Главная страница | Литература 20 века | Mirvari

Mirvari
Con Steynbek
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Bu əsərdə hindu Kinonun başına gələn faciəli hadisədən bəhs olunur. O, qiymətli bir mirvari tapır və bununla bütün arzularına çatacağını düşünür. Lakin sonda başa düşür ki…

Con Steynbek
Mirvari

"Şəhərdə böyük bir mirvaridən – onun tapılmasından və itirilməsindən danışılır. Mirvarini tapan Kinodan, arvadı Xuanadan, uşaqları Koyotitodan danışırlar. Əhvalat o qədər söylənilib ki, yaddaşlara həkk olub. Dəfələrlə söylənilmiş, insanların ürəyinə yatan bütün hekayətlər kimi burada da yalnız yaxşı və pis, xeyir və şər, qara və ağ var, nisbi heç nə yoxdur. Əgər bu, pritçadırsa, onu hər kəs özünəməxsus şəkildə başa düşəcək və orada öz həyatını görəcək. Beləliklə, şəhərdə danışırlar ki…"

I fəsil
Kino səhərə yaxın oyandı. Ulduzlar hələ sönməmişdi, dan yeri üfüqdə, göyün şərq hissəsində ağarmaqda idi. Xoruzlar artıq banlayırdı, səhər tezdən axtarışlara başlayan donuzlar isə əvvəl gözlərindən qaçırdıqları yeməli şeyləri tapmaq ümidiylə çır-çırpının, talaşaların arasında eşələnirdi. Qamış daxmadan aralıdakı ağaclıqda bir dəstə balaca quş cikkildəyir və qanadlarını tərpədirdi.
Kino gözlərini açıb əvvəlcə daxmanın işıqlanmaqda olan giriş qapısına, sonra Koyotitonun yatdığı, tavandan asılmış yeşiyə baxdı. Nəhayət, başını yanında həsir üstündə burnunu, sinəsini və kürəyini göy şalla örtərək uzanmış Xuanaya – arvadına tərəf çevirdi. Xuana da oyaq idi. Kinonun yadına gəlmirdi ki, nə vaxtsa gözlərini açanda Xuananın baxışlarıyla qarşılaşmasın. Onun qara gözləri balaca ulduzcuqlar kimi parıldayırdı. Qadın həmişəki kimi oyanıb ərinə baxırdı.
Kino sahildə səhər dalğalarının zəif şırıltısını eşitdi. Bu şırıltıya qulaq asmaq xoş olduğu üçün Kino yenə gözlərini yumdu ki, şırıltıda duyulan musiqinin ahənginə dalsın. Bəlkə, bunu bircə o edirdi, bəlkə də, bu onun xalqına məxsus olan bütün adamlara aid idi. Qədimlərdə onun xalqı mahnı qoşmaqda pərgar idi, elədiklərinin, eşitdiklərinin, düşündüklərinin hamısını mahnıya köçürürdü. Bu lap çoxdan olmuşdu. Bu mahnılar indi də yaşayırdı; Kino onların hamısını bilirdi, təzə mahnılar isə yaranmırdı. Bu o demək deyil ki, hər insanın öz mahnısı yoxdur. Elə indi də Kinonun beynində sakit, aydın bir mahnı səslənirdi, əgər o bu mahnı haqqında danışsaydı, onun adını “Ailə mahnısı” qoyardı.
Kino nəm havada nəfəs almamaq üçün adyalın bir ucunu burnunun üstünə salmışdı. Nəzərləri yüngül xışıltı gələn tərəfə zilləndi. Bu, səssizcə ayağa qalxan Xuana idi. O, torpaq döşəmədə möhkəm, yalın ayaqlarıyla addımlayaraq Koyotitonun yatdığı yeşiyə yanaşdı və onun üzərinə əyilib nəvazişlə nəsə dedi. Koyotito ona baxdı, gözlərini yumub yenə yuxuya getdi.
Xuana ocaq çalasının yanına gəldi, qazıb bir kömür çıxartdı, onu üfürə-üfürə quru budaqları sındırıb çalaya düzməyə başladı.
Kino da qalxdı, adyalı başına və çiyinlərinə saldı, burun dəliklərini örtdü. Səndəllərini geyinib günəşin doğmasına tamaşa etmək üçün bayıra çıxdı. Qapının arxasında dizi üstə çökdü və adyalı dizlərinə tərəf çəkdi. Səmanın yuxarısında, Körfəzin üzərində kiçik buludların parlaq ləkələr formasında alışdığını gördü. Haradansa bir keçi yaxınlaşıb onu iylədi və soyuq, sarı gözlərini Kinoya zillədi. Bu müddətdə Xuana Kinonun arxa tərəfində ocaq qalayırdı. Parlaq işıq zolaqları qamış daxmanın divarının deşikləri arasından ox kimi uzanır və kandardan bayıra yırğalanan kvadratlar şəklində düşürdü. Gecikmiş gecə kəpənəyi alovu tapmaq üçün özünü içəri saldı. Kinonun arxasında Ailə mahnısı eşidilirdi. Mahnının ahəngi Xuananın səhər yeməyinə kökə hazırlamaq üçün qarğıdalı üyütdüyü dəyirmandaşında əks olunurdu.
İndi səhər sürətlə açılırdı: günəş Körfəzdən boylanan kimi qaranlıq işıqlanmış, səma qızarmış, ətrafa od-alov səpələnməyə başlamışdı. Kino parıltıdan gözlərini qaçırıb aşağı baxdı. Arxasında kökələrin yüngül tappıltıyla qızmış tavaya atılmasını və dadlı ətrini hiss edirdi. Yerdə cürbəcür: böyük, qara, bədəni parıldayan, kiçik, tozlu, zirək qarışqalar qaynaşırdı. Kino Allahın böyüklüyü sayəsində bir tozlu, boz qarışqanın mirmelionun[1 - Mirmelio – sürfələri, qarışqaları yeyən cırcıramaya oxşar cücü] qumda onun üçün qazdığı tələdən çıxdığını müşahidə etdi. Qayışbaldır, qorxaq bir it Kinoya tərəf gəldi və onun mehriban səsini eşitcək yanında yumaq kimi yumrulandı, quyruğunu səliqəylə pəncələrinə dolayıb başını onların üstünə qoydu. İt qara idi, qaşlarının yerində qızılı-sarı ləkələr vardı. Bu səhər ən adi bir səhər olmasına baxmayaraq açılan səhərlərin ən gözəliydi.
Kino kəndir səsi eşitdi – Xuana Koyotitonu tavandan asılmış yeşikdən çıxarırdı. O, uşağı yuyundurdu, şala büküb elə çəkdi ki, sinəsinə yaxın olsun. Kino baxmasa da, bunları görürdü. Xuana astadan qədim mahnını oxuyurdu, o, cəmisi üç notdan və onların arasında sonsuz sayda dəyişən intervallardan ibarət idi. Bu mahnı Ailə mahnısının bir hissəsiydi. Ailə nəğməsi hər incəlikdə duyulurdu. Qadın bəzən elə ağrılı notlara toxunurdu ki, onu qəhər boğurdu və bu məqamlar "budur sənin sakitliyin, budur sənin istiliyin, budur sənin hər şeyin” deyirdi.
Qamış hasarın arxasında eynilə bu cür daxmalar vardı, oradan da tüstü çıxır, səhər sədaları eşidilirdi, amma oradakı mahnılar da, donuzlar da başqa cür idi və o arvadların arasında Xuana kimisi yox idi. Kino gənc və güclüydü, qara saçları tunc rəngli alnına düşürdü. Gözləri isti və aydın, baxışları diqqətli, bığları seyrək və cod idi. O, adyalın kənarını burun dəliklərindən çıxartdı, çünki ağır, zəhərli hava yox olmuşdu, indi daxmaya sarı günəş işığı düşürdü. Qamış hasarın yanında iki xoruz qanadlarını geniş açıb boynunun tükünü qabardır, bir-birini qorxutmaq üçün yalandan atılıb-düşürdü. Döyüş xoruzları deyildilər, dalaşmaq əllərindən gəlmirdi. Kino bir dəqiqə onlara baxdı, sonra baxışlarını yuxarı yönəltdi, göydə, Körfəzlə təpələrin arasında vəhşi göyərçin dəstəsi uçurdu. Dünya oyanmışdı, Kino da yerindən qalxıb qamış daxmaya girdi.
O, içəri girən kimi Xuana çuxurda yanan ocağın yanından qalxdı. Koyotitonu yenə tavandan asılan yeşiyə qoydu, qara saçlarını daradı, iki hörük düzəldib uclarını nazik yaşıl lentlə bağladı. Kino ocağın yanında çöməlib oturdu, isti kökəni bürmələyib sousa batırdı və yedi. Üstündən bir az da pulke[2 - Pulke – spirtli içki növü] içdi, bu da onun səhər yeməyi oldu. Bayramları saymasaq, səhər yeməyinə başqa şey yemirdi, yalnız bir dəfə, yaddaqalan bir gündə o qədər peçenye yemişdi ki, az qalmışdı ölsün. Kino doyandan sonra Xuana da ocağın yanına qayıdıb səhər yeməyi yedi. Onlar bir-iki kəlmə kəsdilər. Zərurətdən yox, adətin üzrə danışırsansa, artıq söz işlətməyin nə mənası var. Kino məmnunluqla nəfəs aldı, onların söhbəti elə bundan ibarət oldu.
Günəş şüaları divarlardakı oyuqlardan uzun zolaqlar şəklində düşüb qamış daxmanı isidirdi. Bu zolaqlardan biri Koyotitonun uzandığı yeşiyə, biri də tavandan asılan kəndirlərə düşürdü.
Güclə sezilən bir hərəkət Kinonun və Xuananın diqqətini yeşiyə yönəltdi. Yerlərindəcə donub-qaldılar. Koyotitonun yeşiyinin tavanın tirindən asıldığı iplə sanki rəqs edə-edə bir əqrəb sürünürdü. İynəli quyruğu dartılmışdı, ancaq istənilən an zərbə endirə bilərdi.
Kinonun burun dəlikləri körükləndi, ağzını açdı ki, burnundan çıxan fışıltılı hava eşidilməsin. Həmin andaca qorxusu, keyiməsi yox oldu. Beynində yeni mahnı – ailəsinə bədbəxtlik gətirən düşmənin vəhşi, təhlükəli Şər mahnısı səsləndi və Ailə nəğməsinin şikayətli iniltisi də ona qarışdı.
Əqrəb kəndirlə yeşiyə doğru asanlıqla sürünürdü. Xuana sıxılmış dişləri arasından güclə eşidiləcək tərzdə qədim ovsunu oxudu, hətta müqəddəs Məryəmin adını çəkdi. Amma Kino daha dayanıb baxa bilməzdi. Çevik bədəni daxmanın içində səssiz və ustalıqla hərəkət etdi. Əllərini irəli tutub ovuclarını açaraq gedir, əqrəbdən gözünü çəkmirdi. Yeşikdə uzanmış Koyotito isə gülür və balaca əlini əqrəbə tərəf uzadırdı. Kino lap yaxınlaşanda əqrəb təhlükəni hiss edib dayandı. Quyruğu yavaş-yavaş kürəyi üzərinə qalxmağa başladı, ucunda yarimdairəvi iynə parıldayırdı.
Kino nəfəsini içinə çəkib dayandı. Xuananın yenə də qədim ovsunu pıçıldadığını və zalım Düşmən nəğməsinin sədalarını eşitdi. Tərpənməyə cəsarət etmədi, gözlədi ki, birinci əqrəb hərəkət etsin, o isə həyəcanlanmışdı, təhlükənin haradan gəldiyini öyrənməyə çalışırdı. Atanın əlləri yavaş-yavaş qabağa uzandı. İynəli quyruq yuxarı qalxdı. Elə həmin dəqiqə gülən Koyotito kəndiri yırğaladı və əqrəb aşağı düşdü.
Ata əllərini uzatdı ki, tutsun, amma əqrəb yan keçib uşağın çiyninə düşdü, dərhal da iynəsini batırdı. Kino həmin andaca əqrəbi tutub xırıltılı səslə qışqıraraq barmaqlarıyla onu sıxmağa, əzməyə başladı. Sonra onu ayaqları altına atıb yumruqladı. Koyotito isə ağrıdan çığırmağa başlamışdı. Ancaq Kino düşməni o qədər tapdalayıb əzdi ki, yerdə bircə nəm ləkə qaldı. Kinonun dişləri qıcanmış, gözləri dəlicəsinə bərəlmişdi, qulaqlarında Düşmən mahnısı səslənirdi.


Amma uşaq artıq Xuananın əllərindəydi. O, qızarmağa başlayan sancılmış yeri tapdı. Tez kiçik yaraya dodaqlarını sıxdı, tüpürdü, sonra təzədən sormağa başladı. Koyotito isə hey qışqırır, qışqırırdı.
Kino onların yanında dayanmışdı. Nə edəcəyini bilmir, Xuanaya mane olurdu.
Uşağın qışqırtısına qonşular tökülüb gəldilər. Kinonun qardaşı Xuan Tomas kök arvadı Apoloniya və dörd uşağıyla birlikdə qapının ağzına yığışıb girişi bağladılar. Onların arxasından o biriləri boylanmağa başladı, balaca bir oğlan isə böyüklərin ayaqları arasına girdi ki, hər şeyi yaxşı görsün. Qabaqda dayananlar arxada dayananlara məlumat verirdilər: "Əqrəb. Uşağı əqrəb sancıb".
Xuana dodaqlarını sancılmış yerdən araladı. Sormadan sonra yara azacıq böyümüş və kənarları qansızlaşmışdı, amma qırmızı şiş möhkəm limfa təpəciyi kimi qabarıb get-gedə böyüyürdü. Bu adamlar əqrəbin nə olduğunu bilirdilər. Onun sancması böyükləri ağır xəstəliyə salır, uşaqları isə qısa müddətdə öldürürdü. Bilirdilər ki, əvvəlcə şiş, istilik və boğaz ağrıları olacaq, sonra mədə sancıları başlayacaq, axırda isə əgər zəhər dərinə işləyibsə, Koyotito öləcək. Ancaq sancmadan yaranan şiddətli ağrı getdikcə azalırdı. Koyotitonun çığırtıları iniltiyə çevrilmişdi.
Kino tez-tez zərif arvadının dəmir iradəsinə mat qalırdı. Bu itaətkar, qayğıkeş, şən qadın uşaq doğanda da səsini çıxarmamışdı. Yorğunluğu və aclığı az qala onun özündən də mətanətlə qarşılamışdı. Amma indi ərinin ondan heç gözləmədiyi bir qərar verdi.
– Get, həkim çağır, – dedi.
Bu sözü qamış hasarın arxasındakı kiçik həyətdə qonşular da eşitdilər. "Xuana həkim çağırmağı tapşırır", – deyə təkrar etdilər. Qəfildən həkim çağırmaq qəribə, görünməmiş işdir. Əgər onu gətirsələr, bu lap möcüzə olacaq. Həkim heç zaman qamış daxmalardan ibarət olan qəsəbəyə gəlmir. Bir də niyə gəlsin axı, bir halda ki o, daş və kərpicdən tikilmiş şəhər evlərində yaşayan varlılara baş çəkir, özü də bunu güclə çatdırır.
– O gəlməyəcək, – həyətdə dayananlar dedilər.
– O gəlməyəcək, – qapı ağzında dayananlar dedilər. Kino özü də belə fikirləşirdi.
– Həkim bizə gəlməyəcək, – Kino Xuanaya dedi.
O, ərinə dişi şirin baxışları kimi soyuq nəzərlərlə baxdı. Koyotito onun ilk uşağıydı, onun üçün dünyada hər şey demək idi. Kino Xuananın qətiyyətini hiss etdi və ailə musiqisi qulaqlarında polad kimi möhkəm bir ahənglə səsləndi.
– Onda biz özümüz onun yanına gedərik, – Xuana dedi və başındakı tünd-göy rəngli şalı düzəltdi, bir ucunu əlinə atdı, inildəyən uşağı onun üstünə qoydu, şalın o biri ucuyla alnını örtdü ki, işıq gözlərinə düşməsin. Qapı ağzına yığışanlar arxada dayananları itələyib geri çəkilərək ona yol verdilər. Kino arvadının ardınca getdi. Onlar doqqazdan keçib təkər izləri açılmış yola çıxdılar, qonşular da dallarınca getdilər.
Onların dərdinə bütün qəsəbə şərik idi. Adamlar yalın ayaqlarını səssizcə yerə basa-basa şəhərin mərkəzinə tərəf gedirdilər – qabaqda Xuana və Kino, dallarınca Xuan Tomas və yeridikcə yekə qarnı yırğalanan Apoloniya, lap arxadasa qonşular addımlayırdı. Uşaqlar isə sağa-sola qaçışırdı. Qara kölgələri günəş işığında özlərindən qabağa düşür, onları geridə qoyurdu.
İzdiham qamış daxmalardan ibarət olan qəsəbənin sonuna çatdı, burdan o yana öz daşlı-kərpicli evləriylə şəhər başlayırdı. O şəhər ki, hər addımında bayırdan çılpaq görünən, içərisində axar suyu, başdan-başa çəhrayı, parlaq-qırmızı çiçəklərə bürünmüş sərin bağçaları olan sərt hasarlara rast gəlirsən. Bu gizli bağçalardan qəfəsə salınmış quşların nəğməsi, qızmış plitələrin üstüylə axan sərin suların şırıltısı eşidilir. İzdiham günəş işığına qərq olmuş meydançanı keçib kilsənin yanından ötdü. Adamlar get-gedə çoxalırdı, yolda onlara qoşulanlara pıçıltıyla xəbər verirdilər ki, uşağı əqrəb sancıb, ata-anası onu həkimə aparır.
İzdihama yeni qoşulanlar, xüsusilə kilsə səkilərində sədəqə yığan, maliyyə məsələlərindən başı çıxan dilənçilər tez Xuananın köhnə göy yubkasını gözdən keçirir, şalındakı yarıqlara nəzər salır, hörüklərinə bağladığı yaşıl lenti qiymətləndirir, Kinonun adyalının neçə yaşı olduğunu, paltarının neçə dəfə yuyulduğunu səhvsiz müəyyən edir, əmin olanda ki onlar yoxsuldurlar, hamıyla birlikdə bu faciənin nə ilə nəticələnəcəyinə baxmaq üçün gedirdilər. Bu dilənçilərin dördü şəhərdəki bütün işlərdən xəbərdar idi. Moizəyə tələsən gənc qadınların üzləri onlar üçün açıq kitab idi, qadınlar kilsədən çıxan kimi dilənçilər onların hansı günahlar elədiyindən dərhal xəbər tuturdular. Şəhərin ən əhəmiyyətsiz dedi-qodularından və ən iri cinayətlərindən xəbərləri vardı. Yerlərini tərk etmədən elə kilsənin səkisindəcə yatır, hətta öz dərdini yüngülləşdirmək üçün gizlicə kilsəyə gələnləri belə görürdülər. Həkimi də tanıyırdılar. Onun da sirlərinə – nadanlığına, acgözlüyünə, qəddarlığına, günahlarına bələdiydilər. Etdiyi bütün uğursuz abortları əzbər bilirdilər, bilirdilər ki, xəsisliyindən sədəqəni qəpik-quruşla verir. Onun o dünyaya göndərdiyi adamların kilsəyə gətirilməsinin şahidi olmuşdular. Nə qədər ki səhər ibadəti başa çatmışdı və işlər ləng gedirdi, yoldaşlarından yorulmadan məlumat alan bu dilənçilər də izdihama qoşulub piy basmış, tənbəlləşmiş həkimin əqrəb sancmış yoxsul uşağı ilə necə davranacağını maraqla gözləyirdilər.
İzdiham həkimin evinə məxsus hasarın geniş qapısına yanaşdı. Oradan su şırıltısı, qəfəsdəki quşların nəğməsi, bir də daş plitələrə dəyən süpürgələrin şappıltısı eşidilirdi. Həkimin evindən isə qızardılmış döş ətinin ləzzətli iyisi gəlirdi.
Kino tərəddüdlə doqqazın qabağında dayandı. Bu həkim onun xalqının nümayəndəsi deyildi. O, Kinonun həmqəbilələrini az qala dörd əsr ərzində döyən, acından qıran, qarət edən və nifrət bəsləyən bir irqə məxsus idi. Yazıqların gözü elə qorxmuşdu ki, bu qapıdan alçala-alçala girirdilər. Və Kino hər dəfə bu irqin adamlarıyla qarşılaşanda belə olurdu: qəflətən özünü zəif hiss edir, nədənsə qorxur, həm də qəzəblənirdi. Qəzəb və qorxu həmişə yoldaş idi. Kino üçün bu həkimi öldürmək onunla danışmaqdan daha asan idi, çünki həkimin həmqəbilələri Kinonun həmqəbilələriylə itaətkar heyvan kimi davranırdı. İndi də Kino sağ əlini doqqazın dəmir halqasına aparanda qəzəbi aşıb-daşdı, qulaqlarında düşmənin musiqisi səsləndi, dodaqları bərk sıxıldı, amma sol əli qeyri-ixtiyari şlyapasına tərəf uzandı. Dəmir halqa doqqazı döyəclədi. Kino şlyapasını çıxarıb gözləməyə başladı. Koyotito Xuananın qucağında astadan inildəyirdi, o isə mehribanlıqla uşağa nəsə pıçıldayırdı. İzdiham heç nəyi gözdən qaçırmamaq üçün onları dövrəyə almışdı.
Bir dəqiqədən sonra geniş doqqaz azacıq aralandı. Kino bu aralıqdan baxıb yaşıl bağın sərinliyini və şırıldayan kiçik fəvvarəni gördü. İçəridən boylanan adam onun həmqəbiləsiydi. Kino onunla qəbilələrinin qədim dilində danışdı.
– Oğlumu, bizim ilk övladımızı əqrəb dişləyib, – dedi. – Ona yaxşı bir həkim lazımdır.
Qapı örtülməyə başladı; qulluqçu qədim dildə danışmaq istəmirdi.
– Bir dəqiqə gözləyin, gedim öyrənim, – dedi və doqqazı bağlayıb arxadan rəzəsini çəkdi.
Gözqamaşdırıcı günəş işığı ağ daş hasara qara insan kölgələri salırdı.
Həkim otağında, çarpayıda uzanmışdı. Əynində nə vaxtsa Parisdən gətirilmiş, indi düymələnəndə isə sinəsinə dar gələn qırmızı xalat vardı. Dizləri üstünə qoyduğu məcməyinin içində gümüşü şokolad qabı və nazik çini fincan vardı. O, iri əliylə fincanı götürüb baş və şəhadət barmağıyla tutaraq ağzına tərəf aparanda fincan gülünc şəkildə balaca görünürdü. Gözlərinin altı şişmiş, ağzının kənarları sallanmışdı. Həkim yaşlandıqca kökəlir və xırıltılı səslə danışırdı, çünki boğazını piy basırdı. Çarpayının yanındakı stolun üstünə içi siqaret dolu stəkan və kiçik Şərq sinci qoyulmuşdu. Otağın ağır mebeli adamda qaranlıq və kədərli fikirlər oyadırdı. Rəsmlərin hamısı dini məzmunda çəkilmişdi, bircə dənə fotoşəkil vardı. Bu onun indi cənnətə düşmüş mərhum arvadının şəkliydi: əgər onun öz vəsiyyətinə əsasən pulla aparılmış dini ayinlər vasitəsilə oraya düşmək mümkün idisə. Həkim öz dövründə qısa müddətə də olsa, mədəni həyatın iştirakçısı olmuşdu, indi ömrünün qalan hissəsini xatirələr və Fransa həsrətiylə yaşayırdı. O zamanlar mədəni adamlar kimi ömür sürdüyünü deyəndə az bir qazancla məşuqə saxladığını və restoranlarda yemək yediyini nəzərdə tuturdu. Özünə ikinci dəfə şokolad süzüb barmaqlarını peçenyeyə batırdı. Qulluqçu açıq qapıya yanaşıb həkimin onu nə vaxt görəcəyini gözləməyə başladı.
– Nədir? – həkim soruşdu.
– Bir hindu uşaqla gəlib. Uşağı əqrəb sancıb.
Həkim qəzəblənməmişdən əvvəl fincanı ehtiyatla məcməyiyə qoydu.
– Bircə bu qalmışdı ki, hansısa hindunu həşərat sancmasından müalicə edim. Mən həkiməm, baytar deyiləm.
– Bəli, ağa, – qulluqçu dedi.
– Onun pulu var? – həkim xəbər aldı. – Hardan olacaq! Onların heç birinin pulu yoxdur. Bircə bu dünyada mən nəyə görəsə müftə işləməliyəm. Lap bezmişəm. Get, öyrən gör onun pulu varmı.
Qulluqçu qayıdıb doqqazı açdı, yarıqdan cavab gözləyən izdihama baxdı. Bu dəfə qədim dildə danışdı:
– Sənin müalicə üçün verməyə pulun var?
Kino əlini adyalın altında cibinə salıb dördqat bükülmüş kağız çıxartdı. Qatları bir-bir açmağa başladı, açdı, açdı, axır ki, orada səkkiz xırda yastı mirvari göründü. Heç bir dəyəri olmayan bu mirvarilər kiçik yaralar kimi biçimsiz və boz rəngdə idi. Qulluqçu onları kağızla birlikdə alıb yenə doqqazı bağladı, amma bu dəfə Kino çox gözləməli olmadı. Qapı kağızın yarıqdan keçə biləcəyi qədər açıldı.
– Həkim getdi, – qulluqçu dedi. – Onu ağır xəstə üstünə apardılar. – Sonra cəld doqqazı bağladı, çünki xəcalət çəkirdi.
Bu xəcalət hissi izdihamı da bürüdü. Hamı dağılışmağa başladı. Dilənçilər kilsənin səkisinə qayıtdılar, avaralar yenə veyillənməyə yollandılar, qonşular isə uzaqlaşdılar ki, hamının gözü qabağında rüsvay edilən Kino onların yanında utanmasın.
Kino uzun müddət Xuana ilə birlikdə həkimin evinə məxsus hasarın yanında dayandı. Xahiş əlaməti olaraq çıxardığı şlyapasını yavaş-yavaş başına qoydu. Birdən qolaylanıb doqqaza zərbə endirdi. Təəccüblə çapılmış oynaqlarına və barmaqlarının arasından axan qana baxdı.

II fəsil
Geniş çay mənsəbində yerləşən şəhərin köhnə, sarı evləri düz Körfəzin sahilinə qədər gedib çıxırdı. Sahildə isə sudan çıxarılmış ağ və mavi Nayarit qayıqları vardı. Onlardan artıq bir neçə nəsil istifadə etmişdi, buna görə də hamısını hazırlanma sirri yalnız mirvari ovçularına məlum olan xüsusi sukeçirməyən tərkiblə qatranlamışdılar. Yanları hündür, qəşəng biçimli, burnu və arxası dəyirmi olan bu qayıqların şpanqoutunda[3 - Şpanqout – gəminin gövdəsinin əsasını təşkil edən köndələn tir] kiçik, üçbucaq yelkənli dor yerləşirdi.
Sarı qum az qala suya çatırdı, orada onu yosunlar və ləpədöyənin xırdaladığı balıqqulağı əvəz edirdi. Qumun üzərində krablar qaynaşır, dayaz yerlərdə, sındırılmış balıqqulağıların arasında isə omarlar[4 - Omar – onayaqlı dəniz xərçəngi] gah atılıb-düşür, gah da öz kiçik yuvalarında gizlənirdilər. Dənizin dibi sürünən, üzən, yuxarı qalxmaq istəyən canlılarla dolu idi. Ləpələr boz yosunları yırğalayır, dənizatlarının yapışdığı yaşıl ilanbalığı otunun uzun yarpaqlarını tərpədirdi. Onun kökləri arasına ləkələrlə örtülmüş zəhərli botete balıqları yığılmışdı, üstündən isə krablar keçib-gedirdi.
Şəhərin ac itləri və donuzları yorulmadan sahildə dolaşır, növbəti çəkilmənin dayaz yerlərə ölü balıq, yaxud dəniz quşu atacağına ümid edirdilər.
Səhər təzə açılmışdı, amma dumanlı ilğım uzaqdan görünməkdə idi. Körfəzin üzərinə bəzi obyektləri böyüdən, bəzilərini isə tamamilə yox edən titrək hava çökmüşdü və belə bir şəraitdə hər şey şəffaf, aldadıcı görünürdü. Dəniz də, yer də həm aydın, həm də dumanlı mənzərə yaradırdı. Bəlkə, elə buna görə də Körfəzin sahilində yaşayan adamlar təxəyyüllərindən daha çox, içlərindən gələn daxili səsə qulaq asırlar, çünki gözlər adamı aldadır, uzaq məsafələri qısaldır, görüntünü qeyri-dəqiq verir. Şəhər kənarındakı manqr meşəliyinin bir tərəfindəki ağac gövdələri teleskop linzasındakı kimi aydın, o biri tərəfindəkilər isə qara-yaşıl ləkələr kimi görünürdü. Körfəzin uzaq sahilləri suya bənzəyən zərif dumana qərq olmuşdu. Gözə dəyən hər bir şey zərrə qədər də inandırıcı deyildi. Gözlərə etibar edib həqiqətənmi nəsə gördüyünü, yaxud qarşında sadəcə boşluq olduğunu demək qeyri-mümkün idi. Körfəzin sahilində yaşayanlar hesab edirdilər ki, hər yerdə belədir və bu onlara qəribə gəlmirdi. Suyun üzərindən mis rəngli zəif duman asılmışdı, günəş işığı üstünə düşdüyü üçün aydın parıltılar verirdi.
Mirvari ovçularının qamış komaları dayaz yerlərin içərilərində, şəhərdən sağ tərəfdə idi, qayıqlar sahilə elə bu daxmaların yaxınlığında çıxarılırdı.
Kino və Xuana yavaş-yavaş sahilə düşüb qayığa – Kinonun bu dünyadakı ən qiymətli xəzinəsinə yaxınlaşdılar. Qayıq çox köhnə idi, Kinonun babası onu Nayaritdən gətirmişdi, sonra ona Kinonun atası yiyələnmiş, ondan da oğluna qalmışdı. Bu qayıq Kinonun həm nailiyyəti, həm də çörək ağacı idi, çünki qayığı olan kişi arvadının qarnını az-çox doyduracağına söz verə bilərdi. Qayıq aclıqdan qurtuluş vasitəsidir. Kino hər il onu sukeçirməz tərkiblə təzələyirdi, bunun hazırlanma üsulunu da atasından öyrənmişdi. İndi də qayığa yanaşdı, əlini həmişəki kimi nəvazişlə onun burnuna toxundurdu. Dalğıc daşını, səbəti və kəndiri qumun üstünə qoydu.
Xuana Koyotitonu adyala qoyub günəşdən qorumaq üçün şalla örtdü. Koyotito daha ağlamırdı, amma şiş çiynindən boynuna, qulağının ardına qalxmışdı, üzü şişmişdi, yanaqları alışıb-yanırdı. Xuana suya girdi. Boz yosunlardan qopartdı, yumrulayıb yastıladı və təpitmə kimi balacanın şişmiş çiyninə qoydu. Bu, həkimin məsləhət biləcəyi dərmandan heç də pis deyildi. Bu dərmanın çatışmayan bir cəhəti vardı, o da həkim nüfuzu idi, çünki o heç bir hiylə-kələk olmadan düzəldilmiş və havayı başa gəlmişdi. Koyotitonun mədəsi sancılanmamışdı. Görünür, Xuana yaradakı zəhəri vaxtında sora bilmiş, lakin onunla bərabər ilk uşağı üçün keçirdiyi həyəcanı ram edə bilməmişdi. Dualarını uşağın tam sağalması üçün etmirdi, dua edirdi ki, Kino yaxşı bir mirvari tapsın və Koyotitonun müalicə haqqını həkimə ödəyə bilsin, çünki Körfəzin qırağında yaşayan adamların düşüncələri də onun üzərinə çökən ilğım kimi mütərəddiddir.
Kino ilə Xuana qayığı qumun üstüylə Körfəzə apardılar, o üzməyə başlayanda Xuana onun içində əyləşdi. Kino isə qayığın yanınca getdi və qayıq bütünlüklə su üzərində qalıb sahilyanı dalğalar üstündə azacıq silkələnənə qədər onu itələdi. Onlar ikitərəfli avarları suya salan kimi qayıq fışıltıyla irəli dartınıb dənizin səthində qırışlar əmələ gətirdi. Başqa mirvari ovçuları çoxdan dənizə çıxmışdılar. Bir neçə dəqiqədən sonra Kino onları mirvari yatağı adlı yerdən qalxan zərif dumanın arasından gördü.
Günəş işığı suyun içindən keçib düz yatağa düşürdü və sındırılmış, açıq balıqqulağılar səpələnən daşlı dibdə naxışlı mirvari molyuskları görünürdü. Bu həmin mirvari yatağı idi ki, keçən əsrlərdə İspaniya kralını Avropada birinci etmiş, müharibə aparmaq üçün ona pul qazandırmış və ruhuna rəhmət oxuyan neçə-neçə kilsələri bəzəmişdi. Üstlərinə kiçik xərçənglər və krablar yapışan, yosunlar dolaşan boz mirvari molyuskları kənarları naxışlı yubkaya bənzəyirdilər. Mirvari molyuskunu hər dəqiqə təhlükə gözləyir, xırda bir qum dənəsi belə mantiya qırışlarına düşüb qıcıq yarada bilər, o zaman bədən qum dənəsindən müdafiə olunmaq üçün onu hamar sədəf maddəsiylə örtəcək. Və yad cismi ya dalğa bayıra atana, ya da molyuskun özü məhv olana qədər örtməkdə davam edəcək. İnsanlar əsrlərboyu suya baş vurub yataqlardan mirvari yığır və onları sədəf maddəsiylə örtülən, qalaqlanmış qum dənələrinin arasında tapırdılar. Bu yerlərin, mirvari ovçularının atdığı balıqqulağıların yaxınlığında sürü-sürü balıqlar dolaşır və parıltılı hamar layların altındakı əti yeyirdilər. Ancaq mirvarinin yaranması təsadüfdür, belə tapıntı nadir xoşbəxtlikdir, allahın, yaxud allahların insana verdiyi bəxtdir.
Kinonun iki kəndiri var idi: biri daşa, biri də səbətə bağlanmışdı. O, köynəyini və şalvarını soyundu, şlyapasını qayığın dibinə qoydu. Su hamar idi, elə bil yağlanmışdı. O, bir əlinə daşı, o birinə səbəti aldı və ayaqlarını irəli uzadıb bortdan suya düşdü. Daş onu dərinə apardı. Başı üzərində hava qabarcıqları yaranıb itdi və suyun dərinlikləri göründü. Yuxarıda, suyun güzgü kimi tərtəmiz səthində üzən qayıqların altını görürdü.
Kino suyu lil, yaxud qumla bulandırmamaq üçün ehtiyatla hərəkət edirdi. Ayağını daşın bağlandığı kəndirə keçirtmişdi, əlləri sürətlə işləyir, laylardan gah bir, gah da bir neçə molyusk qoparıb səbətə doldururdu. Bəzi yerlərdə balıqqulağılar bir-birinə elə bitişmişdi ki, iri parçalar şəklində qopurdu.
Kinonun xalqı öz başına gələn və dünyada baş verən hər şeyə mahnı qoşmuşdu. Balıqlar, qəzəbli və sakit dəniz, işıq və zülmət, ay və günəş haqqında olan bu nəğmələrin hamısı, hətta unudulmuşları belə Kino və xalqının yaddaşında qalmışdı. İndi balıqqulağıları öz səbətinə yığanda da daxilində mahnı səslənirdi və bu mahnının ahəngi onun içinə çəkib saxladığı nəfəsinin verdiyi oksigenlə qidalanan ürəyinin döyüntüləri, sözləri isə gah bir yerə toplaşan, gah da yoxa çıxan balıq sürüləri, bir də boz-yaşıl su və onun xırda canlıları idi. Ancaq bu mahnının dərinliklərində, lap özəyində güclə eşidilən, mehriban, inadkar və əsas melodiyanın arxasında gizlənən başqa bir səs duyulurdu. O, Mirvarinin, həmin an tapıla biləcək Mirvarinin şəninə səslənirdi, çünki mirvarini səbətə atılan hər bir balıqqulağı hədiyyə edə bilərdi. Uğur və uğursuzluq təsadüf məsələsidir, uğur tanrılar insanın tərəfində olanda qazanılır. Kino bilirdi ki, qayıqda oturmuş arvadı Xuana duaların möcüzəsinə inanır, üzü donub-qalmış, əzələləri gərginləşmişdir: uğuru zorla da olsa tanrıların əlindən qoparmağa hazırdır; bu bəxt ona o səbəbdən lazımdır ki, Koyotitonun çiynindəki şiş çəkilsin. Ona görə də uğura ehtiyac və həvəs böyük olduğu üçün tapıla biləcək mirvarinin incə musiqisi bu səhər daha ucadan səslənirdi. Onun bütün notları öz aydınlığı və zərifliyi ilə sualtı aləmin Mahnısına qarışmışdı.
Qürur, gənclik və güc Kinoya su altında iki dəqiqədən artıq maneəsiz qalmağa imkan verir və o tələsmədən ən iri balıqqulağıları seçirdi. Qıcıqlandırılmış molyusklar sıx bükülmüş laylarda yerləşmişdilər. Kinodan azacıq sağda başdan-başa cavan, hələ yararsız mirvarilərlə örtülmüş daş qalağı vardı. Kino bu daşlara tərəf üzdü və orada, kiçik bir çıxıntının altında tənha, çox böyük bir balıqqulağı gördü. Bu qədim mirvari molyuskunun qatları açılmışdı, çünki onu daş çıxıntı qoruyurdu. Dodaqlara bənzəyən dəri qırışlarının arasında nəsə şəffaf parıltı verirdi, lakin mirvarinin qatları yığıldığı üçün parıltı dərhal yoxa çıxdı. Kinonun ürəyi bərk-bərk döyündü, qulaqlarında tapılacaq dəfinənin mahnısı yenə də ucadan səsləndi. O, yavaş hərəkətlə mirvarini yatağından qoparıb sinəsinə sıxdı. Ayaqlarını daşa bağlanmış kəndirdən çıxartdı, bədəni suyun səthinə qalxdı, qara saçları günəş işığında parladı. Əlini borta tərəf uzadıb balıqqulağını qayığın içinə qoydu.


Xuana sağ borta tərəf əyilib onun qayığa çıxa bilməsinə kömək etdi. Kinonun gözləri alışıb-yanırdı, ancaq özünü ləyaqətli aparmağa çalışaraq sudan əvvəlcə daşı, ardınca da balıqqulağı dolu səbəti çıxartdı. Xuana onun həyəcanını hiss edib baxışlarını kənara çəkdi. Bir şeyi həddindən çox arzulamaq heç nəyə yaramır, bəzən uğursuzluğa da gətirib çıxarır. Arzu edirsənsə, gərək inadla istəməyəsən, bu, tanrıya, yaxud tanrılara qarşı ədəbsizlikdir. Xuana nəfəsini içinə çəkdi. Kino tələsmədən öz gödək, iti bıçağını çıxartdı. Səbətə fikirli-fikirli baxdı. Bəlkə, həmin balıqqulağını lap axırda açsın. Səbətdən kiçik bir molyusk çıxartdı, yığılan əzələlərini kəsdi, barmağıyla mantiya qırışlarını yoxladı və molyusku suya tulladı. Elə bu zaman böyük mirvarini sanki birinci dəfə gördü. Dizi üstə çöküb onu əlinə götürdü və hərtərəfli gözdən keçirməyə başladı. Balıqqulağının qırışları işıqda parlayır, qara rəngdən qəhvəyi rəngə çalırdı, üstündə yalnız iki-üç balaca xərçəng var idi. Kino onu açmadı. Gördüyü sədəf qatının adi parıltısı, ya da təxəyyülün təmiz oyunu ola bilərdi. Bu Körfəzin düzgün olmayan işığı reallıqdan çox, illüziya yaradır.
Amma Xuana baxışlarını Kinodan çəkmirdi. Daha gözləyə bilmədi. Əlini Koyotitonun şalla örtülmüş başına qoydu. Güclə eşidiləcək səslə:
– Aç, – dedi.
Kino cəld hərəkətlə bıçağı balıqqulağının layları arasına soxdu. Molyuskun əzələlərinin necə gərildiyini hiss etdi. Bıçağın sapını dəstək kimi aşağı dartdı; hər iki qatı birləşdirən əzələ partladı və yuxarı lay qopub düşdü. Dodağa bənzəyən molyusk büzüşdü və yumşaldı. Kino dəri qırışını qaldırdı – parlaqlıqda ayın özündən belə geri qalmayan mirvari orada idi. O, işığı özündə toplayır, sanki təmizləyir və gümüşü şüalar şəklində geri verirdi. Təxminən dəniz qağayısının yumurtası boyda olardı. Bu, dünyanın ən böyük mirvarisiydi.
Xuananın nəfəsi kəsildi, az qaldı ki, inildəsin. Kinonun qulaqlarında təmiz, gözəl, şirin, zəfərlə dolu Mirvari nəğməsi səslənirdi. Bu böyük mirvarinin içində onun arzuları, xəyalları yatırdı. O, mirvarini ölən molyuskdan aralayıb ovcuna qoydu və ovcunun içində diyirləməyə başladı. Gördü ki, onun forması da mükəmməldir. Xuana gözlərini Kinonun əlindəki mirvaridən çəkmədən ona tərəf gəldi. Bu həmin əl idi ki, həkimin evinə məxsus hasarın doqqazını sındırmışdı və sümüklərinin çapılmış dərisi duzlu dəniz suyundan boz rəngə çalırdı.
Xuana qeyri-şüuri olaraq atasının adyalında yatan Koyotitoya tərəf əyildi. Yosunlardan hazırlanan təpitməni çıxarıb oğlunun çiyninə baxdı. Qulaqbatırıcı səslə:
– Kino! – deyə qışqırdı.
Kino gözlərini mirvaridən çəkib gördü ki, uşağın şişi çəkilir, bədəni zəhərə üstün gəlməyə başlayır. Mirvarini əlində sıxdı və özünü saxlaya bilməyərək başını dala atıb qalibanə səslə uzun-uzadı bağırdı. Gözləri bərəlmiş, boğazına güc vermiş, bədəni qıc olmuşdu.
O biri qayıqlardakı adamlar qorxu içində onlara baxdılar, dərhal da avar çəkə-çəkə bir-birinin ardınca Xuana və Kinonun qayığına tərəf yönəldilər.

III fəsil
Hər şəhər bir canlı orqanizmə bənzəyir. Hər orqanizmin öz əsəb sistemi, başı, çiyinləri, ayaqları var. Şəhərlərin hamısı bir-birindən fərqlənir, iki eyni şəhər yoxdur. Bu şəhərlər hiss-həyəcanla doludur. Hər hansı xəbərin şəhərə yayılması isə həlli çətin olan tapmacadır. Xəbərlər hətta oğlan uşaqlarının qaçıb onları aləmə car çəkməsindən, qadınların hasarlardan bir-birinə ötürməsindən də tez yayılır.
Hələ Kino və Xuana başqa mirvari ovçularıyla qamış daxmalara çatmamış alınan heyrətamiz xəbərdən şəhərin əsəbləri gərilmiş və titrəməyə başlamışdı: Kino dünyanın ən böyük mirvarisini tutub. Uşaqlar güclə nəfəslərini dərib xəbəri çatdırmağa macal tapmamış analar hər şeydən xəbərdar olmuşdular. Heyrətamiz xəbər qamışlı daxmaları ötüb coşqun dalğa kimi daşlı-kərpicli evləri olan şəhərə çatmışdı. Öz bağında gəzməyə çıxan keşiş bunu eşidən kimi fikrə getdi və kilsənin təmirə ehtiyacı olduğu yadına düşdü. Fikirləşdi ki, belə bir mirvarinin dəyəri nə qədər ola bilər və yadına salmağa çalışdı ki, balaca Kinonu xaç suyuna salıbmı, Kino ilə arvadının kəbinini kəsibmi? Xəbər dükan sahiblərinin də qulağına çatanda onlar rəflərdə qalmış kişi paltarlarını gözdən keçirdilər.
Həkim xəbəri eşidəndə xəstəlikdən yox, qocalıqdan əziyyət çəkən bir qadını qəbul etməkdəydi, hərçənd bunu nə onun özü, də həkim etiraf etmək istəyirdi. Kinonun kim olduğu məlum olan kimi həkim ciddi, lakin ağıllı görkəm aldı.
– Bu uşaq mənim xəstəmdir, – dedi. – Mən onu əqrəb sancmasından müalicə edirəm.
Və piylənmiş gözlərini axıdıb Parisi yadına saldı. Parisdə kirayələdiyi otaq ona dəbdəbəli, girdəsifət məşuqəsi gözəl, xeyirxah qız kimi göründü, lakin bu keyfiyyətlərin heç biri o qadında yox idi. Həkim baxışlarını yaşlı xəstəsindən kənara, boşluğa zillədi və özünü Paris restoranında gördü: ofisiant onun üçün araq butulkası açırdı.
Xəbər ən birinci kilsə səkisindəki dilənçilərin qulağına çatmışdı, bunu eşidib məmnuniyyətlə hırıldamışdılar. Çünki bilirdilər ki, gözlənilmədən xoşbəxtliyə qovuşmuş yoxsuldan səxavətli sədəqə verən yoxdur.
Bəli, Kino dünyanın ən böyük mirvarisini tapmışdı. Şəhərin kiçik kontorlarında mirvari alan agentlər oturmuşdu. Hər biri öz kontorunda əyləşib mirvari gətirənləri gözləyirdi, satıcılar gəlib çıxanda isə dil boğaza qoymadan ticarət etməyə, qışqırmağa və hədələməyə başlayırdılar. Bu o vaxtacan davam edirdi ki, mirvari ovçusu bundan aşağı qiymətə razılaşmırdı. Aşağı qiymətin də öz həddi vardı, mirvari alanlar bu həddi keçməyə cürət eləmirdilər, çünki elə hallar da olurdu ki, ümidsizliyə qapılmış insan çıxıb gedir və öz mirvarilərini kilsəyə verirdi. Sövdələşmə baş tutanda isə mirvari alanlar kontorda tək qalır, mirvariləri əsəbi şəkildə barmaqları arasında oynadır, bu qiymətli əşyaların onlara məxsus olmadığına təəssüf edirdilər. Çünki mirvari alan əslində yalnız bir nəfər idi: o, rəqabət görüntüsü yaratmaq üçün öz agentlərini müxtəlif kontorlarda oturtmuşdu. Heyrətamiz xəbər alıcı kontoruna çatan kimi mirvari alıcılarının gözləri axdı, barmaqlarının ucu sızıldadı, hər biri düşündü ki, sahibləri əbədi yaşaya bilməz, əvvəl-axır kimsə onun yerini tutmalıdır. Fikirləşirdilər ki, o, müəyyən qədər kapital əldə edən kimi öz yeni işinə başlayacaq.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/dzhon-steynbek/mirvari-68289814/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

notes

1
Mirmelio – sürfələri, qarışqaları yeyən cırcıramaya oxşar cücü

2
Pulke – spirtli içki növü

3
Şpanqout – gəminin gövdəsinin əsasını təşkil edən köndələn tir

4
Omar – onayaqlı dəniz xərçəngi