Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim
Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim
Barbara Şer
Siz doğrudanmı nə istədiyinizi bilirsiniz, yoxsa özünüzü nəyisə istəyən kimi göstərməklə əsil istəyinizi ört-basdır edirsiniz? Gücünüzü, həvəsinizi, bütün həyatınızı saxta istəklərə sərf etmək, yoxsa sizə məmnunluq və xoşbəxtlik gətirəcək yeganə arzunuzu müəyyən edib onun ardınca getmək istəyirsiniz?
İnsanların çoxu, yaşından və həyat təcrübəsindən asılı olmayaraq, elə hesab edir ki, bu sualların cavabını bilir. Amma «sən nə istəyirsən» sualına birbaşa cavab verə bilmir və ya bu sualı özünə vermir. Bu kitabı oxuyun, yenidən yaşamağa başlayacaqsınız.
Barbara Şer
Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim
Sevimli atam Sem Şerin xatirəsinə. O, həyatımızı işıqlandırırdı.
Təşəkkürlər
Mənim əlyazmamı oxumaq və tənqidi təhlil etməyə çoxlu vaxt sərf etmiş insanlara təşəkkür edirəm. Siz çoxsunuz və mən hər birinizi ayrıca qeyd edə bilmirəm, amma sizin köməyinizi nə qədər qiymətləndirdiyimi bilirsiniz və bu mətnə necə təsir etmiş olduğunuzu özünüz görəcəksiniz. Dörd nəfərə – gözəl yazıçılar Susan Brauser və Julie Schonfeld-ə (habelə yaxşı həyatın nə olduğunu Julie-yə danışmış atasına – mən girişdə ona iqtibas edirəm). Judith Riven əlyazmasının hər sətrini diqqətlə nəzərdən keçirib və mənə böyük kömək edib. Dördüncü şəxs mənim gözəl anam Nettie Sher-dir. Bu mətn onu sehrləmişdi: oxuyub qurtarandan sonra mənə baxmış və demişdi: «Çox təəssüf ki, mənim sənin kimi daha bir qızım yoxdur».
Kris Dahl və Leslie Schnur – agent və redaktor, mənim səmadan enmiş qoruyucu mələklərimdir. Onlara gözəl birgə iş təcrübəsinə görə təşəkkür edir, uzun və xoşbəxt həyat arzulayıram.
Hər şeydən artıq isə həmişə öz həyatlarına meydan oxumağa və onu istədikləri kimi etməyə cəsarət tapan müştərilərimə təşəkkür edirəm. Onlar neçə illərdir ki, məni ilhamlandırır və özləri ilə işləməyə icazə verməklə həyatımı xoşuma gələn edirlər.
B.Sher.
Jane və Elaine, eləcə də Maura Walker-ə minnətdarlıqla, Stella Smith-in xatirəsinə.
B.Smith.
Ön söz
Həyatda nə etmək istədiyini bilməmək ciddi işdir. Məqsədi olmamaq xoş deyil. «Xəyala dalmağın ziyanı yoxdur» adlı birinci kitabımda arzuladığınızı əldə etməyi qələbə adlandırır, addım-addım ona doğru gedib, ən istəkli arzularınızın gerçəkləşəcəyi həyatı qurmağınızı təsvir edirəm. Lakin artıq uzun illərdir ki, oxucular mənə «Kitabınız çox xoşuma gəlir, amma ondan istifadə edə bilmirəm, çünki məqsədim yoxdur. Mən sadəcə nə istədiyimi bilmirəm» sözləri ilə müraciət edirdilər.
Bu mənə maraqlı gəldi. Mən bu adamların probleminin nədən ibarət olduğunu aydınlaşdırmağa qərar verdim və öz istəklərini müəyyən edə bilməyənlərlə görüşməyə başladım. Onlar mənə öz tarixçələrini danışır, mən suallar verirdim və tezliklə aydın olurdu ki, müştərilərin hamısı, özlərinin də xəbərlərinin olmadığı daxili mübarizədə ilişib qalıblar.
Onların heç vaxt ağlına gəlməyib ki, ürəklərinin dərinliklərində nə istədiklərini bilirlər, sadəcə onların istəkləri daxili münaqişələri ilə pərdələnib. Onlar problemdən xəbər tutandan sonra bərk təəccüblənir və dərin rahatlıq hissi əldə edirdilər. Onlara yalnız bu münaqişələri çözmək üçün plan işləyib-hazırlamaq qalırdı ki, bunu da etmək çətin deyildi. İnsanlar sanki oyanır və bir-iki görüşdən sonra hərəkətə başlayırdılar!
Bu qəribə idi. Ona görə də bütün kəşf və strategiyalarımızı bir kitabda toplamaq qərarına gəldim ki, hamı onlardan istifadə edə bilsin. İndi həmin kitab sizin əlinizdədir.
Siz nə istədiyinizi anlamadığınız üçün sevdiyiniz işlə məşğul olmur və arzularınızın arxasınca getmirsiniz? Sizi əmin edirəm ki, tək deyilsiniz. Problem geniş yayılıb, amma onun həlli də mövcuddur. Bu səhifələrdəki təsvirlərdə özünüzü tanıyan kimi növbəti səhifələrdə dərhal sizə kömək edəcək üsulları görəcəksiniz. Sizə xas olan xüsusiyyətlərə bir deyil, bir neçə fəsildə rast gəlsəniz təəccüblənməyin. Hamısını oxuyun. Bizim əksəriyyətimiz mürəkkəb, çoxtərəfli məxluqlarıq və sizin üçün yol açacaq tapşırıq istənilən fəsildə ola bilər.
Kitab üzərində iş maraqlı və ibrətamiz, bəzən ağır təəssürat yaradan, amma əsasən əyləncəli olacaqdır. Bəzən daxilimizdə nə baş verdiyini anlamaq asan olmur, amma bu alınanda sizi böyük enerji artımı və nəhəng mükafat gözləyir.
Nə istədiyinizi bilsəniz ona çatmaq üçün hər şeyi etməyi bacararsınız.
İndi, bu istəyinizi aydınlaşdırmağa başlayırsınız.
Giriş
Bu kitabın məqsədi həyatınızı yaxşılaşdırmağa yardım etməkdir. Mən yaxşı həyatdan danışanda hovuzları, malikanələri və şəxsi təyyarələri nəzərdə tutmuram, əlbəttə, siz məhz onlar haqqında xəyala dalmırsınızsa. Amma «Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim. Əslində nə istədiyini necə anlamalı və ona necə nail olmalı» adlı kitabla maraqlanan oxucunu narahat edən güman ki, hovuz deyil.
Siz öz həyatınızı həqiqi məhəbbətlə sevmək istəyirsiniz.
Rəfiqəmin atası bunun nə olduğunu çox yaxşı izah etmişdi: «Yaxşı həyat ona deyirlər ki, səhər yuxudan oyanırsan və səbirsizliklə hər şeyi yenidən başlamaq istəyirsən».
Sizin halınız məhz belədir? Yoxsa yaxşı həyat haqqında belə təsəvvürləri əlçatmaz cənnət idealı hesab edirsiniz? Səhərlər, yeni başlayan günə sevinmək üçün, çarpayınızdan sıçrayaraq qalxmırsınızsa, dəqiq deyə bilərəm ki, özünüzü rəfiqəmin atası kimi hiss etməyə imkan verə biləcək məqsədi ciddi cəhdlə axtarırsınız. Siz enerji verən və ruh yüksəkliyi yaradan işə düzəlmək üçün yanırsınız. Öz izinizi qoya biləcəyiniz yeri tapmağı ehtirasla arzulayırsınız. Albert Şveyser öz yerini tapdı. Qolda Meir və səhərdən axşama qədər gitarasını dınqıldadan qonşu oğlan da.
Belə adamlar yaşamağı bacarırlar. Onlar öz işlərinə bütün varlıqları ilə inanırlar. Onlar bilirlər ki, işləri vacibdir.
Öz təyinatlarını tapmış adamların yanında olanda onların simasında məqsədyönlülük görürsünüz.
Həyat məqsədsiz yaşamaq üçün çox qısadır.
Harvard universitetindən olan iki psixoloq 1980-ci illərin əvvəllərində özlərini xoşbəxt hesab edən insanları tədqiq edirdilər. Onlarda ümumi olan şey nə idi? Pul? Uğur? Sağlamlıq? Sevgi?
Heç biri.
Onları cəmi iki şey birləşdirirdi: onlar nə istədiklərini dəqiq bilir və hiss edirdilər ki, məqsədlərinə doğru hərəkət edirlər.
Yaxşı həyat buna deyirlər: sizin məqsədiniz var və siz birbaşa sevginizin obyektinə doğru gedirsiniz.
Bəli, mən məhz sevgidən danışıram.
Bacarıq və vərdişlərdən yox. Hansı bacarıqlarınızın olması mənim üçün mühüm deyil. Bilirsiniz mən ərsiz, iki uşaqla tək qalmış ana olanda nələri bacarırdım? Evi iblisanə bir cəldliklə yığışdırmağı; qucağımda camaşırxanadan götürdüyüm yataq ağları ilə dolu torba və körpələrim avtobusa vaxtında çatmağı; dollardan mümkün olan hər şeyi çıxarmaq üçün onu elə sıxmağı ki, Corc Vaşinqtonun portreti dil açıb aman istəsin.
Sağ olun, amma bu bacarıqların lazım ola biləcəyi karyera məni təmin etmir.
Mən inanmıram ki, yaxşı həyatı sizin etməyi bacardıqlarınız təmin edəcək. Mühüm olanı etmək istədiyinizi etməyinizdir. Üstəlik hesab edirəm ki, bacardıqlarınız sizin əsil istedadınızı əks etdirmir. Hamımız bizə məmnunluq gətirməyən şeyləri etməyi çox yaxşı bacarırıq. Hamımızın da heç istifadə etmədiyimiz bacarıqlarımız var.
Həyatınızın yönünü seçərkən öz bacarıqlarınıza arxalanmağı ağlınıza belə gətirməyin. Məhz buna görə sizə nə ilə məşğul olacağınızı müəyyən etmək üçün şəxsi keyfiyyətləriniz və bacarıqlarınızı yoxlayacaq testlər verməyəcəm.
Mən bilirəm siz nə ilə məşğul olmalısınız.
Nəyi sevirsinizsə onunla.
Siz sevdiyiniz şeydə istedadlısınız. Öz bacarıqlarınızı inkişaf etdirmək üçün hər hansı işlə lazım gələn qədər məşğul olmaq üçün güc və enerjini sizə yalnız sevgi verəcək. Görkəmli nailiyyətlər ancaq belə əldə edilir – sizin və ya mənim kimi adi adamlar nə istədiklərini bilirlər və özlərini bütünlüklə bu işə həsr edirlər.
Nə istədiyinizi bilməyəndə heç hərəkətə başlaya da bilmirsiniz, bu isə adamı kökdən salır. Amma tək siz belə deyilsiniz. Bu yaxınlarda aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, amerikalıların 98 faizi işindən razı deyil. Lakin onları işdə saxlayan təkcə maliyyə məsələsi deyil, onlar sadəcə bu işin yerinə nə ilə məşğul olacaqlarını bilmirlər. Ola bilsin ki, siz bu halı yalnız özünüzə aid qarabasma hesab edirsiniz, amma bu, tamamilə adi bir şeydir.
İstənilən halda, sizin üçün sürprizim var.
Əslində siz nə istədiyinizi bilirsiniz.
Bunu hər bir adam bilir. Ona görə də yolunuzu tapana qədər rahat ola bilmirsiniz. Siz hansısa konkret iş üçün nəzərdə tutulduğunuzu hiss edirsiniz. Siz haqlısınız. Eynşteynə fiziki nəzəriyyələr yaratmaq zəruri idi, Harriet Tabmen insanları azadlığa aparmalı idi, siz isə özünüzün unikal məqsədinizə doğru getməlisiniz. Vartan Qriqoryanın dediyi kimi: «Kainatda, bəşəriyyətin bütün tarixi boyu, heç vaxt ikinci sizin kimisi olmayacaq». Hər birimiz unikalıq. Hər bir inşanın dünyaya təkraredilməz baxışı var və bu orijinallıq həmişə özünü ifadə etmək istəyir.
Lakin çoxlarını nəsə dayandırır. Həyatımızı dəyişmək, estafet çubuğunu götürüb yarışa qoşulmaq istəyəndə həmişə nəsə baş verir. Hansısa anlaşılmaz səbəb üzündən bizim qətiyyətimiz əriyib gedir. Biz estafet çubuğuna baxır və düşünürük: «Yox, bu mənimki deyil». Vaxtın keçdiyindən narahat olaraq və «özümüzünkünü» heç vaxt tapa bilməyəcəyimizdən həyəcanlanaraq onu kənara qoyuruq.
Bunun iki səbəbi var.
Birincisi nə istədiyimizi anlamaq çox çətindir, çünki seçim üçün variantlar çoxdur. Bu, həmişə belə olmayıb. Bizim valideynlərin və onların valideynlərinin imkanları daha məhdud, məqsədləri daha aydın olub. Həyatımızın işini axtarmaqda malik olduğumuz buğunkü sərbəstliyimizə görə mədəniyyətimizin uğurlarına borcluyuq.
Azadlıq gözəldir. Lakin həm də əziyyətlidir, çünki bizdən qarşımıza öz məqsədlərimizi qoymağı tələb edir.
Müharibə zamanı daha az adamın depressiyadan əziyyət çəkdiyini bilirsiniz? Belə dövrlərdə hər şey əhəmiyyətlidir. Siz hər gün nə edəcəyinizi dəqiq bilirsiniz. Sağ qalmaq uğrunda mübarizə, təhlükəyə baxmayaraq, sizə istiqamət və enerji verir. Siz dəyərinizin nə olduğu və ya həyatda nə ilə məşğul olmağa dəyəcəyini fikirləşməyə vaxt sərf etmirsiniz. Siz sadəcə sağ qalmağa, evinizi qorumağa, qonşulara kömək etməyə çalışırsınız. Ölüm təhlükəsiylə üzləşmiş adamlar haqqında filmlər xoşumuza gəlir, çünki qəhrəmanın hər bir addımı mənaya malikdir.
Məqsədləri diqtə edən fövqəladə vəziyyət olmadıqda isə, mühüm məqsədləri yaratmaq lazım gəlir. Arzun varsa bunu etmək mümkündür, lakin bu yöndə təcrübəmiz azdır.
İkincisi, daxilimizdə nəsə istəyimizi dərk etməyə mane olur. Hansısa daxili münaqişə onları görməyə imkan vermir. Onun məğzini müəyyən etmək o qədər də asan məsələ deyil. Çox vaxt o özümüzü qınamaq pərdəsi altında gizlənir: «Bəlkə mənim heç bir istedadım yoxdur. Bəlkə mən sadəcə tənbələm. Ağıllı olsaydım həyatda daha çox şeyə nail olardım».
Bu qınaqlardan heç biri doğru deyil.
Bu kitabın birinci məqsədi daxili münaqişənizə işıq salmaqdır ki, onun konturlarını aydın görəsiniz. Sizə nəyin mane olduğunu müəyyən edən kimi, niyə həyatınızı istədiyiniz kimi qura bilmədiyinizi anlayacaqsınız. Özünüzü qınamağı buraxacaqsınız. Fəaliyyətsizliyinizin səbəbi olduğunu dərk edəcəksiniz.
Bizim düşüncəmizdə bir yığın ibtidai ittiham xurafatları mövcuddur: «Əgər nəyisə doğrudan da çox istəyirsənsə ona nail olacaqsan». Və ya «Əgər özün-özünə hərəkət etməyə mane olursansa, deməli xarakterin zəifdir». Heç kim göz qabağında olan sualı vermir: «İnsan özü özünə niyə mane olmalıdır ki?» Bu suala cavab tapmaq üçün öyrənməyə həvəs lazımdır, başqalarını mühakimə etməyə meylli olan adamlarda isə bu, heç vaxt çatışmır.
Biz növbəti fəsillərdə bu günahkarlıq hissinin qarşısını almağı, onu vicdanlı və qərəzsiz maraqla əvəz etməyi öyrənəcəyik. Mən səmimi marağa dərin hörmət bəsləyir, insanın haqlı olduğuna özündənrazı inam hissinə isə hörmət etmirəm. Siz «hər şeyin bir səbəbi var» prinsipini tətbiq edəcəksinizsə faydalı, bizə kömək edəcək cavablar alacaqsınız. Təbii ki, hara getməyin lazım olduğunu bilməməyinizin də bir səbəbi var. Bu kitab onu tapmağa yardım edəcəkdir.
İndilik isə sadəcə yadınızda saxlayın ki, bu kitabı açana qədər etdikləriniz nə tənbəlliklə, nə səfehliklə, nə də qorxaqlıqla izah edilə bilməz. Öz üzərinizdə işləmək barədə proqramların əksəriyyəti, hətta kifayət qədər faydalıları belə, çox vaxt belə bir fərziyyə üzərində qurulur ki, arzu etdiyinizə nail ola bilməməyinizin səbəbi düzgün təfəkkür tərzi işləyib-hazırlamamağınızdır. Onlar sizi ittiham edir və əvvəlcə bunu düzəltməyi nəzərdə tuturlar.
Daha bunları yaddan çıxarın.
Həyatınızın həqiqətən xoşunuza gəlməsi üçün daha yaxşı olmaq və ya şəraitə münasibətinizi dəyişmək lazım deyil. Siz artıq kifayət qədər yaxşısınız. Ən ağıllısı isə istədiyinizi öz üzərinizdə çalışmağa başlamazdan qabaq almaqdır. Düzgün yola çıxanda «yanlış» təfəkkür tərzinin ecazkar surətdə necə dəyişdiyini görəcəksiniz.
Mən sizi başqa adama çevrilməyinizi tələb edən proqrama cəlb etmək fikrində deyiləm. Həyat o qədər də sadə deyil və biz arzularımızı gerçəklik kimi qələmə verməklə heç nəyə nail ola bilməyəcəyik. Eləcə də hesab edirəm ki, problemi pozitiv təfəkkür tərzi ilə həll etmək mümkün deyil. Fikirlərinizi süni surətdə dəyişməyi və özünüzü olmayan hissləri keçirən kimi göstərməyi tələb edən sistem uzunmüddətli perspektivdə kifayət qədər dayanıqlı deyildir. Vizuallaşdırmanın (təsəvvür etmənin) da öz hüdudları var. Mən vizullaşdırmanı bacarmayan və hətta sevdikləri şeyi təsəvvürlərində canlandırandan sonra da güclü daxili münaqişə yaşayan çoxlu adamlar tanıyıram. Bəli, «öz gerçəkliyini yaratmaq» təklifi çox şey vəd edən kimi görünür, lakin medalın əks üzü də var: işlər gözlədiyiniz kimi getməsə bu özünüzü ittiham etmək üçün bəhanə olacaq. Bu düzgün deyil. Siz taleyinizə görə təklikdə məsuliyyət daşıya biləcək qədər qüdrət sahibi deyilsiniz – buna ehtiyac da yoxdur.
Lakin nə istədiyinizi niyə bilmədiyinizi anlamaq zəruridir. Tam dürüst izah tapılan kimi, nəhayət buna bir əncam çəkmək olacaq.
Kitabın ikinci məqsədi bunu necə etməyi göstərməkdir. Hər bir fəsildə hər dəfə tələb olunanda, istər indi, istər gələcəkdə, daxili mübarizəni kəsməyə yardım edəcək alətlər və strategiyalar var.
Birinci üç fəsil bütün oxucular üçün nəzərdə tutulub. Onlar sizin daxili münaqişənizə işıq salacaq və siz onun konturlarını görəcəksiniz. Problemin ümumi görünüşü aydın olan kimi, siz məhz sizə uyğun gələn fəaliyyət strategiyasının təklif edildiyi fəsilə keçə biləcəksiniz.
Daxili münaqişənin nədən ibarət olduğunu anlamaq o qədər də çətin deyil, çünki qulaq asmağı öyrəndikdən sonra hiss edəcəksiniz ki, o kifayət qədər hay-küylə gəlir. Bir tərəf istədiyini almağa çalışır, digər tərəf isə sizi dayandırmaq qərarında qətidir. Daha güclü səsə diqqətlə qulaq asmaq qalır: bu sizi kömək ola biləcək strategiyalara gətirəcək.
Sizin səsiniz «Sevdiyin işlə məşğul olmaq üçün indiki iş yerindən çıxmaq lazımdır, mən isə bunu edə bilmərəm, çünki ac qalaram» deyirsə, macəralardan qaçmağın çox riskli olduğunu öyrənəcəyiniz 4-cü fəsli oxumaq lazımdır.
Səs «Hər dəfə arzuladığımı almağa çalışanda bilmirəm nəyə görəsə onu atıram» deyirsə, uğur qazanmaq qorxusundan bəhs edən 5-ci fəsli nəzərdən keçirin.
Ola bilər ki, siz «O qədər çox şey istəyirəm ki, heç vaxt seçim edə bilməyəcəm» sözlərini eşidirsiniz. 6-cı fəsildə istədiyiniz hər şeyə necə nail olmaqdan bəhs edilir. (Bu fəsil həm də diqqətinizi bir məsələ üzərində cəmləməyi öyrədəcək, əlbəttə ürəyinizdə bu bacarığa yiyələnməyi istəyirsinizsə).
Sizi uğurlu hesab edirlər, siz sürətli karyera edirsiniz, amma yenə narazısınızsa, daxili səs də «Uğurdan necə imtina etmək olar? Belə etsəm nəyin hesabına yaşayacağam?» soruşursa 7-ci fəslə müraciət edərək öz imkan-larınızı yenidən nəzərdən keçirin.
Sanki nə istədiyinizi bilirsinizsə, amma daxili səs «Belə mənasız şeyi istəmək olmaz» fikrində təkid edirsə sizə 8-ci fəsil uyğun gələcək. Ola bilsin ki, problemin mənbəyi «sizin tayfanızda» – ailənizdə, dostlarınızda, adətlərinizdə gizlənib, istədiyiniz şey sizə öyrədilənlərlə ziddiyətə girir.
Məktəbi, universiteti və ya tədris proqramını təzəcə bitirmisinizsə və səs «Mən seçməyə qorxuram – birdən tələyə düşərəm!» deyirsə 9-cu fəslə müraciət edin. O sizə uyğun olmayan yerdə necə ilişib qalmamağı və yaşamağa başlamağı göstərəcək.
İndicə böyük dəyişikliklər yaşamışsınızsa, məsələn təqaüdə çıxmışsınız, övladlarınızı müstəqil həyata buraxmısınızsa, sizə 10-cu fəsil kömək edəcək. Ola bilsin ki, bu halda sizin səsiniz «Mənim gələcək üçün baş planım yoxdur» deyir.
«Hərəkət etməyin nə mənası var? Mən onsuz da məyus olacağam. Heç nə keçmişdə malik olduğum və indi itirdiyimlə müqayisəyə gələ bilməz» sözlərini eşidirsinizsə, ən qiymətli arzuların itirilməsi nəzərdən keçirilən 11-ci fəslə baxın. Həyatın hələ də mənalı olduğunu görəcəksiniz.
Səs deyirsə ki, «Mən demək olar hər şeyi sınaqdan keçirmişəm, heç biri mənə uyğun gəlmir», onda 12-ci fəsli oxuyun. Bəlkə sizin istəmək qabiliyyətiniz sadəcə «sınıb».
Səs «Mən istədiyimi etmədiyim üçün günahkar deyiləm, çünki bir dəqiqə də boş vaxtım olmur» deyirsə, 13-cü fəsildən mühafizəkarlığa qarşı edilən qiyam barəsində öyrənməniz lazımdır.
Daxilinizdə «Mən nəyəsə nail olmağa çalışıram, amma düzünü desəm nəyə görəsə bu iş ürəyimə yatmır» səslənirsə, düşdüyünüz vəziyyət göründüyü qədər də sirli deyil. 14-cü fəslə baxın, bəlkə də ciddi-cəhdlə imtina etməyə çalışdığınız şeyi etmək istədiyinizi görəcəksiniz.
Daxili səsinizin nə dediyini hələlik tuta bilmirsinizsə, narahat olmayın. 3-cü fəslin sonuna siz onu eşidəcəksiniz. Buna təminat verirəm.
Öz yolunuzu tapmağa başlayan kimi geniş miqyaslı tarixi dəyişikliklərin ön cəbhəsinə çıxacaqsınız. Müasir sənaye cəmiyyətində, xoşuna gəlsə də, gəlməsə də, demək olar ki, hamı hansı işi və həyatı istədiyini aydınlaşdırmalı olur. Tez və ya gec bütün adamlar (yaşından asılı olmayaraq) özlərindən soruşurlar: «Mən nə etmək istəyirəm?»
Tələbələrin ən az müqavimət yolu ilə getdikləri, deyək ki, bankda karyera etdikləri və ya təhsillərini hüquq fakültəsində davam etdirdikləri və bununla da bütün həyatı üçün karyerasını planlaşdırdıqlarını hesab etdikləri zamanlar tarixdə qalıb. Tədqiqat şirkətlərindən birinin məlumatlarına görə ali təhsil müəssisələrinin keçənilki məzunları özünün peşə həyatı ərzində beş müxtəlif sahədə ondan onikiyə qədər iş yeri dəyişə bilərlər. Xoşunuza gəlsə də, gəlməsə də hamının ikinci karyerası olacağı gözlənilir. Bəlkə üçüncüsü də. Bəlkə də daha çox.
Korporasiyalar əməkdaşlarının sayını ixtisar etməyi davam etdirirlər, özü də təkcə bu yaxınlarda olmuş böhranlar səbəbindən yox: biz iqtisadiyyat tarixinin yeni mərhələsinə qədəm qoyuruq. Qlobal rəqabət şirkətləri daha kompakt və səmərəli qurumlara çevrilməyə məcbur edir. onlar ölçülərinin üçdə ikisi qədər kiçilirlər və güman ki, artıq heç vaxt böyüməyəcəklər. Orta qovşağın rəhbərləri lazımsız olurlar. katibləri texnologiyalar əvəz edir. hər bir kollec və ya biznes məktəbin ən yaxşı iyirmi tələbəsi hələ iş sahiblərindən yaxşı təkliflər ala bilirlər, qalanları isə özü öz hayına qalmalıdır.
İşin gedişi aydındır: biz ekspert-məsləhətçilər və sahibkarlar millətinə çevriləcəyik. Çoxları evdə işləyəcək və konkret layihələrə görə qabiliyyətlərinə uyğun zəhmət haqqı alacaqlar.
Bəs bu dəyişikliklər dövründə kim özünü əla göstərəcəkdir? Sevdiyi işi öz taxçasına, öz firavan yaşamaq taxçasına çevirməyə hazır olanlar. Öz istedadlarımızı müəyyən etmək zərurəti indiyə qədər heç vaxt bu qədər böyük olmamışdı.
Beləliklə, yolunuz açıq olsun! Gəlin nə istədiyinizi niyə bilmədiyinizi müəyyən edək. Sonra isə buna bir əncam çəkməyə çalışaq.
Fəsil 1. Sizdən nə gözləyirdilər?
Siz öz həyatınızla nə etməlisiniz? Maraqlı sualdır, elə deyil? Axı nə etmək istədiyini anlamayanda belə, çox vaxt, səndən nə gözlədiklərini bilirsən.
Məndən ərə gedəcəyimi, valideynlərimlə qonşuluqda olan bir evdə məskunlaşacağımı, uşaqlarıma tərbiyə verəcəyimi və təsərrüfatımı aparacağımı gözləyirdilər.
Deyəsən soruşduğum adamların hamısının bu suala cavabı var:
«Mətbəədə atamla birlikdə işləyəcəyimi gözləyirdilər».
«Mən ata-babadan maliyyəçi olan adama ərə getməli və dənizin sahilindəki malikanəmizdə beş vunderkind uşağı böyütməli idim».
«Atam istəyirdi ki, ya Uoll-stritdəki vəkil şirkətinin şəriki, ya bank prezidenti, ya da korporasiya rəhbəri, yəni böyük bir vəzifə sahibi olum».
«Qardaşlarımdan daha uğurlu olmayacağım nəzərdə tutulurdu».
«Məndən indiyə qədər də nə olduğunu başa düşmədiyim xüsusi bir şey edəcəyimi gözləyirdilər».
Hər birimizin daxilində lal göstərişlər – başqalarının gözləntiləri yaşayır. Onlar haqqında ucadan danışmamaq, onlara qarşı qiyam qaldırmaq, onlara riayət etməmək olar. Lakin onlar həmişə xatirimizdədir. Bu gözləntilər həyatımıza güclü təsir göstərir.
Bəs sizdə vəziyyət necədir? Sizin təyinatınız nə olub? Bəlkə siz əvvəlcədən rəssam olacağını bilən Pikasso kimi xoşbəxtlərdənsiniz. Lal gözləntilər qiymətli məsləhət də ola bilər, sınıq kompas da.
Bu, doğrudan da sınıq kompasdırsa və siz öz təyinatınızdan uzaqlarda dolaşırsınızsa, bu dünyanın Pikassolarının xoşbəxt və məşğul həyatını müşahidə etmək bəzən çox ağır olur. Mənim bəxtim niyə belə gətirməyib? – fikirləşirsiniz.
Bizim hamımızın tərbiyə aldığımız ailə, cəmiyyət, hətta bütöv mədəniyyətlər öz gözləntilərini sel kimi üstümüzə tökürlər. Bəzən bu gözləntilər reklam lövhəsi kimi bağırır: «Evlən. Pul qazan. Ev al». Bəzən isə üstüörtülü, gizli-gizli içərimizə girir və orada qalırlar. Heç vaxt gün işığına çıxmırlar ki, onları yaxşı-yaxşı nəzərdən keçirə, ya ata, ya da açıq-aşkar qəbul edə bilək.
Biz həyatımızla nə etməli olduğumuz haqqında göstərişləri nə vaxt və necə aldığımızı çox vaxt unuduruq, çəngəllə yeməyi və ya yatağa çiş etməməyi nə vaxt öyrəndiyimizi unutduğumuz kimi. Amma bunun nə vaxt baş verməsindən asılı olmayaraq, onlar bizimlə qalır və biz, adətən, fikirləşmədən onlara reaksiya veririk. Bəziləri göstərişlərə qulaq asır, bəziləri etiraz edirlər, amma hamı reaksiya verir.
Bir anlıq öz həyatınız və məqsədləriniz barədə duşunün. Sizdən gözlənildiyi kimi yaşayırsınız?
Məndən istəyirdilər ki, valideynlərimlə qonşuluqda yaşayım və eyni zamanda da günlərini dəbdəbəli səyahət və təhlükəli intriqalara sərf edən beynəlxalq casus-jurnalist olum. Asan plan deyil. Birincisi, onu yerinə yetirmək mümkün deyil. İkincisi, bunu heç istəmirdim də. Mən macəraları evdən çıxmaq istəməyən qadınla müqayisədə qat-qat çox, casusla müqayisədə isə qat-qat az sevirəm.
Mən də, sizin kimi, doğru və doğru olmayan haqqındakı təsəvvürlərlə əhatə olunduğum dünyada anadan olmuşdum və düzgün hərəkət etməyi istəyirdim. Məndən gözlənənləri həyata keçirmək qeyri-mümkün olsa da, illər boyu onları bir-bir beynimdən keçirir, onlara uyğun olmaq üçün üsullar axtarırdım.
Bəzən bizim mənimsədiyimiz təsəvvürlər bir-birinə zidd olur və bizə uyğun gəlmir. Lakin onlar bizim doğulduğumuz dünyanın bir hissəsidir. Onlar dərinə nüfuz edir. Onlar bizə təsir göstərir. Valideynlər övladlarına təzyiq etməməyi ürəkdən istəsələr də, bu baş verir. Uşaqlar təsir altına düşməyə meylidirlər. Onlar tez, bəzən isə möcüzəli şəkildə öyrənirlər. Biz, uşaq olanda, deyilməyənləri belə duyuruq.
Hər bir belə xəbər, istər açıq, istər pərdələnmiş olsun, beynimizə düşür. O, bütün ömrümüz boyu orada qalıb xoşbəxtliyimizə mane ola bilər. Məsələn, siz sanki nə istədiyinizi bilirsiniz, işiniz sizin üçün maraqlıdır, bu işdə uğur qazanırsınız, amma hansısa hiss israr edir ki, başqa şeylə məşğul olmalısınız.
Aparteidə qarşı mübarizənin qızğın çağlarında Cənubi Afrikanın qaynar yerlərindən reportajlar aparan və öz işinə pərəstiş edən 29 yaşlı jurnalist Cek M. mənə deyirdi: «Mən həkim olmalıydım. Jurnalistlik, nəyə görəsə, mənə layiq peşə hesab edilmirdi».
Uoll-stritdə əla pul qazanan, subay, 36 yaşlı Benita B. danışırdı ki, «uğur qazanmış bir adama ərə gedəcəyim, amma onlardan biri olmayacağım nəzərdə tutulurdu».
Bu isə məşhur romanın müəllifi, 47 yaşlı Syuzən K.nın sözləridir: «Fikirləşirəm ki, mən intellektual qadın yox, gözqamaşdıran gözəlçə olmalıydım. Mən isə yaxşı görünməyə çalışmıram da, belə ki, qarşınızda uğursuzun birini görürsünüz».
Bu gözləntilərin Cek, Benita və Syuzənə necə ziyan vurduqları açıq-aşkardır. Təəssüf ki, bu növ gözləntilərin sizə verdiyi ziyanı görmək o qədər də asan deyil.
Vəziyyətinizi təhlil etməyə yardım göstərəcək üsul təklif edirəm. Özünüzə sadə bir sual verməyə çalışın:
Bunu kim demişdi?
Km demişdi ki, siz etdiyiniz işi etməməlisiniz? Bir halda ki, başlamışıq, məhz bunu etməli olduğunuzu kim demişdi?
Sizi konkret cavab verməyə çağırıram. Başqalarının gözləntilərinin qoyduğu məhdudiyyətdən azad olmaq və istədiyinizlə məşğul olmağa başlamaq istəyirsinizsə, bu gözləntilərin sizə necə gəlib çatdığını və onları kimlərin qoyduğunu maksimal dəqiq müəyyən etməlisiniz.
Bizim sinif yoldaşlarımız, qonşularımız, ola bilsin müəllim və ya məşqçimiz – bütün bu adamlar daxilimizə hansısa ideyalar qoyublar. Lakin ən erkən və sarsılmaz gözləntiləri biz əsasən ailədən götürürük. Siz insanların əksəriyyəti kimisinizsə, qohumlarınızın istəkləri bu gün də şüurunuzun dərinliklərində o qədər təkidlə səslənir ki, onlara cavab verərək kəsilməz daxili monoloq aparırsınız. Belə düşünürsünüz: «Sizə belə də lazımdır! Aldınız?!» Yaxud: «Bu onları sevindirəcək». Və ya: «Ax yəqin ki, etdiklərim onların heç xoşuna gəlmir. Zəng vurub danışmaq lazımdır». Ailənin istəkləri bizim, pis və ya yaxşı olsun, bütün məşğuliyyətimizə məna verir. Bu istəklərin vecimizə olmadığını düşünsək belə.
Beləliklə, sizin ailədə vəziyyət necə idi? Qohumlarınızın gözləntilərini hansı yolla öyrənirdiniz?
Bəlkə sizdən nə istədiklərini birbaşa deyirdilər?
«Sən həkim olacaqsan. Ailəmizdə hamı həkimdir».
«Sən mühasib təhsili almalı və ailə şirkətinə gəlməlisən. Biz sənin kollecdə təhsil almaq pulunu qazanana qədər belimiz əyilib, belə ki, indi sən bizə borclusan».
Ola bilsin gözləntilər bu qədər birbaşa olmayıb. Bəlkə sizə gələcəkdə nəyi etməli olmadığınızı tam konkret danışıblar?
Con L. siyasətçi karyerasını arzulayırdı, amma dövlətin biznesə müdaxiləsindən daim şikayətlənən atası siyasətçilərə nifrət edirdi. «Konqresmenlər – Conun atası deyirdi, – sizi, içalatınızla birlikdə, qəpik-quruşa satarlar».
Kerol C. aktrisa olmaq istəyirdi. Ondörd yaşını qeyd etdikləri şam yeməyi zamanı öz arzusu barəsində danışanda ailənin yekdil cavabı belə olmuşdu: «Bu işdə sən uğur qazana bilməyəcəksən. Bu, heç kimdə alınmır. Bunu yadından çıxart».
Bəlkə evdəkilər heç nəyi birbaşa demir, amma gözləntilərini başqa adamları müzakirə edəndə dəqiq müəyyən edirdilər:
«Billin arvadı ondan çox maaş alır – rüsvayçılıqdır.» (Oğlansınızsa, deməli gələcəkdə yaxşı qazanmalısınız, qızsınızsa bunu etməsəniz yaxşıdır.)
«Smitlərin oğlu o qədər böyük ümidlər verirdi ki, amma indi… xırda işlərlə məşğuldur. Consların oğlu isə qoçaqdır, daşınmaz əmlak alveri edir, «mersedesdə» gəzir. Özü də vur-tut iyirmi yeddi yaşı var!» (Necə oğul olmalı olduğunuz tamamilə aydındır.)
Ya da sizin ailə ümumiyyətlə heç nə demirdi. Siz müzakirəyə çıxarılmayan səssiz gözləntilər alırdınız.
Sadəcə «nəticə çıxarırdınız».
Valideynlərin çoxu «Nəylə istəyirsən məşğul ol, təki xoşbəxt ol» deyir. Onlar doğrudan da bunu nəzərdə tuturlarsa, deməli sizin ailəniz ailələrin mindən biridir və mən sizə qibtə edirəm. Başqalarından fərqli olaraq siz həyatınızın işini axtara bilər və daxili münaqişələrdən əzab çəkmədən ondan ləzzət ala bilərsiniz. (Əgər ailənizin min ailədən biri olduğuna əmin deyilsinizsə, onlara xoşbəxt striptizçi olduğunuzu və ya tibb institutunu sevinclə atdığınızı deməyə çalışın. O dəqiqə hər şeyi anlayacaqsınız.)
Yaxşı, ailənin gözləntiləri ilə bağlı küləyin hansı tərəfdən əsdiyini aydınlaşdırdıqdan sonra, gəlin qohum-larınıza bir daha diqqətlə baxaq, amma başqa nəzər nöqtəsindən. Onlar sizdən nə istəyirdilər?
Çalışma 1. Məndən istəyirdilər ki…
Ağ vərəq götürün, ailənizin bütün üzvlərinin və sizə yaxın olan adamların adlarını yazın. Yəni uşaqlıqda və yeniyetməlikdə sizin üçün mühüm olmuş adamların – müəllimlərin, məşqçilərin, qonşuların, əmi-, dayıuşaqlarının, özünüzdən böyük dostlarınızın adlarını sadalayın.
Hər bir adın altından bu adamın sizin üçün hansı həyatı arzuladığını yazın. Öz ailəniz varsa, məzə üçün indiki ailə üzvlərinin də arzu və istəklərini siyahıya əlavə etmək olar.
Bu adamlar sizdən nə istəyirlər və ya nə istəyirdilər?
Çox fikirləşmək lazım deyil. Başınıza birinci gələn cavabı yazın. Onların rəylərini tam dəqiq bildiyinizə əmin deyilsinizsə, onların rəyi hesab etdiklərinizi qeyd edin, çünki sizin daxili səsinizə məhz bunlar təsir edir. Düzgün anlamadığınız gözləntilər sizə düz başa düşdüklərinizdən az təsir etməyib.
Bu adamların sizdən nə istədiyi haqqında düşünün.
Yaxşı, indi isə cavablara baxın.
Güman ki, sizin siyahınız belə olacaq:
YAXINLARIM İSTƏYİRDİLƏR Kİ, MƏN…
ANAM: qayğıkeş və nüfuzlu insan, həm də vəkil olum.
ATAM: cəsur olum, qalib gəlməyə can atım və investisiya bankiri olum.
BENNİ: əsil qəhrəman olum.
KAREN: gözəgörünməz olum və özümə xüsusi diqqət cəlb etməyim.
NƏNƏM: daim onun yanında olum.
Bəzən bu siyahı, C.Corcla olduğu kimi, çox müxtəlif şeyləri anlamağa kömək edir. Onun siyahısı belə idi:
ATAM: demək olar ki, mənimlə söhbət etmirdi, amma operanı sevirdi. Ona görə də, belə nəticəyə gəldim ki, özümü hansısa yolla opera ilə bağlamağım lazımdır. Opera müğənnisi ilə evləndim və nəhayət o məni qəbul etdi. Arvadımla bir-birimizə uyğun gəlmirdik və ikimiz də bədbəxt idik. O məndən ayrılmaq istəyirdi, amma mən onu buraxmaqdan möhkəm qorxurdum. Əvvəllər bu şeylər arasında heç bir əlaqə görmürdüm.
ANAM: həmişə evdə sülh şəraitini saxlamağa çalışırdı. Atam hirslənir və susurdu, anam isə istəyirdi ki, hər şey sakit və yaxşı təəssüratı bağışlasın. Yəqin mən də həyatımın dinc və yaxşı təəssürat bağışlamalı olduğu nəticəsinə buradan gəlmişdim. Ona görə də mən, xoşuma gəlməsə də, «normal» işə – korporasiyaya düzəldim. Nəticədə mənim dinc həyatım var. Əsl bataqlıq kimi.
Siyahınızı yaxşıca öyrənsəniz maraqlı şeylərə rast gələcəksiniz. İnsanların əksəriyyətinə oxşayırsınızsa, bu gözləntilərin necə müəmmalı dönüş etdiyini, onların çox olduğu və bəzilərinin bir-biri ilə tam ziddiyyət təşkil etdiyini görəcəksiniz. Məndən evdə oturacağımı, eyni zamanda da casus olub bütün dünyanı təyyarə ilə gəzəcəyimi gözlədikləri yadınızdıdır? Bəlkə də ailə üzvlərinin hər biri sizdən fərqli şeylər gözləyirmiş. Bəzilərinin istədiyi şeylərin bir-biri ilə heç cür uyğun gəlmədiyi, sizin də bunlara necə nail olmağı heç vaxt anlaya bilmədiyiniz də istisna deyil.
Lyuis M.-in anası deyirdi ki, qızının populyar və məşhur olmasını arzu edir, amma qızı yeniyetmə olanda ona yalvarırdı ki, ətrafdakıların diqqətini cəlb etməkdən çəkinsin. İnsan diqqəti cəlb etmədən necə məşhur ola bilər?
Billi R.-də bir-birinə zidd göstərişlər alırdı: «Mən öz ailəmi qurmalı, eyni zamanda da bütün ömrüm boyu öz valideynlərimlə qalmalı idim». Maraqlıdır, görəsən Billi öz ailə yuvasını harada qurmalı idi? Valideynlərinin qonaq otağında?
Bu gözləntilər bizi yerinə yetirilməsi əvvəlcədən mümkün olmayan vəziyyətə qoyur, əl-qolumuzu bağlayır. Bizə qadağan edilmiş, edilməsi mümkün olmayan və ya qabiliyyətimiz çatmayan bütün işləri eyni zamanda görməyi təklif edirlər. Nəticədə bizim şüurumuz əsas məsələdən – unikal istedadlarımızı inkişaf etdirməkdən yayındırılır. Uşaqlıqda bizim qarşımızda iki ciddi məsələ dayanır. Biz başqalarının bizdən nə istədiyini və özümüzün nə istədiyimizi aydınlaşdırmalıyıq. Birinci məsələ ikincini yerinə yetirməyə imkan verməyəndə biz özümüzü itiririk.
Həyatdan nə istədiyimizi anlamağın çətin olması təəccüblü deyil.
Bilirsinizmi, ailələrimiz bizi var gücləri ilə sevirlər. Lakin onlara uşaqlara qulaq asmağı yox, tərbiyə verməyi öyrədiblər. Yaxınlarımız bizə qulaq asmırlarsa, arzularımız haqqında, bunlara hörmət etmələri bir yana dursun, çətin ki nəsə öyrənə bilsinlər. Bizi isə olduğumuz edən məhz arzularımızdır.
Əslində yoldan keçən istənilən adamın bizim istəklərimizə hörmətlə yanaşması ailəmizin belə yanaşmaşından daha asandır. İnanmırsınızsa müqayisəli test keçirin. Tanımadığınız bir cəmiyyətdə olanda, ağlınıza gələn ən qəribə ideyanı onlarla bölüşün. Məsələn, deyin ki, Himalay dağlarında dalmatin itlərini bəsləmək istəyirsiniz, amma Tibetdə tanışlarınız yoxdur. Müsahiblərinizin marağının necə alovlandığını görəcəksiniz. Onlar hətta sizin probleminizi həll etməyə də çalışacaqlar.
Maraq göstərmək hörmətin ən səmimi formasıdır.
Siz bir-birinizə yad insanlarsınız, lakin zaman-zaman biz hamımız kiminsə ideyalarının sehri altına düşürük. İstənilən yeni təşəbbüs maraq yaradır – insanın təbiəti belədir. Əlbəttə başqa cür reaksiya vermək üçün şəxsi səbəbimiz yoxdursa. Bizim qohumlarımızın bir yığın belə səbəbləri var, yad adamların isə qavrama qabiliyyəti hələ də itidir. Ola bilsin ki, iyirmi adamdan biri, bu və ya başqa səbəbdən, mənfi reaksiya verəcək, amma qalan ondoqquzu səsinizə səs verəcək. Məsələn belə: «Maraqlı ideyadır! Mənim əmim oğlu da it bəsləyir!» və ya «Mənim qonşum Nepalda olub! Onunla danışmaq istəyirsiniz?»
İndi isə testi başa vurmaq üçün evinizi gedin və buna bənzər bir fantaziyanı ailənizə danışın. Məsələn: «Mən beynəlxalq kompüter korporasiyasının prezidenti vəzifəsindən gedirəm və Rod-Aylendin sahillərində dəniz ilbizi ovuyla məşğul olacağam».
Ya da: «Mən daha dəniz ilbizi tutmaqla məşğul olmayacağam və Beynəlxalq kompüter korporasiyasına başçılıq etməyə hazırlaşıram».
Qohumlarınız necə reaksiya verdilər? Çəngəllərini masanın üstünə qoyub sizi bu «ağılsızlığı» etməməyə dilə tutdular? Bəlkə bunu çəngəllərini masanın üstünə qoymadan etdilər?
Güman ki, «Dayanın, – deyəcəksiniz, – bu nədir, yenə də ailəyə hücum edirsiniz? Kifayətdir, elə bunsuz da canım boğazımdadır. Mənim ailəm heç də başqalarınkından pis olmayıb və onsuz da hər şey artıq keçmişdə qalıb». Bilirsinizmi, mən sizin ailənin başqalarınkından pis olmadığına inanıram. Nə qədər acığımız gəlsə də, bir vaxt qohumlarımızı bağışlamalı və vəziyyətə yeni nəzər nöqtəsindən baxmalı olacağıq – yoxsa irəli getmək, azad və tam olmaq mümkün deyil.
Lakin bağışlamaq asan başa gəlmir. Keçmişi axıra qədər aydınlaşdırmadan bağışlamağın qiyməti ağırdır: biz başımıza gələnlərə görə özümüzü günahkar saymağa başlayırıq. Lakin özünüzü yeyib-tökməklə məşğul ola-ola arzunuza bir santimetr də yaxınlaşa bilməzsiniz. Özünüzü təqsirləndirməyi dayandırmaq, mətanət göstərib «ailəyə hücum» şübhələrini kənara atmaq və başqalarının gözləntiləri ilə bağlı problemin mənbəyini hesablayıb-tapmaq lazımdır. Yaxşı fikirləşsəniz problemin çoxdan mövcud olduğunu anlayacaqsınız, bu isə onun toxumlarının uşaqlıq dövründə səpildiyi deməkdir.
Sizi sevən ailəniz sizə necə ziyan vura bilər? Təəssüf ki, çox asanlıqla. Təkcə sevginin hər şeyə kifayət etdiyini fərz etməklə bir şeyi yaddan çıxarırıq: sevgi və hörmət eyni şey deyil.
Sevgi qovuşmaqdır. Körpə vaxtı siz valideyinlərinizə məxsus olursunuz, siz onların davamısınız və qovuşma kiçik uşaqların sağ qalmasına yardım edir. Hörmət etmək isə ayrılma, sərhəd qoymadır: siz özünüzə məxsussunuz, heç kimə qoşma deyilsiniz. Belə bölünmə böyük adamın xoşbəxt həyatı üçün tamamilə zəruridir.
Ailənizin gözləntiləri siyahısına bir daha diqqətlə baxın. Bu yönləndirmələr sizin beyninizdə qalıb, elə deyil? Bəs bu siyahıda, nəyin bahasına olursa-olsun, özünüzün unikal potensialınızı gerçəkləşdirmək gözləntisi haradadır? Sizin özünüzə məxsus unikal «mən»inizi nəyin bahasına olur-olsun axtarmalı olduğunuz fikrində israr edən olmuşdu? Çox az adam öz siyahısında belə bəndi görə bilər. Ailə üzvləri bizi nə qədər möhkəm sevsələr də, çox nadir hallarda «Biz sənə hörmət edir və inanırıq: sən unikalsan və həyatda öz təyinatını tapmaq istəyirsən. Get və onu tap. Biz sənə kömək edəcəyik» deyirlər.
Valideynlərin öz arzuları var və onlar diqqətlərini sizin yox özlərinin arzularında cəmləyiblər. Onların beynində uğurlu oğul və təmin edilmiş gözəl qızlarının – ətrafdakıların qarşısında fəxr edə biləcəkləri, həyatda yaxşı mövqeyə malik olacaq övladlarının formalaşmış təsəvvürləri artıq mövcuddur. Uşaq üçün ən ağıllı işin onun öz yolunu tapması və həmin yolla getməsi olduğunu anlamağa kömək edən ruhi tarazlıq kimi bir zinət valideynlərin az hissəsinə qismət olur.
Ailənin göstərişləri əsasında yaşamaq daim, kiminsə toyu üçün sifariş edilmiş, gəlin rəfiqəsi donunda gəzməyə bənzəyir. Özgəsinin arzuları nadir hallarda uyğun gəlir, öz arzunuz isə xüsusi olaraq sizin üçün tikilmiş geyim kimidir. Ona görə də bu arzu üçün hər cür ciddi cəhdlər etməyə dəyər.
Amma hələ istədiyiniz kimi yaşamırsınızsa və uyğun olmayan işlərlə məşğul olursunuzsa, «niyə» sualına cavab tapmaq üçün vaxt itirməyə dəyməz. Özünüzü təqsirləndirməyin.
Ailə göstərişlərinin mexanizmi dönüb sizə tərəf hərəkət edibsə, bunda sizin günahınız yoxdur. Biz uşaq vaxtı qohumlarımızın gözləntilərini mənimsəyib onlara reaksiya verməklə, gələcək həyatımız haqqında mühüm qərarlar çox tələsik qəbul etmişik. Sonra isə bu qərarları uşaqlıqdan böyüklük həyatımıza gətirmişik, amma onlar bu həyat üçün həmişə yaramır. Bu, hətta, həyat yoldaşının uğursuz seçilməsinə və dağıdıcı davranış tərzinə də səbəb ola bilər.
Çox tez hirslənən ərindən bu yaxınlarda boşanmış qadın tanıyıram. O mənə bunları deyirdi: «Belə səfehliyi edə bildiyimə təəccüblənirəm. Axı mən işin nə ilə qurtaracağını bilməliydim. Atam özünü qızmış buğa kimi aparırdı! Mən də buna nifrət edirdim! Necə oldu ki, mən özüm də belə bir adama ərə getdim?»
Elə beləcə, sağ qalmaq üçün.
Uşaq vaxtı bu qadın, atası təbdən çıxmasın deyə, «özünü yaxşı aparmağı» öyrənib və özünə ər axtaranda da onda ən yaxşı inkişaf etmiş vərdişin bu olduğu ortaya çıxıb. Təbii ki, qadın da onu tətbiq edəcəyi şəraiti axtarıb-tapıb.
Mark uşaqlıqdan əks göstərişləri mənimsəyib. Ailəsi onu bu dəli-divanə dünyada hər kəsin ancaq öz qayğısına qaldığı fikrinə kökləyib. Beş qardaşın dördüncüsü olan Mark təpik altında qalmamaq üçün hər şeydən ötrü mübarizə aparmalı olub. Nəticədə onu iki yaxşı işdən azad ediblər, çünki münaqişəli vəziyyətə düşən kimi öz üzərində nəzarəti itirir və qışqırmağa başlayırmış.
«Mən niyə özümü saxlaya bilmirəm? – deyə o soruşurdu. – Mən bu uşaq vərdişindən azad olmağa çalısı-ram, amma sözlər bir göz qırpımında ağzımdan havaya uçur».
Mark özünü bu ailə və mədəniyyət göstərişləri yoxmuş kimi aparsa, onlardan heç vaxt canını qurtara bilməyəcək. Biz də bunu edə bilməyəcəyik. Yeni həyatı planlaşdırarkən onları yaddan çıxarmaq olmaz, çünki istəsəniz də, istəməsəniz də onlar sizin baqajınızda olacaq. Mən aşağıda köhnə göstərişləri söndürmək yolunu göstərəcəyəm ki, onlar sizin qəlbinizin pıçıltılarını batırmasınlar.
Siz ruhunuzu tərpədən işlə məşğul olmalısınız.
Bu, ən əməlisi olacaq.
Sevdiyiniz işlə – uşaq böyütmək, təyyarə layihələndirmək və ya üzməklə məşğulsunuzsa, bununla uzun müddət keyfiyyətlə etməyi bacaracaqsınız (uzun müddət etmək isə uğurun ən mühüm amilidir).
Bundan başqa, yalnız özünüzün çaldığınız havaya oynayanda, meyllərin dəyişdiyi zaman üstünlük qazanmış olursunuz. 1990-cı illərin əvvəllərində ABŞ-da hüquqşünasların və biznes-məktəbi müdavimlərinin əksəriyyəti işlərini itirdilər. Onların böyük bir hissəsinin əvvəldən başqa işlə məşğul olmaq istədiyindən xəbəriniz var? Onların böyük bir hissəsinin öz peşəsini hüquqşünaslara sabitlik və rifahın sığortalanmış olduğunu hesab edən valideynlərinin təsiri altında seçdiyini bilirsiniz? Ola bilsin ki, bu adamlar biznesmen, teatr agenti və ya sərbəst peşə sahibi olsaydılar daha böyük sabitlik və təminata nail olardılar.
Mən növbəti fəsildə arzularınızı, onların nədən ibarət olduğunu bilmirsinizsə belə, həyata keçirməyə başlamağın yolunu göstərəcəyəm. Lakin əvvəlcə kiminsə gözləntilərini doğrultmadığınız kimi xoşagəlməz hissdən qurtulmaq üçün öz dərmanınızı hazırlamağınızı istəyirəm.
Çalışma 2. Onların mümkünsüz görünən arzusu
Ailənizin sizdən istədiyi hər şeyi həyata keçirmiş adamın portretini yaradın. Vicdanla çalışın. Nəticənin maraqlı alınması üçün jurnallardan kəsdiyiniz şəkillərdən istifadə edin, sonra isə portreti divardan, yaxşı görünən yerdən asın.
Və bütün gözləntiləri təcəssüm etdirən «kamil» uşağı seyr edin.
«İstəyirdilər ki, mən ağıllı, amma təcrübəsiz olum, varlı olum, amma kasıb atamdan daha varlı olmayım, anamın bişirdikləri ilə yaxşı bəslənmiş, amma Frenk dayı kimi infarkt qazanmamaq üçün kök olmayım», – Co gülə-gülə deyirdi.
Anita dizayner geyimində olan işgüzar qadının fotosunu kəsib ona cəmiyyətdən uzaqlaşmış rahibənin ləçəklə örtülmüş başının fotosunu yapışdırmış, alınan bu şəkli Afrika kəndinin fonuna yerləşdirmişdi. Sonra isə bir addım geriyə çəkilərək demişdi: «Hə, indi hamı məmnun olacaq».
Etiraf edin ki, bu mümkün deyil. Onların istədiklərini etmək mümkün deyil. Belə ki, şəkli görünən bir yerdə yaddaş üçün saxlayın və irəli hərəkət edin.
Sizin istədiyinizi etmək mümkündür.
Fəsil 2. Necə uğurlu olmalı
Öz işini ehtirasla sevən və özünə ideal taxça tapmış birisini görəndə adama elə gəlir ki, dünya ədalətsizdir. Onların bəxti niyə belə gətirib?
Ən azı bir səbəbini deyə bilərəm. Onlar fəaliyyətə başlamış və dayanmamışlar.
Sizin uğurunuz hərəkət etməyə hazır olmağınızdan asılıdır.
Müəyyən istəkləriniz yoxdursa siz, güman ki, ilişib qaldığınızı düşünürsünüz. Bizim hamımız əvvəlcə şəraiti öyrənmək, sonra hərəkətə keçməyə meylliyik, lakin nə istədiklərini bilməyənlər üçün fəaliyyət son dərəcə zəruridir.
Bunun dörd səbəbini göstərə bilərəm.
1. Fəaliyyət fikirləşməyə kömək edir
Siz gerçək həyat vəziyyətlərinə dalanda və onları öz təcrübənizdə yaşayanda, yerinizdə oturub, bütün nəzəri amilləri götür-qoy edəndəkindən daha aydın düşünməyə başlayırsınız. Hətta düzgün istiqamətdə olmayan fəaliyyət də sizə müəyyən məlumat verir.
2. Fəaliyyət özünüzə verdiyiniz qiyməti artırır
Çox vaxt fəaliyyətsizlik təkcə qətiyyətsizliklə deyil, həm də qorxu ilə izah olunur. Lakin hər dəfə bir iş görmək istəyərkən qorxu hiss edəndə, amma bu qorxuya üstün gələndə sizin özünüzə verdiyiniz qiymət bir neçə bənd yüksəlir. Qorxu hiss edəndə belə irəli getməklə özünüzə nəhəng xidmət göstərmiş olursunuz. Qarşınızda qapını örtsələr, məktubunuza laqeyd yanaşsalar və üstünüzə qışqırsalar, yəni təsəvvür etdiyinizin ən pisi baş versə belə, bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Siz hər dəfə qorxunu məğlub edəndə artıq uğur qazanmış olursunuz. Hiss olunan uğur. Siz coşqunluq və ya qətiyyət hiss edirsiniz. Bu, istənilən halda məstedici hissdir.
Lakin hər dəfə fəaliyyətsizliklə özünüzü pis vəziyyətə qoyanda, özünüzə verdiyiniz qiymət bir neçə bənd aşağı düşür. Döyüş ruhunuz da həmçinin.
Başlanğıcda mən sosial işçi təhsili alırdım ki, keçmiş narkomanlara xüsusi şəhər layihəsi çərçivəsində kömək edim. Biz qrup terapiyasındakı kimi komandalarda işləyir, asılılıqdan həqiqətən də qurtulmuş adamlar üçün yeni həyat qurmağa çalışırdıq. Lakin onlardan heç birinin gerçək həyatda uğur qazanmağa lazım olan səriştələri yox idi. Onlar özlərini «keçmiş narkomanlardan» başqa bir şey hesab etmirdilər.
Lakin bu adamların özlərinə verdikləri qiymətin hansısa bir yolla, zəruri səriştəni qazanıb iş tapmaq üçün yetəcək dərəcədə, artacağını gözləməyə vaxtı yox idi. Ona görə də biz «özünü elə aparmalı, sanki» adlandırdığımız prinsipdən istifadə etdik. Özünüzə hörmət edirmiş kimi geyinin (hətta bu belə olmasa da). Düzəlmək istədiyiniz işə layiqmişsiniz kimi hərəkət edin. Birinci dərəcəli əməkdaşmışsınız kimi işləyin.
Bu səmərəli oldu. Çünki insan özünə yüksək qiyməti fəaliyyətə qədər yox, ondan sonra verir.
Bir müddətdən sonra bu cəsur insanlar əvvəllər heç vaxt etmədiklərini etməyə – tanış olmağa, nitq söyləməyə, komandalarda işləməyə başladılar. Onlar belə tez öyrənməyi necə bacardılar?
«Əvvəl et, necə etməyi sonra öyrənərsən», – onlardan biri demişdi.
Bunu mənim təcrübəm də təsdiq edir. Fəaliyyət özünə verdiyin qiyməti müsbət özünətəlqindən daha səmərəli artırır. Özünüzü yaxşı adam olduğunuza inandırmaqla, uzunmüddətli təsirə nail olmayacaqsınız. Ən azı məndə belədir. Mən güzgüyə nə qədər gözəl olduğumu danışmağa başlayıramsa, artıq ikinci gün o mənə şübhə ilə baxır və sanki deyir: «Sən kimi aldatmaq istəyirsən?» Təbliğat faydalı olsa belə mənim şüurum onu xoşlamır.
«Sanki» hərəkətlər istənilən fikirdən daha yaxşı kömək edir, çünki bir şey edəndə, uğur qazanmasanız belə, özünüzlə fəxr edirsiniz.
Çox vaxt velosiped sürmək, xarici ölkəyə səyahət etmək və ya sevgi ilə məşğul olmağa hazırlaşanda, yəni bizə böyük məmnuniyyət gətirən bir iş görəndə, onu acizlik və utancaqlıqla başlayırıq. Qaçılmaz narahatlıqlara dözə bilməyə hazır olub-olmadığımız həyatımızın gedişinə başqa amillərdən daha artıq təsir göstərir. Yeniyetməliyinizi yadınıza salın. Bu, heç bir şeylə müqayisə edilməyəcək əsl özünümüdafiə kursudur. Bu yaşda hər bir xətadan sonra yuvaya çəkilmək, yuvanın ağzını da daşla hörmək istəyirsən. Biz mümkün pərtliklərdən taundan qaçaq kimi qaçırıq. Qızla görüşə getməyə başlayanda özünüzü necə naqolay hiss etdiyiniz yadınızdadır? Buna baxmayaraq bu işi başladığınıza şad deyilsiniz? Əgər narhatlıqlardan qaçmaqda uğurların böyükdürsə, yaşamağa ümumiyyətlə başlamaya bilərsən.
Dostum Pit on yaşı olanda atçılıq idmanı dərsləri almağa başlamışdı. Səkkiz yaşında qızın yəhərdə ondan yaxşı oturduğunu görəndə atdan düşmüş və bir daha yəhərə oturmamışdı. Boş şeydir? Xeyr. «Bütün həyatımı məhz belə yaşayırdım», – Pit bildirmişdi. Yaşanmamış həyat əsl cəhənnəmdir.
Mən hər mühazirə turundan əvvəl narahatlıq hiss edirəm. Bir neçə ay mühazirəsiz yaşayandan sonra buna adət edir və evdə oturmaq, itlə gəzişmək, bublik almaq və mətnlər yazmağı davam etdirmək istəyirəm. Seminarın vaxtı gələndə isə gərginləşməyə başlayıram. Mən qışqırır və dayanmadan şikayətlənirəm – marker axtarmaq, paltarımı hazırlamaq, erkən təyyarədə uçmaq və kalqotka geyinmək istəmirəm.
Lakin hər dəfə auditoriyanın qarşısında dayananda böyük məmnunluq hiss edir və bunu etməli olduğuma sevinirəm. Mən mühazirələrin ləğvi haqqında heç vaxt düşünməmişəm və bu səbəbdən də özümü daha güclü hiss edirəm.
3. Uğuru hərəkət edən qazanır
Əks istiqamətdə hərəkət etsək görərik ki, mənim məsləhətçi, mühazirəçi və müəllif olmağım elə-belə, öz-özünə baş verib. Mən ölkənin obiri başına, keçmiş oğlan dostuma zəng etmişdim ki, özümün bədbəxt həyatımdan şikayətlənim. O mənə, ona kömək etmiş, əla terapevtik qruplar haqqında danışdı. Mən qrupa daxil oldum, məsələlərin öhdəsindən gəlməyim psixoloqun xoşuna gəldi və o məni öz yanında işləməyə dəvət etdi. Bütün bunlar məni məftunu olduğum indiki həyatıma gətirdi. Bir sıra üst-üstə düşmə və xoşbəxt təsadüflər. Biz həyatmızdakı ən yaxşı reseptləri məhz belə – tamamilə təsadüfən tapır və ən yaxşı adamlarla məhz bu yolla tanış oluruq.
Mən planlaşdırmaya inanıram, amma, sözün düzü, planların tərtib edilməsi daha çox elmi-fantastikadır. Hər bir plan ümidverici öngörüdən başqa bir şey deyil. Hətta biznes-planlar belə uydurma nağıllara bənzəyir: «Yeni rəngin sayəsində biz birinci il 50000, ikinci il 150000, üçüncü il isə 500000 ədəd satmağa ümid edirik. Ona görə də bizə iki milyon dollarlıq kredit lazımdır».
Əla nağıldır, elə deyil? Lakin məhz belə nağılların sayəsində insanlar bank krediti alırlar, özü də nağılçı nə qədər yaxşıdırsa, məbləğ də o qədər böyük olur!
Bəlkə də planlaşdırmanın əsas mənası ondadır ki, plan səni böyük dünyaya çıxmağa vadar edir. Siz kitabxanaya gedib lazım olan məqalələri axtarsanız, müxtəlif adamlara zəng etməyə, təşkilatlara üzv olmağa, görüşlərə getməyə başlasanız, nəsə baş verə bilər.
Sınayın. Qarşınıza məqsəd, nə məqsəd olur-olsun, qoyun və ona nail olmaq üçün ağlınıza nə gəlirsə hamısını etməyə başlayın. Təminat verirəm ki, həyatınız dəyişəcək. Bəlkə də əvvəlcədən arzu etdiyiniz yerə düşməyəcəksiniz, amma çox güman ki, əvvəlkindən daha yaxşı olacaqdır. Siz belə səyahəti əvvəlcədən planlaşdıra bilməzdiniz, çünki belə yerlərin olduğunu bilmirdiniz.
İcazə verin daha bir mülahizə söyləyim. Müxtəlif adamlara planlaşdırmanın müxtəlif növləri uyğun gəlir. Məqsəd qoymaqdan fərqli, üzdə olan daha bir üsul var və bu üsul da əla işləyir. Hər dəfə seçim etmək lazım olanda fikirləşin: «Bu məni arzuma yaxınlaşdıracaq, yoxsa ondan uzaqlaşdıracaq?» Həmişə sizi istəyinizə yaxınlaşdıranı seçin. Əgər yayda fermada işləyibişləməməyi fikirləşir, amma şəhər mühitinin planlaşdırıcısı olmaq istəyirsinizsə, özünüzə şəhərdə iş tapsanız yaxşıdır. Bunun adı «burnunun ardınca getməkdir» və belə yanaşma fikirləşdiyinizdən daha müdrikdir – burnunuz istədiyinizə tərəf yönəlibsə. Müxtəlif birliklərə üzv olun. Hamı ilə söhbət edin. Narahat olmayın, kifayət qədər məlumat toplayandan sonra diqqətinizi konkret işlərdə cəmləyəcəksiniz. Lakin necə plan qurursunuz-qurun anlaqlı qalın və istiqaməti öz duyğularınıza uyğun olaraq dəyişdirin. Qoy arzu sizin yol göstərən ulduzunuz olsun, onda ən cəsur planlarınız həyata keçəcək.
4. Hər birimizin içində bir heyvan gizlənib və onun əla instinktləri var
Bəzən istəklərimiz qəribə görünür və ya biz onların həyata keçirilməsinə gözləmədiyimiz bir vaxtda girişirik. Lakin düz yolda olduğunuzu hiss edirsinizsə, geri çəkilməyin. Heyvani instinktlərinizə inanın. Hansı sürətlə hərəkət etməli olduğumuzu, nə qədər dözə biləcəyimizi onlar müəyyən edir və bizə bəzən cəfəng görünən yollar təklif edirlər. Cessi ilə də məhz belə olmuşdu.
Çox sakit və utancaq Cessinin qırxbeşə yaxın yaşı var idi. O, Atlantada yaşayır və məşhur memar və yerli ulduz olan ərinin işlərini aparırdı. Ər daim müşavirələrə və əyləncə gecələrinə gedir, arvad isə bezikdirici kağız işləri ilə məşğul olurdu.
Cessi öz həyatını nə edəcəyini bilmirdi. O, tez-tez görüşüb bir-birinin arzularının həyata keçməsinə kömək göstərən, altı adamdan ibarət, özünəkömək qrupuna – Uğur komandasına daxil oldu. Cessinin komandası axtarışlarda ona kömək etmək üçün əlindən gələni edirdi, amma heç nə tapılmırdı.
– Bəlkə daha çox xoşuna gələcək bir iş axtarmağa dəyər? – onlar soruşurdular.
– Bilmirəm, – Cessi cavab verirdi, – nəyə görəsə bunu istəmirəm.
Aylar keçdi.
Bir dəfə Cessi qrupları toplanan otağa girib elan etdi:
– Mən it qoşqularının Bear-Qrizdə (Minnesotada şəhər) keçirilən qış yarışında iştirak etmək istəyirəm.
Komanda üzvləri karıxıb qaldılar.
– Sən əminsən
– Bəli, – Cessi dedi, – mən məhz bunu istəyirəm.
– İzah etməzsən, nə üçün?
– Bilmirəm.
– Sən yürüş idmanı haqqında təsəvvürlərə maliksən?
– Yox.
Bununla da suallar bitdi. Hamı Cessinin hansısa bir arzusunun əmələ gədiyinə çox şad oldu, ona görə də onun üçün məktəb, it qoşqusunun sürücüsü – nə olur olsun – axtarmağa başladılar. Onlar küçədə itlə gəzən adamlara müraciət edir, hər hansı məlumatlarının olubolmadığını soruşurdular. Nəhayət kimsə it qoşqusu sürücüləri üçün yay məşq düşərgəsi haqqında danışdı. Cessi isti bir yay günü oraya gəldi, məşqçiyə yanaşdı və dedi:
– Mən it qoşqusunu idarə etməyi öyrənmək istəyirəm.
Məşqçi düz yubka və rahat ayaqqabılar geymiş, qırxbeş yaşında kiçicik qadına baxdı və onun coşqunluğunu azaltmaq qərarına gəldi. O, itləri təkərli təlim kirşəsinə qoşdu və cilovu qadına verdi.
– Buyurun, sınayın. Görün xoşunuza gələcək?
Birdən itlərə komanda verdi, onlar irəli atıldılar. Cessi onlara güclə çatırdı. İlişirdi, sürüşürdü, üzü üstə yerə yıxılmaqdan özünü güclə saxlayırdı, amma bütün dövrə boyu itlərin yanından uzaqlaşmadı. Qurtarandan sonra nəfəsini dərib, məşqçiyə gülümsündü və dedi:
– Əladır!
Məşqçi güldü və onu öyrətməyə razı oldu.
Qış fəsli gəldi. Bear-Qrizə getmək vaxtı çatdı. Onda Cessinin yadına düşdü ki, orada heç bir tanışı yoxdur. Məşqçidən soruşanda ki, özünü təqdim edərkən onun adını verə bilərmi, məşqçi cavab verdi:
– Cessi, mən buna icazə verə bilmərəm. Sən hələ təzə-təzə öyrənirsən, mən isə öz nüfuzumu qorumalıyam.
Uğur komandası onu təyyarə meydanına apardı və uca, ruhlandırıcı qışqırıqlarla (və gizli qorxu ilə) yola saldı. Cessi Bear-Qrizə gələndə kiçik, praktik olaraq bir küçədən ibarət qar basmış şəhər gördü. Hər yerdə təcrübəli sürücülər öz itləri ilə birlikdə oturmuşdular. Cessi utancaqlığı ilə vuruşa-vuruşa onlara yaxınlaşır və köməkçi lazım olub-olmadığını soruşurdu. Nəhayət köməkçisi qripə yoluxmuş bir komanda onu götürdü.
Cessi it qoşqusuyla yüzaltmış kilometr yol keçdi. Yürüşdən sonra isə Uğur komandasına zəng etdi və onlar bu xəbəri böyük coşqu ilə qarşıladılar.
Cessi evə tam məmnun qayıtdı. Geniş gülümsəyərək bütün cəlbedici təfsilatları yoldaşlarına danışdı.
– Xoşbəxtlik bax budur, – komanda üzvlərindən biri bildirdi.
– Bəli, budur, – Cessi razılaşdı.
– Bəs indi nə edəcəksən? – yoldaşları soruşdular. – Məşqləri davam etdirəcəksən?
– Yox, mənə bəs elədi. Daha bununla məşğul olmaq istəmirəm.
Hamı sarsılmış halda susdu. Sonra kimsə sual verdi:
– Yaxşı, bəs indi nə etmək istəyirsən?
– İşdən çıxmaq.
Qrupda heç kimin ağlına da gəlmirdi ki, Cessi, çətin bir işin öhdəsindən gəlməyənə qədər, çəkdiyi zəhmətə dəyməyən işini buraxıb, böyük dünyaya çıxmağa hazır deyildi. Lakin onun daxilindəki «heyvan» bunu bilirdi.
İstəyə inanmaq olar.
Nə istədiyinizi düşünün və hansısa istəyiniz peyda olanda Cessi kimi hərəkət edin. Qoy onun nə dərəcədə əməli olduğu sizi narahat etməsin – fəaliyyətə başlayın. Ehtiraslı istəklərdə rasional izahlardan yüksəkdə duran əməlilik var. Arzu sənə düzgün istiqaməti hər hansı təlimat və ya xeyirxah məsləhətdən daha yaxşı göstərəcək.
İndi siz hərəkətin yalnız sevdiyi işlərlə məşğul olan qibtəyəlayiq insanlarda müşahidə etdiyiniz «uğuru» sizə niyə nəsib edəcəyinin dörd səbəbini bilirsiniz.
Hə, necəsiniz? Sizi hərəkət etməyə başlamağa inandıra bildim? Yoxsa, hələ də müəyyən müqavimət hiss edirsiniz?
Fəsil 3. Daxili müqavimət: sizi dayandıran nədir?
Nə istədiyinizi bilmirsinizsə, deməli bunu bilməyə nə isə mane olur. Mən buna əminəm. Siz hansısa daxili müqavimət səbəbindən əsl istəklərinizi aşkar etmək və onların ardınca getməkdən çəkinirsiniz. Pozitiv təfəkkür öz-özlüyündə heç vaxt bu gizli maneəni adlamağa kömək etməyəcək. Riyakarlıq edib hər şeyin qadasında olduğunu göstərməklə də heç nəyə nail olmayacaqsınız.
Mən bu daxili müqavimətin öhdəsindən necə gəlməyi başa düşməyiniz üçün onu izləyib aşkar eməyinizi istəyirəm.
Onu üzə çıxarmağın sadə və etibarlı üsulu var: sizi doğrudan da özünə cəlb edən məqsədə doğru hərəkət etməyə başlayın, müqavimət gizləndiyi yerdən çıxaraq sizi bu hərəkətdən çəkindirməyə, bu yoldakı maneələrin keçilməz olduğuna inandırmağa çalışacaq. Söz verirəm.
Sadəcə o dərəcədə cəlbedici müvəqqəti məqsəd tapmaq lazımdır ki, sizin müqavimətiniz bunu həqiqətən istədiyinizə inansın. Dərhal, elə indi, onun gerçəkləşdirilməsinə başlayın.
Mən sizə mümkün qədər tez hərəkətə başlamağın dörd ciddi səbəbini artıq demişəm: 1) bu, fikirləşməyə kömək edir; 2) bu özünüzə verdiyiniz qiyməti artırır; 3) lazımi məlumat və ya imkanlar şəklini alan uğuru cəlb edir; 4) instinktləri itiləyir.
Bu da beşinci, ən vacib səbəb: vəziyyətin çıxılmaz olduğu hissi yarananda belə, özünüzü məqsədinizə doğru getməyə məcbur etsəniz, sizi bu dalana itələyən daxili müqaviməti fəallaşdıracaq və üzə çıxaracaqsınız.
Heç bir təhlükə hiss etməyən müqavimət yuxulu vəziyyətdə olur. Lakin siz hərəkətə başlayan kimi, o, yuxudan oyanacaq və özünü ucadan bəyan edəcək: «Sən nə edirsən? Başını bəlaya salarsan. Bu sənin üçün deyil. Səfeh fikirdir. Buna sənin gücün çatmaz.»
Arzunun həyata keçirilməsinə daxili müqavimətin mane olduğunu necə anlamaq olar?
Fəaliyyətsizliyinizin mənası yoxdursa – bu belədir.
Məntiqlə fikirləşəndə anlayırsınız ki, müəyyən işi seçə, uyğun gəlməsə isə dəyişə bilərsiniz. İnsanların çoxu belə düşünür. Elə isə məsələ nədədir? Niyə hərəkət etməyə başlamırsınız? Yəqin ki, hansısa vacib səbəb var, yoxsa siz bu qədər uzun müddət, bu dərəcədə narahat vəziyyətdə ilişib qalmazdınız.
Mənim gələ bildiyim yeganə rasional nəticə bundan ibarətdir ki, siz bu yolda sizi hansısa təhlükə gözlədiyini hiss edirsiniz. Daxili müqavimət sizi qorumağa çalışır. Yerində donub qalmış istənilən heyvana fikir verin – qabağında təhlükə var. Bu o demək deyil ki, heyvanlar yaxşı məlumatlıdır və ya şəraiti nöqsansız qiymətləndirmək qabiliyyətinə malikdir, amma o, tam hərəkətsizliyi saxlayırsa, bunun həmişə inandırıcı bir səbəbi var. Eyni şey sizin üçün də doğrudur.
Siz «təhlükəli» istəyinizi həyata keçirmək üçün hərəkətə başlayan kimi daxili müqavimət özünü tam büruzə verəcək. O, təqsir, utanma, uyğunsuzluq və ya ümidsizlik hissləri yaradaraq yolu kəsməyə çalışacaq. «Bəs sənin yazıq anan necə olsun?» – müqavimət soruşacaq. Hər cür bəhanələrə əl atılacaq: «Çox uğurlu olacaqsan, ətrafdakılar sənə nifrət edəcəklər!», «Bəs sən hüquqşünas olacaqdın!», «Qardaşın deyirdi ki, sən səfehsən – haqlı imiş!»
Bizə də elə bu lazımdır.
Biz istəyirik ki, bu göstərişlər özünün əsil simasını açsın, çünki sən nə ilə üzləşdiyini dəqiq biləndə mübarizə strategiyası hazırlaya bilirsən.
Gəlin onları bayıra çıxaraq.
Biz, əvvəlcə, sanki mövzunu dəyişərək tamamilə başqa istiqamətə yollanacağıq. Mən sizə istiqamətləndirici suallar verəcəyəm.
Layiqli məşğuliyyət
«Bütün həyatınızın işi» ilə sadəcə «iş» arasında fərq nədir? Siz hər iki halda işləyirsiniz. Hər ikisi üçün pul ala bilərsiniz. Lakin əhəmiyyətli fərq də var və siz bunu bilirsiniz. İş hesabları ödəməyə imkan verir. İstisna deyil ki, onun başqa bir mənası yoxdur.
Amma həyatınızın işi onunla məşğul olmağa layiqdir. Bu, bir kəsilməz mənadır və onun pul gətirib-gətirmədiyi vacib deyil.
«Məna» çox uca sözdür və onu aydınlaşdırmaq «iş», hətta «həyatınızın işi» ifadələrinə nisbətən daha çətindir.
Necə bilirsiniz, sizin məşğuliyyətinizə məna verən nədir? İstəyirsiniz ki, o da Tereza ananın cüzamlılarla, ya da Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi kimi əhəmiyyətli olsun? Siz dünyanı dağılmaqdan xilas etmək və ya dahi maarifləndirici əsər yaratmaq istəyirsiniz, yoxsa milyonlarla dollar qazanmaq? Mən zarafat etmirəm, tamamilə ciddiyəm. Əksəriyyətimiz hesab edirik ki, həyatımızın əsl işi nəhəng miqyasa malik olmalı, yaxud olimpiada medalı kimi bizi bütün dünyada tanıtdırmalıdır. «Mənaya malik iş» ifadəsini eşidərkən başınıza hansı fikirlərin gəldiyini anlamaq zəruridir.
Çalışma 1. «Mənalı iş»
Bir kağız vərəqi götürün və fikrinizcə mənalı məşğuliyyətin nədən ibarət olduğu barədə gücünüz çatan qədər yazın. İstəyirsinizsə həyatları sizə doğrudan da məna ilə dolu görünən adamların adlarını sadalayın və niyə belə hesab etdiyinizi izah edin. Bu özünüzü yaxşı tanımaq üçündür.
Hansı halda həyatınızın işini həqiqətən layiqli hesab etmək olar? Bu, ictimai rəy sorğusuna və ya kiminsə rəyinə görə başqa cürdürsə narahat olmayın. Burada səhv cavab mövcud deyil. Ona görə də hansı işin sizin üçün mənalı olduğu barəsində özünüzün bütün mülahizələrinizi mümkün qədər tez yazın.
İndi yazdığınızı oxuyun və onların aşağıdakılara bənzəyib-bənzəmədiyinə baxın:
«İşiniz dünyaya yaxşı bir şey gətirirsə onun mənası var. O, bu və ya başqa formada bəşəriyyətə kömək etməlidir».
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68336767) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Barbara Şer
Siz doğrudanmı nə istədiyinizi bilirsiniz, yoxsa özünüzü nəyisə istəyən kimi göstərməklə əsil istəyinizi ört-basdır edirsiniz? Gücünüzü, həvəsinizi, bütün həyatınızı saxta istəklərə sərf etmək, yoxsa sizə məmnunluq və xoşbəxtlik gətirəcək yeganə arzunuzu müəyyən edib onun ardınca getmək istəyirsiniz?
İnsanların çoxu, yaşından və həyat təcrübəsindən asılı olmayaraq, elə hesab edir ki, bu sualların cavabını bilir. Amma «sən nə istəyirsən» sualına birbaşa cavab verə bilmir və ya bu sualı özünə vermir. Bu kitabı oxuyun, yenidən yaşamağa başlayacaqsınız.
Barbara Şer
Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim
Sevimli atam Sem Şerin xatirəsinə. O, həyatımızı işıqlandırırdı.
Təşəkkürlər
Mənim əlyazmamı oxumaq və tənqidi təhlil etməyə çoxlu vaxt sərf etmiş insanlara təşəkkür edirəm. Siz çoxsunuz və mən hər birinizi ayrıca qeyd edə bilmirəm, amma sizin köməyinizi nə qədər qiymətləndirdiyimi bilirsiniz və bu mətnə necə təsir etmiş olduğunuzu özünüz görəcəksiniz. Dörd nəfərə – gözəl yazıçılar Susan Brauser və Julie Schonfeld-ə (habelə yaxşı həyatın nə olduğunu Julie-yə danışmış atasına – mən girişdə ona iqtibas edirəm). Judith Riven əlyazmasının hər sətrini diqqətlə nəzərdən keçirib və mənə böyük kömək edib. Dördüncü şəxs mənim gözəl anam Nettie Sher-dir. Bu mətn onu sehrləmişdi: oxuyub qurtarandan sonra mənə baxmış və demişdi: «Çox təəssüf ki, mənim sənin kimi daha bir qızım yoxdur».
Kris Dahl və Leslie Schnur – agent və redaktor, mənim səmadan enmiş qoruyucu mələklərimdir. Onlara gözəl birgə iş təcrübəsinə görə təşəkkür edir, uzun və xoşbəxt həyat arzulayıram.
Hər şeydən artıq isə həmişə öz həyatlarına meydan oxumağa və onu istədikləri kimi etməyə cəsarət tapan müştərilərimə təşəkkür edirəm. Onlar neçə illərdir ki, məni ilhamlandırır və özləri ilə işləməyə icazə verməklə həyatımı xoşuma gələn edirlər.
B.Sher.
Jane və Elaine, eləcə də Maura Walker-ə minnətdarlıqla, Stella Smith-in xatirəsinə.
B.Smith.
Ön söz
Həyatda nə etmək istədiyini bilməmək ciddi işdir. Məqsədi olmamaq xoş deyil. «Xəyala dalmağın ziyanı yoxdur» adlı birinci kitabımda arzuladığınızı əldə etməyi qələbə adlandırır, addım-addım ona doğru gedib, ən istəkli arzularınızın gerçəkləşəcəyi həyatı qurmağınızı təsvir edirəm. Lakin artıq uzun illərdir ki, oxucular mənə «Kitabınız çox xoşuma gəlir, amma ondan istifadə edə bilmirəm, çünki məqsədim yoxdur. Mən sadəcə nə istədiyimi bilmirəm» sözləri ilə müraciət edirdilər.
Bu mənə maraqlı gəldi. Mən bu adamların probleminin nədən ibarət olduğunu aydınlaşdırmağa qərar verdim və öz istəklərini müəyyən edə bilməyənlərlə görüşməyə başladım. Onlar mənə öz tarixçələrini danışır, mən suallar verirdim və tezliklə aydın olurdu ki, müştərilərin hamısı, özlərinin də xəbərlərinin olmadığı daxili mübarizədə ilişib qalıblar.
Onların heç vaxt ağlına gəlməyib ki, ürəklərinin dərinliklərində nə istədiklərini bilirlər, sadəcə onların istəkləri daxili münaqişələri ilə pərdələnib. Onlar problemdən xəbər tutandan sonra bərk təəccüblənir və dərin rahatlıq hissi əldə edirdilər. Onlara yalnız bu münaqişələri çözmək üçün plan işləyib-hazırlamaq qalırdı ki, bunu da etmək çətin deyildi. İnsanlar sanki oyanır və bir-iki görüşdən sonra hərəkətə başlayırdılar!
Bu qəribə idi. Ona görə də bütün kəşf və strategiyalarımızı bir kitabda toplamaq qərarına gəldim ki, hamı onlardan istifadə edə bilsin. İndi həmin kitab sizin əlinizdədir.
Siz nə istədiyinizi anlamadığınız üçün sevdiyiniz işlə məşğul olmur və arzularınızın arxasınca getmirsiniz? Sizi əmin edirəm ki, tək deyilsiniz. Problem geniş yayılıb, amma onun həlli də mövcuddur. Bu səhifələrdəki təsvirlərdə özünüzü tanıyan kimi növbəti səhifələrdə dərhal sizə kömək edəcək üsulları görəcəksiniz. Sizə xas olan xüsusiyyətlərə bir deyil, bir neçə fəsildə rast gəlsəniz təəccüblənməyin. Hamısını oxuyun. Bizim əksəriyyətimiz mürəkkəb, çoxtərəfli məxluqlarıq və sizin üçün yol açacaq tapşırıq istənilən fəsildə ola bilər.
Kitab üzərində iş maraqlı və ibrətamiz, bəzən ağır təəssürat yaradan, amma əsasən əyləncəli olacaqdır. Bəzən daxilimizdə nə baş verdiyini anlamaq asan olmur, amma bu alınanda sizi böyük enerji artımı və nəhəng mükafat gözləyir.
Nə istədiyinizi bilsəniz ona çatmaq üçün hər şeyi etməyi bacararsınız.
İndi, bu istəyinizi aydınlaşdırmağa başlayırsınız.
Giriş
Bu kitabın məqsədi həyatınızı yaxşılaşdırmağa yardım etməkdir. Mən yaxşı həyatdan danışanda hovuzları, malikanələri və şəxsi təyyarələri nəzərdə tutmuram, əlbəttə, siz məhz onlar haqqında xəyala dalmırsınızsa. Amma «Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim. Əslində nə istədiyini necə anlamalı və ona necə nail olmalı» adlı kitabla maraqlanan oxucunu narahat edən güman ki, hovuz deyil.
Siz öz həyatınızı həqiqi məhəbbətlə sevmək istəyirsiniz.
Rəfiqəmin atası bunun nə olduğunu çox yaxşı izah etmişdi: «Yaxşı həyat ona deyirlər ki, səhər yuxudan oyanırsan və səbirsizliklə hər şeyi yenidən başlamaq istəyirsən».
Sizin halınız məhz belədir? Yoxsa yaxşı həyat haqqında belə təsəvvürləri əlçatmaz cənnət idealı hesab edirsiniz? Səhərlər, yeni başlayan günə sevinmək üçün, çarpayınızdan sıçrayaraq qalxmırsınızsa, dəqiq deyə bilərəm ki, özünüzü rəfiqəmin atası kimi hiss etməyə imkan verə biləcək məqsədi ciddi cəhdlə axtarırsınız. Siz enerji verən və ruh yüksəkliyi yaradan işə düzəlmək üçün yanırsınız. Öz izinizi qoya biləcəyiniz yeri tapmağı ehtirasla arzulayırsınız. Albert Şveyser öz yerini tapdı. Qolda Meir və səhərdən axşama qədər gitarasını dınqıldadan qonşu oğlan da.
Belə adamlar yaşamağı bacarırlar. Onlar öz işlərinə bütün varlıqları ilə inanırlar. Onlar bilirlər ki, işləri vacibdir.
Öz təyinatlarını tapmış adamların yanında olanda onların simasında məqsədyönlülük görürsünüz.
Həyat məqsədsiz yaşamaq üçün çox qısadır.
Harvard universitetindən olan iki psixoloq 1980-ci illərin əvvəllərində özlərini xoşbəxt hesab edən insanları tədqiq edirdilər. Onlarda ümumi olan şey nə idi? Pul? Uğur? Sağlamlıq? Sevgi?
Heç biri.
Onları cəmi iki şey birləşdirirdi: onlar nə istədiklərini dəqiq bilir və hiss edirdilər ki, məqsədlərinə doğru hərəkət edirlər.
Yaxşı həyat buna deyirlər: sizin məqsədiniz var və siz birbaşa sevginizin obyektinə doğru gedirsiniz.
Bəli, mən məhz sevgidən danışıram.
Bacarıq və vərdişlərdən yox. Hansı bacarıqlarınızın olması mənim üçün mühüm deyil. Bilirsiniz mən ərsiz, iki uşaqla tək qalmış ana olanda nələri bacarırdım? Evi iblisanə bir cəldliklə yığışdırmağı; qucağımda camaşırxanadan götürdüyüm yataq ağları ilə dolu torba və körpələrim avtobusa vaxtında çatmağı; dollardan mümkün olan hər şeyi çıxarmaq üçün onu elə sıxmağı ki, Corc Vaşinqtonun portreti dil açıb aman istəsin.
Sağ olun, amma bu bacarıqların lazım ola biləcəyi karyera məni təmin etmir.
Mən inanmıram ki, yaxşı həyatı sizin etməyi bacardıqlarınız təmin edəcək. Mühüm olanı etmək istədiyinizi etməyinizdir. Üstəlik hesab edirəm ki, bacardıqlarınız sizin əsil istedadınızı əks etdirmir. Hamımız bizə məmnunluq gətirməyən şeyləri etməyi çox yaxşı bacarırıq. Hamımızın da heç istifadə etmədiyimiz bacarıqlarımız var.
Həyatınızın yönünü seçərkən öz bacarıqlarınıza arxalanmağı ağlınıza belə gətirməyin. Məhz buna görə sizə nə ilə məşğul olacağınızı müəyyən etmək üçün şəxsi keyfiyyətləriniz və bacarıqlarınızı yoxlayacaq testlər verməyəcəm.
Mən bilirəm siz nə ilə məşğul olmalısınız.
Nəyi sevirsinizsə onunla.
Siz sevdiyiniz şeydə istedadlısınız. Öz bacarıqlarınızı inkişaf etdirmək üçün hər hansı işlə lazım gələn qədər məşğul olmaq üçün güc və enerjini sizə yalnız sevgi verəcək. Görkəmli nailiyyətlər ancaq belə əldə edilir – sizin və ya mənim kimi adi adamlar nə istədiklərini bilirlər və özlərini bütünlüklə bu işə həsr edirlər.
Nə istədiyinizi bilməyəndə heç hərəkətə başlaya da bilmirsiniz, bu isə adamı kökdən salır. Amma tək siz belə deyilsiniz. Bu yaxınlarda aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, amerikalıların 98 faizi işindən razı deyil. Lakin onları işdə saxlayan təkcə maliyyə məsələsi deyil, onlar sadəcə bu işin yerinə nə ilə məşğul olacaqlarını bilmirlər. Ola bilsin ki, siz bu halı yalnız özünüzə aid qarabasma hesab edirsiniz, amma bu, tamamilə adi bir şeydir.
İstənilən halda, sizin üçün sürprizim var.
Əslində siz nə istədiyinizi bilirsiniz.
Bunu hər bir adam bilir. Ona görə də yolunuzu tapana qədər rahat ola bilmirsiniz. Siz hansısa konkret iş üçün nəzərdə tutulduğunuzu hiss edirsiniz. Siz haqlısınız. Eynşteynə fiziki nəzəriyyələr yaratmaq zəruri idi, Harriet Tabmen insanları azadlığa aparmalı idi, siz isə özünüzün unikal məqsədinizə doğru getməlisiniz. Vartan Qriqoryanın dediyi kimi: «Kainatda, bəşəriyyətin bütün tarixi boyu, heç vaxt ikinci sizin kimisi olmayacaq». Hər birimiz unikalıq. Hər bir inşanın dünyaya təkraredilməz baxışı var və bu orijinallıq həmişə özünü ifadə etmək istəyir.
Lakin çoxlarını nəsə dayandırır. Həyatımızı dəyişmək, estafet çubuğunu götürüb yarışa qoşulmaq istəyəndə həmişə nəsə baş verir. Hansısa anlaşılmaz səbəb üzündən bizim qətiyyətimiz əriyib gedir. Biz estafet çubuğuna baxır və düşünürük: «Yox, bu mənimki deyil». Vaxtın keçdiyindən narahat olaraq və «özümüzünkünü» heç vaxt tapa bilməyəcəyimizdən həyəcanlanaraq onu kənara qoyuruq.
Bunun iki səbəbi var.
Birincisi nə istədiyimizi anlamaq çox çətindir, çünki seçim üçün variantlar çoxdur. Bu, həmişə belə olmayıb. Bizim valideynlərin və onların valideynlərinin imkanları daha məhdud, məqsədləri daha aydın olub. Həyatımızın işini axtarmaqda malik olduğumuz buğunkü sərbəstliyimizə görə mədəniyyətimizin uğurlarına borcluyuq.
Azadlıq gözəldir. Lakin həm də əziyyətlidir, çünki bizdən qarşımıza öz məqsədlərimizi qoymağı tələb edir.
Müharibə zamanı daha az adamın depressiyadan əziyyət çəkdiyini bilirsiniz? Belə dövrlərdə hər şey əhəmiyyətlidir. Siz hər gün nə edəcəyinizi dəqiq bilirsiniz. Sağ qalmaq uğrunda mübarizə, təhlükəyə baxmayaraq, sizə istiqamət və enerji verir. Siz dəyərinizin nə olduğu və ya həyatda nə ilə məşğul olmağa dəyəcəyini fikirləşməyə vaxt sərf etmirsiniz. Siz sadəcə sağ qalmağa, evinizi qorumağa, qonşulara kömək etməyə çalışırsınız. Ölüm təhlükəsiylə üzləşmiş adamlar haqqında filmlər xoşumuza gəlir, çünki qəhrəmanın hər bir addımı mənaya malikdir.
Məqsədləri diqtə edən fövqəladə vəziyyət olmadıqda isə, mühüm məqsədləri yaratmaq lazım gəlir. Arzun varsa bunu etmək mümkündür, lakin bu yöndə təcrübəmiz azdır.
İkincisi, daxilimizdə nəsə istəyimizi dərk etməyə mane olur. Hansısa daxili münaqişə onları görməyə imkan vermir. Onun məğzini müəyyən etmək o qədər də asan məsələ deyil. Çox vaxt o özümüzü qınamaq pərdəsi altında gizlənir: «Bəlkə mənim heç bir istedadım yoxdur. Bəlkə mən sadəcə tənbələm. Ağıllı olsaydım həyatda daha çox şeyə nail olardım».
Bu qınaqlardan heç biri doğru deyil.
Bu kitabın birinci məqsədi daxili münaqişənizə işıq salmaqdır ki, onun konturlarını aydın görəsiniz. Sizə nəyin mane olduğunu müəyyən edən kimi, niyə həyatınızı istədiyiniz kimi qura bilmədiyinizi anlayacaqsınız. Özünüzü qınamağı buraxacaqsınız. Fəaliyyətsizliyinizin səbəbi olduğunu dərk edəcəksiniz.
Bizim düşüncəmizdə bir yığın ibtidai ittiham xurafatları mövcuddur: «Əgər nəyisə doğrudan da çox istəyirsənsə ona nail olacaqsan». Və ya «Əgər özün-özünə hərəkət etməyə mane olursansa, deməli xarakterin zəifdir». Heç kim göz qabağında olan sualı vermir: «İnsan özü özünə niyə mane olmalıdır ki?» Bu suala cavab tapmaq üçün öyrənməyə həvəs lazımdır, başqalarını mühakimə etməyə meylli olan adamlarda isə bu, heç vaxt çatışmır.
Biz növbəti fəsillərdə bu günahkarlıq hissinin qarşısını almağı, onu vicdanlı və qərəzsiz maraqla əvəz etməyi öyrənəcəyik. Mən səmimi marağa dərin hörmət bəsləyir, insanın haqlı olduğuna özündənrazı inam hissinə isə hörmət etmirəm. Siz «hər şeyin bir səbəbi var» prinsipini tətbiq edəcəksinizsə faydalı, bizə kömək edəcək cavablar alacaqsınız. Təbii ki, hara getməyin lazım olduğunu bilməməyinizin də bir səbəbi var. Bu kitab onu tapmağa yardım edəcəkdir.
İndilik isə sadəcə yadınızda saxlayın ki, bu kitabı açana qədər etdikləriniz nə tənbəlliklə, nə səfehliklə, nə də qorxaqlıqla izah edilə bilməz. Öz üzərinizdə işləmək barədə proqramların əksəriyyəti, hətta kifayət qədər faydalıları belə, çox vaxt belə bir fərziyyə üzərində qurulur ki, arzu etdiyinizə nail ola bilməməyinizin səbəbi düzgün təfəkkür tərzi işləyib-hazırlamamağınızdır. Onlar sizi ittiham edir və əvvəlcə bunu düzəltməyi nəzərdə tuturlar.
Daha bunları yaddan çıxarın.
Həyatınızın həqiqətən xoşunuza gəlməsi üçün daha yaxşı olmaq və ya şəraitə münasibətinizi dəyişmək lazım deyil. Siz artıq kifayət qədər yaxşısınız. Ən ağıllısı isə istədiyinizi öz üzərinizdə çalışmağa başlamazdan qabaq almaqdır. Düzgün yola çıxanda «yanlış» təfəkkür tərzinin ecazkar surətdə necə dəyişdiyini görəcəksiniz.
Mən sizi başqa adama çevrilməyinizi tələb edən proqrama cəlb etmək fikrində deyiləm. Həyat o qədər də sadə deyil və biz arzularımızı gerçəklik kimi qələmə verməklə heç nəyə nail ola bilməyəcəyik. Eləcə də hesab edirəm ki, problemi pozitiv təfəkkür tərzi ilə həll etmək mümkün deyil. Fikirlərinizi süni surətdə dəyişməyi və özünüzü olmayan hissləri keçirən kimi göstərməyi tələb edən sistem uzunmüddətli perspektivdə kifayət qədər dayanıqlı deyildir. Vizuallaşdırmanın (təsəvvür etmənin) da öz hüdudları var. Mən vizullaşdırmanı bacarmayan və hətta sevdikləri şeyi təsəvvürlərində canlandırandan sonra da güclü daxili münaqişə yaşayan çoxlu adamlar tanıyıram. Bəli, «öz gerçəkliyini yaratmaq» təklifi çox şey vəd edən kimi görünür, lakin medalın əks üzü də var: işlər gözlədiyiniz kimi getməsə bu özünüzü ittiham etmək üçün bəhanə olacaq. Bu düzgün deyil. Siz taleyinizə görə təklikdə məsuliyyət daşıya biləcək qədər qüdrət sahibi deyilsiniz – buna ehtiyac da yoxdur.
Lakin nə istədiyinizi niyə bilmədiyinizi anlamaq zəruridir. Tam dürüst izah tapılan kimi, nəhayət buna bir əncam çəkmək olacaq.
Kitabın ikinci məqsədi bunu necə etməyi göstərməkdir. Hər bir fəsildə hər dəfə tələb olunanda, istər indi, istər gələcəkdə, daxili mübarizəni kəsməyə yardım edəcək alətlər və strategiyalar var.
Birinci üç fəsil bütün oxucular üçün nəzərdə tutulub. Onlar sizin daxili münaqişənizə işıq salacaq və siz onun konturlarını görəcəksiniz. Problemin ümumi görünüşü aydın olan kimi, siz məhz sizə uyğun gələn fəaliyyət strategiyasının təklif edildiyi fəsilə keçə biləcəksiniz.
Daxili münaqişənin nədən ibarət olduğunu anlamaq o qədər də çətin deyil, çünki qulaq asmağı öyrəndikdən sonra hiss edəcəksiniz ki, o kifayət qədər hay-küylə gəlir. Bir tərəf istədiyini almağa çalışır, digər tərəf isə sizi dayandırmaq qərarında qətidir. Daha güclü səsə diqqətlə qulaq asmaq qalır: bu sizi kömək ola biləcək strategiyalara gətirəcək.
Sizin səsiniz «Sevdiyin işlə məşğul olmaq üçün indiki iş yerindən çıxmaq lazımdır, mən isə bunu edə bilmərəm, çünki ac qalaram» deyirsə, macəralardan qaçmağın çox riskli olduğunu öyrənəcəyiniz 4-cü fəsli oxumaq lazımdır.
Səs «Hər dəfə arzuladığımı almağa çalışanda bilmirəm nəyə görəsə onu atıram» deyirsə, uğur qazanmaq qorxusundan bəhs edən 5-ci fəsli nəzərdən keçirin.
Ola bilər ki, siz «O qədər çox şey istəyirəm ki, heç vaxt seçim edə bilməyəcəm» sözlərini eşidirsiniz. 6-cı fəsildə istədiyiniz hər şeyə necə nail olmaqdan bəhs edilir. (Bu fəsil həm də diqqətinizi bir məsələ üzərində cəmləməyi öyrədəcək, əlbəttə ürəyinizdə bu bacarığa yiyələnməyi istəyirsinizsə).
Sizi uğurlu hesab edirlər, siz sürətli karyera edirsiniz, amma yenə narazısınızsa, daxili səs də «Uğurdan necə imtina etmək olar? Belə etsəm nəyin hesabına yaşayacağam?» soruşursa 7-ci fəslə müraciət edərək öz imkan-larınızı yenidən nəzərdən keçirin.
Sanki nə istədiyinizi bilirsinizsə, amma daxili səs «Belə mənasız şeyi istəmək olmaz» fikrində təkid edirsə sizə 8-ci fəsil uyğun gələcək. Ola bilsin ki, problemin mənbəyi «sizin tayfanızda» – ailənizdə, dostlarınızda, adətlərinizdə gizlənib, istədiyiniz şey sizə öyrədilənlərlə ziddiyətə girir.
Məktəbi, universiteti və ya tədris proqramını təzəcə bitirmisinizsə və səs «Mən seçməyə qorxuram – birdən tələyə düşərəm!» deyirsə 9-cu fəslə müraciət edin. O sizə uyğun olmayan yerdə necə ilişib qalmamağı və yaşamağa başlamağı göstərəcək.
İndicə böyük dəyişikliklər yaşamışsınızsa, məsələn təqaüdə çıxmışsınız, övladlarınızı müstəqil həyata buraxmısınızsa, sizə 10-cu fəsil kömək edəcək. Ola bilsin ki, bu halda sizin səsiniz «Mənim gələcək üçün baş planım yoxdur» deyir.
«Hərəkət etməyin nə mənası var? Mən onsuz da məyus olacağam. Heç nə keçmişdə malik olduğum və indi itirdiyimlə müqayisəyə gələ bilməz» sözlərini eşidirsinizsə, ən qiymətli arzuların itirilməsi nəzərdən keçirilən 11-ci fəslə baxın. Həyatın hələ də mənalı olduğunu görəcəksiniz.
Səs deyirsə ki, «Mən demək olar hər şeyi sınaqdan keçirmişəm, heç biri mənə uyğun gəlmir», onda 12-ci fəsli oxuyun. Bəlkə sizin istəmək qabiliyyətiniz sadəcə «sınıb».
Səs «Mən istədiyimi etmədiyim üçün günahkar deyiləm, çünki bir dəqiqə də boş vaxtım olmur» deyirsə, 13-cü fəsildən mühafizəkarlığa qarşı edilən qiyam barəsində öyrənməniz lazımdır.
Daxilinizdə «Mən nəyəsə nail olmağa çalışıram, amma düzünü desəm nəyə görəsə bu iş ürəyimə yatmır» səslənirsə, düşdüyünüz vəziyyət göründüyü qədər də sirli deyil. 14-cü fəslə baxın, bəlkə də ciddi-cəhdlə imtina etməyə çalışdığınız şeyi etmək istədiyinizi görəcəksiniz.
Daxili səsinizin nə dediyini hələlik tuta bilmirsinizsə, narahat olmayın. 3-cü fəslin sonuna siz onu eşidəcəksiniz. Buna təminat verirəm.
Öz yolunuzu tapmağa başlayan kimi geniş miqyaslı tarixi dəyişikliklərin ön cəbhəsinə çıxacaqsınız. Müasir sənaye cəmiyyətində, xoşuna gəlsə də, gəlməsə də, demək olar ki, hamı hansı işi və həyatı istədiyini aydınlaşdırmalı olur. Tez və ya gec bütün adamlar (yaşından asılı olmayaraq) özlərindən soruşurlar: «Mən nə etmək istəyirəm?»
Tələbələrin ən az müqavimət yolu ilə getdikləri, deyək ki, bankda karyera etdikləri və ya təhsillərini hüquq fakültəsində davam etdirdikləri və bununla da bütün həyatı üçün karyerasını planlaşdırdıqlarını hesab etdikləri zamanlar tarixdə qalıb. Tədqiqat şirkətlərindən birinin məlumatlarına görə ali təhsil müəssisələrinin keçənilki məzunları özünün peşə həyatı ərzində beş müxtəlif sahədə ondan onikiyə qədər iş yeri dəyişə bilərlər. Xoşunuza gəlsə də, gəlməsə də hamının ikinci karyerası olacağı gözlənilir. Bəlkə üçüncüsü də. Bəlkə də daha çox.
Korporasiyalar əməkdaşlarının sayını ixtisar etməyi davam etdirirlər, özü də təkcə bu yaxınlarda olmuş böhranlar səbəbindən yox: biz iqtisadiyyat tarixinin yeni mərhələsinə qədəm qoyuruq. Qlobal rəqabət şirkətləri daha kompakt və səmərəli qurumlara çevrilməyə məcbur edir. onlar ölçülərinin üçdə ikisi qədər kiçilirlər və güman ki, artıq heç vaxt böyüməyəcəklər. Orta qovşağın rəhbərləri lazımsız olurlar. katibləri texnologiyalar əvəz edir. hər bir kollec və ya biznes məktəbin ən yaxşı iyirmi tələbəsi hələ iş sahiblərindən yaxşı təkliflər ala bilirlər, qalanları isə özü öz hayına qalmalıdır.
İşin gedişi aydındır: biz ekspert-məsləhətçilər və sahibkarlar millətinə çevriləcəyik. Çoxları evdə işləyəcək və konkret layihələrə görə qabiliyyətlərinə uyğun zəhmət haqqı alacaqlar.
Bəs bu dəyişikliklər dövründə kim özünü əla göstərəcəkdir? Sevdiyi işi öz taxçasına, öz firavan yaşamaq taxçasına çevirməyə hazır olanlar. Öz istedadlarımızı müəyyən etmək zərurəti indiyə qədər heç vaxt bu qədər böyük olmamışdı.
Beləliklə, yolunuz açıq olsun! Gəlin nə istədiyinizi niyə bilmədiyinizi müəyyən edək. Sonra isə buna bir əncam çəkməyə çalışaq.
Fəsil 1. Sizdən nə gözləyirdilər?
Siz öz həyatınızla nə etməlisiniz? Maraqlı sualdır, elə deyil? Axı nə etmək istədiyini anlamayanda belə, çox vaxt, səndən nə gözlədiklərini bilirsən.
Məndən ərə gedəcəyimi, valideynlərimlə qonşuluqda olan bir evdə məskunlaşacağımı, uşaqlarıma tərbiyə verəcəyimi və təsərrüfatımı aparacağımı gözləyirdilər.
Deyəsən soruşduğum adamların hamısının bu suala cavabı var:
«Mətbəədə atamla birlikdə işləyəcəyimi gözləyirdilər».
«Mən ata-babadan maliyyəçi olan adama ərə getməli və dənizin sahilindəki malikanəmizdə beş vunderkind uşağı böyütməli idim».
«Atam istəyirdi ki, ya Uoll-stritdəki vəkil şirkətinin şəriki, ya bank prezidenti, ya da korporasiya rəhbəri, yəni böyük bir vəzifə sahibi olum».
«Qardaşlarımdan daha uğurlu olmayacağım nəzərdə tutulurdu».
«Məndən indiyə qədər də nə olduğunu başa düşmədiyim xüsusi bir şey edəcəyimi gözləyirdilər».
Hər birimizin daxilində lal göstərişlər – başqalarının gözləntiləri yaşayır. Onlar haqqında ucadan danışmamaq, onlara qarşı qiyam qaldırmaq, onlara riayət etməmək olar. Lakin onlar həmişə xatirimizdədir. Bu gözləntilər həyatımıza güclü təsir göstərir.
Bəs sizdə vəziyyət necədir? Sizin təyinatınız nə olub? Bəlkə siz əvvəlcədən rəssam olacağını bilən Pikasso kimi xoşbəxtlərdənsiniz. Lal gözləntilər qiymətli məsləhət də ola bilər, sınıq kompas da.
Bu, doğrudan da sınıq kompasdırsa və siz öz təyinatınızdan uzaqlarda dolaşırsınızsa, bu dünyanın Pikassolarının xoşbəxt və məşğul həyatını müşahidə etmək bəzən çox ağır olur. Mənim bəxtim niyə belə gətirməyib? – fikirləşirsiniz.
Bizim hamımızın tərbiyə aldığımız ailə, cəmiyyət, hətta bütöv mədəniyyətlər öz gözləntilərini sel kimi üstümüzə tökürlər. Bəzən bu gözləntilər reklam lövhəsi kimi bağırır: «Evlən. Pul qazan. Ev al». Bəzən isə üstüörtülü, gizli-gizli içərimizə girir və orada qalırlar. Heç vaxt gün işığına çıxmırlar ki, onları yaxşı-yaxşı nəzərdən keçirə, ya ata, ya da açıq-aşkar qəbul edə bilək.
Biz həyatımızla nə etməli olduğumuz haqqında göstərişləri nə vaxt və necə aldığımızı çox vaxt unuduruq, çəngəllə yeməyi və ya yatağa çiş etməməyi nə vaxt öyrəndiyimizi unutduğumuz kimi. Amma bunun nə vaxt baş verməsindən asılı olmayaraq, onlar bizimlə qalır və biz, adətən, fikirləşmədən onlara reaksiya veririk. Bəziləri göstərişlərə qulaq asır, bəziləri etiraz edirlər, amma hamı reaksiya verir.
Bir anlıq öz həyatınız və məqsədləriniz barədə duşunün. Sizdən gözlənildiyi kimi yaşayırsınız?
Məndən istəyirdilər ki, valideynlərimlə qonşuluqda yaşayım və eyni zamanda da günlərini dəbdəbəli səyahət və təhlükəli intriqalara sərf edən beynəlxalq casus-jurnalist olum. Asan plan deyil. Birincisi, onu yerinə yetirmək mümkün deyil. İkincisi, bunu heç istəmirdim də. Mən macəraları evdən çıxmaq istəməyən qadınla müqayisədə qat-qat çox, casusla müqayisədə isə qat-qat az sevirəm.
Mən də, sizin kimi, doğru və doğru olmayan haqqındakı təsəvvürlərlə əhatə olunduğum dünyada anadan olmuşdum və düzgün hərəkət etməyi istəyirdim. Məndən gözlənənləri həyata keçirmək qeyri-mümkün olsa da, illər boyu onları bir-bir beynimdən keçirir, onlara uyğun olmaq üçün üsullar axtarırdım.
Bəzən bizim mənimsədiyimiz təsəvvürlər bir-birinə zidd olur və bizə uyğun gəlmir. Lakin onlar bizim doğulduğumuz dünyanın bir hissəsidir. Onlar dərinə nüfuz edir. Onlar bizə təsir göstərir. Valideynlər övladlarına təzyiq etməməyi ürəkdən istəsələr də, bu baş verir. Uşaqlar təsir altına düşməyə meylidirlər. Onlar tez, bəzən isə möcüzəli şəkildə öyrənirlər. Biz, uşaq olanda, deyilməyənləri belə duyuruq.
Hər bir belə xəbər, istər açıq, istər pərdələnmiş olsun, beynimizə düşür. O, bütün ömrümüz boyu orada qalıb xoşbəxtliyimizə mane ola bilər. Məsələn, siz sanki nə istədiyinizi bilirsiniz, işiniz sizin üçün maraqlıdır, bu işdə uğur qazanırsınız, amma hansısa hiss israr edir ki, başqa şeylə məşğul olmalısınız.
Aparteidə qarşı mübarizənin qızğın çağlarında Cənubi Afrikanın qaynar yerlərindən reportajlar aparan və öz işinə pərəstiş edən 29 yaşlı jurnalist Cek M. mənə deyirdi: «Mən həkim olmalıydım. Jurnalistlik, nəyə görəsə, mənə layiq peşə hesab edilmirdi».
Uoll-stritdə əla pul qazanan, subay, 36 yaşlı Benita B. danışırdı ki, «uğur qazanmış bir adama ərə gedəcəyim, amma onlardan biri olmayacağım nəzərdə tutulurdu».
Bu isə məşhur romanın müəllifi, 47 yaşlı Syuzən K.nın sözləridir: «Fikirləşirəm ki, mən intellektual qadın yox, gözqamaşdıran gözəlçə olmalıydım. Mən isə yaxşı görünməyə çalışmıram da, belə ki, qarşınızda uğursuzun birini görürsünüz».
Bu gözləntilərin Cek, Benita və Syuzənə necə ziyan vurduqları açıq-aşkardır. Təəssüf ki, bu növ gözləntilərin sizə verdiyi ziyanı görmək o qədər də asan deyil.
Vəziyyətinizi təhlil etməyə yardım göstərəcək üsul təklif edirəm. Özünüzə sadə bir sual verməyə çalışın:
Bunu kim demişdi?
Km demişdi ki, siz etdiyiniz işi etməməlisiniz? Bir halda ki, başlamışıq, məhz bunu etməli olduğunuzu kim demişdi?
Sizi konkret cavab verməyə çağırıram. Başqalarının gözləntilərinin qoyduğu məhdudiyyətdən azad olmaq və istədiyinizlə məşğul olmağa başlamaq istəyirsinizsə, bu gözləntilərin sizə necə gəlib çatdığını və onları kimlərin qoyduğunu maksimal dəqiq müəyyən etməlisiniz.
Bizim sinif yoldaşlarımız, qonşularımız, ola bilsin müəllim və ya məşqçimiz – bütün bu adamlar daxilimizə hansısa ideyalar qoyublar. Lakin ən erkən və sarsılmaz gözləntiləri biz əsasən ailədən götürürük. Siz insanların əksəriyyəti kimisinizsə, qohumlarınızın istəkləri bu gün də şüurunuzun dərinliklərində o qədər təkidlə səslənir ki, onlara cavab verərək kəsilməz daxili monoloq aparırsınız. Belə düşünürsünüz: «Sizə belə də lazımdır! Aldınız?!» Yaxud: «Bu onları sevindirəcək». Və ya: «Ax yəqin ki, etdiklərim onların heç xoşuna gəlmir. Zəng vurub danışmaq lazımdır». Ailənin istəkləri bizim, pis və ya yaxşı olsun, bütün məşğuliyyətimizə məna verir. Bu istəklərin vecimizə olmadığını düşünsək belə.
Beləliklə, sizin ailədə vəziyyət necə idi? Qohumlarınızın gözləntilərini hansı yolla öyrənirdiniz?
Bəlkə sizdən nə istədiklərini birbaşa deyirdilər?
«Sən həkim olacaqsan. Ailəmizdə hamı həkimdir».
«Sən mühasib təhsili almalı və ailə şirkətinə gəlməlisən. Biz sənin kollecdə təhsil almaq pulunu qazanana qədər belimiz əyilib, belə ki, indi sən bizə borclusan».
Ola bilsin gözləntilər bu qədər birbaşa olmayıb. Bəlkə sizə gələcəkdə nəyi etməli olmadığınızı tam konkret danışıblar?
Con L. siyasətçi karyerasını arzulayırdı, amma dövlətin biznesə müdaxiləsindən daim şikayətlənən atası siyasətçilərə nifrət edirdi. «Konqresmenlər – Conun atası deyirdi, – sizi, içalatınızla birlikdə, qəpik-quruşa satarlar».
Kerol C. aktrisa olmaq istəyirdi. Ondörd yaşını qeyd etdikləri şam yeməyi zamanı öz arzusu barəsində danışanda ailənin yekdil cavabı belə olmuşdu: «Bu işdə sən uğur qazana bilməyəcəksən. Bu, heç kimdə alınmır. Bunu yadından çıxart».
Bəlkə evdəkilər heç nəyi birbaşa demir, amma gözləntilərini başqa adamları müzakirə edəndə dəqiq müəyyən edirdilər:
«Billin arvadı ondan çox maaş alır – rüsvayçılıqdır.» (Oğlansınızsa, deməli gələcəkdə yaxşı qazanmalısınız, qızsınızsa bunu etməsəniz yaxşıdır.)
«Smitlərin oğlu o qədər böyük ümidlər verirdi ki, amma indi… xırda işlərlə məşğuldur. Consların oğlu isə qoçaqdır, daşınmaz əmlak alveri edir, «mersedesdə» gəzir. Özü də vur-tut iyirmi yeddi yaşı var!» (Necə oğul olmalı olduğunuz tamamilə aydındır.)
Ya da sizin ailə ümumiyyətlə heç nə demirdi. Siz müzakirəyə çıxarılmayan səssiz gözləntilər alırdınız.
Sadəcə «nəticə çıxarırdınız».
Valideynlərin çoxu «Nəylə istəyirsən məşğul ol, təki xoşbəxt ol» deyir. Onlar doğrudan da bunu nəzərdə tuturlarsa, deməli sizin ailəniz ailələrin mindən biridir və mən sizə qibtə edirəm. Başqalarından fərqli olaraq siz həyatınızın işini axtara bilər və daxili münaqişələrdən əzab çəkmədən ondan ləzzət ala bilərsiniz. (Əgər ailənizin min ailədən biri olduğuna əmin deyilsinizsə, onlara xoşbəxt striptizçi olduğunuzu və ya tibb institutunu sevinclə atdığınızı deməyə çalışın. O dəqiqə hər şeyi anlayacaqsınız.)
Yaxşı, ailənin gözləntiləri ilə bağlı küləyin hansı tərəfdən əsdiyini aydınlaşdırdıqdan sonra, gəlin qohum-larınıza bir daha diqqətlə baxaq, amma başqa nəzər nöqtəsindən. Onlar sizdən nə istəyirdilər?
Çalışma 1. Məndən istəyirdilər ki…
Ağ vərəq götürün, ailənizin bütün üzvlərinin və sizə yaxın olan adamların adlarını yazın. Yəni uşaqlıqda və yeniyetməlikdə sizin üçün mühüm olmuş adamların – müəllimlərin, məşqçilərin, qonşuların, əmi-, dayıuşaqlarının, özünüzdən böyük dostlarınızın adlarını sadalayın.
Hər bir adın altından bu adamın sizin üçün hansı həyatı arzuladığını yazın. Öz ailəniz varsa, məzə üçün indiki ailə üzvlərinin də arzu və istəklərini siyahıya əlavə etmək olar.
Bu adamlar sizdən nə istəyirlər və ya nə istəyirdilər?
Çox fikirləşmək lazım deyil. Başınıza birinci gələn cavabı yazın. Onların rəylərini tam dəqiq bildiyinizə əmin deyilsinizsə, onların rəyi hesab etdiklərinizi qeyd edin, çünki sizin daxili səsinizə məhz bunlar təsir edir. Düzgün anlamadığınız gözləntilər sizə düz başa düşdüklərinizdən az təsir etməyib.
Bu adamların sizdən nə istədiyi haqqında düşünün.
Yaxşı, indi isə cavablara baxın.
Güman ki, sizin siyahınız belə olacaq:
YAXINLARIM İSTƏYİRDİLƏR Kİ, MƏN…
ANAM: qayğıkeş və nüfuzlu insan, həm də vəkil olum.
ATAM: cəsur olum, qalib gəlməyə can atım və investisiya bankiri olum.
BENNİ: əsil qəhrəman olum.
KAREN: gözəgörünməz olum və özümə xüsusi diqqət cəlb etməyim.
NƏNƏM: daim onun yanında olum.
Bəzən bu siyahı, C.Corcla olduğu kimi, çox müxtəlif şeyləri anlamağa kömək edir. Onun siyahısı belə idi:
ATAM: demək olar ki, mənimlə söhbət etmirdi, amma operanı sevirdi. Ona görə də, belə nəticəyə gəldim ki, özümü hansısa yolla opera ilə bağlamağım lazımdır. Opera müğənnisi ilə evləndim və nəhayət o məni qəbul etdi. Arvadımla bir-birimizə uyğun gəlmirdik və ikimiz də bədbəxt idik. O məndən ayrılmaq istəyirdi, amma mən onu buraxmaqdan möhkəm qorxurdum. Əvvəllər bu şeylər arasında heç bir əlaqə görmürdüm.
ANAM: həmişə evdə sülh şəraitini saxlamağa çalışırdı. Atam hirslənir və susurdu, anam isə istəyirdi ki, hər şey sakit və yaxşı təəssüratı bağışlasın. Yəqin mən də həyatımın dinc və yaxşı təəssürat bağışlamalı olduğu nəticəsinə buradan gəlmişdim. Ona görə də mən, xoşuma gəlməsə də, «normal» işə – korporasiyaya düzəldim. Nəticədə mənim dinc həyatım var. Əsl bataqlıq kimi.
Siyahınızı yaxşıca öyrənsəniz maraqlı şeylərə rast gələcəksiniz. İnsanların əksəriyyətinə oxşayırsınızsa, bu gözləntilərin necə müəmmalı dönüş etdiyini, onların çox olduğu və bəzilərinin bir-biri ilə tam ziddiyyət təşkil etdiyini görəcəksiniz. Məndən evdə oturacağımı, eyni zamanda da casus olub bütün dünyanı təyyarə ilə gəzəcəyimi gözlədikləri yadınızdıdır? Bəlkə də ailə üzvlərinin hər biri sizdən fərqli şeylər gözləyirmiş. Bəzilərinin istədiyi şeylərin bir-biri ilə heç cür uyğun gəlmədiyi, sizin də bunlara necə nail olmağı heç vaxt anlaya bilmədiyiniz də istisna deyil.
Lyuis M.-in anası deyirdi ki, qızının populyar və məşhur olmasını arzu edir, amma qızı yeniyetmə olanda ona yalvarırdı ki, ətrafdakıların diqqətini cəlb etməkdən çəkinsin. İnsan diqqəti cəlb etmədən necə məşhur ola bilər?
Billi R.-də bir-birinə zidd göstərişlər alırdı: «Mən öz ailəmi qurmalı, eyni zamanda da bütün ömrüm boyu öz valideynlərimlə qalmalı idim». Maraqlıdır, görəsən Billi öz ailə yuvasını harada qurmalı idi? Valideynlərinin qonaq otağında?
Bu gözləntilər bizi yerinə yetirilməsi əvvəlcədən mümkün olmayan vəziyyətə qoyur, əl-qolumuzu bağlayır. Bizə qadağan edilmiş, edilməsi mümkün olmayan və ya qabiliyyətimiz çatmayan bütün işləri eyni zamanda görməyi təklif edirlər. Nəticədə bizim şüurumuz əsas məsələdən – unikal istedadlarımızı inkişaf etdirməkdən yayındırılır. Uşaqlıqda bizim qarşımızda iki ciddi məsələ dayanır. Biz başqalarının bizdən nə istədiyini və özümüzün nə istədiyimizi aydınlaşdırmalıyıq. Birinci məsələ ikincini yerinə yetirməyə imkan verməyəndə biz özümüzü itiririk.
Həyatdan nə istədiyimizi anlamağın çətin olması təəccüblü deyil.
Bilirsinizmi, ailələrimiz bizi var gücləri ilə sevirlər. Lakin onlara uşaqlara qulaq asmağı yox, tərbiyə verməyi öyrədiblər. Yaxınlarımız bizə qulaq asmırlarsa, arzularımız haqqında, bunlara hörmət etmələri bir yana dursun, çətin ki nəsə öyrənə bilsinlər. Bizi isə olduğumuz edən məhz arzularımızdır.
Əslində yoldan keçən istənilən adamın bizim istəklərimizə hörmətlə yanaşması ailəmizin belə yanaşmaşından daha asandır. İnanmırsınızsa müqayisəli test keçirin. Tanımadığınız bir cəmiyyətdə olanda, ağlınıza gələn ən qəribə ideyanı onlarla bölüşün. Məsələn, deyin ki, Himalay dağlarında dalmatin itlərini bəsləmək istəyirsiniz, amma Tibetdə tanışlarınız yoxdur. Müsahiblərinizin marağının necə alovlandığını görəcəksiniz. Onlar hətta sizin probleminizi həll etməyə də çalışacaqlar.
Maraq göstərmək hörmətin ən səmimi formasıdır.
Siz bir-birinizə yad insanlarsınız, lakin zaman-zaman biz hamımız kiminsə ideyalarının sehri altına düşürük. İstənilən yeni təşəbbüs maraq yaradır – insanın təbiəti belədir. Əlbəttə başqa cür reaksiya vermək üçün şəxsi səbəbimiz yoxdursa. Bizim qohumlarımızın bir yığın belə səbəbləri var, yad adamların isə qavrama qabiliyyəti hələ də itidir. Ola bilsin ki, iyirmi adamdan biri, bu və ya başqa səbəbdən, mənfi reaksiya verəcək, amma qalan ondoqquzu səsinizə səs verəcək. Məsələn belə: «Maraqlı ideyadır! Mənim əmim oğlu da it bəsləyir!» və ya «Mənim qonşum Nepalda olub! Onunla danışmaq istəyirsiniz?»
İndi isə testi başa vurmaq üçün evinizi gedin və buna bənzər bir fantaziyanı ailənizə danışın. Məsələn: «Mən beynəlxalq kompüter korporasiyasının prezidenti vəzifəsindən gedirəm və Rod-Aylendin sahillərində dəniz ilbizi ovuyla məşğul olacağam».
Ya da: «Mən daha dəniz ilbizi tutmaqla məşğul olmayacağam və Beynəlxalq kompüter korporasiyasına başçılıq etməyə hazırlaşıram».
Qohumlarınız necə reaksiya verdilər? Çəngəllərini masanın üstünə qoyub sizi bu «ağılsızlığı» etməməyə dilə tutdular? Bəlkə bunu çəngəllərini masanın üstünə qoymadan etdilər?
Güman ki, «Dayanın, – deyəcəksiniz, – bu nədir, yenə də ailəyə hücum edirsiniz? Kifayətdir, elə bunsuz da canım boğazımdadır. Mənim ailəm heç də başqalarınkından pis olmayıb və onsuz da hər şey artıq keçmişdə qalıb». Bilirsinizmi, mən sizin ailənin başqalarınkından pis olmadığına inanıram. Nə qədər acığımız gəlsə də, bir vaxt qohumlarımızı bağışlamalı və vəziyyətə yeni nəzər nöqtəsindən baxmalı olacağıq – yoxsa irəli getmək, azad və tam olmaq mümkün deyil.
Lakin bağışlamaq asan başa gəlmir. Keçmişi axıra qədər aydınlaşdırmadan bağışlamağın qiyməti ağırdır: biz başımıza gələnlərə görə özümüzü günahkar saymağa başlayırıq. Lakin özünüzü yeyib-tökməklə məşğul ola-ola arzunuza bir santimetr də yaxınlaşa bilməzsiniz. Özünüzü təqsirləndirməyi dayandırmaq, mətanət göstərib «ailəyə hücum» şübhələrini kənara atmaq və başqalarının gözləntiləri ilə bağlı problemin mənbəyini hesablayıb-tapmaq lazımdır. Yaxşı fikirləşsəniz problemin çoxdan mövcud olduğunu anlayacaqsınız, bu isə onun toxumlarının uşaqlıq dövründə səpildiyi deməkdir.
Sizi sevən ailəniz sizə necə ziyan vura bilər? Təəssüf ki, çox asanlıqla. Təkcə sevginin hər şeyə kifayət etdiyini fərz etməklə bir şeyi yaddan çıxarırıq: sevgi və hörmət eyni şey deyil.
Sevgi qovuşmaqdır. Körpə vaxtı siz valideyinlərinizə məxsus olursunuz, siz onların davamısınız və qovuşma kiçik uşaqların sağ qalmasına yardım edir. Hörmət etmək isə ayrılma, sərhəd qoymadır: siz özünüzə məxsussunuz, heç kimə qoşma deyilsiniz. Belə bölünmə böyük adamın xoşbəxt həyatı üçün tamamilə zəruridir.
Ailənizin gözləntiləri siyahısına bir daha diqqətlə baxın. Bu yönləndirmələr sizin beyninizdə qalıb, elə deyil? Bəs bu siyahıda, nəyin bahasına olursa-olsun, özünüzün unikal potensialınızı gerçəkləşdirmək gözləntisi haradadır? Sizin özünüzə məxsus unikal «mən»inizi nəyin bahasına olur-olsun axtarmalı olduğunuz fikrində israr edən olmuşdu? Çox az adam öz siyahısında belə bəndi görə bilər. Ailə üzvləri bizi nə qədər möhkəm sevsələr də, çox nadir hallarda «Biz sənə hörmət edir və inanırıq: sən unikalsan və həyatda öz təyinatını tapmaq istəyirsən. Get və onu tap. Biz sənə kömək edəcəyik» deyirlər.
Valideynlərin öz arzuları var və onlar diqqətlərini sizin yox özlərinin arzularında cəmləyiblər. Onların beynində uğurlu oğul və təmin edilmiş gözəl qızlarının – ətrafdakıların qarşısında fəxr edə biləcəkləri, həyatda yaxşı mövqeyə malik olacaq övladlarının formalaşmış təsəvvürləri artıq mövcuddur. Uşaq üçün ən ağıllı işin onun öz yolunu tapması və həmin yolla getməsi olduğunu anlamağa kömək edən ruhi tarazlıq kimi bir zinət valideynlərin az hissəsinə qismət olur.
Ailənin göstərişləri əsasında yaşamaq daim, kiminsə toyu üçün sifariş edilmiş, gəlin rəfiqəsi donunda gəzməyə bənzəyir. Özgəsinin arzuları nadir hallarda uyğun gəlir, öz arzunuz isə xüsusi olaraq sizin üçün tikilmiş geyim kimidir. Ona görə də bu arzu üçün hər cür ciddi cəhdlər etməyə dəyər.
Amma hələ istədiyiniz kimi yaşamırsınızsa və uyğun olmayan işlərlə məşğul olursunuzsa, «niyə» sualına cavab tapmaq üçün vaxt itirməyə dəyməz. Özünüzü təqsirləndirməyin.
Ailə göstərişlərinin mexanizmi dönüb sizə tərəf hərəkət edibsə, bunda sizin günahınız yoxdur. Biz uşaq vaxtı qohumlarımızın gözləntilərini mənimsəyib onlara reaksiya verməklə, gələcək həyatımız haqqında mühüm qərarlar çox tələsik qəbul etmişik. Sonra isə bu qərarları uşaqlıqdan böyüklük həyatımıza gətirmişik, amma onlar bu həyat üçün həmişə yaramır. Bu, hətta, həyat yoldaşının uğursuz seçilməsinə və dağıdıcı davranış tərzinə də səbəb ola bilər.
Çox tez hirslənən ərindən bu yaxınlarda boşanmış qadın tanıyıram. O mənə bunları deyirdi: «Belə səfehliyi edə bildiyimə təəccüblənirəm. Axı mən işin nə ilə qurtaracağını bilməliydim. Atam özünü qızmış buğa kimi aparırdı! Mən də buna nifrət edirdim! Necə oldu ki, mən özüm də belə bir adama ərə getdim?»
Elə beləcə, sağ qalmaq üçün.
Uşaq vaxtı bu qadın, atası təbdən çıxmasın deyə, «özünü yaxşı aparmağı» öyrənib və özünə ər axtaranda da onda ən yaxşı inkişaf etmiş vərdişin bu olduğu ortaya çıxıb. Təbii ki, qadın da onu tətbiq edəcəyi şəraiti axtarıb-tapıb.
Mark uşaqlıqdan əks göstərişləri mənimsəyib. Ailəsi onu bu dəli-divanə dünyada hər kəsin ancaq öz qayğısına qaldığı fikrinə kökləyib. Beş qardaşın dördüncüsü olan Mark təpik altında qalmamaq üçün hər şeydən ötrü mübarizə aparmalı olub. Nəticədə onu iki yaxşı işdən azad ediblər, çünki münaqişəli vəziyyətə düşən kimi öz üzərində nəzarəti itirir və qışqırmağa başlayırmış.
«Mən niyə özümü saxlaya bilmirəm? – deyə o soruşurdu. – Mən bu uşaq vərdişindən azad olmağa çalısı-ram, amma sözlər bir göz qırpımında ağzımdan havaya uçur».
Mark özünü bu ailə və mədəniyyət göstərişləri yoxmuş kimi aparsa, onlardan heç vaxt canını qurtara bilməyəcək. Biz də bunu edə bilməyəcəyik. Yeni həyatı planlaşdırarkən onları yaddan çıxarmaq olmaz, çünki istəsəniz də, istəməsəniz də onlar sizin baqajınızda olacaq. Mən aşağıda köhnə göstərişləri söndürmək yolunu göstərəcəyəm ki, onlar sizin qəlbinizin pıçıltılarını batırmasınlar.
Siz ruhunuzu tərpədən işlə məşğul olmalısınız.
Bu, ən əməlisi olacaq.
Sevdiyiniz işlə – uşaq böyütmək, təyyarə layihələndirmək və ya üzməklə məşğulsunuzsa, bununla uzun müddət keyfiyyətlə etməyi bacaracaqsınız (uzun müddət etmək isə uğurun ən mühüm amilidir).
Bundan başqa, yalnız özünüzün çaldığınız havaya oynayanda, meyllərin dəyişdiyi zaman üstünlük qazanmış olursunuz. 1990-cı illərin əvvəllərində ABŞ-da hüquqşünasların və biznes-məktəbi müdavimlərinin əksəriyyəti işlərini itirdilər. Onların böyük bir hissəsinin əvvəldən başqa işlə məşğul olmaq istədiyindən xəbəriniz var? Onların böyük bir hissəsinin öz peşəsini hüquqşünaslara sabitlik və rifahın sığortalanmış olduğunu hesab edən valideynlərinin təsiri altında seçdiyini bilirsiniz? Ola bilsin ki, bu adamlar biznesmen, teatr agenti və ya sərbəst peşə sahibi olsaydılar daha böyük sabitlik və təminata nail olardılar.
Mən növbəti fəsildə arzularınızı, onların nədən ibarət olduğunu bilmirsinizsə belə, həyata keçirməyə başlamağın yolunu göstərəcəyəm. Lakin əvvəlcə kiminsə gözləntilərini doğrultmadığınız kimi xoşagəlməz hissdən qurtulmaq üçün öz dərmanınızı hazırlamağınızı istəyirəm.
Çalışma 2. Onların mümkünsüz görünən arzusu
Ailənizin sizdən istədiyi hər şeyi həyata keçirmiş adamın portretini yaradın. Vicdanla çalışın. Nəticənin maraqlı alınması üçün jurnallardan kəsdiyiniz şəkillərdən istifadə edin, sonra isə portreti divardan, yaxşı görünən yerdən asın.
Və bütün gözləntiləri təcəssüm etdirən «kamil» uşağı seyr edin.
«İstəyirdilər ki, mən ağıllı, amma təcrübəsiz olum, varlı olum, amma kasıb atamdan daha varlı olmayım, anamın bişirdikləri ilə yaxşı bəslənmiş, amma Frenk dayı kimi infarkt qazanmamaq üçün kök olmayım», – Co gülə-gülə deyirdi.
Anita dizayner geyimində olan işgüzar qadının fotosunu kəsib ona cəmiyyətdən uzaqlaşmış rahibənin ləçəklə örtülmüş başının fotosunu yapışdırmış, alınan bu şəkli Afrika kəndinin fonuna yerləşdirmişdi. Sonra isə bir addım geriyə çəkilərək demişdi: «Hə, indi hamı məmnun olacaq».
Etiraf edin ki, bu mümkün deyil. Onların istədiklərini etmək mümkün deyil. Belə ki, şəkli görünən bir yerdə yaddaş üçün saxlayın və irəli hərəkət edin.
Sizin istədiyinizi etmək mümkündür.
Fəsil 2. Necə uğurlu olmalı
Öz işini ehtirasla sevən və özünə ideal taxça tapmış birisini görəndə adama elə gəlir ki, dünya ədalətsizdir. Onların bəxti niyə belə gətirib?
Ən azı bir səbəbini deyə bilərəm. Onlar fəaliyyətə başlamış və dayanmamışlar.
Sizin uğurunuz hərəkət etməyə hazır olmağınızdan asılıdır.
Müəyyən istəkləriniz yoxdursa siz, güman ki, ilişib qaldığınızı düşünürsünüz. Bizim hamımız əvvəlcə şəraiti öyrənmək, sonra hərəkətə keçməyə meylliyik, lakin nə istədiklərini bilməyənlər üçün fəaliyyət son dərəcə zəruridir.
Bunun dörd səbəbini göstərə bilərəm.
1. Fəaliyyət fikirləşməyə kömək edir
Siz gerçək həyat vəziyyətlərinə dalanda və onları öz təcrübənizdə yaşayanda, yerinizdə oturub, bütün nəzəri amilləri götür-qoy edəndəkindən daha aydın düşünməyə başlayırsınız. Hətta düzgün istiqamətdə olmayan fəaliyyət də sizə müəyyən məlumat verir.
2. Fəaliyyət özünüzə verdiyiniz qiyməti artırır
Çox vaxt fəaliyyətsizlik təkcə qətiyyətsizliklə deyil, həm də qorxu ilə izah olunur. Lakin hər dəfə bir iş görmək istəyərkən qorxu hiss edəndə, amma bu qorxuya üstün gələndə sizin özünüzə verdiyiniz qiymət bir neçə bənd yüksəlir. Qorxu hiss edəndə belə irəli getməklə özünüzə nəhəng xidmət göstərmiş olursunuz. Qarşınızda qapını örtsələr, məktubunuza laqeyd yanaşsalar və üstünüzə qışqırsalar, yəni təsəvvür etdiyinizin ən pisi baş versə belə, bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Siz hər dəfə qorxunu məğlub edəndə artıq uğur qazanmış olursunuz. Hiss olunan uğur. Siz coşqunluq və ya qətiyyət hiss edirsiniz. Bu, istənilən halda məstedici hissdir.
Lakin hər dəfə fəaliyyətsizliklə özünüzü pis vəziyyətə qoyanda, özünüzə verdiyiniz qiymət bir neçə bənd aşağı düşür. Döyüş ruhunuz da həmçinin.
Başlanğıcda mən sosial işçi təhsili alırdım ki, keçmiş narkomanlara xüsusi şəhər layihəsi çərçivəsində kömək edim. Biz qrup terapiyasındakı kimi komandalarda işləyir, asılılıqdan həqiqətən də qurtulmuş adamlar üçün yeni həyat qurmağa çalışırdıq. Lakin onlardan heç birinin gerçək həyatda uğur qazanmağa lazım olan səriştələri yox idi. Onlar özlərini «keçmiş narkomanlardan» başqa bir şey hesab etmirdilər.
Lakin bu adamların özlərinə verdikləri qiymətin hansısa bir yolla, zəruri səriştəni qazanıb iş tapmaq üçün yetəcək dərəcədə, artacağını gözləməyə vaxtı yox idi. Ona görə də biz «özünü elə aparmalı, sanki» adlandırdığımız prinsipdən istifadə etdik. Özünüzə hörmət edirmiş kimi geyinin (hətta bu belə olmasa da). Düzəlmək istədiyiniz işə layiqmişsiniz kimi hərəkət edin. Birinci dərəcəli əməkdaşmışsınız kimi işləyin.
Bu səmərəli oldu. Çünki insan özünə yüksək qiyməti fəaliyyətə qədər yox, ondan sonra verir.
Bir müddətdən sonra bu cəsur insanlar əvvəllər heç vaxt etmədiklərini etməyə – tanış olmağa, nitq söyləməyə, komandalarda işləməyə başladılar. Onlar belə tez öyrənməyi necə bacardılar?
«Əvvəl et, necə etməyi sonra öyrənərsən», – onlardan biri demişdi.
Bunu mənim təcrübəm də təsdiq edir. Fəaliyyət özünə verdiyin qiyməti müsbət özünətəlqindən daha səmərəli artırır. Özünüzü yaxşı adam olduğunuza inandırmaqla, uzunmüddətli təsirə nail olmayacaqsınız. Ən azı məndə belədir. Mən güzgüyə nə qədər gözəl olduğumu danışmağa başlayıramsa, artıq ikinci gün o mənə şübhə ilə baxır və sanki deyir: «Sən kimi aldatmaq istəyirsən?» Təbliğat faydalı olsa belə mənim şüurum onu xoşlamır.
«Sanki» hərəkətlər istənilən fikirdən daha yaxşı kömək edir, çünki bir şey edəndə, uğur qazanmasanız belə, özünüzlə fəxr edirsiniz.
Çox vaxt velosiped sürmək, xarici ölkəyə səyahət etmək və ya sevgi ilə məşğul olmağa hazırlaşanda, yəni bizə böyük məmnuniyyət gətirən bir iş görəndə, onu acizlik və utancaqlıqla başlayırıq. Qaçılmaz narahatlıqlara dözə bilməyə hazır olub-olmadığımız həyatımızın gedişinə başqa amillərdən daha artıq təsir göstərir. Yeniyetməliyinizi yadınıza salın. Bu, heç bir şeylə müqayisə edilməyəcək əsl özünümüdafiə kursudur. Bu yaşda hər bir xətadan sonra yuvaya çəkilmək, yuvanın ağzını da daşla hörmək istəyirsən. Biz mümkün pərtliklərdən taundan qaçaq kimi qaçırıq. Qızla görüşə getməyə başlayanda özünüzü necə naqolay hiss etdiyiniz yadınızdadır? Buna baxmayaraq bu işi başladığınıza şad deyilsiniz? Əgər narhatlıqlardan qaçmaqda uğurların böyükdürsə, yaşamağa ümumiyyətlə başlamaya bilərsən.
Dostum Pit on yaşı olanda atçılıq idmanı dərsləri almağa başlamışdı. Səkkiz yaşında qızın yəhərdə ondan yaxşı oturduğunu görəndə atdan düşmüş və bir daha yəhərə oturmamışdı. Boş şeydir? Xeyr. «Bütün həyatımı məhz belə yaşayırdım», – Pit bildirmişdi. Yaşanmamış həyat əsl cəhənnəmdir.
Mən hər mühazirə turundan əvvəl narahatlıq hiss edirəm. Bir neçə ay mühazirəsiz yaşayandan sonra buna adət edir və evdə oturmaq, itlə gəzişmək, bublik almaq və mətnlər yazmağı davam etdirmək istəyirəm. Seminarın vaxtı gələndə isə gərginləşməyə başlayıram. Mən qışqırır və dayanmadan şikayətlənirəm – marker axtarmaq, paltarımı hazırlamaq, erkən təyyarədə uçmaq və kalqotka geyinmək istəmirəm.
Lakin hər dəfə auditoriyanın qarşısında dayananda böyük məmnunluq hiss edir və bunu etməli olduğuma sevinirəm. Mən mühazirələrin ləğvi haqqında heç vaxt düşünməmişəm və bu səbəbdən də özümü daha güclü hiss edirəm.
3. Uğuru hərəkət edən qazanır
Əks istiqamətdə hərəkət etsək görərik ki, mənim məsləhətçi, mühazirəçi və müəllif olmağım elə-belə, öz-özünə baş verib. Mən ölkənin obiri başına, keçmiş oğlan dostuma zəng etmişdim ki, özümün bədbəxt həyatımdan şikayətlənim. O mənə, ona kömək etmiş, əla terapevtik qruplar haqqında danışdı. Mən qrupa daxil oldum, məsələlərin öhdəsindən gəlməyim psixoloqun xoşuna gəldi və o məni öz yanında işləməyə dəvət etdi. Bütün bunlar məni məftunu olduğum indiki həyatıma gətirdi. Bir sıra üst-üstə düşmə və xoşbəxt təsadüflər. Biz həyatmızdakı ən yaxşı reseptləri məhz belə – tamamilə təsadüfən tapır və ən yaxşı adamlarla məhz bu yolla tanış oluruq.
Mən planlaşdırmaya inanıram, amma, sözün düzü, planların tərtib edilməsi daha çox elmi-fantastikadır. Hər bir plan ümidverici öngörüdən başqa bir şey deyil. Hətta biznes-planlar belə uydurma nağıllara bənzəyir: «Yeni rəngin sayəsində biz birinci il 50000, ikinci il 150000, üçüncü il isə 500000 ədəd satmağa ümid edirik. Ona görə də bizə iki milyon dollarlıq kredit lazımdır».
Əla nağıldır, elə deyil? Lakin məhz belə nağılların sayəsində insanlar bank krediti alırlar, özü də nağılçı nə qədər yaxşıdırsa, məbləğ də o qədər böyük olur!
Bəlkə də planlaşdırmanın əsas mənası ondadır ki, plan səni böyük dünyaya çıxmağa vadar edir. Siz kitabxanaya gedib lazım olan məqalələri axtarsanız, müxtəlif adamlara zəng etməyə, təşkilatlara üzv olmağa, görüşlərə getməyə başlasanız, nəsə baş verə bilər.
Sınayın. Qarşınıza məqsəd, nə məqsəd olur-olsun, qoyun və ona nail olmaq üçün ağlınıza nə gəlirsə hamısını etməyə başlayın. Təminat verirəm ki, həyatınız dəyişəcək. Bəlkə də əvvəlcədən arzu etdiyiniz yerə düşməyəcəksiniz, amma çox güman ki, əvvəlkindən daha yaxşı olacaqdır. Siz belə səyahəti əvvəlcədən planlaşdıra bilməzdiniz, çünki belə yerlərin olduğunu bilmirdiniz.
İcazə verin daha bir mülahizə söyləyim. Müxtəlif adamlara planlaşdırmanın müxtəlif növləri uyğun gəlir. Məqsəd qoymaqdan fərqli, üzdə olan daha bir üsul var və bu üsul da əla işləyir. Hər dəfə seçim etmək lazım olanda fikirləşin: «Bu məni arzuma yaxınlaşdıracaq, yoxsa ondan uzaqlaşdıracaq?» Həmişə sizi istəyinizə yaxınlaşdıranı seçin. Əgər yayda fermada işləyibişləməməyi fikirləşir, amma şəhər mühitinin planlaşdırıcısı olmaq istəyirsinizsə, özünüzə şəhərdə iş tapsanız yaxşıdır. Bunun adı «burnunun ardınca getməkdir» və belə yanaşma fikirləşdiyinizdən daha müdrikdir – burnunuz istədiyinizə tərəf yönəlibsə. Müxtəlif birliklərə üzv olun. Hamı ilə söhbət edin. Narahat olmayın, kifayət qədər məlumat toplayandan sonra diqqətinizi konkret işlərdə cəmləyəcəksiniz. Lakin necə plan qurursunuz-qurun anlaqlı qalın və istiqaməti öz duyğularınıza uyğun olaraq dəyişdirin. Qoy arzu sizin yol göstərən ulduzunuz olsun, onda ən cəsur planlarınız həyata keçəcək.
4. Hər birimizin içində bir heyvan gizlənib və onun əla instinktləri var
Bəzən istəklərimiz qəribə görünür və ya biz onların həyata keçirilməsinə gözləmədiyimiz bir vaxtda girişirik. Lakin düz yolda olduğunuzu hiss edirsinizsə, geri çəkilməyin. Heyvani instinktlərinizə inanın. Hansı sürətlə hərəkət etməli olduğumuzu, nə qədər dözə biləcəyimizi onlar müəyyən edir və bizə bəzən cəfəng görünən yollar təklif edirlər. Cessi ilə də məhz belə olmuşdu.
Çox sakit və utancaq Cessinin qırxbeşə yaxın yaşı var idi. O, Atlantada yaşayır və məşhur memar və yerli ulduz olan ərinin işlərini aparırdı. Ər daim müşavirələrə və əyləncə gecələrinə gedir, arvad isə bezikdirici kağız işləri ilə məşğul olurdu.
Cessi öz həyatını nə edəcəyini bilmirdi. O, tez-tez görüşüb bir-birinin arzularının həyata keçməsinə kömək göstərən, altı adamdan ibarət, özünəkömək qrupuna – Uğur komandasına daxil oldu. Cessinin komandası axtarışlarda ona kömək etmək üçün əlindən gələni edirdi, amma heç nə tapılmırdı.
– Bəlkə daha çox xoşuna gələcək bir iş axtarmağa dəyər? – onlar soruşurdular.
– Bilmirəm, – Cessi cavab verirdi, – nəyə görəsə bunu istəmirəm.
Aylar keçdi.
Bir dəfə Cessi qrupları toplanan otağa girib elan etdi:
– Mən it qoşqularının Bear-Qrizdə (Minnesotada şəhər) keçirilən qış yarışında iştirak etmək istəyirəm.
Komanda üzvləri karıxıb qaldılar.
– Sən əminsən
– Bəli, – Cessi dedi, – mən məhz bunu istəyirəm.
– İzah etməzsən, nə üçün?
– Bilmirəm.
– Sən yürüş idmanı haqqında təsəvvürlərə maliksən?
– Yox.
Bununla da suallar bitdi. Hamı Cessinin hansısa bir arzusunun əmələ gədiyinə çox şad oldu, ona görə də onun üçün məktəb, it qoşqusunun sürücüsü – nə olur olsun – axtarmağa başladılar. Onlar küçədə itlə gəzən adamlara müraciət edir, hər hansı məlumatlarının olubolmadığını soruşurdular. Nəhayət kimsə it qoşqusu sürücüləri üçün yay məşq düşərgəsi haqqında danışdı. Cessi isti bir yay günü oraya gəldi, məşqçiyə yanaşdı və dedi:
– Mən it qoşqusunu idarə etməyi öyrənmək istəyirəm.
Məşqçi düz yubka və rahat ayaqqabılar geymiş, qırxbeş yaşında kiçicik qadına baxdı və onun coşqunluğunu azaltmaq qərarına gəldi. O, itləri təkərli təlim kirşəsinə qoşdu və cilovu qadına verdi.
– Buyurun, sınayın. Görün xoşunuza gələcək?
Birdən itlərə komanda verdi, onlar irəli atıldılar. Cessi onlara güclə çatırdı. İlişirdi, sürüşürdü, üzü üstə yerə yıxılmaqdan özünü güclə saxlayırdı, amma bütün dövrə boyu itlərin yanından uzaqlaşmadı. Qurtarandan sonra nəfəsini dərib, məşqçiyə gülümsündü və dedi:
– Əladır!
Məşqçi güldü və onu öyrətməyə razı oldu.
Qış fəsli gəldi. Bear-Qrizə getmək vaxtı çatdı. Onda Cessinin yadına düşdü ki, orada heç bir tanışı yoxdur. Məşqçidən soruşanda ki, özünü təqdim edərkən onun adını verə bilərmi, məşqçi cavab verdi:
– Cessi, mən buna icazə verə bilmərəm. Sən hələ təzə-təzə öyrənirsən, mən isə öz nüfuzumu qorumalıyam.
Uğur komandası onu təyyarə meydanına apardı və uca, ruhlandırıcı qışqırıqlarla (və gizli qorxu ilə) yola saldı. Cessi Bear-Qrizə gələndə kiçik, praktik olaraq bir küçədən ibarət qar basmış şəhər gördü. Hər yerdə təcrübəli sürücülər öz itləri ilə birlikdə oturmuşdular. Cessi utancaqlığı ilə vuruşa-vuruşa onlara yaxınlaşır və köməkçi lazım olub-olmadığını soruşurdu. Nəhayət köməkçisi qripə yoluxmuş bir komanda onu götürdü.
Cessi it qoşqusuyla yüzaltmış kilometr yol keçdi. Yürüşdən sonra isə Uğur komandasına zəng etdi və onlar bu xəbəri böyük coşqu ilə qarşıladılar.
Cessi evə tam məmnun qayıtdı. Geniş gülümsəyərək bütün cəlbedici təfsilatları yoldaşlarına danışdı.
– Xoşbəxtlik bax budur, – komanda üzvlərindən biri bildirdi.
– Bəli, budur, – Cessi razılaşdı.
– Bəs indi nə edəcəksən? – yoldaşları soruşdular. – Məşqləri davam etdirəcəksən?
– Yox, mənə bəs elədi. Daha bununla məşğul olmaq istəmirəm.
Hamı sarsılmış halda susdu. Sonra kimsə sual verdi:
– Yaxşı, bəs indi nə etmək istəyirsən?
– İşdən çıxmaq.
Qrupda heç kimin ağlına da gəlmirdi ki, Cessi, çətin bir işin öhdəsindən gəlməyənə qədər, çəkdiyi zəhmətə dəyməyən işini buraxıb, böyük dünyaya çıxmağa hazır deyildi. Lakin onun daxilindəki «heyvan» bunu bilirdi.
İstəyə inanmaq olar.
Nə istədiyinizi düşünün və hansısa istəyiniz peyda olanda Cessi kimi hərəkət edin. Qoy onun nə dərəcədə əməli olduğu sizi narahat etməsin – fəaliyyətə başlayın. Ehtiraslı istəklərdə rasional izahlardan yüksəkdə duran əməlilik var. Arzu sənə düzgün istiqaməti hər hansı təlimat və ya xeyirxah məsləhətdən daha yaxşı göstərəcək.
İndi siz hərəkətin yalnız sevdiyi işlərlə məşğul olan qibtəyəlayiq insanlarda müşahidə etdiyiniz «uğuru» sizə niyə nəsib edəcəyinin dörd səbəbini bilirsiniz.
Hə, necəsiniz? Sizi hərəkət etməyə başlamağa inandıra bildim? Yoxsa, hələ də müəyyən müqavimət hiss edirsiniz?
Fəsil 3. Daxili müqavimət: sizi dayandıran nədir?
Nə istədiyinizi bilmirsinizsə, deməli bunu bilməyə nə isə mane olur. Mən buna əminəm. Siz hansısa daxili müqavimət səbəbindən əsl istəklərinizi aşkar etmək və onların ardınca getməkdən çəkinirsiniz. Pozitiv təfəkkür öz-özlüyündə heç vaxt bu gizli maneəni adlamağa kömək etməyəcək. Riyakarlıq edib hər şeyin qadasında olduğunu göstərməklə də heç nəyə nail olmayacaqsınız.
Mən bu daxili müqavimətin öhdəsindən necə gəlməyi başa düşməyiniz üçün onu izləyib aşkar eməyinizi istəyirəm.
Onu üzə çıxarmağın sadə və etibarlı üsulu var: sizi doğrudan da özünə cəlb edən məqsədə doğru hərəkət etməyə başlayın, müqavimət gizləndiyi yerdən çıxaraq sizi bu hərəkətdən çəkindirməyə, bu yoldakı maneələrin keçilməz olduğuna inandırmağa çalışacaq. Söz verirəm.
Sadəcə o dərəcədə cəlbedici müvəqqəti məqsəd tapmaq lazımdır ki, sizin müqavimətiniz bunu həqiqətən istədiyinizə inansın. Dərhal, elə indi, onun gerçəkləşdirilməsinə başlayın.
Mən sizə mümkün qədər tez hərəkətə başlamağın dörd ciddi səbəbini artıq demişəm: 1) bu, fikirləşməyə kömək edir; 2) bu özünüzə verdiyiniz qiyməti artırır; 3) lazımi məlumat və ya imkanlar şəklini alan uğuru cəlb edir; 4) instinktləri itiləyir.
Bu da beşinci, ən vacib səbəb: vəziyyətin çıxılmaz olduğu hissi yarananda belə, özünüzü məqsədinizə doğru getməyə məcbur etsəniz, sizi bu dalana itələyən daxili müqaviməti fəallaşdıracaq və üzə çıxaracaqsınız.
Heç bir təhlükə hiss etməyən müqavimət yuxulu vəziyyətdə olur. Lakin siz hərəkətə başlayan kimi, o, yuxudan oyanacaq və özünü ucadan bəyan edəcək: «Sən nə edirsən? Başını bəlaya salarsan. Bu sənin üçün deyil. Səfeh fikirdir. Buna sənin gücün çatmaz.»
Arzunun həyata keçirilməsinə daxili müqavimətin mane olduğunu necə anlamaq olar?
Fəaliyyətsizliyinizin mənası yoxdursa – bu belədir.
Məntiqlə fikirləşəndə anlayırsınız ki, müəyyən işi seçə, uyğun gəlməsə isə dəyişə bilərsiniz. İnsanların çoxu belə düşünür. Elə isə məsələ nədədir? Niyə hərəkət etməyə başlamırsınız? Yəqin ki, hansısa vacib səbəb var, yoxsa siz bu qədər uzun müddət, bu dərəcədə narahat vəziyyətdə ilişib qalmazdınız.
Mənim gələ bildiyim yeganə rasional nəticə bundan ibarətdir ki, siz bu yolda sizi hansısa təhlükə gözlədiyini hiss edirsiniz. Daxili müqavimət sizi qorumağa çalışır. Yerində donub qalmış istənilən heyvana fikir verin – qabağında təhlükə var. Bu o demək deyil ki, heyvanlar yaxşı məlumatlıdır və ya şəraiti nöqsansız qiymətləndirmək qabiliyyətinə malikdir, amma o, tam hərəkətsizliyi saxlayırsa, bunun həmişə inandırıcı bir səbəbi var. Eyni şey sizin üçün də doğrudur.
Siz «təhlükəli» istəyinizi həyata keçirmək üçün hərəkətə başlayan kimi daxili müqavimət özünü tam büruzə verəcək. O, təqsir, utanma, uyğunsuzluq və ya ümidsizlik hissləri yaradaraq yolu kəsməyə çalışacaq. «Bəs sənin yazıq anan necə olsun?» – müqavimət soruşacaq. Hər cür bəhanələrə əl atılacaq: «Çox uğurlu olacaqsan, ətrafdakılar sənə nifrət edəcəklər!», «Bəs sən hüquqşünas olacaqdın!», «Qardaşın deyirdi ki, sən səfehsən – haqlı imiş!»
Bizə də elə bu lazımdır.
Biz istəyirik ki, bu göstərişlər özünün əsil simasını açsın, çünki sən nə ilə üzləşdiyini dəqiq biləndə mübarizə strategiyası hazırlaya bilirsən.
Gəlin onları bayıra çıxaraq.
Biz, əvvəlcə, sanki mövzunu dəyişərək tamamilə başqa istiqamətə yollanacağıq. Mən sizə istiqamətləndirici suallar verəcəyəm.
Layiqli məşğuliyyət
«Bütün həyatınızın işi» ilə sadəcə «iş» arasında fərq nədir? Siz hər iki halda işləyirsiniz. Hər ikisi üçün pul ala bilərsiniz. Lakin əhəmiyyətli fərq də var və siz bunu bilirsiniz. İş hesabları ödəməyə imkan verir. İstisna deyil ki, onun başqa bir mənası yoxdur.
Amma həyatınızın işi onunla məşğul olmağa layiqdir. Bu, bir kəsilməz mənadır və onun pul gətirib-gətirmədiyi vacib deyil.
«Məna» çox uca sözdür və onu aydınlaşdırmaq «iş», hətta «həyatınızın işi» ifadələrinə nisbətən daha çətindir.
Necə bilirsiniz, sizin məşğuliyyətinizə məna verən nədir? İstəyirsiniz ki, o da Tereza ananın cüzamlılarla, ya da Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi kimi əhəmiyyətli olsun? Siz dünyanı dağılmaqdan xilas etmək və ya dahi maarifləndirici əsər yaratmaq istəyirsiniz, yoxsa milyonlarla dollar qazanmaq? Mən zarafat etmirəm, tamamilə ciddiyəm. Əksəriyyətimiz hesab edirik ki, həyatımızın əsl işi nəhəng miqyasa malik olmalı, yaxud olimpiada medalı kimi bizi bütün dünyada tanıtdırmalıdır. «Mənaya malik iş» ifadəsini eşidərkən başınıza hansı fikirlərin gəldiyini anlamaq zəruridir.
Çalışma 1. «Mənalı iş»
Bir kağız vərəqi götürün və fikrinizcə mənalı məşğuliyyətin nədən ibarət olduğu barədə gücünüz çatan qədər yazın. İstəyirsinizsə həyatları sizə doğrudan da məna ilə dolu görünən adamların adlarını sadalayın və niyə belə hesab etdiyinizi izah edin. Bu özünüzü yaxşı tanımaq üçündür.
Hansı halda həyatınızın işini həqiqətən layiqli hesab etmək olar? Bu, ictimai rəy sorğusuna və ya kiminsə rəyinə görə başqa cürdürsə narahat olmayın. Burada səhv cavab mövcud deyil. Ona görə də hansı işin sizin üçün mənalı olduğu barəsində özünüzün bütün mülahizələrinizi mümkün qədər tez yazın.
İndi yazdığınızı oxuyun və onların aşağıdakılara bənzəyib-bənzəmədiyinə baxın:
«İşiniz dünyaya yaxşı bir şey gətirirsə onun mənası var. O, bu və ya başqa formada bəşəriyyətə kömək etməlidir».
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68336767) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Барбара Шер
Тип: электронная книга
Жанр: Саморазвитие, личностный рост
Язык: на азербайджанском языке
Издательство: JekaPrint
Дата публикации: 17.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Bircə nə istədiyimi bilsəydim ona çatmaq üçün hər şeyi edərdim, электронная книга автора Барбара Шер на азербайджанском языке, в жанре саморазвитие, личностный рост