealı bir deyildir. Dindar insan hər cür istək və arzularını buxovlayıb cənnət xəyalı ilə yaşayırdısa, humanist ziyalıların ideal insanı əsl cənnəti bu dünyada axtarır və tapırdı. İnsansız dünyanı və cənnəti barsız bağa bənzədir, insansız cənnəti istəmirdi:
Neylərəm ol cənnəti, içində dildar olmasa?!
Qoy onu viranə qalsın – bağçada bar olmasa.
Şair insanı yer üzünün ən qiymətli gövhəri saydığından insansız olan, insana zidd olan, insanın sədaqətinə mane, buxov, əngəl olan hər şeyi rədd edir.

Xətainin şerlərində gah real insani sevgi tərənnüm olunur, gah da məhəbbətdən geniş fəlsəfi bir kateqoriya kimi söhbət açılır. Hər iki halda məhəbbətin tərənnümü onun humanizmi, fikir sərbəstliyi ilə bağlıdır.
Üzün gördüm sənin, ey yari-məhru,
Könüllər afəti, ya üzmüdür bu?
Dodağın həsrətindən xəstə haləm,
Axıtdı gözlərim yaşı be hər su.
Həbəşdir kim, müsafir Rumə düşmüş
Üzün səfhindəki ol xali-hindu.
Gözündən ahu tək dağlara düşdüm,
Nə sehr etdi mənə ol iki cadu?
Xətai dər üzün xurşidə nisbət,
Sözü rövşən dedim üzünə qarşu.
İnsan gözəlliyi bu şerdə romantik bir dillə, heyranlıqla qələmə alınmışdır. Buradakı bədii suallar, bənzətmələr aşiqin qəlbindəki təlatümləri, həyəcanları təbii, səmimi şəkildə oxucuya çatdırır.
Xətainin məhəbbət poeziyası güclü kədərdən, qəmdən bir qayda olaraq uzaqdır. Xətai yaradıcılığını tədqiq edənlərin fikrincə bu isə onun daha çox cəmiyyətdə tutduğu ali mövqe ilə əlaqədardır. Çünki, şah heç zaman maddi və ya digər sərvətlərdən əksiklik görməmişdir ki, şikayətlənsin.
Şairin təbiət təsvirinə həsr edilmiş şerlərində şux, şad əhvəli-ruhiyyə hökm sürür:
Bahar oldu ki, aləm gülşən oldu,
Gözün aç, gör cahan nə rövşən oldu.
Bəzəndi hər bir ağac bir gül ilə,
Ağaclar cümlə gül pirahən oldu.
Açıldı yazlar, bitdi çiçiklər,
Gül ilə şol bənövşə susən oldu.
İrişdi vədəsi badi-baharın,
Behər su gül hezaran-xərmən oldu.
Xətainin aşiqanə qəzəllərində sevgi duyğuları bir çox hallarda o qədər səmimi, təbii verilir ki, boyalarının, ifadələrinin əlvanlığı və sadəliyi ilə insanı heyran edir, tilsimləyir. "Qızıl gül, bağü bustanım, nə dersən?" misrası ilə başlanan məşhur qəzəli yada salaq. Bu qəzəldəki hər beyt, hər parça saf, həssas bir qəlbdən qopan sevgi harayı kimi səslənir:
Qızıl gül, bağü bustanım, nə dersən?
Fəda olsun sənə canım, nə dersən?
Qərarü səbrü aramım tükəndi,
Kəsildi külli-fərmanım, nə dersən?
Əridi iliyim, qaldı sümüyüm,
Bu təni tərk edər canım, nə dersən?
Əgər yatsam min il torpaq içində
Dürüstdür əhdü peymanım, nə dersən?
Xətai can ilə çün səni sevdi,
Sevən ölsünmü, sultanım, nə dersən?
Real insanın, real insani hisslərin, arzuların, düşüncələrin romantik şəkildə tərənnümü, həm də Xətaiyə məxsus bir tərzdə tərənnümü XVI əsrin birinci rübü üçün qiymətli yeni bir hadisə idi. Nəsiminin, Kişvərinin, Həbibinin, Hamidinin poeziyasından qidalanan bu şerlərdə yeni, orijinal, ancaq Xətaiyə məxsus cəhətlər də çoxdur.
Xətainin çoxcəhətli poeziyasında epik əsərlər də mühüm yer tutur. Onun "Nəsihətnamə" məsnəvisi və "Dəhnamə" poeması epik şerin qiymətli nümunələridir. "Nəsihətnamə" adından da göründüyü kimi, nəsihətamiz, fəlsəfi poemadır. Burada ardıcıl nəql edilən hadisə yoxdur. "Nəsihətnamə" sufizmin panteist müddəalarını şərh edən fəlsəfi bir əsər olmaqla bərabər insan haqqında qabaqcıl humanist düşüncələri də əks etdirir.
"Dəhnamə" Xətainin həcm, fikir və sənətkarlıq baxımından ən mühüm əsəridir. Bir yandan klassik ədəbiyyatdan, bir yandan da xalq yaradıcılığının zəngin xəzinəsindən, nağıl və dastanlardan istifadə ilə yaradılan bu poema başqa "Dəhnamə"lərdən forma və məzmun əlvanlığı ilə seçilir. Xətainin özünəməxsusluğu: hissləri səmimi, inandırıcı, təbii ifadə etmək, təbiəti duymaq, məhəbbətin həyəcanlarını dolğun əks etdirmək, xalq ədəbiyyatından şüurlu şəkildə bol-bol faydalanmaq keyfiyyətləri bu əsərdə də göz qabağındadır.
Dəhnamə on məktub deməkdir. Zahirən əsər on məktubdan ibarət olsa da, poemanın məzmununu məktublar yox, daha çox həmin məktublarla əlaqədar hadisələr təşkil edir.
Xətai mövzunun imkanlarından bacarıqla istifadə edib rəngarəng təbiət lövhələri, insan duyğularının təbii, səmimi ifadəsi üçün müxtəlif boyalar tapıb işlədir. Sıx-sıx lakin yerli-yerində verilmiş qəzəllər poemadakı lirizmi daha da gücləndirir. Şairin yaratdığı təbiət təsvirlərindən biri poemanın başlanğıc hissəsində verilmişdir. Bu təsvirlər o qədər dəqiqdir ki, rəssamlar onun əsasında heç bir çətinlik çəkmədən çoxlu lövhələr yarada bilərlər.
Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında bahariyyə adlı janra bir qayda olaraq Xətainin həmin təsviri ən səciyyəvi nümunə kimi göstərilir. Ədəbiyyatımızda çoxlu təbiət təsviri yaradılmasına baxmayaraq Xətainin yaratdığı həmin təsvir bu tipli təsvirlər içərisində müstəsna yer tutur:
Qış getdi, yenə bahar gəldi,
Gül bitdi vü laləzar gəldi.
Quşlar hamısı fəğanə düşdü,
Eşq odu yenə bu canə düşdü.
Sərvin yenə dutdu damənin su,
Su üstə oxudu faxtə ku-ku.
Qönçə dəhəni çəməndə xəndan,
Gülməkdən ənar açıldı dəndan.
Durna uçuban həvayə düşdü,
Laçın aluban ovayə düşdü…
Bu təsvirdə təbiət insandan təcrid olunmur. Şən, şad bir qəlbin təbiətdən aldığı həzz, sevinc addımbaşı özünü hiss etdirir. Şair quşların fəğanə düşməsini deyən kimi insan həyatı barədə araya tez bir söz atır, "Eşq odu yenə bu canə düşdü" deyərək təbiətlə insan həyatını vəhdətdə götürdüyünü nəzərə çatdırır.
Təbiətdə gül açıb quşlar nəğmə oxuyanda insan qəlbində də sevgi duyğularının oyandığını söyləyir.
Təbiət təsvirləri ilə yanaşı poemada Aşiqin mənəvi iztiablarını əks etdirən qəzəllər də əsərin bədii təsir gücünü artırmağa xidmət edir.
"Dəhnamə" mövzusunda Xətaidən əvvəl başqa Azərbaycan şairləri – Hümam Təbrizi, Marağalı Əvhədi də əsərlər yazmışdır. Bu ənənəvi süjeti Xətai vəziyyət və hadisələrə uyğun olaraq yaratdığı lövhələr və başqa poetik tapıntılar vasitəsilə yeniləşdirə bilmişdir. Həmçinin Xətainin "Dəhnamə"si ana dilində yaranan ilk epik əsərlərdəndir.
Epik əsərdə lirik janrlardan, o cümlədən qəzəllərdən istifadəyə Füzulidən, hətta Həqiridən əvvəl Xətai poemasında rast gəlirik. Xətai bu poemanı hakimiyyət uğrunda mübarizələrinin ən gərgin çağlarında, 1506-cı ildə, iyirmi yaşında olanda yazmışdır. O, həyatının bu gənc çağlarında təkcə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin əsasını qoymaqla məşğul olmamış, həm də epik şerimizə "Dəhnamə" kimi orijinal keyfiyyətlərə məxsus bir əsər bəxş etmişdir.
Xətai ədəbi irsinin mühüm bir hissəsini heca vəznində xalq şeri formalarında yazılmış əsərlər təşkil edir. Heca vəznli şerimizin tarixi Xətai ilə başlayır. Düzdür, bu forma xalq arasında Xətaidən əvvəl də olmuşdur, lakin onu yazılı ədəbiyyata gətirən Xətaidir. Hökmdar şair fikirlərini daha çox xalq şeri ənənələri əsasında tərbiyələnən, nisbətən az savadlı, və ya tam savadsız olan geniş kütlələrə, müridlərə, qızılbaş əsgərlərə çatdırmaq üçün doğma janrların daha əlverişli olduğunu duymuş, onların sevdiyi, başa düşdüyü formalardan istifadə etməyi özünə borc bilmişdir. Bu şerlərdə xalq ruhuna və zövqünə yaxınlıq xüsusi yer tutur. Xətainin siyasi, əxlaqi, estetik baxışları bu şerlərdə son dərəcə aydın və sadə bir tərzdə ifadə olunur. Ümumiyyətlə, Xətai şerinə xas bir keyfiyyət olan sadəlik və aydınlıq onun heca vəznli şerlərində daha qabarıq şəkildə nəzərə çarpır. Xətainin heca vəznində yazdığı qoşma, gəraylı, varsağı, bayatı, nəfəs və ilahilər indi də öyrənmək, ibrət almaq üçün nümunə olmaq dərəcəsindədir. Şair oxucularını diqqətli, ehtiyatlı olmağa, əqidə, məslək yolunda sədaqətlə yürüməyə çağırır:
Dərindir bizim dəryamız, boylanmaz,
Min bir kəlam desəm, biri anlanmaz.
Kişi iqrarsız yollara bağlanmaz,
Yolları qoynunda yürüyüb gedər.
Bu parçalarda oxucunu, dinləyicini doğruçu və cəsarətli olmağa, orda-burda qeybətlə, dedi-qodu ilə məşğul olmaqdan əl çəkməyə çağırır, həqiqət yolundan azmış insanlara qarşı dərin nifrətini bildirir.
Bədii söz haqqında danışmaq, ona münasibətini bildirmək orta əsrlərdə yaşamış sənətkarlarımızın yaradıcılığında pozulmaz bir ənənə kimi yayılmışdır.

Nizaminin, Füzulinin, Saib Təbrizinin, Qövsi Təbrizinin, Vaqifin və başqa Azərbaycan sənətkarlarının söz haqqındakı şerləri, fikirləri bu həqiqəti bir daha təsdiq etməkdədir. Xətainin "Bir söz" rədifli gəraylısı Füzulinin "Söz" rədifli qəzəli kimi yadda qalan qiymətli sənət əsərlərindən biridir:
Sözünü bir söyləyənin
Sözünü edər sağ bir söz.
Pir nəfəsin dinləyənin
Yüzünü edər ağ bir söz.
Söz vardır kəsdirər başı,
Söz vardır kəsər savaşı,
Söz vardır ağulu aşı
Bal ilən edər yağ bir söz.
Xalq şerinin bayatı şəkli də Xətainin məhəbbətlə, məharətlə müraciət etdiyi formalardandır. Şair bayatılarının axıcılığına, yığcamlığına, atalar sözləri və xalq məsəlləri kimi aforistik məna daşımasına xüsusi diqqət yetirmişdir:
Xətai, işin düşər,
Gəlib-gedişin düşər.
Dişləmə çiy loğmanı,
Yerinə dişin düşər.
Xətainin istər heca, istərsə də əruz vəznində yazdığı əsərlər klassik yazılı ədəbiyyatımızın ən qiymətli nümunələrindən sayılır. Şairin irsi sonrakı dövrlərin ədəbiyyatı üzərində dərin izlər buraxmışdır. Füzuli kimi dahi sənətkar Xətainin bir sıra şerlərinə cavab yazmış, ilk böyük əsəri olan "Bəngü Badə"ni ona ithaf etmişdir. Görkəmli el sənətkarı, hökmdar şairin müasiri Aşıq Qurbani onu "Mürşidi-kamilim, şeyx oğlu şahim" deyə tərənnüm etmişdir. Şah İsmayıl Xətainin əsərləri istər əlyazmaları, istərsə də şifahi şəkildə geniş yayılmış, məclislərdə musiqi havalarının müşaiəti ilə ifa olunmuşdur. Onun həyat nə mübarizəsi ilə bağlı məşhur Şah İsmayıl dastanı yaranmışdır. Bu dastan əsasında Müslüm Maqomayev eyni adlı opera bəstələmişdir. Yazıçı Ə. Cəfərzadənin "Bakı-1501", F. Kərimzadənin "Xudafərin körpüsü", Ə. Nicatın "Qızılbaşlar" romanları və bir sıra bədii əsərlər son illərdə Şah İsmayıl Xətainin həyatı və şəxsiyyətinə olan güclü marağın ifadəsi kimi meydana çıxmışdır.

Xatirəsinə ithaf
Müslüm Maqomayev (bəstəkar) – “Şah İsmayıl” (opera)
Sərdar Fərəcov – “Şah Xətai” simfoniyası
Bakıda heykəli (1993, müəllif İbrahim Zeynalov)
Ərdəbildə heykəli
Xaçmazda heykəli
Gəncədə büstü
Şah İsmayıl Xətai fondu
Xətai metrostansiyası
“Şah İsmayıl” ordeni
Masallı şəhərində əzəmətli heykəli (müəllifi Valid Məmmədli)

    http://az.wikipedia.org (http://az.wikipedia.org/)



Qəzəllər

«Hüsni-rüxsarın kim, oldu canü dil heyran ana…»
Hüsni-rüxsarın kim, oldu canü dil heyran ana,
Vədeyi-dövri-qəmərni tapşırır dövran ana.
Çün sənin hüsnün misali-Yusifi-Kənanidür,
Yüzini hər kim ki, görməz, yoxdurur iman ana.
Atəşi-eşqində, ey xunxarə gözlü dilbərim,
Eylə yanmışdır bu bağrım, yoxdurur dərman ana.
Gül yanağın, dilbəra, bəs tazətərdir hər zaman,
Qanlı yaşımdan tökər hər dəm gözüm baran ana.
Zülməti-zülfində könlü bu Xətayi xəstənin
Xızra bənzər kim, görünməz çeşmeyi-heyvan ana.

«Getdi ol dilbər, bəsi dərdü bəla qaldı mana…»
Getdi ol dilbər, bəsi dərdü bəla qaldı mana,
Nə bəla, bil kim, yüküş cövrü cəfa qaldı mana.
Munca gəldim, mən gədayə hiç inayət qılmadın,
Eşigində qıldığım dəsti-dua qaldı mana.
Müjdə gəldi dilsitanımdan ki, qətl oldu rəqib,
Şükr kim, biganə getdi, aşina qaldı mana.
Anca kövkəb kimi yaş tökdi ğəmində gözlərim,
Yer ilə, gög ilə Keyvan həm baxa qaldı mana.
Ey Xətayi, zülfi tək arındı yüzdən Zəngibar,
Dilbəri-Çinü Xətən, xubi-Xəta qaldı mana.

«Can olmaz isə, sən təki canan yetər mana…»
Can olmaz isə, sən təki canan yetər mana,
Vəslin bu xəstə könlümə dərman yetər mana.
Hicrin cəfası eylə yıxıbdır bu könlümü,
Hər şəb qapunda naləvü əfğan yetər mana.
Zülmat içində abi-həyat istəməz könül,
Ləlin zülali çeşmeyi-heyvan yetər mana.
Zahid, qoparma sən məni meyxanədən bu gün,
Ruzi-əzəldə yar ilə peyman yetər mana.
Gərçi, Xətayi, getdi əlindən vüsali-dust,
Hər dəm xəyali-didəyə mehman yetər mana.

«Cana, könüldə həmdəm olan qəmdürür mana…»
Cana, könüldə həmdəm olan qəmdürür mana,
Gör kim, fəraq evində nə həmdəmdürür mana.
Ancaq yüzün görəndə sənin can degil məlul,
Zülfin kimi könül dəxi bərhəmdürür mana.
Dil təşnə olsa vadiyi-hicrində, qəm yemən,
Ləlin zülali çeşmeyi-Zəmzəmdürür mana.
Neyçün sevərdi xəstə dil, ey bivəfa, səni,
Bu çox bəla ki, hicrin edər kəmdürür mana.
Miskin Xətayi vəsl ilə yüz il yaşar müdam,
Bu ömr kim, zəmanədə bir dəmdürür mana.

«Ey cəmalın gülsitani baği-minudur mana…»
Ey cəmalın gülsitani baği-minudur mana,
Cənnəti-rizvan ki, derlər, ol səri-kudur mana.
Yüzün üstə zülfini ta gördüm, ey ruhi-rəvan,
Gecə-gündüz ağlamaq eşqində xoş xudur mana.
Hicr sərgərdanlığın çərxi-fələkdən görmənəm,
Bu cəfalərni qılan ol yari-məhrudur mana.
Gecələr ta sübh olunca uyxu gəlməz eynimə,
Ta xəyalın daima çeşmimdə qarşudur mana.
Anca yaş tökdi Xətayi firqətindən, ey sənəm,
Xancaru baxsam, gözümdə yer yüzü sudur mana.

«Dilbəra, eşqin tənimdə sevgili candır mana…»
Dilbəra, eşqin tənimdə sevgili candır mana,
Pərtövi-mehri-rüxin xurşidi-tabandır mana.
Dərdi-hicrindən sənin hərgiz şikayət qılmazam,
Hic əlac etmən tələb, neyçün ki, dərmandır mana.
Asitanın xakini vermən cəmii-aləmə,
Hər ayağın toprağı mülki-Süleymandır mana.
Ta cəmalın müshəfin gördüm, əya nuri-ilah,
Zikri-eşqin dildə laim virdi-Qurandır mana.
Ey Xətayi, xubların cövri vəfadır aşiqə,
Firqəti mehr nigarın, cövri ehsandır mana.

«Getdi ol məhru yanımdan, yüz cəfa qaldı mana…»
Getdi ol məhru yanımdan, yüz cəfa qaldı mana,
Cövr bilmən kim, bəlayi-müntəha qaldı mana.
Ey pəri, çox işveyi-hüsninə məğrur olma kim,
Mülki-fani sanmagil kim, nə sana qaldı, mana.
Ta kim, ol xurşidrux getdi gözümdən su təki,
Göz yaşım anın yüzündən aşina qaldı mana.
Sən gedəndən bərlu anca zarü əfğan etmişəm,
Yerü gög, insü mələk cümlə baxa qaldı mana.
Dilbərin getdi, Xətayi, sən nedirsən dünyəni?
Çünki can getdi, bu tən, yarəb, niya[1 - Niya – “niyə” sözüdür. Qafiyə xatirinə orijinalda “niya” yazılmışdır. Biz də o cür saxlamağı məsləhət bildik.]
qaldı mana.

«Hər dəm ğəmində naləvü ahim yetər mana…»
Hər dəm ğəmində naləvü ahim yetər mana.
Dünya yüzündə ol yüzi mahim yetər mana.
İsbat qılmışam rüxi-zərdü əşki-sürximi,
Dəviyi-eşqə böylə güvahim yetər mana.
Aləm xəlayiqi mənə cümlə həsud ola,
Ol asitanın iti pənahim yetər mana.
Zahid, ögünmə, taleyi, sədəm deyib yügüş,
Sən var işinə, bəxti-siyahim yetər mana.
Kəsmə ümid rəhməti-həqdən, Xətayi, sən,
Cümlə xətadə lütfi-ilahim yetər mana.

«Dilbəra, ol ay yüzün xurşidi-tabandır mana…»
Dilbəra, ol ay yüzün xurşidi-tabandır mana,
Bağçan içindən axan su abi-heyvandır mana.
Məscidə varmaq nə hacət, dedim, ey zahid, mana
Ruy ilə zülfi anın küfr ilə imandır mana.
Müddəilər tənəsindən sanmanız kim, mən dönəm,
Ol mənim canım içində cani canandır mana.
Mən səninlə söyləşəndə gər zimistan, gər bahar,
Hər nə çağ görsəm səni, aləm gülüstandır mana.
Ey Xətayi, çün sənə həqdən nəzərdir hər zaman,
Eşqin ilə bu həyatım baği-rizvandır mana.

«Xaki-payin, dilbəra, bir taci-dövlətdir mana…»
Xaki-payin, dilbəra, bir taci-dövlətdir mana,
Bəs yüzün görmək sənin bəxtü səadətdir mana.
Çün ğəmi-eşqində ölməkdir həyati-cavidan,
Həq bilür ölmək degil ol, eyni-rahətdir mana.
Munca kim, dərdündə zəhmət çəkmişəm, ey bivəfa,
Çünki səndəndir bu zəhmət, cümlə rahətdir mana.
Gərçi məndən dər hicab olursan, ey arami-can,
Yüzünü görsətdigin eyni-inayətdir mana.
Düşdə gərdü dün Xətayi, yar olubdur həmdəmi,
Ya düşümdür, ya xəyalım, bu nə halətdir mana?

«Ah kim, sən getdin, ey ay üzlü, can qaldı mana…»
Ah kim, sən getdin, ey ay üzlü, can qaldı mana,
Can səninlə getdi, ismi-natəvan qaldı mana.
Taki sən getdin yanımdan, ey dilaramım mənim,
Haləti-vəslin könüldə pasiban qaldı mana.
Gərçi gülzari-cəmalın getdi qarşımdan mənim,
Dildə mehri-qamətin sərvi-rəvan qaldı mana.
Gər nihan oldu gözümdən ol pəri peykər sənəm,
Gögdə mah onun yüzündən bir nişan qaldı mana.
Taki səndən ayrı düşdi bu Xətayi xəstə dil,
Buyi-muyin müşk ilə ənbərfişan qaldı mana.

«Həqq əzəl meyxanəsindən verdi bu cami mana…»
Həqq əzəl meyxanəsindən verdi bu cami mana,
Kainat əhli təəccüb qıldılar qamu mana.
Bilməz idim xətti-rüxsarın sifatın söyləmək,
Fitnə çeşmin qəmzəsi öyrətdi ilhamı mana.
Səbrü aramım gedibdir, görməzəm eynimdə xab,
Firqətin bir eyləmişdir sübh ilə şami mana.
Çox cəfa hasil olur səndən mana, ey bivəfa,
Aqibət eylər xəyalın rəsmi-bədnami mana.
Köynəyindən çıx dedim şol sərvi-gül xəndanıma,
Zərrəcə qayınmadı, göstərdi əndami mana.
Ey Xətayi, zülfinin zəncirinə qeyd etmə dil,
Danədir xali anın, həm zülfidir dami mana.

«Xaki-payin sürmədir eynimə, ənan et mana…»
Xaki-payin sürmədir eynimə, ənan et mana,
Gər qəbul olmaz muradim səndən, elam et mana.
Dərdimin dərmani rüxsarini görməkdir sənin,
Təşnəyəm, billah, dodağın şərbətin cam et mana.
Çün könül xalin ucundan düşdü zülfin qeydinə,
Bigünah öldürməgil hər ləhzə, aram et mana.
İstəmən zahirdə faş olmaq, anınçün gözlərəm,
Mehri-eşqin razini, ey yar, ilham et mana.
Bu Xətayidən götürgil möhnəti-hicranini
Ey pəri ru, tanrı içün ancaq ilzam et mana.

«Nitqi-ənfasi-Məsihin dəmbədəm candır mana…»
Nitqi-ənfasi-Məsihin dəmbədəm candır mana,
Çünki mən Xızram, dodağın abi-heyvandır mana.
Bilməzəm aləmdə, yarəb, gərdişi-əyyami-ğəm.
Lütfü ehsanınmıdır, ya cövri-hicrandır mana?
Vermişəm imanimi zənciri-zülfin küfrinə,
Bəndi-zülfin küfrini gördüm, nə imandır mana.
Dün rəqibi-kafiri-gümrahilə eybində kim,
Hər hekayətlər ki, qıldın cümlə pünhandır mana.
Bu Xətayi birlə solmuş bir dəxi, ey şahi-hüsn,
Ta dəhanın xatəmi-möhri-Süleymandır mana.

«Ya ilahi, istərəm səndən bu ənami mana…»
Ya ilahi, istərəm səndən bu ənami mana,
Edəsən həmdəm kim ol sərvi-güləndami mana.
Şol büti-namehriban hərgiz məni yad etmədi,
Bir məhəbbət qılmadı axır sərəncami mana.
Cövri-hicran çəkdigimdən qalmayıbdır taqətim,
Ya nəsib etsən noleydi səbrü arami mana.
Könlüm aldın bitəkəllüf, canımı almaqdadur,
Güldürür eşqində daim xas ilən ami mana.
Keçdi ömrün, ey Xətayi, uş bu zaye dünyada,
Şol vəfasız ləbləridən vermədi kami mana.

«Dust yolunda halal olsun, dila, qeyrət sana…»
Dust yolunda halal olsun, dila, qeyrət sana.
Qeyridən bir zərrə minnət çəkmədin, rəhmət sana.
Ol sənəm əzmi-səfər etdi, könül, əylənmə kim,
Bir nəfəs didar gər kim, qalmaya həsrət sana.
El dilü din, siz çıxın evdən ki, dildarım gəlür,
Sən də, ey can, durma kim, biz vermişiz rüxsət sana.
Çareyi-behbudimi sordum müalicədən, dedi:
– Dərd dərdi-eşq isə, mümkün degil səhhət sana.
Ey Xətayi, sən şəhidi-ğəmzeyi-dildarsən,
Həşrdə rəşk aparar yetmiş iki millət sana.

«Rövşən yüzün ki, zülfin olubdur niqab ana…»
Rövşən yüzün ki, zülfin olubdur niqab ana,
Nisbətdir əbr içində məhü afitab ana.
Eşqin sənin ki, məxzəni-gənci-ilahidir,
Andandurur ki, məskən olubdur xərab ana.
Eşqin nədir cahanda sənin, ey pəri sifət,
Heyrandurur fələkdə gəzən mahtab ana.
Uyxudə gözlərim necə görsün cəmalını,
Eşqində çünki gəlmədi bir zərrə xab ana.
Aşiqdurur yanağına zülfin Xətayi tək,
Andan düşər bir vəchilə bu piçü tab ana.

«Eylədim bünyad əvvəl bəndə əz nami-xuda…»
Eylədim bünyad əvvəl bəndə əz nami-xuda,
Ol yaratmış sərvəri-mərdan Əliyyül-Mürtəza.
Aciz olma, ey könül, münkir gərəkməz əhli-dil,
Həqtəala buyruğudur mur əlində əjdəha.
Eylə sultandır ki, yoxdur mislü həm həmta ona,
Buyruğundan kim, onun çıxmaz şəhü mirü gəda.
Kim ki, həqqə münkir oldu, qoy cəzasıdır onun,
Zərrəcə rəhm etməgil sən ta kim, ol halın duya.
İt rəqiblər tənə edərsə, Xətayi, həqqə sal,
Olma qəmgin kim, sana qıldığını həqdən tapa.

«Canü dilmi qoymuşam yolunda mən, ey dilrüba…»
Canü dilmi qoymuşam yolunda mən, ey dilrüba,
Taki uyxuda görərmən sən təki bir məhluqa.
Taki eşqinin bəlası canıma kar eylədi,
Ey təbibim, bilməzəm kim, varmı bu dərdə dəva?
Daneyi xalinə ta kim, mürği-can qıldı təmə,
Dami-zülfin həlqəsinə oldu canım mübtəla.
Ey mürüvvət mədəni, məndən kərəm qılma diriğ,
Qənbərinəm mən sənin, şahim, beeşqi-Mürtəza.
Özgə aşiqlər əgərçi dil verər dildarinə,
Bu Xətayi xəstə gör, yolunda qıldı can fəda.

«Ey könül, sidq ilə hər kim şah ilən yoldaş ola…»
Ey könül, sidq ilə hər kim şah ilən yoldaş ola,
Yüz gərək döndərməyə hər necə kim, yol daş ola.
Yolu gər daş ola, gər yay ola, gər oxü qılıc,
Mürşidindən dönənin mənidə ismi laş ola.
Qul gərək tanıda öz doğruluğun həq yoluna,
Etiqaddan azmaya, gər bayü gər qəllaş ola.
Ey könül, cəhd eyləgil doğri ola gör şahə sən,
Aqibət qəlbi çıxar, hər kimsə kim, qəllaş ola.
Ey Xətayi, sidq ilə bu şah əyağinə gələn
Aqibət bir gün, gümansız, xəlq içində baş ola.

«Hər kimə kim, səncələyin bir pərivəş yar ola…»
Hər kimə kim, səncələyin bir pərivəş yar ola,
Əqlü huşü xanimanından dəxi avar ola.
Başinə hər kimsənin düşsə saçın sevdaləri,
Tərk edüb dünyanı ömründən dəxi bizar ola.
Sən kimi aləmdə olmaz, gər olarsa, dilbəra,
Bu gözü cadusifət, həm qaşları məkkar ola.
Dərdü ğəm gəldikcə səndən şad olurmən, dilbəra,
Görüm, onları mənim könlümdə bərxurdar ola.
Qıla dönmüşdür vücudim möhnəti-cövrin çəkə,
Sağ gəzən düşmənlərin bu bəndə tək bimar ola.
Həmdəmin daim rəqib olmuşdur, ey gül yüzlü yar,
Xanda bir gül bitsə, lazımdır yanında xar ola.
Eşqinə hər kim giriftar oldu, ey kafir necə,
Şeyx Sənan tək belinə bağlayan zünnar ola.
Vəsl ilən şad eylə, qurtar dərdü qəmlərdən məni,
Dərdi hicranın çəkən ki, bu dili-əfkar ola.
Varmıdır bir kimsə, yarəb, əhli-üşşaq içrə yar,
Bu Xətayi xəstə dil tək aşiqi-didar ola.
Ey bəndə, gər cəhanda pənahın ilah ola,
Kəmtər qulun məqamı sənin padişah ola.
Aşiq odur ki, dəvi edərsə sözinə,
Qanlı yaşilə çöhreyi-zərdi güvah ola.
Mehrabi var o zahidin, amma ki, aşiqə
Məşuqinin əyağı izi qibləgah ola.
Bədxahim ola cümlə cəhan, çəkməzəm məlal,
Çün ol sənəm mənimlən əgər nikxah ola.
Başdan ayəğə bəndə Xətayi xətaludur,
Zahid, xaçan ki, xubları sevmək günah ola.

«Neylərəm ol cənnəti içində dildar olmasa…»
Neylərəm ol cənnəti içində dildar olmasa,
Qoy anı viranə qalsun, baxçada bar olmasa.
Ğəflət əhli qaldı həqdən şöylə bil kim, binəsib,
Qanda didarı görür, ol bunda bidar olmasa.
Dünyada aşiq olan geydi məlamət donunu,
Hər yetən aşiq olurmi, dərd ana kar olmasa?
Aşiqin meydanda başi top yerinə çalınur,
Başını meydana qoymaz, kim ki, sərdar olmasa.
Doğruluq dost qapısıdır, doğru gəl gir bu yola,
Əgri meydanda utanur, onda iqrar olmasa.
Ey Xətayi, gövhəri xərc eyləmə nadanə sən,
Gövhərin qədrini bilməz, gər xiridar olmasa.

«Hüsnün bəyani sureyi-Yasinü haləta…»
Hüsnün bəyani sureyi-Yasinü haləta,
Ey Kəbeyi-mübarəkü vey Mərveyi-Səfa.
Dövri-fələk verürsə mənə ixtiyarini,
Bir tari-muyini dü cəhanə qılam bəha.
Gəlmiş degil, gəlibdürə bilməz beruzi-həşr
Dövri-qəmər sənin təki bir şahi-məhliqa.
Kim ki, vüsalin istiyə ixlas ilə sənin,
Üstündə zilli-sayeyi-səadət dutar hüma.
Torpağə bas əyağini, ey gözlərim nuru
Kim, xaki-payini dilərəm bəhri-tutiya.
Şeydavü məstü valehü heyranəm, ey sənəm,
İxlas ilə yolunda mənəm rindü canfəda.
Xurşidü mahü cümlə sitarə bər əncümən
Qıldı sücud surətinə, ey əzizi-ma.
Ruh müsəvvər oldu yüzündən beabü gil,
Sənsən, şəha, bu əhsəni-təqvimə kimiya.
İnsan deyirdi göydə mələk yox idi hənuz,
Sən var idin cəhanda, əya dürri-ibtida.
Həmtasi ol şahənşahi-əzəm nigarımın
Yoxdur behəqqi-hörməti-övladi-Mustəfa.
Yarın yolunda xəstə Xətayi yoruxmə tiğ,
Olgil şəhidi-dəşti-biyabani-Kərbəla.

«Taki rüxsarindən ərrəhman ələl-ərş-istiva…»
Taki rüxsarindən ərrəhman ələl-ərş-istiva,
Həm anın şənində münzəl ayəti-şəmsüz-züha.
Sureyi-Tahavü Yasinü təbarək hüsninə
Gör nə təzim eyləmişdir həq təala rəbbəna.
Münfəildir tələtindən dər fələk xurşidü mah,
Şol cəhətdən kim, yüzün nurundan almışdır ziya.
Valehü sərgəştədir aləmdə əhli-mərifət
Vəchinə, ey gövhəri-pakizeyi-ərzü səma.
Bu Xətayidən inayət kəsmə, ey şahi-kərəm,
Canə yetmişdir cəfadan lütf edib qılgil vəfa.

«Minbəd əgər mənimlə həbib olsa aşina…»
Minbəd əgər mənimlə həbib olsa aşina,
Mən canımı yolunda onun eylərəm fəda.
Gülgün yüzün xəyalına düşdü könül yenə,
Bənzim saraldı dərd ilə manəndi-kəhrəba.
Darüş-şəfayə getmədigim canandan ötrüdür,
Ey cismimin həyatı, ləbindir mənə şəfa.
Çeşmin cəhanda fitnəvü aşub göstərir,
Hər dəm qiyaməti qoparır qamətin mana.
Yastan, Xətayi, yar eşiginə etiqad ilə,
Şamü səhər də dövlətinə eyləgil dua.

«Vəchində peydadır sənin ənvari-zati-kibriya…»
Vəchində peydadır sənin ənvari-zati-kibriya,
Ol yüzə qarşu dəxi şərməndədir şəmsüz-züha.
Leyli cəmalından cüda Məcnun kimi sərgəştəyəm,
Fərhadvar istər könül Şirin dodağından şəfa.
Cami-müsəffadan mana saqi içirdi bir qədəh,
Sufi nə bilsin mən necə ol camdən buldum səfa.
Hər kim ki, tövhid əhlidir, ol didü vadid əhlidir.
Ruzi-əzəldən ta əbəd istər kəmali-müntəha.
Mən cahilü nadan idim, ol hüsn içün heyran idim,
Ta gənc ikən pünhan idim, şimdi gözümdən zahira.
Eynül-yəqin hər sirrinə idrak edən insan idim,
Ey mərifətdən bixəbər, insafə gəlgil (bidəğa).
Canü cəhani sizsizin neylər Xətayi xəstə dil,
Səndən müdam ehsan dilər, çünki gədadır binəva.

«Zərreyi-mehrində daim, ey cəmalı afitab…»
Zərreyi-mehrində daim, ey cəmalı afitab,
Əbr yüzündən götürgil, dutmagil məndən hicab.
Dur dedim yarın kuyindən, ey rəqibi-rusiyah,
Xəstə bülbül var ikən neylər gülüstanda ğürab?
Ey gözü nərgiz, yüzü gül tək, boyu sərvi-rəvan,
Taki səndən ayrı düşdüm, xəstəyəm, halım xarab.
Cənnəti-vəslindən, ey canım, məni dur eyləmə,
Mən fəraqın atəşindən çəkmişəm dərdü əzab.
Bu Xətayi həqqinə daim dutubdur çox ümid,
Aqibət rəhm eylə anə saəti-yövmül-hesab.

«Gəldi sürahi məclisə, rəf eyləmiş niqab…»
Gəldi sürahi məclisə, rəf eyləmiş niqab,
Nur eylədi bu məclisi zərrinpər afitab.
Manəndi-cami-Xızr nəbidir misal ilən,
Abi-həyat içindəki can bəxş edən şərab.
Qül-qül deyər mütariyə, yəni di gəl, di gəl,
Baş endirir piyaləyə kim, qılma ictinab.
Məşuqi-sərvqamətü məhbubi-simtən,
Tavusi-rövzə cilvə qılır, çıxmış əz hicab.
İçmiş şərabi-ləl çü sərxoş öpər əyağ,
Nəql eyləməkdə canü cigərdən dilər kəbab.
Ayineyi-İskəndərü həm cami-Cəm budur,
İzhar edər cəhanı, qılur şeyxi çün şəbab.
Hər yerdə kim, otura, Xətayi, o xurvəş,
Gögdə məlayik oxur: “Ya leytəni turab”.

«Bu aləm hüsninə heyrandır, ey dust…»
Bu aləm hüsninə heyrandır, ey dust,
Sana bu qönçə ləb xəndandır, ey dust.
Mən ol Yəqub nisbət zar boldum,
Cəmalın Yusifi-Kənandır, ey dust.
Hilali qaşını ta gördü çeşmim,
Bu canım eydinə qurbandır, ey dust.
Sana bu künfəkan valeh bolubdur,
Ki, hüsnin surəti-rəhmandır, ey dust.
Cəmalın səfhəsində xəttü xalın,
Yüzündə ayəti-Qurandır, ey dust.
Sənin eşqin vücudim şəhdi içrə
Bu könlüm təxtinə sultandır, ey dust.
Xətayiyə, demişsən, cövr edim çox,
Yenə lütfü yenə ehsandır, ey dust.

«Əhli-həyatə söylərəm, ey həyyi-laməmat…»
Əhli-həyatə söylərəm, ey həyyi-laməmat,
Fani cəhanda kimsəyə munis degil həyat.
Baqidir ol ki, derlər ani vacibəl-vücud,
Fərmandır anə mümtənəat ilə mümkinat.
Can bəxş edər məmatə ləbin, ey Məsih dəm,
İsalərin əcəbmi dəmindən bu möcüzat?
Məhdi-zəmin içində ki, tifli-nəbat edər,
Ana həmişə dayeyi-lütf əmirdir nəbat.
Şətrənci-dəhr içindəki at oynadan xani?
Təqdir beydəqi ani bir dəmdə qıldı mat.
Çün qul olan qapında görər qədri-səltənət,
Bir qulunam ki, vermişəm ol qədr içün bərat.
Yetməz, Xətayi, zikr ilahın nüfusinə,
Bir zat imiş ki, irməz anə zat ilən sifat.

«Sərxoşi-cami-ələstəm ta əbəd hüşyar məst…»
Sərxoşi-cami-ələstəm ta əbəd hüşyar məst.
Məsti-layəqəl gəzərmən şəhr içində ar məst.
Sordular məndən ki, neyçün bidil oldun, mən dedim:
– Ol səbəbdən bidil oldum, dilbərü dildar məst.
Həqqinə aşiq olanlar şirin cana qalmasın,
Didara müştaq olanlar qibləsi didar məst.
Hər qəmişdən şəkkər olmaz, hər tikəndən tazə gül,
Hər keyikin göbəyindən nafeyi-tatar məst.
Adəmi oldur ki, anda hüsnü xülqü lütf ola,
Adəmi demə anı kim, cübbəvü dəstar məst.
Daima istər Xətayi şah cəmalın görməgə,
Şol gədayi-alihümmət talibi-didar məst.

«Bu, qəmzə degil, bəladır, ey dust…»
Bu, qəmzə degil, bəladır, ey dust,
Bu, xəndə degil, cəfadır, ey dust.
Şəkkər ləbin ağzuma söyərsə,
Sögmək degil ol, duadır, ey dust.
Yer yüzi həvayi-qəddün ilə
Cənnət kimi xoş həvadır, ey dust.
Dil mürşidinə xəyali-zülfin
Həm xirqəvü həm əsadır, ey dust.
Aşiq olalı sana Xətayi
Balaına mübtəladır, ey dust.

«Dilbəra, dərdimə dərman səndən özgə kimsə yox…»
Dilbəra, dərdimə dərman səndən özgə kimsə yox,
Həm dəxi könlümdə iman səndən özgə kimsə yox.
Hicr evində mən kiminlə həmdəm olum, ey sənəm,
Könlümün şəhrində mehman səndən özgə kimcə yox.
Xızr tək zülmətdə qaldım, bir mədəd qıl tanrıçün,
Təşnə içün abi-heyvan səndən özgə kimsə yox.
Hər nə kim, hökm eyləsən, eylə mənə, ey eşqi-yar,
Könlümün təxtində sultan səndən özgə kimsə yox.
Bu Xətayi xəstənin vergil murdaın, ya ilah,
Kim, mənə lütf ilə ehsan səndən özgə kimsə yox.

«Ol pəri kim, bu cəhanda hüsninin həmtası yox…»
Ol pəri kim, bu cəhanda hüsninin həmtası yox,
Sərvi-rənanın xuraman qəddi tək balası yox.
Gecə-gündüz mən anın hicrində yanmaqdır işim,
Neyləyim kim, ol məhin məndən yana pərvası yox.
Ögmə, ey zahid, mana rizvanü gənnət bağini
Kim, anın yarın yüzü tək bir güli-həmrası yox.
Qılma, ey naseh, mənə zülfin sevərsən deyə tən,
Xansı aşiqdir kim, andan başda bir sevdası yox.
Gərçi çoxdur dünyada üşşaqi ol mahin, vəli
Bu Xətayi xəstə tək bir aşiqi-şeydası yox.

«Bu könlüm şad olur qəmdən rüxi çün laləgun görgəc…»
Bu könlüm şad olur qəmdən rüxi çün laləgun görgəc,
Misalı-mərdi-müflis nagəhan bir yaxşı gün görgəc.
Əgər ah eyləsəm, topraq olur dər ləhzə ahimdən,
Düşər hər parəsi bir yerdə kuhi-Bisütun görgəc.
Anunçün əyləməz ahi bu canım rəhgüzarində,
Həramilər çaparlar karivani çün tütün görgəc.
Məhü səyyarələr şərməndədir yüzünə baxmaqdan,
Fələk övcində xurşidi həyadən sərnigun görgəc.
Xətayi, rəsm beylə eyləyibdür ehtiraz ilə,
Hezaran naz edər xublar ki, aşiqni zəbun görgəc.

«Həq kəlamı sevmişəm, sireyi-Yasindən mədəd…»
Həq kəlamı sevmişəm, sireyi-Yasindən mədəd
Kim, mana incili-fürqanın duasindən mədəd.
Ey behəqqi möcizati verdin ol Musayə sən
Kim, mana Musayi-İmranın əsasindən mədəd.
Ey yaradan aləmi ol şahi-xuban eşqinə,
Ol rəsuli-axiratın möcizasindən mədəd.
Kim ki, kamin almadı, dünyadə oldur binəva,
Binəvanıın vergilən, yarəb, nəvasindən mədəd.
Bu Xətayi der: – Əzəldən mən imamin quluyam,
Ey imami-həqq Əliyül-Murtəzasindən mədəd.

«Munca cövr etdin mana, namehribanlıqdan nə sud…»
Munca cövr etdin mana, namehribanlıqdan nə sud?
Öldürəndən sonra, ey can, mehribanlıqdan nə sud?
Qəhrin ilən təlx keçdi çünki ömrüm dünyədə,
Yaşım yüzdən istəyübən şadimanlıqdan nə sud?
Bilməzəm neyçündürür düşmənligin bu növ ilən?
Lütfini görsətməyib, həm bu yamanlıqdan nə sud?
Çünki rəhmin yoxdurur mən piri-eşqin halinə,
Bu cəhan bağində, ey sərvim, cavanlıqdan nə sud?
Ey Xətayi, dilbərin çünkim cəfa eylər sana,
Bivəfa aləmdə böylə zindəganlıqdan nə sud?!

«Fələknin gərdişindən dadü fəryad…»
Fələknin gərdişindən dadü fəryad.
Məni ayırdı səndən dadü fəryad.
Məni yardan ayırdı bu zəmanə,
Zəmanə gərdişindən dadü fəryad.
Mənim iki cəhanım sevgili şah,
Səni sevmədigindən dadü fəryad.
Yaxam yırtım gedim əğyar əlindən,
Bu rəhmi yox dilindən dadü fəryad.
Necə biçarəvü büryan olubdur,
Xətayi yar əlindən dadü fəryad.

«Ərzə yazdım mən sana, ey şahi-xubanım, mədəd…»
Ərzə yazdım mən sana, ey şahi-xubanım, mədəd.
Ərzi-halim sən bilürsən, dinü imanım, mədəd.
Şərmsarəm, pürgünahım sən bağışla, ya kərim,
Cümlələrni yarlığayan kamil insanım, mədəd.
Məstü Məcnun olmuşam mən firqətindən, ya həbib,
Ey həqiqət aləmində incə ərkanım, mədəd.
Bu əlimdür daməniniz, ya Əliyül-Murtəza,
Buyi-vəslindən sənin hər dərdə dərmanım, mədəd…
Hər yana əzm eylər olsan, sureyi fəth oldu fəth,
Açılar bağlu qapu dövlətlü dərbanım, mədəd.
Bu Xətayinin günahin sən götürmə yüzinə,
Şahi-mərdan, şiri-yəzdan, sirri-sübhanım, mədəd.

«Hüsn ilə ziba imişsən, ya Əli, səndən mədəd…»

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/ismail-32273551/secilmis-s-rl-ri-68386234/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

notes

1
Niya – “niyə” sözüdür. Qafiyə xatirinə orijinalda “niya” yazılmışdır. Biz də o cür saxlamağı məsləhət bildik.