Oliver Tvistin macəraları
Oliver Tvistin macəraları
Çarlz Dikkens
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Bu əsər ingilis ədəbiyyatında baş qəhrəmanı uşaq olan ilk romandır. Romanda ingilis cəmiyyətində baş alıb gedən haqsızlıqlar, uşaq əməyindən istifadə, cinayətkarlığın geniş yayılmasından bəhs olunur.
Çarlz Dikkens
OLİVER TVİSTİN MACƏRALARI
Oliver Tvistin uşaqlığı
Yenicə dünyaya gəlmiş körpə qışqırırdı. Ana zəif səslə dedi:
– Uşağı mənə göstərin, sonra ölüm.
– Allah eləməsin! – xəstə baxıcısı olan sərxoş arvad sözə qarışdı. – Görün uşağınız nə qəşəngdir!
Ana əlini uşağa uzatdı. Həkim uşağı götürüb onun qucağına qoydu. Ana solğun dodaqlarını körpənin alnına yapışdırdı. Əlini onun üzünə çəkdi və çılğın bir halda ətrafa baxdı. Birdən titrəyib sarsıldı, başı yastığa düşdü və …öldü.
– Hər şey bitdi, missis Tinqami! – deyə həkim handan-hana dilləndi.
– Hə, elədir, hər şey bitdi. Ah, yazıq!
Xəstəyə baxan arvad əyilib uşağı anasının qucağından götürdü.
– Əgər uşaq ağlayıb-qışqırsa, dalımca adam göndərməyin, – həkim dilləndi. – Ona duru sıyıq verərsiniz.
Həkim otaqdan çıxarkən soruşdu:
– O, haradan gəlmişdi?
Qoca arvad dedi:
– Bunu heç kəs bilmir.
Həkim əyilib ananın sol əlini qaldırdı və:
– Nişan üzüyü də yoxdur… – dedi.
Həkim getdi. Sərxoş arvad stula əyləşdi, uşağa balaca bir köynək geyindirdi və bələməyə başladı.
Uşağı burada qeydə aldılar, qoluna yarlıq bağladılar. Bununla da müəyyən edildi ki, o, yurdsuzlar evində doğulub, yetimdir.
Uşaq bərk qışqırırdı. Əgər bilsəydi ki, doğulduğu ilk gündən yetimdir, daha bərk qışqırardı. Ona Oliver Tvist adı verildi.
Onu əmziklə yedizdirirdilər. Oliverə dayə tapılmadığı üçün məhəllə hakimiyyəti onu “ferma”ya göndərməyə qərar verdi.
Ferma adlanan yerdə iyirmi-otuz uşaq yemək və paltarın nə olduğunu bilmir, bütün günü quru döşəmənin üstündə eşələnib, qaynaşırdı. Onlara yaşlı bir qadın nəzarət edirdi. Həmin qadın, yəni missis Mann aldığı pulun böyük hissəsini özünə xərcləyir, uşaqları ac qoyurdu. Aclıqdan hər on uşaqdan səkkizi ölürdü. Bəziləri ocağa düşüb yanırdı. Bəzisinin üstünə qaynar su tökülərək ölümcül bişirdi.
Məhəllə şurası arabir gəlib uşaqları yoxlayırdı. Yoxlama gələndə bidl əvvəlcədən xəbər verərdi. Bidl şurada ən aşağı vəzifə idi. Bu vəzifəni isə mister Bambl icra edirdi. Yoxlama gələndə uşaqları səliqəli geyindirir, sıraya düzürdülər. Məhəllə şurası da onlara baxıb razı qalırdı.
Oliver Tvist doqquz yaşına çatanda bənizi solğun, boyu balaca, cılız bir uşaqdı. Amma xoşxasiyyət idi. Bir dəfə ad günündə möhkəmcə kötəklənib iki uşaqla birlikdə kömür anbarına salınmışdı. Onlar ac olduqlarını cəsarət edib söylədiklərinə görə cəza almışdılar.
Həmin səhər mister Bambl qəflətən fermaya gəldi. Missis Mann onun gəldiyini görəndə qulluqçuya dedi:
– Oliveri və o biri iki uşağı gətir, tez əl-üzlərini yu!
Özü isə bidlin qarşısına çıxaraq hündürdən dedi:
– Mister Bambl, sizi görməyə necə də şadam!
Mister Bambl cüssəli adam idi. Missis Mann onun əsasını və üçkünc şlyapasını alıb masanın üstünə qoydu. Mister Bambl oturub alnının tərini sildi. O dedi:
– Missis Mann, bir iş üçün gəlmişəm. O sizdəki Oliver Tvistin bu gün doqquz yaşı tamam oldu. O vaxt məhəllə şurası onun atasının tapılması üçün on funt[1 - funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi] mükafat təyin etmişdi, sonra iyirmi funta qaldırdı. Yenə də onun atasının kim olduğu bilinmədi.
Miss Mann heyrətlə ona baxırdı:
– Elə isə bəs ona soyadı necə vermişlər?
– Özüm uydurmuşam. Hə, məhəllə şurası onu yurdsuzlar evinə qaytarmağı qərara alıb. Gəlmişəm onu aparım.
– Bir dəqiqə, – deyə missis Mann otaqdan çıxdı.
Oliverin üzündə qartmaq bağlamış çirki mümkün qədər yuyub təmizləmişdilər. Missis Mann onu otağa gətirdi və Oliverə bidlə təzim etməyi əmr etdi. Oliver təzim etdi.
Mister Bambl vüqarla soruşdu:
– Mənimlə getmək istəyirsənmi, Oliver?
Oliver hazır idi desin ki, böyük bir həvəslə buradan gedər. Lakin gözlərini azacıq yuxarı qaldırıb bidlin oturduğu stulun arxasında missis Mannın qəzəbli sifətini və hədələyici yumruğunu gördü. Nitqi qurudu. Bu yumruqlar ona yaxşı tanış idi. Yazıq Oliver soruşdu:
– Tərbiyəçimiz də mənimlə gedəcək?
– Yox, o gedə bilməz. Amma hərdənbir gəlib sənə baş çəkəcək.
Ağlı kəsdi ki, hiylə işlətməlidir. Özünü elə göstərməlidir ki, guya buradan böyük təəssüflə ayrılır. Odur ki, bir az ağladı. Missis Mann onun öpdü, uşaq ac görünməsin deyə, üstünə yağ çəkilmiş bir parça çörək mükafat verdi. Oliverin ehtiyacı elə ən çox bu çörək parçasına idi.
O, bidlin yanına düşüb getdi. Onu kədərləndirən yeganə şey bu dünyadakı yeganə dostlarından ayrılması idi.
Mister Bambl küşə ilə iri addımlarla gedir, Oliver onun yanınca yorğalayırdı.
Oliver cəmi dörd saat olardı ki, yurdsuzlar evinə gəlmişdi. Ona verilmiş ikinci çörək tikəsini yenicə yeyib qurtarmışdı ki, mister Bambl qayıdıb gəldi. Elan etdi ki, Oliver məhəllə şurasına çağırılır.
Oliver məhəllə şurasının nə olduğunu bilmirdi. Karıxıb qalmışdı. Mister Bambl onu əsası ilə vurdu. Sonra əhənglə ağardılmış böyük bir otağa apardı. Masanın arxasında səkkiz-on nəfər kök centlmen əyləşmişdi. Oliver baş tərəfdə, daha hündür kresloda əyləşmiş qırmızısifət bir centlmen gördü.
– Məhəllə şurasına təzim et, – deyə bidl ona əmr etdi.
Oliver gözündəki damcıları birtəhər sildi və uzun masanı gördü. Təzim etdi. Hündür kresloda əyləşmiş centlmen soruşdu:
– Adın nədir, oğlan?
Oliver bu qədər centlmeni görüb titrəyirdi. Bidl onu arxadan bir yumruğa qonaq elədi. Bu da onu ağlamağa vadar etdi. Nəhayət, o, özünə gəlib cavab verdi.
– Bura bax, oğlan, – deyə hündür kresloda əyləşmiş centlmen ona müraciət etdi. – Yetim olduğunu, yəqin ki, bilirsən, hə?
– O, nə olan şeydir, ser? – deyə Oliver soruşdu.
– Bu oğlan lap axmaqdır ki! Mən elə baxan kimi bilmişdim, – ağ jiletli centlmen dedi. – Deyirəm ki, yəni sənin atan və anan yoxdur… Elədirmi?
– Bəli, ser.
Oliveri ağlamaq tutdu. Ağ jiletli centlmen təəccüblə:
– Niyə ağlayırsan? – deyə soruşdu.
– Doğrudan da, qəribədir! Axı bu uşaq nə üçün ağlasın? – bunu başqa bir centlmen dedi.
Sonra onu böyük bir otağa apardılar. Orada o, dəmir çarpayının üstündə yuxuya gedənə qədər ağladı.
Zavallı Oliver! Yaxşı ki, heç nədən xəbəri yox idi. Məhəllə şurası bir müddət əvvəl çox müdrik bir qərar qəbul etmişdi. Onlar bu qərara gəlmişdilər ki, yoxsullar yurdsuzlar evini yaman çox sevirlər! Bura onlar üçün müftə aşxanadır – səhər yeməyi, nahar və axşam yeməyi müftə. Əsl cənnət! İş yox, güc yox. Ona görə də məhəllə şurası buna belə əncam çəkmişdi: uşaqlara gündə üç dəfə yarma horrası, həftədə iki dəfə bir baş soğan və bazar günlərində isə para bulka verilməsini qərara almışdılar.
Yarım il idi ki, bu qayda tətbiq edilirdi. Amma tabut ustasının işi artmışdı. Bir-iki həftə yarma yeyəndən sonra yoxsullar arıqlayıb çöpə dönür, sayları sürətlə azalırdı.
Oğlanlara böyük bir otaqda yemək verirdilər. O başda tiyan vardı. Yemək vaxtı nəzarətçi önlüyünü taxıb həmin tiyandan horra paylayırdı. Hərəyə bir kasa verilirdi. Bundan artıq olmazdı. Hərə bir parça da çörək alırdı. Kasaları heç vaxt yumaq lazım gəlmirdi. Uşaqlar kasaları qaşıqla elə qaşıyıb təmizləyirdilər ki, içi yenə əvvəlki kimi parıldayırdı. Kasa təmizləmək işini bitirən kimi gözlərini dikirdilər tiyana.
Oliver və yoldaşları aclıqdan yavaş-yavaş əriyib çöpə dönür və o qədər hərisləşirdilər ki, hətta ağıllarını itirirdilər. Onların arasında yaşına görə ucaboy bir oğlan vardı. Bir gün bu uşaq qaşqabağını töküb demişdi ki, əgər ona bir kasa da horra verməsələr, qorxur ki, gecənin birində yanında yatan zəif uşağı basıb yeyər. Uşaqlar onun parıldayan gözlərinə baxıb qorxuya düşmüşdülər.
Nə isə, yığışıb məsləhətləşdilər. Həmin gün axşam yeməyindən sonra bir nəfər əlavə horra istəməli idi. Püşk atdılar, bu iş Oliverin öhdəsinə düşdü.
Axşam oldu, hərə öz yerini tutdu. Aşpazla köməkçilər tiyanın yanını kəsdirdilər. Horra kasalara töküldü. Yeməkdən əvvəl uzun bir dua oxundu. Dua bitən kimi horra da yoxa çıxdı. Uşaqlar pıçıldaşır, Oliverə göz vurur, dürtmələyirdilər. Nəhayət, Oliver masanın arxasından qalxdı, kasa əlində nəzarətçiyə yaxınlaşdı. Ürkək bir səslə dedi:
– Bağışlayın, ser, mən yenə istəyirəm.
Aşpaz yekəpər adam idi. O, bu sözü eşidəndə heyrətdən quruyub qaldı. Bir neçə saniyə bu kiçik üsyankara baxdı. Nəhayət, dillənib zəif bir səslə dedi:
– Nə deyirsən?..
– Bağışlayın, ser, mən yenə istəyirəm.
Aşpaz əlindəki çömçəni Oliverin başına vurdu, sonra da əllərindən tutub dəli kimi bağırdı, bidli çağırdı.
Mister Bambl məsələni öyrənib dəhşətə gəldi. Şuraya gedib hündür kresloda əyləşən centlmenə müraciət edərək dedi:
– Mister Limkins, məni əfv edin, ser! Oliver Tvist daha bir qab horra istəyib!
Dəhşətdən hamının üz-gözü əyildi.
– Yenə istəyib?! – deyə mister Limkins soruşdu. – Sakit olun, Bambl və mənə ağıllı-başlı bir cavab verin. Deməli, öz horra payını yeyəndən sonra yenə istəyib, hə?
– Bəli, bax o cür olub, ser.
Ağ jiletli centlmen dedi:
– Bu oğlanın son yeri dar ağacıdır. Bəli, mən bilirəm: ömrünü orada tamamlayacaq.
Qızğın müzakirə başlandı. Sərəncam belə oldu: Oliver dərhal həbsə alınsın.
O biri gün isə darvazaya belə bir elan vuruldu: Oliver Tvisti öz yanına hansısa sənət köməkçisi götürmək istəyən adama beş funt mükafat təklif olunur.
İş yüngül, maaş isə yaxşı ola bilməzdi
Oliver bir həftə qaranlıq otaqda dustaq qaldı. Az qalırdı burun dəsmalını boğazına bağlayıb özünü divardakı mıxdan assın. Lakin onun cib dəsmalı yox idi. Çünki yurdsuzlar evindəki yoxsullara burun dəsmalları verilmirdi.
Oliver bütün günü ağlayırdı. Gecə düşəndə isə qaranlığı görməmək üçün əlləri ilə gözlərini örtürdü. Bir küncə çəkilib yatmağa çalışır, tez-tez diksinib yuxudan ayılırdı.
Havalar soyuq keçirdi. Oliverə icazə verilmişdi ki, hər səhər həyətə çıxıb soyuq su ilə əl-üzünü yusun. Bu zaman mister Bambl da mütləq orada olmalı idi. O qayğıkeşlik göstərirdi ki, uşağa soyuq dəyməsin. Bu məqsədlə Oliverin bədəninə əlindəki əsa ilə qızışdırıcı zərbələr endirirdi.
Oliveri uşaqların nahar etdiyi otağa gətirir, hamıya dərs olsun deyə onların gözü qabağında döyürdülər. Hər axşam dua oxunan saatda onu yumruqlayıb uşaqların qarşısına çıxarırdılar. Məhəllə şurasının qərarı ilə duanın sonuna əlavələr edilmişdi. Bu əlavələrdə uşaqlar Allaha yalvarırdılar ki, onları Oliver Tvistin bəd əməllərindən qorusun. Deyilirdi ki, Oliver cin və şeytanların tilsiminə düşübdür.
…Həmin günlərin birində bacatəmizləyən mister Gemfild küçə ilə gedirdi. Borcunu verə bilmədiyi üçün fikir-xəyal içində idi. Beş funtu heç cür tapıb düzəldə bilmirdi. Yurdsuzlar evinin qabağına çatanda divarda yazılmış elanı gördü. Mister Gemfild eşşəyinə səsləndi:
– Hoqquş!
Eşşək də fikir-xəyal içində idi. Arabadakı yükdən nə vaxt xilas olacağını düşünürdü. Fikirləşirdi ki, bundan sonra ona bir-iki kələm özəyi qismət olacaqmı? Ona görə də əmri eşitmədi.
Mister Gemfild hirslənib eşşəyə lənətlər yağdırdı. Sonra qaçıb arabanı saxladı. Eşşəyin başına elə bir zərbə ilişdirdi ki, eşşəyin başqa yeri olsaydı, partlayardı. Belə etməkdə məqsədi o idi ki, sahibinin kim olduğunu ona başa salsın. Eşşək də insafən başa düşdü. Sonra eşşəyə daha bir zərbə ilişdirdi ki, yerindən tərpənməsin.
Ağ jiletli centlmen iclasda bir neçə dərin fikir söyləyib indicə bayıra çıxmışdı. Mister Gemfild ilə eşşək arasında baş verən incikliyi gördü. Onun elanı oxumaq üçün yanaşdığını görüb gülümsədi. Başa düşdü ki, Oliver Tvistə ağalıq edə biləcək adamdır.
Mister Gemfild də başa düşdü ki, bu uşaq balaca və sısqadır. Mükafat isə şirnikdirmək üçündür. Amma bacaları təmizləmək üçün çəlimsiz uşaqlar əlverişlidir.
Mister Gemfild dedi:
– Əgər məhəllə şurası arzu etsə ki, bu uşaq xoşagələn bir peşə sahibi olsun, mənə belə bir şagird lazımdır.
Ağ jiletli centlmen dedi:
– Keçin içəri.
İçəridə məhəllə şurası üzvləri oturmuşdular. Limkins dedi:
– Baca təmizləmək çox sarsaq sənətdir.
– Uşaqlar bacaların içində boğulur, – deyə o biri centlmen əlavə etdi.
Mister Gemfild izahat verib dedi:
– Elədir, amma bunun səbəbi var. Uşaqlar çox tərs və tənbəl olur. Onlar bacada yuxulayırlar. Onları oradan çıxmağa məcbur etmək üçün qızğın alovdan yaxşı çarə yoxdur. Uşağı bütünlüklə yandırmırsan ki… Ancaq aşağıdan onun ayaqlarını bişirirsən. Uşaq hiss edəndə ki, dabanı bişir, o saat var qüvvəsi ilə bacadan çıxmağa çalışır.
Bu izahat ağ jiletli centlmenə ləzzət elədi. Şura üzvləri öz aralarında pıçıltı ilə danışdılar. Nəhayət, pıçıldaşma qurtardı. Mister Limkins dedi:
– Biz təklifi qəbul etmirik.
Mister Gemfild öz işini bilən adam idi. Əvvəllər üç-dörd uşağı ölüncəyədək kötəkləyib döymüşdü. Ağlından keçdi ki, şura üzvləri, yəqin, o işləri xatırlayıblar. Dedi:
– Deməli, centlmenlər, siz onu vermək istəmirsiniz?
– Vermirik, – deyə Limkins cavab verdi. – Hesab edirik ki, mükafatın qədərini azaltmaq lazımdır.
Mister Gemfildin qaşqabağı açıldı:
– Yaxşı, bəs neçə verəcəksiniz, centlmenlər? Mən də kasıb adamam, elə edin hamı razı qalsın.
– Üç funt on şillinq[2 - şillinq – Böyük Britaniyada XVI əsrdən başlayaraq 1966-cı ilə qədər dövriyyədə olan pul vahidi. 20 şillinq 1 funt sterlinqə bərabər idi.], vəssalam, – deyə Limkins cavab verdi.
Gemfild tərəddüd edirdi. Ağ jiletli centlmen dedi:
– O uşağı ki, biz tanıyırıq, onu mükafatsız-filansız götürüb aparmağa dəyər. Al, götür get də, nə axmaq adamsan! Az yemək ver. Hərdənbir sal ağacın altına – bu, onun xeyrinədir. Ha-ha-ha!
Mister Gemfild razılaşmalı oldu. Qərara alındı ki, məhkəmədən də razılıq alınsın.
Oliveri həbsdən azad etdilər. Ona təmiz köynək verilməsi əmr olundu. Mister Bambl şəxsən özü ona bir kasa horra və bayram günlərində verilən miqdarda çörək gətirdi.
Oliver ağladı. Fikirləşdi ki, şurada onu öldürməyə qərar verilib. İndi onu son dəfə yedizdirirlər.
Mister Bambl dedi:
– Ağlama, Oliver. Horranı ye, Allaha şükür et. Səni şagirdliyə verməyə hazırlaşırlar.
– Şagirdliyə, ser?
– Hə, Oliver, şagirdliyə. Bir sənət öyrənər, adam olarsan. Məhəllə şurasına bu çox baha – üç funt on şillinqə başa gələcək.
Uşaq acı-acı ağlayırdı.
– Bəsdir daha! Oliver! Gödəkcənin qolu ilə gözünü sil. Göz yaşını horranın içinə tökmə.
Doğrudan da, bu cür yaramazdı, çünki horranın özündə kifayət qədər su vardı.
Hakimin yanına gedəndə mister Bambl onu başa saldı ki, özünü çox razı və xoşbəxt göstərsin. Hakimə cavab versin ki, şagirdliyə getməyə ürəkdən razıdır.
…Bura pəncərəsi olan geniş bir otaq idi. Yuxarı başda iki qoca centlmen əyləşmişdi. Biri qəzet oxuyur, o biri isə diqqətlə bir kağıza baxırdı. Eynəkli qoca kağıza o qədər baxdı ki, birdən mürgülədi. Mister Bambl sükutu pozdu:
– Budur həmin uşaq, möhtərəm hakim.
Qəzet oxuyan qoca centlmen başını qaldırdı və yanındakı o biri qocanın qolundan dartdı. O da yuxudan ayıldı.
Oliver hörmətlə təzim etdi.
Qoca centlmen dedi:
– Hə, çox gözəl. Zənn edirəm ki, baca təmizləmək sənəti çox xoşuna gəlir, eləmi?
– Bəli, o sənətdən ötrü dəli-divanədir, möhtərəm hakim, – deyə mister Bambl cavab verdi.
– Deməli, bacatəmizləyən olmaq istəyir, eləmi?
– Başqa bir sənətə qoysaq, o saat qoyub qaçar.
– Bu adam ki, gələcəkdə onun ağası və sahibi olacaqdır… Sizi deyirəm, ser… Siz, yəqin ki, onunla yaxşı rəftar edəcəksiniz. Yemək verəcəksiniz, eləmi?
– Əlbəttə, bir halda ki, boynuma götürürəm, – mister Gemfild bir qədər qaşqabaqlı cavab verdi.
– Siz kobud danışırsınız, dostum. Amma ürəyiaçıq adama oxşayırsınız, – deyə qoca centlmen eynəyini düzəldib bu adama baxdı.
Gemfildin iyrənc görkəmi onun rəhmsiz adam olduğunu göstərirdi. Lakin məhkəmə hakiminin gözü yaxşı görmürdü.
– Ümid edirəm ki, elədir, ser, – deyə mister Gemfild çox iyrənc bir təbəssümlə cavab verdi.
Qoca centlmen mürəkkəbqabını tapmaq üçün yan-yörəsinə göz gəzdirməyə başladı.
Oliverin həyatında həlledici dəqiqə idi. İndicə hakim qələmin ucunu mürəkkəbə batırıb kağıza qol çəkəcəkdi və Oliveri götürüb aparacaqdılar. Lakin mürəkkəbqabını görə bilmirdi. Birdən onun nəzəri qarşısında dayanmış Oliverin solğun və ürkmüş sifətinə sataşdı. Uşaq qorxu və dəhşət içində öz gələcək ağasının iyrənc sifətinə baxırdı. Qoca centlmen bu qəribə mənzərəni görəndə əl saxladı və qələmi bir kənara qoydu. Ucadan səsləndi:
– Oğlan!
Oliver diksindi. Çünki bu sözlər nəvazişlə deyilmişdi. Oliverin bütün bədəni sarsıldı, hönkürüb ağlamağa başladı.
– Oğlan, – deyə qoca centlmen təkrar etdi, – sən həyəcanlısan, rəngin də solğundur. De görüm axı nə olub?
– Siz onun yanından kənara çəkilin, bidl… – deyə o biri hakim əlindəki qəzeti bir kənara qoyub maraqla irəliyə boylandı. – Hə, oğlan, indi izah elə, görək nə olub? Qorxma, danış.
Oliver diz çökdü və əllərini sıxaraq yalvarmağa başladı ki, qoy onu yenə də qaranlıq otağa salsınlar… ac saxlasınlar… döysünlər… Əgər istəyirlər lap öldürsünlər, lakin onu bu dəhşətli adama verməsinlər.
– Sən bir buna bax a! – deyə mister Bambl gözlərini bərəltdi. – Belə de! Sən bir bu yetimə bax!
Mister Bambl bunu deyəndə ikinci qoca centlmen ona müraciət etdi:
– Danışığını bil, dilini saxla, bidl!
Mister Bambl qulaqlarına inanmadı:
– Möhtərəm hakim, bu sözü mənə dediniz?
– Bəli. Danışığını bil.
Mister Bambl heyrətdən yerində donub qaldı. Bidlə əmr edirlər ki, dilini saxla! Belə də şey olar? Deməli, dünyanın sonudur! Qiyamət günüdür!
Qoca centlmen dönüb öz həmkarına baxdı. O isə çox mənalı tərzdə başını tərpətdi.
– Biz bu müqaviləni təsdiq etmirik.
Qoca centlmen kağızı bir kənara tulladı. İkinci centlmen dedi:
– Uşağı qaytarıb aparın yurdsuzlar evinə. Özü də onunla yaxşı rəftar edin.
O biri günün səhəri elan edildi ki, Oliver muzdurluğa verilir. Onu almaq istəyənə beş funt mükafat veriləcək.
Oliverə başqa bir yer təklif edirlər
Məsləhət belə oldu ki, bəlkə, Oliveri dəniz səfərinə göndərsinlər. Yaşamaq üçün deyil, məhv olmaq üçün. Günün birində onu gəmidə sərxoş matros ya ölüncəyədək döyəcək, ya da dəmir linglə vurub başını partladacaq. Vəssəlam.
Hamı pu plana razılıq verdi. Mister Bamblı göndərdilər ki, gedib bir kapitan tapsın, bəlkə, ona gəmidə işləmək üçün şagird lazım oldu. Bambl qapıda mister Sauyerberi ilə rastlaşdı. Bu adam – tabutdüzəldən idi.
Mister Sauyerberi ucaboy, arıq və sümüklü bir adam idi. Köhnə qara kostyum geymişdi.
Onlar yurdsuzlar evində ölənlər üçün düzəldilən tabutlar barədə söhbətə başladılar. Lakin tabutçunun fikri divardan asılmış elanda idi. Odur ki, söhbət hərlənib Oliverin üzərinə gəldi. Tabutçu dedi:
– O oğlanı özüm götürəcəyəm.
Mister Bambl tabutçunun qoluna girdi və içəri apardı. Şura üzvləri razılığa gəldilər. Qərar belə oldu ki, Oliver günü bu gün tabutçunun yanına gedəcək. Sınaq müddəti qoyulacaq. Sahibkarın ixtiyarı vardı ki, uşağı kifayət qədər işlətsin, onunla öz bildiyi kimi rəftar etsin.
Elə həmin axşam kiçik Oliveri “centlmenlərin” yanına gətirdilər. Ona deyildi ki, əgər şikayətlənmək fikrinə düşsə, yaxud yurdsuzlar evinə qayıtmaq istəsə, onu ya dəniz səfərinə göndərəcəklər, ya da vurub başını partladacaqlar. Oliverdə təşviş və həyəcanını qətiyyən büruzə vermədi. Mister Bambla əmr etdilər ki, onu götürüb aparsın.
Oliver onların düşündüyü kimi duyğusuz bir uşaq deyildi. O, çox həssas idi. Yeni iş haqda xəbəri tam sükutla qarşıladı. Şələ-küləsini yığışdırdı. Onun bütün əşyaları kiçik bir torbanın içinə yerləşdi. Papağını gözünün üstünə basıb bidlin yanına düşdü.
Mister Bambl küçədə vüqarla gedirdi. O Oliverin ümumi görünüşünə nəzər saldı və ona xas olmayan mərhəmətli bir tərzdə dedi:
– Oliver!
– Bəli, ser.
– Papağını çək alnına, başını qaldır və dik tut!
Oliver bu əmri o saat yerinə yetirdi. Başını qaldıranda onun gözlərində yaş damlaları parladı. Bu yaş damlaları yanaqlarından aşağı axırdı. Oliver nə qədər çalışırdısa da, göz yaşlarını kəsə bilmirdi.
– Belə de! – deyə mister Bambl ucadan dedi və ona acıqlı-acıqlı baxdı. – Belə de! Ömrümdə gördüyüm nanəcib və pozğun uşaqlardan, Oliver, sən…
– Yox, yox, ser! – Oliver hönkürə-hönkürə ucadan səsləndi. – Yox, yox, ser, bacararam. Axı mən hələ çox balacayam, ser. Özüm də elə… belə…
– Belə – yəni necə? – mister Bambl heyrətləndi.
– Belə də, kimsəsizəm, ser. Lap kimsəsizəm, heç kəsim yoxdur. Hamı mənə nifrət edir. Ah, ser, yalvarıram, mənə acığınız tutmasın!
Uşaq bu sözləri deyib, göz yaşları içində dönüb yanındakı yol yoldaşına baxdı.
Mister Bambl onun bu yalvarıcı baxışlarına bir qədər təəccüb etdi. Əmr etdi ki, gözünü qurulasın və yaxşı oğlan olsun. Sonra dinməzcə yoluna davam etdi.
Bidl içəri girəndə tabutçu öz haqq-hesab kitabında nə isə yazırdı. O, başını qaldırdı və dedi:
– Hə, sizsiniz, Bambl? Deməli, bu, həmin uşaqdır, elədirmi? Missis Sauyerberi, bir bura gəl, mənim əzizim.
Dükanın arxa tərəfindən ortaboy, qup-quru qurumuş, sifətindən hiyləgərlik yağan qadın gəldi.
– Əzizim, sənə yurdsuzlar evindən gələn bu oğlan haqqında danışmışdım.
Oliver baş əyib təzim etdi.
– Ah, ilahi! Nə yaman balacadır! – deyə tabutçunun arvadı səsləndi.
– Bəli, doğrudur, boydan balacadır, – mister Bambl razılaşdı və Oliverə elə baxdı ki, sanki boyunun çıxmadığına təqsirkar elə uşaq özü imiş. – Lakin böyüyəcək, missis Sauyerberi, boyu çıxacaq.
– Boyu çıxmağına çıxacaq, elədir! – deyə ledi bir qədər əsəbi cavab verdi. – Amma gərək bizim çörəkdən yesin ki, boyu da çıxsın. Bu yurdsuzlar evinin uşaqlarından hələ bir xeyir görməmişəm… Yaxşı, düş aşağı görək, sür-sümük torbası!
Tabutçunun arvadı yan tərəfdəki qapını açdı və Oliveri oradan aşağı enən pilləkənə sarı itələdi. Onu rütubətli və qaranlıq zirzəmiyə apardı. Burada çirkli paltarlı, ayaqqabıları köhnəlmiş, göy corabı yırtıq bir qız oturmuşdu. Missis Sauyerberi qıza dedi:
– Şarlott, orada Trip üçün saxlanmış soyuq ətin qalanını ver bu oğlana. Trip səhərdən evə gəlməyib. Yeməsə də, keçinər. Bu oğlan isə o qədər şıltaq deyil ki, ətdən imtina eləsin. Elədirmi, oğlan?..
“Ət” sözünü eşidəndə Oliverin gözləri parıldadı. Bütün bədəni cuşa gəlib titrədi. Suala tez təsdiqləyici cavab verdi. Bir az keçmiş qabaqdan qalma qırıntıları bir boşqabda gətirib onun qabağına qoydular.
Həmin an ona baxan olsaydı, elə düşünərdi ki, Oliveri aylarla tamamilə ac, bir tikə çörək belə vermədən saxlayıblar! Çünki Oliverə verilən o qırıntıları itin qabağına atsaydın, yeməzdi. Dəhşətli aclıqdan əzab çəkən Oliver isə acgözlüklə o qırıntıları çeynəyib yeyirdi.
Oliver yedikcə qadın dinməzcə dayanıb ona baxırdı. Həyəcan içində fikirləşirdi ki, belə getsə, gələcəkdə bu uşağın iştahası necə olacaq?
– Hə, bitirdinmi? – tabutçunun arvadı soruşdu.
Yaxınlıqda yeməyə bir şey görməyən Oliver təsdiq cavabı verdi.
– İndi dalımca gəl. Sənin yatağın piştaxtanın altındadır. Tabutların arasında yatmaqdan qorxmazsan, eləmi? Bir də ki, sənin üçün yatmağa ayrı yer yoxdur.
Oliver itaətlə öz yeni sahibinin ardınca getdi.
Oliver öz peşə yoldaşları ilə tanış olur
Tabutçunun dükanında tək qalanda Oliver lampanı götürüb dəzgahın üstünə qoydu. Qorxu ilə ətrafa göz gəzdirdi. Tabutları görəndə tükləri biz-biz oldu. Ona elə gəldi ki, indicə tabutun içindən dəhşətli bir baş qalxacaq və onun bağrını yaracaq.
Divar boyu düzülmüş tabut taxtaları əllərini ciblərinə qoymuş kabuslara bənzəyirdi. Onun yatacaq yeri isə qəbirə oxşayırdı.
Oliver özünü yalqız, kimsəsiz və bədbəxt sanırdı. Yatmaq üçün piştaxtanın altındakı dar yerə girəndə arzuladı ki, yuxuya gedəndən sonra onu elə bu tabutda aparıb qəbiristanlıqda dəfn etsinlər, qəbrin üstündə isə hündür otlar bitsin.
Səhər dükanın qapısına dəyən ayaq zərbələrinin səsi Oliveri yuxudan oyatdı.
– Qapını açın, eşidirsinizmi? – deyə kim isə qışqırırdı.
– Bu saat açıram, ser, – deyə Oliver qapının zəncirini açıb açarı burmağa başladı.
Bayırdakı adam açar yerindən soruşdu:
– Olmaya təzə oğlan sənsən, hə?
– Bəli, ser.
– Neçə yaşın var?
– On yaşım var, ser.
– İçəri girən kimi səni bir yaxşıca əzişdirəcəyəm, məhəllə küçüyü!
Bu xoş vəddən sonra bayırda fit səsi eşidildi.
Oliver belə şeyləri çox görmüşdü. Çox döyülüb-söyülmüşdü. Zavallı Oliver əlləri titrəyə-titrəyə qapını açdı.
Evin qabağındakı tirin üstündə ucaboy bir yetimxana uşağı oturmuşdu. Başqa heç kəs görünmürdü. Oliver soruşdu:
– Bağışlayın ser, qıpını döyən siz idiniz?
– Mən ayağımla çırpırdım, – deyə yetimxana uşağı cavab verdi.
– Sizə tabut lazımdır, ser?
Yetimxana uşağı bu sözü eşidib bərk qəzəbləndi. Tirin üstündən düşüb yaxın gəldi:
– Yurdsuzlar evindən gəlmiş küçük, məgər bilmirsən, mən kiməm?
– Bilmirəm, ser.
– Mən mister Noe Kleypolam, sən isə mənə tabesən. Dükanın dal qapılarını aç, tənbəl məxluq!
Oliver dal qapıları açanda səndələyib pəncərə şüşəsini sındırdı. Noe dedi: “Darıxma, cəzanı alarsan”.
Tezliklə mister Sauyerberi dükana gəldi. Onun ardınca missis Sauyerberi də gəldi. Oliver, necə ki Noe demişdi, “cəzasını aldı”.
Sonra Oliver həmin gənc centlmenlə səhər yeməyi üçün anbara endi. Anbardakı qız – Şarlott dedi:
– Ocağa yaxın otur, Noe. Ağaların səhər yeməyindən qalan yaxşı bir qaxacı sizə saxlamışam. Oliver sən də o qazanın qapağının üstündəki qırıntıları götür. Bu da sənin bir fincan çayın. Qoy yeşiyin üstünə. Orada da iç. Tələs, çünki səni tezliklə dükana çağıracaqlar.
– Eşidirsənmi, yurdsuzlar evinin küçüyü? – deyə Noe Kleypol əlavə etdi.
– Eh, Noe! – deyə Şarlott səsləndi. – Niyə imkan vermirsən ki, oğlan yeməyini sakitcə yesin?
– Onu hamı sakit buraxıb, o da sakit olub da! Nə atası, nə də anası ona maneçilik edir. Hi-hi-hi!
Şarlott bərkdən gülməyə başladı. Noe də ona qoşuldu. Onlar artıq ət qırıntılarını yeyən yazıq Oliverə nifrətlə baxırdılar.
Noe yurdsuzlar evindən gəlməmişdi, yetimxana uşağı idi. Anası paltaryuyan, atası isə əyyaş əsgər idi. Bir taxta ayaqla istefaya çıxmışdı. Məhəllə uşaqları Noeyə “yetimxana uşağı” və başqa rüsvayçı adlar verirdilər. Noe bunlara dözürdü. İndi onun işlədiyi yerə başqa bir yetim gəlmişdi. Noe bütün acığını Oliverdən çıxarmaq istəyirdi.
Üç-dörd həftə keçdi. Günlərin birində mister və missis Sauyerberilər şam edirdilər. Mister Sauyerberi arvadına dedi:
– Əzizim, səninlə bir məsələdə məsləhətləşmək istəyirəm. Tvist barəsində. Xoşsifət və yapışıqlı oğlandır. Onun sifətində qəmgin bir ifadə var. Məncə, belə kədərli görkəm dəfn mərasimlərində gözəl təəssürat yaradar.
Missis Sauyerberi bu ideyanın yeniliyinə valeh oldu.
Oliver Noenin dərsini verir
İlin xəstəlik gətirən fəsli idi. Tabuta böyük ehtiyac vardı. Qızılcadan çoxlu uşaq tələf olurdu. Belə bir halı şəhərin qoca sakinləri də xatırlamırdılar.
Oliver dəfn mərasimlərində başına lentləri dizinə qədər sallanan şlyapa qoyurdu. Onun bu görünüşü adamları kövrəldirdi. Mərasimlərdə sakit dayanıb özünü ələ almağı öyrənmişdi. Mister Sauyerberinin ona olan ümidləri özünü doğrultmuşdu.
Noe Oliverə paxıllıq edirdi. Şarlott onunla pis rəftar edirdi. Missis Sauyerberi də ona düşmən olaraq qalırdı. Oliver bu üç adamın arasında qalmışdı.
Bir dəfə Oliver və Noe həmişəki qayda ilə mətbəxə endilər ki, qoyun ətinə qonaq olsunlar. Bu vaxt Şarlottu yuxarı çağırdılar. Noe fürsətdən istifadə edib Oliveri ələ salmağa çalışdı.
– Yetimxana küçüyü, anan necədir?
– O vəfat edib. Onun haqqında artıq-əskik danışma.
– Anan nədən ölüb, yetimxana küçüyü?
– Ürək xəstəliyindən. Ona qulluq edən qoca arvadlar mənə belə deyiblər.
Bu sözləri deyəndə Oliverin gözündən yaş axmağa başladı.
– Səni belə ağlamağa vadar edən nədir, hə? Ay yetimxana küçüyü, gərək biləsən ki, …
Noe Kleypol Oliverin anası barədə pis söz işlətdi. Bu sözdən sarsılan Oliver bir də soruşdu:
– Nə dedin?
– Eşitdiyini.
Hirsindən qıpqırmızı qızaran Oliver sıçrayıb masanı və stulu aşırdı. Bir dəqiqə əvvəl fağır görünən bu oğlan indi tüğyan edirdi. O, var gücünü toplayıb mərhum anasını təhqir edən Noeyə bir yumruq ilişdirdi, onu yerə yıxıb altına aldı. Sonra boğazından yapışıb Noeni silkələməyə başladı.
Noe bağırdı:
– Şarlott! Xanım! Məni öldürmək istəyir!
Noenin qışqırtısına əvvəlcə Şarlott, sonra xanım gəldi.
– Ax, yaramaz! – deyə Şarlott Oliverin üstünə cumdu. O, kişi qədər qüvvətli idi. – Naşükür, qaniçən, iyrənc!
Şarlott Oliveri döyməyə başladı. Şarlottun yumruğu ağır idi. Missis Sauyerberi də özünü yetirib ona kömək etməyə başladı. Onlar üçlükdə Oliveri dartıb anbara saldılar. Xanım əldən düşmüş halda kresloya oturdu və gözünün yaşını tökməyə başladı.
– Ah, aman Tanrım! – deyə Şarlott qışqırıb şivən qopardı. – Noe, əzizim, tez bir stəkan su gətir! Tez ol!
– Ah, Şarlott, böyük xoşbəxtlikdir ki, o, bizim hamımızı öz yatağımızda doğramayıb!
Şarlott o saat onun sözünü təsdiq etdi:
– Bəli, elədir! Sağ qalmağımız böyük xoşbəxtlikdir, missis.
– Yazıq uşaqcığaz! – xanım şəfqətlə Noeyə baxdı. – Bəs indi nə edək? Ağanız da evdə yoxdur. O hərif elə indicə qapını vurub açacaq.
Elə bu vaxt Oliver qapıya bir təpik ilişdirdi. Şarlott dedi:
– Aman allah, missis… Bəlkə, polis çağıraq?
– Yaxud da əsgərləri, – deyə Kleypol təklif etdi.
Birdən xanımın yadına mister Bambl düşdü.
– Yox! Noe, tez ol, mister Bamblı çağır. Bıçağı götür, yolda tiyəsini yumruq dəymiş gözünün altına qoy ki, şişi çəkilsin.
Noe cəld yerindən götürüldü. Küçədə uşağın qatlama bıçağı gözünə qoyub camaatın arasından özünə yol açmasını görənlər bərk heyrət edirdilər.
Oliverin qiyamı
Noe Kleypol darvazanın ağzına çatdı. Hönkürüb ağlamaq və qorxmuş sir-sifətini daha da büzüşdürmək üçün bir dəqiqəliyə dayandı. Qapını döydü.
– Mənə mister Bambl lazımdır! Mister Bambl!
O, saxta bir həyəcan və təşvişlə qışqırırdı. Bu qışqırtı mister Bamblı özündən çıxardı.
– Ah, mister Bambl, ser! Oliver, ser… Oliver…
– Nə var? Nə olub? Yoxsa qaçıb?
– Yox, ser! Qaçmayıb, ser! O, cani imiş, ser! İstəyirdi məni öldürsün. Sonra Şarlottu öldürmək istəyirdi. Evin xanımını da öldürmək istəyirdi.
Noe ilanbalığı kimi qıvrılmağa başladı. Bununla göstərmək istəyirdi ki, çox ciddi zədələnmişdir. O, istəyirdi ki, həyətdə gəzən ağ jiletli adamın da diqqətini özünə cəlb etsin. Ağ jiletli adam onu gördü və soruşdu ki, bu yaramaz uşaq niyə ulayır?
– Tvist adlı o uşaq bunu, az qala, öldürürmüş, ser.
Ağ jiletli adam quruyub qaldı və dedi:
– Lənət şeytana! Mən bilirdim ki, belə də olacaq! O uşağın ömrü gec-tez dar ağacında qurtaracaq!
– O hələ istəyirmiş ki, qulluqçunu da öldürsün, ser! – deyə mister Bambl əlavə etdi.
– Hələ öz xanımını da öldürmək istəyirdi, – deyə Kleypol da üstünü düzəltdi.
– Bayaq deyirdin ki, öz ağasını da öldürmək istəyirmiş, hə, Noe? – deyə mister Bambl birini də artırdı.
– Yox, ağa evdə yoxdur, – deyə Noe cavab verdi. – Amma Oliver deyirdi ki, onu da öldürəcək!
Ağ jiletli centlmen təəccüblə soruşdu:
– Necə? Deyirdi ki, öldürəcək?
– Bəli, ser. Xanım istəyir ki, mister Bambl gəlsin və o yaramazı kötəkləsin.
Ağ jiletli adam Noenin başını sığallayıb dedi:
– Sən yaxşı uşaqsan. Al sənə bir penni verim. Bambl, öz əl ağacınızla oraya gedin. Ona yazığınız gəlməsin, o yaramaza aman verməyin, Bambl.
Mister Bambl kötək üçün hazırlanmış əl ağacını götürdü və dedi:
– Aman verməyəcəyəm, ser. Buna əmin olun.
Ağ jiletli centlmen əlavə etdi:
– Bədəni göyərməsə, ondan heç nə çıxmaz.
Dükandakı vəziyyət dəyişməmişdi. Oliver hələ də anbarın qapısını içəridən təpikləyirdi.
Bambl alçaq, lakin zəhmli səslə dedi:
– Oliver!
– Məni buraxın! – deyə Oliver anbardan səsləndi.
– Sən mənim səsimi tanıyırsanmı, Oliver?
– Bəli, tanıyıram.
– Bəs qorxub titrəmirsən?
– Xeyr, – deyə Oliver cəsarətlə cavab verdi.
Bu cavab mister Bamblı əməlli-başlı sarsıtdı. Qapıdan geri çəkildi. Heyrətlə ətrafındakılara baxdı. Missis Sauyerberi dedi:
– Ah, mister Bambl, yəqin, onun ağlı başından çıxıb. Yoxsa sizinlə bu cür danışmağa cəsarət etməzdi.
– Bu dəlilik deyil, missis. Bu – ətdəndir.
– Deyirsiniz nədəndir?
– Ətdən, missis, ətdən! Siz onu çox yedirdirsiniz. Təkcə bir horranın ümidinə qalsaydı, belə iş baş verməzdi.
Xanım dindar bir adam kimi başını qaldırıb tavana baxdı:
– Ah, aman Tanrım! Bu da bizim səxavətli olmağımızın nəticəsi!
Onun səxavəti bunda idi ki, tör-töküntüləri, heç kəsin yeməyəcəyi qırıntıları Oliverin qabağına tökməyə xəsislik etmirdi.
Mister Bambl isə öz tövsiyyələrini verməyə davam edirdi:
– Ona şagirdlik müddəti qurtarana qədər yalnız horra vermək lazımdır, missis Sauyerberi.
Bu böhranlı dəqiqələrdə ağa gəlib çıxdı. Arvadı, Şarlott və Noe birinin üstünə beşini qoyub ona danışdılar. Mister Sauyerberi anbarın qapısını açdı. Şagirdinin yaxasından yapışıb bayıra çıxardı.
Oliverin paltarı tikə-tikə olmuşdu, saçları pırtlaşıq, üz-gözü göyərmişdi. Amma gözləri alışıb-yanırdı. O, qorxunc bir nəzərlə Noeyə baxdı.
– Daha sözüm yoxdur, – deyib mister Sauyerberi Oliveri silkələdi və bir şapalağa qonaq elədi.
– O, mənim anamı söyürdü, – deyə Oliver cavab verdi.
– Nə olsun ki, söyüb? Çox böyük iş olub! Sənin anan barədə nə deyibsə, yerində deyib. Anan elə o cür sözlərə layiqdir! – missis Sauyerberi çığırdı.
– Yox, layiq deyildir! – deyə Oliver cavab verdi.
– Yox, layiqdir, – deyə missis Sauyerberi bir də təkrar etdi.
– Bu, yalandır! – deyə Oliver qışqırdı. – Yalandır!
Missis Sauyerberinin durmadan ağladığını görən ağası Oliveri elə kötəklədi ki, nəhayət, arvadını razı saldı. Mister Bamblın əl ağacına isə ehtiyac qalmadı.
Axşama qədər Oliver anbarda qaldı. Axşam missis Sauyerberi gəlib qapının dalından onun anası barədə yenə xoşagəlməz sözlər dedi. Noe və Şarlott da tez-tez gəlib ona atmacalı sözlər deyirdilər. Sonra missis Sauyerberi ona yuxarı qalxmağı və öz miskin yatağına getməyi əmr etdi.
Oliver qaranlıq dükanda oturub düşünürdü. Anasını təhqir edəni döydüyü üçün qəlbi iftixar hissi ilə dolmuşdu. Onu heç kəs görmür və eşitmirdi. O, diz çöküb ağladı.
Soyuq və qaranlıq bir gecə idi. Oliver şam işığında əşyalarını səssizcə yığıb bağlama düzəltdi. Skamyada oturub səhərin açılmasını gözlədi. Hava işıqlaşanda küçəyə çıxdı.
Oliver mister Bamblın onu fermadan gətirdiyi yolu yaxşı xatırlayırdı. Həmin yolu tutub irəlilədi. Bir azdan gəlib fermanın böyrünə çıxdı. Deyəsən, hamı yuxuda idi. Oliver dayandı və bağa boylandı. Birdən gördü ki, uşaqlardan kim isə orada ləki təmizləyir. Oliver onu tanıdı. Bu uşaq onun əvvəlki yoldaşlarından idi.
Uşaq onu görən kimi qapıya – Oliverə sarı qaçdı.
– Səs salma, Dik! Yatağından qalxan var?
– Məndən başqa, heç kəs.
– Dik, məni gördüyünü heç kəsə demə. Mən qaçmışam. Məni döyür və incidirdilər. Qərara gəlmişəm ki, səadətimi başqa yerdə axtarım. Sən nə yaman saralmısan, Dik!
– Doktor deyirdi ki, öləcəyəm. Özüm eşitdim, – deyə uşaq ötəri gülümsəyib cavab verdi. – Çox şadam ki, səni gördüm. Amma vaxt itirmə, çıx get!
– Yox, mən səninlə vidalaşmaq istəyirəm. Biz yenə görüşəcəyik, Dik. Bilirəm ki, görüşəcəyik. Sən sağalacaqsan, xoşbəxt olacaqsan!
– Ümidim var, amma öləndən sonra. Mən bilirəm, doktor haqlıdır, Oliver. Çünki yuxuda həmişə göyləri, mələkləri, heç vaxt görmədiyim xeyirxah insanları görürəm. Məni öp, – deyə oğlan alçaq qapının üstünə dırmaşdı və zəif əllərini Oliverin boynuna doladı. – Əlvida, dostum, Tanrı sənə yar olsun!
Oliver ömründə ilk dəfə idi ki, ona ünvanlanan xeyir-dua eşidirdi. O, bu xeyir-duanı heç vaxt unutmadı.
Oliver Londona yollanır
Oliver çəpərlərə qısıla-qısıla qaçaraq gəlib böyük yola çıxdı. O qorxurdu ki, onu təqib edib tutarlar.
Nəhayət, dincəlmək üçün bir dirəyin yanında oturdu. Dirəyin üstünə iri hərflərlə yazılmışdı ki, buradan Londona yetmiş mil məsafə var. Bu yazı onda qəribə fikir oyatdı. London!.. Əzəmətli, böyük şəhər!.. Mister Bambl onu orada tapa bilməz…
Onun bağlamasında bir parça çörək, cod köynək və iki cüt corab vardı. Bundan əlavə, cibində bir penni pulu vardı. Bu pulu bir dəfn mərasimindən sonra ona ağası bəxşiş vermişdi. Çünki o dəfndə Oliver xüsusilə fərqlənmişdi. O, bu pulla uzun yolu necə gedəcəyini düşündü.
Həmin gün Oliver iyirmi mil getdi. Bu müddətdə quru çörək qabığından və yolüstü evlərdən xahişlə alıb içdiyi sudan başqa dilinə bir şey dəymədi.
Qaranlıq düşəndə yol kənarındakı biçənəyə döndü. Ot tayalarının birinə girib yatmağı qət etdi. Külək çöldə yaman bərk vıyıldayırdı. Oliver üşüyürdü. O, ac və yorğun idi.
Səhər qalxanda soyuqdan bədəni qurumuşdu. Bir yandan da aclıq onu əldən salmışdı. Gün ərzində on iki mil gedə bildi. Qıçları sızıldayırdı. Oliver o gecəni də soyuq bir yerdə keçirdi. Səhər ayaqlarını güclə sürüyürdü.
Oliver kəndlərdə vurulmuş iri lövhələrə tez-tez rast gəlirdi. Lövhələrin üzərində dilənçilik edənlərin həbsxanaya düşəcəyi yazılmışdı. Bu yazıları görəndə Oliver çox qorxurdu.
Bəzən kəndlərdə mehmanxanaların qabağında dayanıb qəmli baxışları ilə ora girib-çıxanlara baxırdı. Mehmanxana sahibləri düşünürdülər ki, bu uşaq nə isə oğurlamaq istəyir. Odur ki, onu qovurdular. Kiminsə evinin önündə dayanıb bir şey istəyəndə itləri üstünə salardılar.
Ac olduğu üçün tamam taqətdən düşmüşdü. Belə getsə, ölüb yolda qalacaqdı. Ən acınacaqlı vaxtında Oliver yolunun üstündə olan qarovulxanada rəhmdil bir gözətçiyə və şəfqətli qoca bir lediyə rast gəldi. Gözətçi onun qarnını pendir-çörəklə doyurdu.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/charlz-dikkens/oliver-tvistin-mac-ralari-68289724/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi
2
şillinq – Böyük Britaniyada XVI əsrdən başlayaraq 1966-cı ilə qədər dövriyyədə olan pul vahidi. 20 şillinq 1 funt sterlinqə bərabər idi.
Çarlz Dikkens
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Bu əsər ingilis ədəbiyyatında baş qəhrəmanı uşaq olan ilk romandır. Romanda ingilis cəmiyyətində baş alıb gedən haqsızlıqlar, uşaq əməyindən istifadə, cinayətkarlığın geniş yayılmasından bəhs olunur.
Çarlz Dikkens
OLİVER TVİSTİN MACƏRALARI
Oliver Tvistin uşaqlığı
Yenicə dünyaya gəlmiş körpə qışqırırdı. Ana zəif səslə dedi:
– Uşağı mənə göstərin, sonra ölüm.
– Allah eləməsin! – xəstə baxıcısı olan sərxoş arvad sözə qarışdı. – Görün uşağınız nə qəşəngdir!
Ana əlini uşağa uzatdı. Həkim uşağı götürüb onun qucağına qoydu. Ana solğun dodaqlarını körpənin alnına yapışdırdı. Əlini onun üzünə çəkdi və çılğın bir halda ətrafa baxdı. Birdən titrəyib sarsıldı, başı yastığa düşdü və …öldü.
– Hər şey bitdi, missis Tinqami! – deyə həkim handan-hana dilləndi.
– Hə, elədir, hər şey bitdi. Ah, yazıq!
Xəstəyə baxan arvad əyilib uşağı anasının qucağından götürdü.
– Əgər uşaq ağlayıb-qışqırsa, dalımca adam göndərməyin, – həkim dilləndi. – Ona duru sıyıq verərsiniz.
Həkim otaqdan çıxarkən soruşdu:
– O, haradan gəlmişdi?
Qoca arvad dedi:
– Bunu heç kəs bilmir.
Həkim əyilib ananın sol əlini qaldırdı və:
– Nişan üzüyü də yoxdur… – dedi.
Həkim getdi. Sərxoş arvad stula əyləşdi, uşağa balaca bir köynək geyindirdi və bələməyə başladı.
Uşağı burada qeydə aldılar, qoluna yarlıq bağladılar. Bununla da müəyyən edildi ki, o, yurdsuzlar evində doğulub, yetimdir.
Uşaq bərk qışqırırdı. Əgər bilsəydi ki, doğulduğu ilk gündən yetimdir, daha bərk qışqırardı. Ona Oliver Tvist adı verildi.
Onu əmziklə yedizdirirdilər. Oliverə dayə tapılmadığı üçün məhəllə hakimiyyəti onu “ferma”ya göndərməyə qərar verdi.
Ferma adlanan yerdə iyirmi-otuz uşaq yemək və paltarın nə olduğunu bilmir, bütün günü quru döşəmənin üstündə eşələnib, qaynaşırdı. Onlara yaşlı bir qadın nəzarət edirdi. Həmin qadın, yəni missis Mann aldığı pulun böyük hissəsini özünə xərcləyir, uşaqları ac qoyurdu. Aclıqdan hər on uşaqdan səkkizi ölürdü. Bəziləri ocağa düşüb yanırdı. Bəzisinin üstünə qaynar su tökülərək ölümcül bişirdi.
Məhəllə şurası arabir gəlib uşaqları yoxlayırdı. Yoxlama gələndə bidl əvvəlcədən xəbər verərdi. Bidl şurada ən aşağı vəzifə idi. Bu vəzifəni isə mister Bambl icra edirdi. Yoxlama gələndə uşaqları səliqəli geyindirir, sıraya düzürdülər. Məhəllə şurası da onlara baxıb razı qalırdı.
Oliver Tvist doqquz yaşına çatanda bənizi solğun, boyu balaca, cılız bir uşaqdı. Amma xoşxasiyyət idi. Bir dəfə ad günündə möhkəmcə kötəklənib iki uşaqla birlikdə kömür anbarına salınmışdı. Onlar ac olduqlarını cəsarət edib söylədiklərinə görə cəza almışdılar.
Həmin səhər mister Bambl qəflətən fermaya gəldi. Missis Mann onun gəldiyini görəndə qulluqçuya dedi:
– Oliveri və o biri iki uşağı gətir, tez əl-üzlərini yu!
Özü isə bidlin qarşısına çıxaraq hündürdən dedi:
– Mister Bambl, sizi görməyə necə də şadam!
Mister Bambl cüssəli adam idi. Missis Mann onun əsasını və üçkünc şlyapasını alıb masanın üstünə qoydu. Mister Bambl oturub alnının tərini sildi. O dedi:
– Missis Mann, bir iş üçün gəlmişəm. O sizdəki Oliver Tvistin bu gün doqquz yaşı tamam oldu. O vaxt məhəllə şurası onun atasının tapılması üçün on funt[1 - funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi] mükafat təyin etmişdi, sonra iyirmi funta qaldırdı. Yenə də onun atasının kim olduğu bilinmədi.
Miss Mann heyrətlə ona baxırdı:
– Elə isə bəs ona soyadı necə vermişlər?
– Özüm uydurmuşam. Hə, məhəllə şurası onu yurdsuzlar evinə qaytarmağı qərara alıb. Gəlmişəm onu aparım.
– Bir dəqiqə, – deyə missis Mann otaqdan çıxdı.
Oliverin üzündə qartmaq bağlamış çirki mümkün qədər yuyub təmizləmişdilər. Missis Mann onu otağa gətirdi və Oliverə bidlə təzim etməyi əmr etdi. Oliver təzim etdi.
Mister Bambl vüqarla soruşdu:
– Mənimlə getmək istəyirsənmi, Oliver?
Oliver hazır idi desin ki, böyük bir həvəslə buradan gedər. Lakin gözlərini azacıq yuxarı qaldırıb bidlin oturduğu stulun arxasında missis Mannın qəzəbli sifətini və hədələyici yumruğunu gördü. Nitqi qurudu. Bu yumruqlar ona yaxşı tanış idi. Yazıq Oliver soruşdu:
– Tərbiyəçimiz də mənimlə gedəcək?
– Yox, o gedə bilməz. Amma hərdənbir gəlib sənə baş çəkəcək.
Ağlı kəsdi ki, hiylə işlətməlidir. Özünü elə göstərməlidir ki, guya buradan böyük təəssüflə ayrılır. Odur ki, bir az ağladı. Missis Mann onun öpdü, uşaq ac görünməsin deyə, üstünə yağ çəkilmiş bir parça çörək mükafat verdi. Oliverin ehtiyacı elə ən çox bu çörək parçasına idi.
O, bidlin yanına düşüb getdi. Onu kədərləndirən yeganə şey bu dünyadakı yeganə dostlarından ayrılması idi.
Mister Bambl küşə ilə iri addımlarla gedir, Oliver onun yanınca yorğalayırdı.
Oliver cəmi dörd saat olardı ki, yurdsuzlar evinə gəlmişdi. Ona verilmiş ikinci çörək tikəsini yenicə yeyib qurtarmışdı ki, mister Bambl qayıdıb gəldi. Elan etdi ki, Oliver məhəllə şurasına çağırılır.
Oliver məhəllə şurasının nə olduğunu bilmirdi. Karıxıb qalmışdı. Mister Bambl onu əsası ilə vurdu. Sonra əhənglə ağardılmış böyük bir otağa apardı. Masanın arxasında səkkiz-on nəfər kök centlmen əyləşmişdi. Oliver baş tərəfdə, daha hündür kresloda əyləşmiş qırmızısifət bir centlmen gördü.
– Məhəllə şurasına təzim et, – deyə bidl ona əmr etdi.
Oliver gözündəki damcıları birtəhər sildi və uzun masanı gördü. Təzim etdi. Hündür kresloda əyləşmiş centlmen soruşdu:
– Adın nədir, oğlan?
Oliver bu qədər centlmeni görüb titrəyirdi. Bidl onu arxadan bir yumruğa qonaq elədi. Bu da onu ağlamağa vadar etdi. Nəhayət, o, özünə gəlib cavab verdi.
– Bura bax, oğlan, – deyə hündür kresloda əyləşmiş centlmen ona müraciət etdi. – Yetim olduğunu, yəqin ki, bilirsən, hə?
– O, nə olan şeydir, ser? – deyə Oliver soruşdu.
– Bu oğlan lap axmaqdır ki! Mən elə baxan kimi bilmişdim, – ağ jiletli centlmen dedi. – Deyirəm ki, yəni sənin atan və anan yoxdur… Elədirmi?
– Bəli, ser.
Oliveri ağlamaq tutdu. Ağ jiletli centlmen təəccüblə:
– Niyə ağlayırsan? – deyə soruşdu.
– Doğrudan da, qəribədir! Axı bu uşaq nə üçün ağlasın? – bunu başqa bir centlmen dedi.
Sonra onu böyük bir otağa apardılar. Orada o, dəmir çarpayının üstündə yuxuya gedənə qədər ağladı.
Zavallı Oliver! Yaxşı ki, heç nədən xəbəri yox idi. Məhəllə şurası bir müddət əvvəl çox müdrik bir qərar qəbul etmişdi. Onlar bu qərara gəlmişdilər ki, yoxsullar yurdsuzlar evini yaman çox sevirlər! Bura onlar üçün müftə aşxanadır – səhər yeməyi, nahar və axşam yeməyi müftə. Əsl cənnət! İş yox, güc yox. Ona görə də məhəllə şurası buna belə əncam çəkmişdi: uşaqlara gündə üç dəfə yarma horrası, həftədə iki dəfə bir baş soğan və bazar günlərində isə para bulka verilməsini qərara almışdılar.
Yarım il idi ki, bu qayda tətbiq edilirdi. Amma tabut ustasının işi artmışdı. Bir-iki həftə yarma yeyəndən sonra yoxsullar arıqlayıb çöpə dönür, sayları sürətlə azalırdı.
Oğlanlara böyük bir otaqda yemək verirdilər. O başda tiyan vardı. Yemək vaxtı nəzarətçi önlüyünü taxıb həmin tiyandan horra paylayırdı. Hərəyə bir kasa verilirdi. Bundan artıq olmazdı. Hərə bir parça da çörək alırdı. Kasaları heç vaxt yumaq lazım gəlmirdi. Uşaqlar kasaları qaşıqla elə qaşıyıb təmizləyirdilər ki, içi yenə əvvəlki kimi parıldayırdı. Kasa təmizləmək işini bitirən kimi gözlərini dikirdilər tiyana.
Oliver və yoldaşları aclıqdan yavaş-yavaş əriyib çöpə dönür və o qədər hərisləşirdilər ki, hətta ağıllarını itirirdilər. Onların arasında yaşına görə ucaboy bir oğlan vardı. Bir gün bu uşaq qaşqabağını töküb demişdi ki, əgər ona bir kasa da horra verməsələr, qorxur ki, gecənin birində yanında yatan zəif uşağı basıb yeyər. Uşaqlar onun parıldayan gözlərinə baxıb qorxuya düşmüşdülər.
Nə isə, yığışıb məsləhətləşdilər. Həmin gün axşam yeməyindən sonra bir nəfər əlavə horra istəməli idi. Püşk atdılar, bu iş Oliverin öhdəsinə düşdü.
Axşam oldu, hərə öz yerini tutdu. Aşpazla köməkçilər tiyanın yanını kəsdirdilər. Horra kasalara töküldü. Yeməkdən əvvəl uzun bir dua oxundu. Dua bitən kimi horra da yoxa çıxdı. Uşaqlar pıçıldaşır, Oliverə göz vurur, dürtmələyirdilər. Nəhayət, Oliver masanın arxasından qalxdı, kasa əlində nəzarətçiyə yaxınlaşdı. Ürkək bir səslə dedi:
– Bağışlayın, ser, mən yenə istəyirəm.
Aşpaz yekəpər adam idi. O, bu sözü eşidəndə heyrətdən quruyub qaldı. Bir neçə saniyə bu kiçik üsyankara baxdı. Nəhayət, dillənib zəif bir səslə dedi:
– Nə deyirsən?..
– Bağışlayın, ser, mən yenə istəyirəm.
Aşpaz əlindəki çömçəni Oliverin başına vurdu, sonra da əllərindən tutub dəli kimi bağırdı, bidli çağırdı.
Mister Bambl məsələni öyrənib dəhşətə gəldi. Şuraya gedib hündür kresloda əyləşən centlmenə müraciət edərək dedi:
– Mister Limkins, məni əfv edin, ser! Oliver Tvist daha bir qab horra istəyib!
Dəhşətdən hamının üz-gözü əyildi.
– Yenə istəyib?! – deyə mister Limkins soruşdu. – Sakit olun, Bambl və mənə ağıllı-başlı bir cavab verin. Deməli, öz horra payını yeyəndən sonra yenə istəyib, hə?
– Bəli, bax o cür olub, ser.
Ağ jiletli centlmen dedi:
– Bu oğlanın son yeri dar ağacıdır. Bəli, mən bilirəm: ömrünü orada tamamlayacaq.
Qızğın müzakirə başlandı. Sərəncam belə oldu: Oliver dərhal həbsə alınsın.
O biri gün isə darvazaya belə bir elan vuruldu: Oliver Tvisti öz yanına hansısa sənət köməkçisi götürmək istəyən adama beş funt mükafat təklif olunur.
İş yüngül, maaş isə yaxşı ola bilməzdi
Oliver bir həftə qaranlıq otaqda dustaq qaldı. Az qalırdı burun dəsmalını boğazına bağlayıb özünü divardakı mıxdan assın. Lakin onun cib dəsmalı yox idi. Çünki yurdsuzlar evindəki yoxsullara burun dəsmalları verilmirdi.
Oliver bütün günü ağlayırdı. Gecə düşəndə isə qaranlığı görməmək üçün əlləri ilə gözlərini örtürdü. Bir küncə çəkilib yatmağa çalışır, tez-tez diksinib yuxudan ayılırdı.
Havalar soyuq keçirdi. Oliverə icazə verilmişdi ki, hər səhər həyətə çıxıb soyuq su ilə əl-üzünü yusun. Bu zaman mister Bambl da mütləq orada olmalı idi. O qayğıkeşlik göstərirdi ki, uşağa soyuq dəyməsin. Bu məqsədlə Oliverin bədəninə əlindəki əsa ilə qızışdırıcı zərbələr endirirdi.
Oliveri uşaqların nahar etdiyi otağa gətirir, hamıya dərs olsun deyə onların gözü qabağında döyürdülər. Hər axşam dua oxunan saatda onu yumruqlayıb uşaqların qarşısına çıxarırdılar. Məhəllə şurasının qərarı ilə duanın sonuna əlavələr edilmişdi. Bu əlavələrdə uşaqlar Allaha yalvarırdılar ki, onları Oliver Tvistin bəd əməllərindən qorusun. Deyilirdi ki, Oliver cin və şeytanların tilsiminə düşübdür.
…Həmin günlərin birində bacatəmizləyən mister Gemfild küçə ilə gedirdi. Borcunu verə bilmədiyi üçün fikir-xəyal içində idi. Beş funtu heç cür tapıb düzəldə bilmirdi. Yurdsuzlar evinin qabağına çatanda divarda yazılmış elanı gördü. Mister Gemfild eşşəyinə səsləndi:
– Hoqquş!
Eşşək də fikir-xəyal içində idi. Arabadakı yükdən nə vaxt xilas olacağını düşünürdü. Fikirləşirdi ki, bundan sonra ona bir-iki kələm özəyi qismət olacaqmı? Ona görə də əmri eşitmədi.
Mister Gemfild hirslənib eşşəyə lənətlər yağdırdı. Sonra qaçıb arabanı saxladı. Eşşəyin başına elə bir zərbə ilişdirdi ki, eşşəyin başqa yeri olsaydı, partlayardı. Belə etməkdə məqsədi o idi ki, sahibinin kim olduğunu ona başa salsın. Eşşək də insafən başa düşdü. Sonra eşşəyə daha bir zərbə ilişdirdi ki, yerindən tərpənməsin.
Ağ jiletli centlmen iclasda bir neçə dərin fikir söyləyib indicə bayıra çıxmışdı. Mister Gemfild ilə eşşək arasında baş verən incikliyi gördü. Onun elanı oxumaq üçün yanaşdığını görüb gülümsədi. Başa düşdü ki, Oliver Tvistə ağalıq edə biləcək adamdır.
Mister Gemfild də başa düşdü ki, bu uşaq balaca və sısqadır. Mükafat isə şirnikdirmək üçündür. Amma bacaları təmizləmək üçün çəlimsiz uşaqlar əlverişlidir.
Mister Gemfild dedi:
– Əgər məhəllə şurası arzu etsə ki, bu uşaq xoşagələn bir peşə sahibi olsun, mənə belə bir şagird lazımdır.
Ağ jiletli centlmen dedi:
– Keçin içəri.
İçəridə məhəllə şurası üzvləri oturmuşdular. Limkins dedi:
– Baca təmizləmək çox sarsaq sənətdir.
– Uşaqlar bacaların içində boğulur, – deyə o biri centlmen əlavə etdi.
Mister Gemfild izahat verib dedi:
– Elədir, amma bunun səbəbi var. Uşaqlar çox tərs və tənbəl olur. Onlar bacada yuxulayırlar. Onları oradan çıxmağa məcbur etmək üçün qızğın alovdan yaxşı çarə yoxdur. Uşağı bütünlüklə yandırmırsan ki… Ancaq aşağıdan onun ayaqlarını bişirirsən. Uşaq hiss edəndə ki, dabanı bişir, o saat var qüvvəsi ilə bacadan çıxmağa çalışır.
Bu izahat ağ jiletli centlmenə ləzzət elədi. Şura üzvləri öz aralarında pıçıltı ilə danışdılar. Nəhayət, pıçıldaşma qurtardı. Mister Limkins dedi:
– Biz təklifi qəbul etmirik.
Mister Gemfild öz işini bilən adam idi. Əvvəllər üç-dörd uşağı ölüncəyədək kötəkləyib döymüşdü. Ağlından keçdi ki, şura üzvləri, yəqin, o işləri xatırlayıblar. Dedi:
– Deməli, centlmenlər, siz onu vermək istəmirsiniz?
– Vermirik, – deyə Limkins cavab verdi. – Hesab edirik ki, mükafatın qədərini azaltmaq lazımdır.
Mister Gemfildin qaşqabağı açıldı:
– Yaxşı, bəs neçə verəcəksiniz, centlmenlər? Mən də kasıb adamam, elə edin hamı razı qalsın.
– Üç funt on şillinq[2 - şillinq – Böyük Britaniyada XVI əsrdən başlayaraq 1966-cı ilə qədər dövriyyədə olan pul vahidi. 20 şillinq 1 funt sterlinqə bərabər idi.], vəssalam, – deyə Limkins cavab verdi.
Gemfild tərəddüd edirdi. Ağ jiletli centlmen dedi:
– O uşağı ki, biz tanıyırıq, onu mükafatsız-filansız götürüb aparmağa dəyər. Al, götür get də, nə axmaq adamsan! Az yemək ver. Hərdənbir sal ağacın altına – bu, onun xeyrinədir. Ha-ha-ha!
Mister Gemfild razılaşmalı oldu. Qərara alındı ki, məhkəmədən də razılıq alınsın.
Oliveri həbsdən azad etdilər. Ona təmiz köynək verilməsi əmr olundu. Mister Bambl şəxsən özü ona bir kasa horra və bayram günlərində verilən miqdarda çörək gətirdi.
Oliver ağladı. Fikirləşdi ki, şurada onu öldürməyə qərar verilib. İndi onu son dəfə yedizdirirlər.
Mister Bambl dedi:
– Ağlama, Oliver. Horranı ye, Allaha şükür et. Səni şagirdliyə verməyə hazırlaşırlar.
– Şagirdliyə, ser?
– Hə, Oliver, şagirdliyə. Bir sənət öyrənər, adam olarsan. Məhəllə şurasına bu çox baha – üç funt on şillinqə başa gələcək.
Uşaq acı-acı ağlayırdı.
– Bəsdir daha! Oliver! Gödəkcənin qolu ilə gözünü sil. Göz yaşını horranın içinə tökmə.
Doğrudan da, bu cür yaramazdı, çünki horranın özündə kifayət qədər su vardı.
Hakimin yanına gedəndə mister Bambl onu başa saldı ki, özünü çox razı və xoşbəxt göstərsin. Hakimə cavab versin ki, şagirdliyə getməyə ürəkdən razıdır.
…Bura pəncərəsi olan geniş bir otaq idi. Yuxarı başda iki qoca centlmen əyləşmişdi. Biri qəzet oxuyur, o biri isə diqqətlə bir kağıza baxırdı. Eynəkli qoca kağıza o qədər baxdı ki, birdən mürgülədi. Mister Bambl sükutu pozdu:
– Budur həmin uşaq, möhtərəm hakim.
Qəzet oxuyan qoca centlmen başını qaldırdı və yanındakı o biri qocanın qolundan dartdı. O da yuxudan ayıldı.
Oliver hörmətlə təzim etdi.
Qoca centlmen dedi:
– Hə, çox gözəl. Zənn edirəm ki, baca təmizləmək sənəti çox xoşuna gəlir, eləmi?
– Bəli, o sənətdən ötrü dəli-divanədir, möhtərəm hakim, – deyə mister Bambl cavab verdi.
– Deməli, bacatəmizləyən olmaq istəyir, eləmi?
– Başqa bir sənətə qoysaq, o saat qoyub qaçar.
– Bu adam ki, gələcəkdə onun ağası və sahibi olacaqdır… Sizi deyirəm, ser… Siz, yəqin ki, onunla yaxşı rəftar edəcəksiniz. Yemək verəcəksiniz, eləmi?
– Əlbəttə, bir halda ki, boynuma götürürəm, – mister Gemfild bir qədər qaşqabaqlı cavab verdi.
– Siz kobud danışırsınız, dostum. Amma ürəyiaçıq adama oxşayırsınız, – deyə qoca centlmen eynəyini düzəldib bu adama baxdı.
Gemfildin iyrənc görkəmi onun rəhmsiz adam olduğunu göstərirdi. Lakin məhkəmə hakiminin gözü yaxşı görmürdü.
– Ümid edirəm ki, elədir, ser, – deyə mister Gemfild çox iyrənc bir təbəssümlə cavab verdi.
Qoca centlmen mürəkkəbqabını tapmaq üçün yan-yörəsinə göz gəzdirməyə başladı.
Oliverin həyatında həlledici dəqiqə idi. İndicə hakim qələmin ucunu mürəkkəbə batırıb kağıza qol çəkəcəkdi və Oliveri götürüb aparacaqdılar. Lakin mürəkkəbqabını görə bilmirdi. Birdən onun nəzəri qarşısında dayanmış Oliverin solğun və ürkmüş sifətinə sataşdı. Uşaq qorxu və dəhşət içində öz gələcək ağasının iyrənc sifətinə baxırdı. Qoca centlmen bu qəribə mənzərəni görəndə əl saxladı və qələmi bir kənara qoydu. Ucadan səsləndi:
– Oğlan!
Oliver diksindi. Çünki bu sözlər nəvazişlə deyilmişdi. Oliverin bütün bədəni sarsıldı, hönkürüb ağlamağa başladı.
– Oğlan, – deyə qoca centlmen təkrar etdi, – sən həyəcanlısan, rəngin də solğundur. De görüm axı nə olub?
– Siz onun yanından kənara çəkilin, bidl… – deyə o biri hakim əlindəki qəzeti bir kənara qoyub maraqla irəliyə boylandı. – Hə, oğlan, indi izah elə, görək nə olub? Qorxma, danış.
Oliver diz çökdü və əllərini sıxaraq yalvarmağa başladı ki, qoy onu yenə də qaranlıq otağa salsınlar… ac saxlasınlar… döysünlər… Əgər istəyirlər lap öldürsünlər, lakin onu bu dəhşətli adama verməsinlər.
– Sən bir buna bax a! – deyə mister Bambl gözlərini bərəltdi. – Belə de! Sən bir bu yetimə bax!
Mister Bambl bunu deyəndə ikinci qoca centlmen ona müraciət etdi:
– Danışığını bil, dilini saxla, bidl!
Mister Bambl qulaqlarına inanmadı:
– Möhtərəm hakim, bu sözü mənə dediniz?
– Bəli. Danışığını bil.
Mister Bambl heyrətdən yerində donub qaldı. Bidlə əmr edirlər ki, dilini saxla! Belə də şey olar? Deməli, dünyanın sonudur! Qiyamət günüdür!
Qoca centlmen dönüb öz həmkarına baxdı. O isə çox mənalı tərzdə başını tərpətdi.
– Biz bu müqaviləni təsdiq etmirik.
Qoca centlmen kağızı bir kənara tulladı. İkinci centlmen dedi:
– Uşağı qaytarıb aparın yurdsuzlar evinə. Özü də onunla yaxşı rəftar edin.
O biri günün səhəri elan edildi ki, Oliver muzdurluğa verilir. Onu almaq istəyənə beş funt mükafat veriləcək.
Oliverə başqa bir yer təklif edirlər
Məsləhət belə oldu ki, bəlkə, Oliveri dəniz səfərinə göndərsinlər. Yaşamaq üçün deyil, məhv olmaq üçün. Günün birində onu gəmidə sərxoş matros ya ölüncəyədək döyəcək, ya da dəmir linglə vurub başını partladacaq. Vəssəlam.
Hamı pu plana razılıq verdi. Mister Bamblı göndərdilər ki, gedib bir kapitan tapsın, bəlkə, ona gəmidə işləmək üçün şagird lazım oldu. Bambl qapıda mister Sauyerberi ilə rastlaşdı. Bu adam – tabutdüzəldən idi.
Mister Sauyerberi ucaboy, arıq və sümüklü bir adam idi. Köhnə qara kostyum geymişdi.
Onlar yurdsuzlar evində ölənlər üçün düzəldilən tabutlar barədə söhbətə başladılar. Lakin tabutçunun fikri divardan asılmış elanda idi. Odur ki, söhbət hərlənib Oliverin üzərinə gəldi. Tabutçu dedi:
– O oğlanı özüm götürəcəyəm.
Mister Bambl tabutçunun qoluna girdi və içəri apardı. Şura üzvləri razılığa gəldilər. Qərar belə oldu ki, Oliver günü bu gün tabutçunun yanına gedəcək. Sınaq müddəti qoyulacaq. Sahibkarın ixtiyarı vardı ki, uşağı kifayət qədər işlətsin, onunla öz bildiyi kimi rəftar etsin.
Elə həmin axşam kiçik Oliveri “centlmenlərin” yanına gətirdilər. Ona deyildi ki, əgər şikayətlənmək fikrinə düşsə, yaxud yurdsuzlar evinə qayıtmaq istəsə, onu ya dəniz səfərinə göndərəcəklər, ya da vurub başını partladacaqlar. Oliverdə təşviş və həyəcanını qətiyyən büruzə vermədi. Mister Bambla əmr etdilər ki, onu götürüb aparsın.
Oliver onların düşündüyü kimi duyğusuz bir uşaq deyildi. O, çox həssas idi. Yeni iş haqda xəbəri tam sükutla qarşıladı. Şələ-küləsini yığışdırdı. Onun bütün əşyaları kiçik bir torbanın içinə yerləşdi. Papağını gözünün üstünə basıb bidlin yanına düşdü.
Mister Bambl küçədə vüqarla gedirdi. O Oliverin ümumi görünüşünə nəzər saldı və ona xas olmayan mərhəmətli bir tərzdə dedi:
– Oliver!
– Bəli, ser.
– Papağını çək alnına, başını qaldır və dik tut!
Oliver bu əmri o saat yerinə yetirdi. Başını qaldıranda onun gözlərində yaş damlaları parladı. Bu yaş damlaları yanaqlarından aşağı axırdı. Oliver nə qədər çalışırdısa da, göz yaşlarını kəsə bilmirdi.
– Belə de! – deyə mister Bambl ucadan dedi və ona acıqlı-acıqlı baxdı. – Belə de! Ömrümdə gördüyüm nanəcib və pozğun uşaqlardan, Oliver, sən…
– Yox, yox, ser! – Oliver hönkürə-hönkürə ucadan səsləndi. – Yox, yox, ser, bacararam. Axı mən hələ çox balacayam, ser. Özüm də elə… belə…
– Belə – yəni necə? – mister Bambl heyrətləndi.
– Belə də, kimsəsizəm, ser. Lap kimsəsizəm, heç kəsim yoxdur. Hamı mənə nifrət edir. Ah, ser, yalvarıram, mənə acığınız tutmasın!
Uşaq bu sözləri deyib, göz yaşları içində dönüb yanındakı yol yoldaşına baxdı.
Mister Bambl onun bu yalvarıcı baxışlarına bir qədər təəccüb etdi. Əmr etdi ki, gözünü qurulasın və yaxşı oğlan olsun. Sonra dinməzcə yoluna davam etdi.
Bidl içəri girəndə tabutçu öz haqq-hesab kitabında nə isə yazırdı. O, başını qaldırdı və dedi:
– Hə, sizsiniz, Bambl? Deməli, bu, həmin uşaqdır, elədirmi? Missis Sauyerberi, bir bura gəl, mənim əzizim.
Dükanın arxa tərəfindən ortaboy, qup-quru qurumuş, sifətindən hiyləgərlik yağan qadın gəldi.
– Əzizim, sənə yurdsuzlar evindən gələn bu oğlan haqqında danışmışdım.
Oliver baş əyib təzim etdi.
– Ah, ilahi! Nə yaman balacadır! – deyə tabutçunun arvadı səsləndi.
– Bəli, doğrudur, boydan balacadır, – mister Bambl razılaşdı və Oliverə elə baxdı ki, sanki boyunun çıxmadığına təqsirkar elə uşaq özü imiş. – Lakin böyüyəcək, missis Sauyerberi, boyu çıxacaq.
– Boyu çıxmağına çıxacaq, elədir! – deyə ledi bir qədər əsəbi cavab verdi. – Amma gərək bizim çörəkdən yesin ki, boyu da çıxsın. Bu yurdsuzlar evinin uşaqlarından hələ bir xeyir görməmişəm… Yaxşı, düş aşağı görək, sür-sümük torbası!
Tabutçunun arvadı yan tərəfdəki qapını açdı və Oliveri oradan aşağı enən pilləkənə sarı itələdi. Onu rütubətli və qaranlıq zirzəmiyə apardı. Burada çirkli paltarlı, ayaqqabıları köhnəlmiş, göy corabı yırtıq bir qız oturmuşdu. Missis Sauyerberi qıza dedi:
– Şarlott, orada Trip üçün saxlanmış soyuq ətin qalanını ver bu oğlana. Trip səhərdən evə gəlməyib. Yeməsə də, keçinər. Bu oğlan isə o qədər şıltaq deyil ki, ətdən imtina eləsin. Elədirmi, oğlan?..
“Ət” sözünü eşidəndə Oliverin gözləri parıldadı. Bütün bədəni cuşa gəlib titrədi. Suala tez təsdiqləyici cavab verdi. Bir az keçmiş qabaqdan qalma qırıntıları bir boşqabda gətirib onun qabağına qoydular.
Həmin an ona baxan olsaydı, elə düşünərdi ki, Oliveri aylarla tamamilə ac, bir tikə çörək belə vermədən saxlayıblar! Çünki Oliverə verilən o qırıntıları itin qabağına atsaydın, yeməzdi. Dəhşətli aclıqdan əzab çəkən Oliver isə acgözlüklə o qırıntıları çeynəyib yeyirdi.
Oliver yedikcə qadın dinməzcə dayanıb ona baxırdı. Həyəcan içində fikirləşirdi ki, belə getsə, gələcəkdə bu uşağın iştahası necə olacaq?
– Hə, bitirdinmi? – tabutçunun arvadı soruşdu.
Yaxınlıqda yeməyə bir şey görməyən Oliver təsdiq cavabı verdi.
– İndi dalımca gəl. Sənin yatağın piştaxtanın altındadır. Tabutların arasında yatmaqdan qorxmazsan, eləmi? Bir də ki, sənin üçün yatmağa ayrı yer yoxdur.
Oliver itaətlə öz yeni sahibinin ardınca getdi.
Oliver öz peşə yoldaşları ilə tanış olur
Tabutçunun dükanında tək qalanda Oliver lampanı götürüb dəzgahın üstünə qoydu. Qorxu ilə ətrafa göz gəzdirdi. Tabutları görəndə tükləri biz-biz oldu. Ona elə gəldi ki, indicə tabutun içindən dəhşətli bir baş qalxacaq və onun bağrını yaracaq.
Divar boyu düzülmüş tabut taxtaları əllərini ciblərinə qoymuş kabuslara bənzəyirdi. Onun yatacaq yeri isə qəbirə oxşayırdı.
Oliver özünü yalqız, kimsəsiz və bədbəxt sanırdı. Yatmaq üçün piştaxtanın altındakı dar yerə girəndə arzuladı ki, yuxuya gedəndən sonra onu elə bu tabutda aparıb qəbiristanlıqda dəfn etsinlər, qəbrin üstündə isə hündür otlar bitsin.
Səhər dükanın qapısına dəyən ayaq zərbələrinin səsi Oliveri yuxudan oyatdı.
– Qapını açın, eşidirsinizmi? – deyə kim isə qışqırırdı.
– Bu saat açıram, ser, – deyə Oliver qapının zəncirini açıb açarı burmağa başladı.
Bayırdakı adam açar yerindən soruşdu:
– Olmaya təzə oğlan sənsən, hə?
– Bəli, ser.
– Neçə yaşın var?
– On yaşım var, ser.
– İçəri girən kimi səni bir yaxşıca əzişdirəcəyəm, məhəllə küçüyü!
Bu xoş vəddən sonra bayırda fit səsi eşidildi.
Oliver belə şeyləri çox görmüşdü. Çox döyülüb-söyülmüşdü. Zavallı Oliver əlləri titrəyə-titrəyə qapını açdı.
Evin qabağındakı tirin üstündə ucaboy bir yetimxana uşağı oturmuşdu. Başqa heç kəs görünmürdü. Oliver soruşdu:
– Bağışlayın ser, qıpını döyən siz idiniz?
– Mən ayağımla çırpırdım, – deyə yetimxana uşağı cavab verdi.
– Sizə tabut lazımdır, ser?
Yetimxana uşağı bu sözü eşidib bərk qəzəbləndi. Tirin üstündən düşüb yaxın gəldi:
– Yurdsuzlar evindən gəlmiş küçük, məgər bilmirsən, mən kiməm?
– Bilmirəm, ser.
– Mən mister Noe Kleypolam, sən isə mənə tabesən. Dükanın dal qapılarını aç, tənbəl məxluq!
Oliver dal qapıları açanda səndələyib pəncərə şüşəsini sındırdı. Noe dedi: “Darıxma, cəzanı alarsan”.
Tezliklə mister Sauyerberi dükana gəldi. Onun ardınca missis Sauyerberi də gəldi. Oliver, necə ki Noe demişdi, “cəzasını aldı”.
Sonra Oliver həmin gənc centlmenlə səhər yeməyi üçün anbara endi. Anbardakı qız – Şarlott dedi:
– Ocağa yaxın otur, Noe. Ağaların səhər yeməyindən qalan yaxşı bir qaxacı sizə saxlamışam. Oliver sən də o qazanın qapağının üstündəki qırıntıları götür. Bu da sənin bir fincan çayın. Qoy yeşiyin üstünə. Orada da iç. Tələs, çünki səni tezliklə dükana çağıracaqlar.
– Eşidirsənmi, yurdsuzlar evinin küçüyü? – deyə Noe Kleypol əlavə etdi.
– Eh, Noe! – deyə Şarlott səsləndi. – Niyə imkan vermirsən ki, oğlan yeməyini sakitcə yesin?
– Onu hamı sakit buraxıb, o da sakit olub da! Nə atası, nə də anası ona maneçilik edir. Hi-hi-hi!
Şarlott bərkdən gülməyə başladı. Noe də ona qoşuldu. Onlar artıq ət qırıntılarını yeyən yazıq Oliverə nifrətlə baxırdılar.
Noe yurdsuzlar evindən gəlməmişdi, yetimxana uşağı idi. Anası paltaryuyan, atası isə əyyaş əsgər idi. Bir taxta ayaqla istefaya çıxmışdı. Məhəllə uşaqları Noeyə “yetimxana uşağı” və başqa rüsvayçı adlar verirdilər. Noe bunlara dözürdü. İndi onun işlədiyi yerə başqa bir yetim gəlmişdi. Noe bütün acığını Oliverdən çıxarmaq istəyirdi.
Üç-dörd həftə keçdi. Günlərin birində mister və missis Sauyerberilər şam edirdilər. Mister Sauyerberi arvadına dedi:
– Əzizim, səninlə bir məsələdə məsləhətləşmək istəyirəm. Tvist barəsində. Xoşsifət və yapışıqlı oğlandır. Onun sifətində qəmgin bir ifadə var. Məncə, belə kədərli görkəm dəfn mərasimlərində gözəl təəssürat yaradar.
Missis Sauyerberi bu ideyanın yeniliyinə valeh oldu.
Oliver Noenin dərsini verir
İlin xəstəlik gətirən fəsli idi. Tabuta böyük ehtiyac vardı. Qızılcadan çoxlu uşaq tələf olurdu. Belə bir halı şəhərin qoca sakinləri də xatırlamırdılar.
Oliver dəfn mərasimlərində başına lentləri dizinə qədər sallanan şlyapa qoyurdu. Onun bu görünüşü adamları kövrəldirdi. Mərasimlərdə sakit dayanıb özünü ələ almağı öyrənmişdi. Mister Sauyerberinin ona olan ümidləri özünü doğrultmuşdu.
Noe Oliverə paxıllıq edirdi. Şarlott onunla pis rəftar edirdi. Missis Sauyerberi də ona düşmən olaraq qalırdı. Oliver bu üç adamın arasında qalmışdı.
Bir dəfə Oliver və Noe həmişəki qayda ilə mətbəxə endilər ki, qoyun ətinə qonaq olsunlar. Bu vaxt Şarlottu yuxarı çağırdılar. Noe fürsətdən istifadə edib Oliveri ələ salmağa çalışdı.
– Yetimxana küçüyü, anan necədir?
– O vəfat edib. Onun haqqında artıq-əskik danışma.
– Anan nədən ölüb, yetimxana küçüyü?
– Ürək xəstəliyindən. Ona qulluq edən qoca arvadlar mənə belə deyiblər.
Bu sözləri deyəndə Oliverin gözündən yaş axmağa başladı.
– Səni belə ağlamağa vadar edən nədir, hə? Ay yetimxana küçüyü, gərək biləsən ki, …
Noe Kleypol Oliverin anası barədə pis söz işlətdi. Bu sözdən sarsılan Oliver bir də soruşdu:
– Nə dedin?
– Eşitdiyini.
Hirsindən qıpqırmızı qızaran Oliver sıçrayıb masanı və stulu aşırdı. Bir dəqiqə əvvəl fağır görünən bu oğlan indi tüğyan edirdi. O, var gücünü toplayıb mərhum anasını təhqir edən Noeyə bir yumruq ilişdirdi, onu yerə yıxıb altına aldı. Sonra boğazından yapışıb Noeni silkələməyə başladı.
Noe bağırdı:
– Şarlott! Xanım! Məni öldürmək istəyir!
Noenin qışqırtısına əvvəlcə Şarlott, sonra xanım gəldi.
– Ax, yaramaz! – deyə Şarlott Oliverin üstünə cumdu. O, kişi qədər qüvvətli idi. – Naşükür, qaniçən, iyrənc!
Şarlott Oliveri döyməyə başladı. Şarlottun yumruğu ağır idi. Missis Sauyerberi də özünü yetirib ona kömək etməyə başladı. Onlar üçlükdə Oliveri dartıb anbara saldılar. Xanım əldən düşmüş halda kresloya oturdu və gözünün yaşını tökməyə başladı.
– Ah, aman Tanrım! – deyə Şarlott qışqırıb şivən qopardı. – Noe, əzizim, tez bir stəkan su gətir! Tez ol!
– Ah, Şarlott, böyük xoşbəxtlikdir ki, o, bizim hamımızı öz yatağımızda doğramayıb!
Şarlott o saat onun sözünü təsdiq etdi:
– Bəli, elədir! Sağ qalmağımız böyük xoşbəxtlikdir, missis.
– Yazıq uşaqcığaz! – xanım şəfqətlə Noeyə baxdı. – Bəs indi nə edək? Ağanız da evdə yoxdur. O hərif elə indicə qapını vurub açacaq.
Elə bu vaxt Oliver qapıya bir təpik ilişdirdi. Şarlott dedi:
– Aman allah, missis… Bəlkə, polis çağıraq?
– Yaxud da əsgərləri, – deyə Kleypol təklif etdi.
Birdən xanımın yadına mister Bambl düşdü.
– Yox! Noe, tez ol, mister Bamblı çağır. Bıçağı götür, yolda tiyəsini yumruq dəymiş gözünün altına qoy ki, şişi çəkilsin.
Noe cəld yerindən götürüldü. Küçədə uşağın qatlama bıçağı gözünə qoyub camaatın arasından özünə yol açmasını görənlər bərk heyrət edirdilər.
Oliverin qiyamı
Noe Kleypol darvazanın ağzına çatdı. Hönkürüb ağlamaq və qorxmuş sir-sifətini daha da büzüşdürmək üçün bir dəqiqəliyə dayandı. Qapını döydü.
– Mənə mister Bambl lazımdır! Mister Bambl!
O, saxta bir həyəcan və təşvişlə qışqırırdı. Bu qışqırtı mister Bamblı özündən çıxardı.
– Ah, mister Bambl, ser! Oliver, ser… Oliver…
– Nə var? Nə olub? Yoxsa qaçıb?
– Yox, ser! Qaçmayıb, ser! O, cani imiş, ser! İstəyirdi məni öldürsün. Sonra Şarlottu öldürmək istəyirdi. Evin xanımını da öldürmək istəyirdi.
Noe ilanbalığı kimi qıvrılmağa başladı. Bununla göstərmək istəyirdi ki, çox ciddi zədələnmişdir. O, istəyirdi ki, həyətdə gəzən ağ jiletli adamın da diqqətini özünə cəlb etsin. Ağ jiletli adam onu gördü və soruşdu ki, bu yaramaz uşaq niyə ulayır?
– Tvist adlı o uşaq bunu, az qala, öldürürmüş, ser.
Ağ jiletli adam quruyub qaldı və dedi:
– Lənət şeytana! Mən bilirdim ki, belə də olacaq! O uşağın ömrü gec-tez dar ağacında qurtaracaq!
– O hələ istəyirmiş ki, qulluqçunu da öldürsün, ser! – deyə mister Bambl əlavə etdi.
– Hələ öz xanımını da öldürmək istəyirdi, – deyə Kleypol da üstünü düzəltdi.
– Bayaq deyirdin ki, öz ağasını da öldürmək istəyirmiş, hə, Noe? – deyə mister Bambl birini də artırdı.
– Yox, ağa evdə yoxdur, – deyə Noe cavab verdi. – Amma Oliver deyirdi ki, onu da öldürəcək!
Ağ jiletli centlmen təəccüblə soruşdu:
– Necə? Deyirdi ki, öldürəcək?
– Bəli, ser. Xanım istəyir ki, mister Bambl gəlsin və o yaramazı kötəkləsin.
Ağ jiletli adam Noenin başını sığallayıb dedi:
– Sən yaxşı uşaqsan. Al sənə bir penni verim. Bambl, öz əl ağacınızla oraya gedin. Ona yazığınız gəlməsin, o yaramaza aman verməyin, Bambl.
Mister Bambl kötək üçün hazırlanmış əl ağacını götürdü və dedi:
– Aman verməyəcəyəm, ser. Buna əmin olun.
Ağ jiletli centlmen əlavə etdi:
– Bədəni göyərməsə, ondan heç nə çıxmaz.
Dükandakı vəziyyət dəyişməmişdi. Oliver hələ də anbarın qapısını içəridən təpikləyirdi.
Bambl alçaq, lakin zəhmli səslə dedi:
– Oliver!
– Məni buraxın! – deyə Oliver anbardan səsləndi.
– Sən mənim səsimi tanıyırsanmı, Oliver?
– Bəli, tanıyıram.
– Bəs qorxub titrəmirsən?
– Xeyr, – deyə Oliver cəsarətlə cavab verdi.
Bu cavab mister Bamblı əməlli-başlı sarsıtdı. Qapıdan geri çəkildi. Heyrətlə ətrafındakılara baxdı. Missis Sauyerberi dedi:
– Ah, mister Bambl, yəqin, onun ağlı başından çıxıb. Yoxsa sizinlə bu cür danışmağa cəsarət etməzdi.
– Bu dəlilik deyil, missis. Bu – ətdəndir.
– Deyirsiniz nədəndir?
– Ətdən, missis, ətdən! Siz onu çox yedirdirsiniz. Təkcə bir horranın ümidinə qalsaydı, belə iş baş verməzdi.
Xanım dindar bir adam kimi başını qaldırıb tavana baxdı:
– Ah, aman Tanrım! Bu da bizim səxavətli olmağımızın nəticəsi!
Onun səxavəti bunda idi ki, tör-töküntüləri, heç kəsin yeməyəcəyi qırıntıları Oliverin qabağına tökməyə xəsislik etmirdi.
Mister Bambl isə öz tövsiyyələrini verməyə davam edirdi:
– Ona şagirdlik müddəti qurtarana qədər yalnız horra vermək lazımdır, missis Sauyerberi.
Bu böhranlı dəqiqələrdə ağa gəlib çıxdı. Arvadı, Şarlott və Noe birinin üstünə beşini qoyub ona danışdılar. Mister Sauyerberi anbarın qapısını açdı. Şagirdinin yaxasından yapışıb bayıra çıxardı.
Oliverin paltarı tikə-tikə olmuşdu, saçları pırtlaşıq, üz-gözü göyərmişdi. Amma gözləri alışıb-yanırdı. O, qorxunc bir nəzərlə Noeyə baxdı.
– Daha sözüm yoxdur, – deyib mister Sauyerberi Oliveri silkələdi və bir şapalağa qonaq elədi.
– O, mənim anamı söyürdü, – deyə Oliver cavab verdi.
– Nə olsun ki, söyüb? Çox böyük iş olub! Sənin anan barədə nə deyibsə, yerində deyib. Anan elə o cür sözlərə layiqdir! – missis Sauyerberi çığırdı.
– Yox, layiq deyildir! – deyə Oliver cavab verdi.
– Yox, layiqdir, – deyə missis Sauyerberi bir də təkrar etdi.
– Bu, yalandır! – deyə Oliver qışqırdı. – Yalandır!
Missis Sauyerberinin durmadan ağladığını görən ağası Oliveri elə kötəklədi ki, nəhayət, arvadını razı saldı. Mister Bamblın əl ağacına isə ehtiyac qalmadı.
Axşama qədər Oliver anbarda qaldı. Axşam missis Sauyerberi gəlib qapının dalından onun anası barədə yenə xoşagəlməz sözlər dedi. Noe və Şarlott da tez-tez gəlib ona atmacalı sözlər deyirdilər. Sonra missis Sauyerberi ona yuxarı qalxmağı və öz miskin yatağına getməyi əmr etdi.
Oliver qaranlıq dükanda oturub düşünürdü. Anasını təhqir edəni döydüyü üçün qəlbi iftixar hissi ilə dolmuşdu. Onu heç kəs görmür və eşitmirdi. O, diz çöküb ağladı.
Soyuq və qaranlıq bir gecə idi. Oliver şam işığında əşyalarını səssizcə yığıb bağlama düzəltdi. Skamyada oturub səhərin açılmasını gözlədi. Hava işıqlaşanda küçəyə çıxdı.
Oliver mister Bamblın onu fermadan gətirdiyi yolu yaxşı xatırlayırdı. Həmin yolu tutub irəlilədi. Bir azdan gəlib fermanın böyrünə çıxdı. Deyəsən, hamı yuxuda idi. Oliver dayandı və bağa boylandı. Birdən gördü ki, uşaqlardan kim isə orada ləki təmizləyir. Oliver onu tanıdı. Bu uşaq onun əvvəlki yoldaşlarından idi.
Uşaq onu görən kimi qapıya – Oliverə sarı qaçdı.
– Səs salma, Dik! Yatağından qalxan var?
– Məndən başqa, heç kəs.
– Dik, məni gördüyünü heç kəsə demə. Mən qaçmışam. Məni döyür və incidirdilər. Qərara gəlmişəm ki, səadətimi başqa yerdə axtarım. Sən nə yaman saralmısan, Dik!
– Doktor deyirdi ki, öləcəyəm. Özüm eşitdim, – deyə uşaq ötəri gülümsəyib cavab verdi. – Çox şadam ki, səni gördüm. Amma vaxt itirmə, çıx get!
– Yox, mən səninlə vidalaşmaq istəyirəm. Biz yenə görüşəcəyik, Dik. Bilirəm ki, görüşəcəyik. Sən sağalacaqsan, xoşbəxt olacaqsan!
– Ümidim var, amma öləndən sonra. Mən bilirəm, doktor haqlıdır, Oliver. Çünki yuxuda həmişə göyləri, mələkləri, heç vaxt görmədiyim xeyirxah insanları görürəm. Məni öp, – deyə oğlan alçaq qapının üstünə dırmaşdı və zəif əllərini Oliverin boynuna doladı. – Əlvida, dostum, Tanrı sənə yar olsun!
Oliver ömründə ilk dəfə idi ki, ona ünvanlanan xeyir-dua eşidirdi. O, bu xeyir-duanı heç vaxt unutmadı.
Oliver Londona yollanır
Oliver çəpərlərə qısıla-qısıla qaçaraq gəlib böyük yola çıxdı. O qorxurdu ki, onu təqib edib tutarlar.
Nəhayət, dincəlmək üçün bir dirəyin yanında oturdu. Dirəyin üstünə iri hərflərlə yazılmışdı ki, buradan Londona yetmiş mil məsafə var. Bu yazı onda qəribə fikir oyatdı. London!.. Əzəmətli, böyük şəhər!.. Mister Bambl onu orada tapa bilməz…
Onun bağlamasında bir parça çörək, cod köynək və iki cüt corab vardı. Bundan əlavə, cibində bir penni pulu vardı. Bu pulu bir dəfn mərasimindən sonra ona ağası bəxşiş vermişdi. Çünki o dəfndə Oliver xüsusilə fərqlənmişdi. O, bu pulla uzun yolu necə gedəcəyini düşündü.
Həmin gün Oliver iyirmi mil getdi. Bu müddətdə quru çörək qabığından və yolüstü evlərdən xahişlə alıb içdiyi sudan başqa dilinə bir şey dəymədi.
Qaranlıq düşəndə yol kənarındakı biçənəyə döndü. Ot tayalarının birinə girib yatmağı qət etdi. Külək çöldə yaman bərk vıyıldayırdı. Oliver üşüyürdü. O, ac və yorğun idi.
Səhər qalxanda soyuqdan bədəni qurumuşdu. Bir yandan da aclıq onu əldən salmışdı. Gün ərzində on iki mil gedə bildi. Qıçları sızıldayırdı. Oliver o gecəni də soyuq bir yerdə keçirdi. Səhər ayaqlarını güclə sürüyürdü.
Oliver kəndlərdə vurulmuş iri lövhələrə tez-tez rast gəlirdi. Lövhələrin üzərində dilənçilik edənlərin həbsxanaya düşəcəyi yazılmışdı. Bu yazıları görəndə Oliver çox qorxurdu.
Bəzən kəndlərdə mehmanxanaların qabağında dayanıb qəmli baxışları ilə ora girib-çıxanlara baxırdı. Mehmanxana sahibləri düşünürdülər ki, bu uşaq nə isə oğurlamaq istəyir. Odur ki, onu qovurdular. Kiminsə evinin önündə dayanıb bir şey istəyəndə itləri üstünə salardılar.
Ac olduğu üçün tamam taqətdən düşmüşdü. Belə getsə, ölüb yolda qalacaqdı. Ən acınacaqlı vaxtında Oliver yolunun üstündə olan qarovulxanada rəhmdil bir gözətçiyə və şəfqətli qoca bir lediyə rast gəldi. Gözətçi onun qarnını pendir-çörəklə doyurdu.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/charlz-dikkens/oliver-tvistin-mac-ralari-68289724/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi
2
şillinq – Böyük Britaniyada XVI əsrdən başlayaraq 1966-cı ilə qədər dövriyyədə olan pul vahidi. 20 şillinq 1 funt sterlinqə bərabər idi.
Чарльз Диккенс
Тип: электронная книга
Жанр: Литература 19 века
Язык: на азербайджанском языке
Издательство: Altun Kitab / Алтын Китаб
Дата публикации: 17.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Oliver Tvistin macəraları, электронная книга автора Чарльз Диккенс на азербайджанском языке, в жанре литература 19 века