Главная страница | Литература 20 века | Hekayələr

Hekayələr
Səməd Behrəngi
Hekayə ustaları
Bu kitabda dünya uşaq ədəbiyyatının tanınmış simalardan biri Səməd Behrənginin ilk baxışdan uşaqlara ünvanlanmış, əslində isə ciddi sətiraltı mənalarla zəngi olan, beləcə, böyükləri də dərindən düşündürən əsərləri toplanıb.

Səməd Behrəngi
Seçmə hekayələr

BALACA QARA BALIQ
Çillə axşamı idi. Qoca Balıq dəryanın dibində nəvə-nəticələrini ətrafına toplayıb onlara nağıl danışırdı:
− Biri var idi, biri yox idi, bir Balaca Qara Balıq var idi. O, anası ilə birlikdə kiçik bir arxda yaşayırdı. Arxın suyu dərəyə axırdı. Balaca Qara Balıqla anasının bir qara daşın dalında, yosunların arasında evləri var idi. Ana və bala səhərdən axşama qədər bir-birinin dalına düşüb üzür, hərdən başqa balıqlara qoşulub sürətlə balaca bir yerdə gəzişir və geri qayıdırdılar. Qara Balıq anasının bircəsi idi.
Bir neçə gün idi fikrə dalır, az danışırdı. Könülsüz və tənbəl-tənbəl otərəf-butərəfə gedir, geri qayıdırdı. Çox vaxt anasından xeyli geri qalırdı. Anası əvvəlcə elə bilirdi ki, balasının, sadəcə, kefi yoxdur, bu kefsizlik tezliklə keçib-gedəcəkdir. Lakin… Demə, Balaca Balığın dərdi var imiş…
Bir gün səhər tezdən, günəş doğmamış, Balaca Balıq anasını yuxudan oyadıb:
− Anacan, − dedi, − sənə bir neçə kəlmə sözüm var.
− Eh, sən də vaxt tapdın! Danışmağı sonraya saxla. Yaxşı olar ki, gəzməyə çıxaq, − deyə Ana Balıq gözlərini ovuşdurdu və əsnədi.
− Yox, anacan, mən daha belə gəzməyi istəmirəm. Gərək burdan gedəm, − deyə Balaca Balıq etiraz etdi.
Anası heyrətlə ona baxıb soruşdu:
− Doğrudan, getmək istəyirsən?
− Bəli, anacan, hökmən getməliyəm!
− Axı bu alaqaranlıqda hara getmək istəyirsən?
− İstəyirəm, gedim görüm, arx harada qurtarır. Bilirsənmi, anacan, uzun müddətdir fikirləşirəm, görəsən, arx harada qurtarır? Lakin indiyə qədər bir nəticəyə gələ bilməmişəm. Dünən gecədən gözümü yummayıb hər şeyi götür-qoy etmişəm. Belə qərara gəlmişəm ki, özüm gedib arxın qurtaracağını tapım. Bilmək istəyirəm başqa yerlərdə nə var, nə yox…
− Mən də uşaq olanda belə fikirlərə düşmüşəm, bala can! Arxın nə əvvəli var, nə sonu. Elə gördüyün nə varsa odur. Arx həmişə axır və qurtarmır.
− Yox, anacan, belə deyil. Hər şeyin bir sonu var; məsələn, gecə sona çatır, həftə, ay, il… Məgər bunların sonu olmur?
Balaca Qara Balığın qızışdığını və dil ağıza qoymayıb danışdığını görən Ana Balıq dedi:
− Boş sözləri bir kənara qoy, dur gəzməyə çıxaq. İndi danışmaq yox, gəzib-dolanmaq vaxtıdır.
− Yox, ana, mən belə gəzintilərdən yorulmuşam. Burdan uzaqlaşmaq və başqa yerlərdə nələr olduğunu bilmək istəyirəm. Birdən elə bilərsən bunları mənə kimsə öyrədib, yox, ana, çoxdan bu fikrə düşmüşəm. Əlbəttə, ondan-bundan çox şeylər öyrənmişəm; məsələn, bunu başa düşmüşəm ki, balıqların çoxu həyatlarını boş-boşuna keçirdiklərindən gileylənir. Daim ah-uf edir, hər şeydən şikayətlənirlər. Bilmək istəyirəm görüm həyat elə bir qarış yerdə oyan-buyana gedib qayıtmaqdanmı, qocalıb heç nə görməməkdənmi ibarətdir, yoxsa başqa dünyalar da mövcuddur?
− Balaca, dəli olubsan? Dünya! Dünya! O başqa dünya nə deməkdir? Dünya elə həmin dünyadır ki, biz yaşayırıq, həyat da elə gördüyün yaşayışdan ibarətdir!
Bu zaman iri bir balıq onların evinə yaxınlaşdı:
− Qonşu, − dedi, − uşaqla nəyin üstündə belə höcətləşirsən? Deyəsən, bu gün gəzmək fikriniz yoxdur?
Ana Balıq qonşunun səsini eşidib cavab verdi:
− Gör zəmanə necə dəyişib?! Uşaqlar öz analarına cip-cip öyrətməyə başlayıblar.
− Necə məgər? − deyə qonşu iri Balıq soruşdu.
− Gör bu cırtdan haralara getmək istəyir?! Hey deyir ki, istəyirəm gedim görüm dünyada nələr olur? Nə bilim, axmaq-axmaq sözlər!
Qonşu iri Balıq:
− Balaca, − dedi, − de görüm sən nə vaxtdan belə filosof və alim olubsan ki, bizim xəbərimiz yoxdur?
Balaca Balıq dedi:
− Xanım, mən bilmirəm siz alim, filosof nəyə deyirsiniz? Hər gün təkrar olunan cansıxıcı gəzintilərdən cana doymuşam. Daha bu yorucu həyatı davam etdirmək istəmirəm. İstəmirəm ki, bir də gözümü açanda görüm sizin kimi qocalmışam, özü də göz-qulaqları bağlı balıqlar kimi qalmışam.
Qonşu Balıq:
− Vay, − dedi, − gör bir nələr danışır?!
Ana Balıq dilləndi:
− Heç düşünməzdim ki, vur-tut bircə uşağım ola, o da belə çıxa! Bilmirəm, balamın qulağını kim doldurub…
Balaca Balıq dedi:
− Heç kəs mənim qulağımı doldurmayıb. Anlamaq üçün mənim özümün ağlım, görmək üçün gözüm var!
Qonşu Balıq Balaca Balığın anasına dedi:
− Bacı, o pıç-pıç danışan İlbiz yadındadırmı?
− Yaxşı yadıma saldın, yadımdadır! Tez-tez uşağımın yanına gələrdi. Görüm onu gorbagor olsun!
Balaca Balıq dedi:
− Bəsdir, ana! O mənim dostum idi!
− Balıqla İlbizin dostluğunu eşitməmişdik, bunu da eşitdik!
Balaca Balıq:
− Mən də balıqla İlbizin düşmənçiliyini eşitməmişdim! Fəqət siz o biçarənin başını yediniz! − dedi.
Qonşu dilləndi:
− Bu, keçmişin söhbətidir.
− Keçmişi siz özünüz yada saldınız!
Anası dedi:
− Elə ölməli idi! Məgər oturub-durub nələr danışdıqları yadından çıxıb?!
− Onda məni də öldürün! Çünki mən də onun dediklərini deyirəm, − deyə Balaca Balıq gileyləndi.
Axır ki, nə başınızı ağrıdım, səs-küyün sədası başqa balıqları da oraya çəkib gətirdi. Balaca Balığın sözləri hamını əsəbiləşdirmişdi. Qoca balıqlar bir-bir söhbətə qarışıb Balaca Balığa acıqlandılar:
− Elə düşünürsən ki, sənə rəhm edərik?!
− Bir qulaqburması bəsdir!
Balaca Qara Balığın anası onlara üz vermədi:
− Kənara çəkilin! Uşağa toxunmayın!
Bu zaman balıqlardan bir başqası Balaca Balığın anasına dedi:
− Xanım, uşağa lazımi tərbiyə vermədiyin üçün əzab çəkməlisən!
Qonşu Balıq sözə başladı:
− Sizinlə qonşu olduğuma görə xəcalət çəkirəm!
Başqa bir balıq dilləndi:
− Nə qədər ki bu məlunun işi… Göndərək qoca İlbizin yanına.
Balıqlar Balaca Balığı tutmaq istədilər. Dostları onu təhlükədən uzaqlaşdırdılar. Anası baş-gözünə döyür, ağlayır və deyirdi:
− Allah, sən saxla! Uşağım əlimdən gedir. Nə edim? Başıma haranın daşını töküm?
Balaca Balıq dedi:
− Anacan, mənim üçün ağlama, geridə qalmış bu qoca balıqların halına ağla.
Balıqlar yerbəyerdən çığırdılar:
− Təhqir eləmə!
− Get! Sonra peşman olsan, daha bizdən incimə!
− Bunlar cavanlıq əlamətidir. Getmə!
− Buraların nəyi pisdir?!
− Başqa dünya yoxdur! Dünya elə gördüyün bu dünyadan ibarətdir. Qayıt!
− Ağlını başına yığıb getməkdən imtina etsən, onda bilərik ki, doğrudan da, başa düşən bir balıqsan!
− Biz sənə öyrəşmişik, getmə!
Ana Balıq doluxsunaraq dilləndi:
− Mənə rəhmin gəlsin, bala! Getmə! Getmə!
Balaca Balıq onların dediklərinə etina etmədən uzaqlaşdı. Yaşıdlarından bir neçəsi onu arxın gölməçəyə tökülən yerinə qədər ötürüb geri döndü. Balaca Balıq dostlarından ayrılarkən dedi:
− Görüşənə qədər, dostlar! Məni unutmayın!
Dostlar:
− Heç unudarıqmı? Sən bizi qəflət yuxusundan oyatdın. Bizə elə şeylər öyrətdin ki, heç yuxumuza da girməzdi. Görüşənə qədər, ağıllı və cəsur dost! − dedilər.
Balaca Balıq şırrannan aşağı sürüşüb arxa nisbətən suyu çox olan gölməçəyə düşdü. Əvvəlcə özünü itirdi. Sonra üzməyə və gölməçədə dolaşmağa başladı. Balaca Balıq bu vaxtadək bu qədər suyun bir yerə yığışdığını görməmişdi. Suda minlərlə çömçəquyruq gəzişirdi. Balaca Balığı görən kimi onu məsxərəyə qoydular:
− Bir bunun təhər-tövrünə bax! Sən nə məxluqsan?!
Balaca Balıq ani olaraq fikirləşib:
− Xahiş edirəm, təhqirə keçməyin, − dedi, − mənim adım Balaca Balıqdır. Siz də adınızı deyin, tanış olaq!
Onlardan biri dedi:
− Biz bir-birimizi "Çömçəquyruq" çağırırıq.
O biriləri yerbəyerdən dedilər:
− Əslimiz, nəcabətimiz var.
− Dünyada bizdən gözəli tapılmaz! Sənin kimi yöndəmsiz deyilik!
Balaca Balıq onlara belə cavab verdi:
− Sizin bu qədər özündənrazı olduğunuzu bilmirdim. Amma nadanlıq üzündən belə danışdığınız üçün sizi bağışlayıram.
Çömçəquyruqlar səsləndilər:
− Deməli, biz nadanıq?
− Nadan olmasaydınız, anlayardınız ki, hər kəsə öz təhər-tövrü xoşdur. Allaha şükür, sizin heç adınız da özünüzünkü deyil.
Çömçəquyruqlar əvvəl əsəbiləşdilər. Sonra Balaca Balığın haqlı olduğunu görüb sözlərini dəyişdilər.
− Sən özünü nahaq yerə yorursan, − dedilər, − biz səhərdən axşama qədər dünyanı gəzirik, lakin özümüzdən, ata-anamızdan, saysız-hesabsız balaca qurdlardan, böcəklərdən başqa heç kəsi görmürük.
Balaca Balıq soruşdu:
− Siz ki gölməçədən qırağa çıxa bilmirsiniz, dünyanı gəzib-dolanmaqdan necə dəm vura bilərsiniz?
Çömçəquyruqlar təəccübləndilər:
− Məgər gölməçədən başqa da özgə dünya var?
− Bəs necə? Özünüz fikirləşin, görün yaşadığınız su haradan axıb və sudan kənarda nələr var?
− Sudan qıraqda da yer olar? Biz indiyə qədər sudan başqa heç yeri görməmişik. Ha-ha-ha! Sən dəli olubsan, nədir?!
Balaca Qara Balığı da gülmək tutdu. Fikirləşdi ki, çömçəquyruqları başa salmadan çıxıb getsin. Sonra belə qərara gəldi ki,onların anaları ilə də bir-iki kəlmə danışsın:
− Ananız haradadır?
Bu zaman Qurbağanın gur səsi onu diksindirdi. Qurbağa gölməçənin qırağındakı, iri daşın üstündə oturmuşdu. Suya baş vurdu, gəlib Balığın qarşısında dayandı:
− Mən buradayam, − dedi, − qulluq?!
− Möhtərəm xanım, salam!
− Ey əsil-nəcabətsiz vücud! Nə əllaməlik edirsən? Bunları uşaq görüb axmaq-axmaq danışırsan? Bir belə ömür eləmişəm, görmüşəm ki, dünya elə bu gölməçədən ibarətdir. Yaxşı olar ki, işinin dalısınca gedəsən, mənim uşaqlarımı yoldan çıxarmayasan.
− Yuz il də ömür eləsən, yenə geri qalmış, nadan Qurbağa kimi qalacaqsan!
Qurbağa hirsləndi və Balaca Qara Balığın üstünə cumdu. Bu zaman gölməçənin dibi bir-birinə qarışdı. Balaca Balıq aldığı təkandan dığırlandı, özünü dərədən axan enli arxda gördü. Dərə əyri-üyrü idi. Dağın başından baxanda dərənin suyunu enli, ağ ipə oxşatmaq olardı. Dərənin bir yerində dağdan qopub arxa düşmüş iri bir daş suyu iki yerə bölürdü. İri bir kərtənkələ də qarnını daşa söykəmişdi. Günəşin hərarətindən ləzzət alır, suyun təkində ovladığı qurbağanı yeyən iri, yumru xərçəngə tamaşa edirdi. Elə bu an oradan üzüb keçmək istəyən Balaca Balığın gözləri xərçəngə sataşdı. O, bərk qorxdu və uzaqdan xərçəngə salam verdi. Xərçəng Balaca Balığı görüncə:
− Nə ədəbli Balıqsan, − dedi, − gəl qabağa. Balaca, gabağa gəl!
Balaca Balıq:
− Mən dünyanı gəzməyə gedirəm, − deyə Xərçəngə cavab verdi, − cənabınızın yeminə çevrilmək istəmirəm!
− Niyə belə bədbinsən, qorxaqsan, Balaca Balıq?
− Nə bədbinəm, nə də qorxaq. Gördüklərimi deyirəm.
− Çox yaxşı, indi de görüm gözlərin nə gördü və ağlın nə kəsdi ki, səni ovlayacağımı xəyala gətirdin?
− Özünü bilməzliyə vurma!
− Bilirəm, Qurbağanın hərəkətlərinə işarə edirsən. Lap uşaqsanmış ki, baba! Qurbağalarla aram olmadığı üçün onları ovlayıram. Onlar elə xəyal edirlər ki, dünyanın yeganə məxluqlarıdır və hamıdan xoşbəxtdirlər. İstəyirəm onları başa salam ki, dünya kimin əlindədir. Sən isə qorxma, qadası! Gəl qabağa. Qorxma, gəl!
Xərçəng bu sözləri deyib yanlarını basa-basa Balaca Balığa sarı yeridi. Xərçəng elə gülməli yeriyirdi ki, Balığı özündən asılı olmayaraq gülmək tutdu.
− Ay yazıq, − dedi, − sən heç yeriməyi də bacarmırsan. Haradan bilirsən dünya kimin əlindədir?!
Balaca Balıq Xərçəngdən aralandı. Bu zaman suyun üzərinə kölgə düşdü. Gözlənilməz zərbədən xərçəng səndələyə-səndələyə suyun dibinə batdı. Xərçəngin bu halını görən Kərtənkələni gülmək elə tutdu ki, az qaldı sürüşüb suya düşsün. Xərçəng isə artıq suyun üzünə çıxa bilmədi.
Balaca Balıq gördü ki, suyun kənarında balaca bir çoban dayanıb, ona və Xərçəngə tamaşa edir. Qoyun-keçi sürüsü də suya yaxınlaşdı. "Mə-ə! Bə-ə!" səsləri dərəni başına götürdü.
Balaca Balıq sürü su içib qurtarana qədər gözlədi. Sürü gedəndən sonra kərtənkələni səsləyib:
− Kərtənkələcan, − dedi, − mən arxın qurtaracağını axtarmağa gedən Balaca Qara Balığam. Sən bilikli, zəkalı heyvansan. Buna görə də səndən bəzi şeylər soruşmaq istəyirəm.
− Xətrin hər nə istəyir, soruş.
− Yolda məni Nərə balıqla, Saqqa quşu ilə, Balıqudan quşla çox qorxudublar. Bunlar haqqında bir şey bilirsənsə, mənə de!
Kərtənkələ dedi:
− Nərə balıqlar və Balıqudanlar bu tərəflərdə tapılmazlar. Xüsusilə Nərə balıqlar. Çünki onlar dənizdə yaşayır. Lakin Saqqa quşuna elə bu həndəvərdə rast gəlmək olar. Çalış aldanıb kisəsinin içərisinə girməyəsən.
− Kisə nədir? − Balaca Balıq onun sözünü kəsib soruşdu.
− Saqqa quşunun boğazının altında xeyli sututan kisə var. Bəzən təcrübəsiz, xam balıqlar suda üzən quşun kisəsinə girib birbaşa qarnına gedirlər. Saqqa quşu tox olanda balıqları kisəsində ehtiyat saxlayır.
− Deməli, onun qarnına gedəndən sonra xilas olmaq üçün çarə yolu yoxdur?
− Yoxdur. Kisəni parçalamaqdan başqa heç bir yol yoxdur. Sənə bir xəncər verərəm. Saqqa quşunun çənginə düşəndə dediyim kimi edərsən.
Kərtənkələ qayadakı yarığa sürünüb xəncərlə qayıtdı. Balaca Balıq xəncəri alıb dedi:
− Kərtənkələ, sən çox mehribansan, bilmirəm sənə necə təşəkkür edim?
− Canım, təşəkkür nəyə lazımdır, mənim belə xəncərim çoxdur, sənin kimi ağıllı balıqlara bağışlayıram.
− Məgər məndən əvvəl də buradan keçən olub?
− Çoxları keçib. İndi onlar özləri üçün böyük dəstə düzəldiblər…
Kərtənkələ bunları deyib qulağını daşdakı yarığa dayadı:
− Di sağ ol, − dedi, − balalarım yuxudan ayıldığı üçün getməliyəm.
Kərtənkələ yarığa girdi. Balaca Balıq isə çarəsiz qalıb yola düşdü. Hey öz-özünə sual verirdi: "Doğrudanmı, arx dənizə tökülür? Saqqa quşunun gücü elə mənə çatsın?! Balıqudan quşun bizimlə nə düşmənçiliyi var?"
Balaca Balıq üzə-üzə gedir və fikirləşirdi. Yolboyu təzə şeylər görür, öyrənirdi. Şəlalənin başı üstə axmasından həzz alır, yenidən üzürdü. Kürəyində günəşin hərarətini hiss edir və möhkəmlənirdi.
O, sonra elə bir yerə çatdı ki, burada dərə enlənir, su isə kolluqların arasından axıb gedirdi. Balaca Balıq suyun çoxalmasından ləzzət alırdı. Xeyli gedəndən sonra o, çoxlu balığa rast gəldi. Anasından ayrılandan bəri balıq görməmişdi. Bir neçə Rizə balıq onu dövrəyə aldı və soruşdu:
− Elə bil qəribsiniz?
− Bəli, qəribəm. Uzaq yerdən gəlirəm.
Rizə balıqlar dedilər:
− Hara getmək fikrindəsən?
− Arxın qurtardığı yeri tapmağa gedirəm.
− Hansı arxın?
− İçində üzdüyüm arxın.
− Biz buna arx yox, çay deyirik.
Balaca Qara Balıq heç nə demədi. Rizə balıqlardan biri dilləndi:
− Xəbərin var ki, Saqqa quşu yolu kəsib?
− Xəbərim var, bilirəm…
Başqa bir Rizə balıq soruşdu:
− Onu da bilirsən ki, Saqqa quşunun nə geniş kisəsi var?
− Onu da bilirəm.
− Bunları bilə-bilə yenə getmək fikrindəsən?
− Bəli, bütün bunları bilirəm və getməliyəm.
Balıqlar arasında səs yayıldı ki, uzaq yollardan gəlmiş Balaca Qara Balıq çayın qurtaracağını tapmaq istəyir və Saqqa quşundan da qorxmur.
Rizə balıqlardan bir neçəsi Balaca Qara Balıqla getmək istədi, lakin böyüklərin qorxusundan səslərini çıxarmadılar. Hətta onların bir neçəsi Balaca Qara Balığa yanaşıb qımıldandı.
− Saqqa quşu olmasaydı, biz də səninlə gedərdik…
Çayın qırağında bir kənd vardı. Kəndin qadınları və qızları çayın içində qab-qacaq və paltar yuyurdular. Balaca Balıq onların səs-küyünə bir xeyli qulaq asdı və uşaqların islanmış bədənlərinə tamaşa etdi, sonra yola düzəldi. O qədər getdi ki, axşam oldu. Balaca bir daşın altına girib yatdı. Gecəyarı ayıldı və gördü ki, Ay suya düşüb, hər yeri işıqlandırır.
Balaca Balıq Ayı çox istəyirdi. Gecələr Ay suya düşəndə yuvadan çıxıb onunla bir neçə kəlmə danışmaq həsrətində idi. Lakin hər dəfə anası ayılıb onu yuvasına dartar və yenidən yatırdardı. Bu dəfə Balaca Balıq Ayın qarşısına çıxdı:
− Salam, ey mənim göyçək Ayım!
Ay da Balaca Qara Balığı mehribanlıqla qarşıladı:
− Salam, mənim Balaca Qara Balığım! Sən hara, bura hara?
− Dünyanı səyahətə çıxmışam.
− Dünya çox böyükdür, sən hər yeri gəzə bilməzsən.
− Eybi yoxdur, bacardığım yerə qədər gedəcəyəm.
− Ürəyim çox istəyirdi ki, səhərə qədər yanında qalam, lakin böyük bir qara bulud mənə tərəf gəlir. Qorxuram işığımın qarşısını kəsə.
− Ey qəşəng Ay, sənin işığını çox sevirəm. Ürəyim istəyir ki, nurun həmişə yoluma işıq saçsın.
− Mənim Balığım, düzünü axtarsan, mənim işığım yoxdur, işığı mənə Günəş verir, mən də onu Yerə saçıram. Bilirsənmi ki, adamlar yaxın gələcəkdə uçmaq, gəlib mənim üzərimə düşmək arzusundadırlar?
− Bu mümkün deyil!
− Doğrudur, bu çox çətin işdir, ancaq insan öz istədiyinə…
Ay sözünü bitirə bilmədi. Qara bulud gəlib onun üzünü örtdü, yerə qaranlıq çökdü. Qara Balıq yenə tək-tənha qaldı. Bir neçə dəqiqə heyrət içərisində qaranlığa baxdı. Sonra daşın altına çəkilib yatdı… Sübh tezdən ayılanda başının üstündə pıç-pıçla danışan bir neçə Rizə balıq gördü. Onlar Qara Balığın yuxudan ayıldığını görüb dedilər:
− Sabahın xeyir!
Qara Balıq onları tanıdı:
− Sabahınız xeyir olsun! − dedi. − Nəhayət, ardımca gəlib mən deyən yola düşdünüz?
Rizə balıqlardan biri:
− Bəli, − dedi, − ancaq hələ də qorxu canımızdan çıxmayıb.
Bir başqa balıq:
− Saqqa quşunun fikri bizi rahat buraxmır, − deyə dilləndi.
Balaca Qara Balıq:
− Siz çox fikirləşirsiniz. Hər şeyi fikirləşmək, özü də birdəfəyə fikirləşmək doğru deyil. Yola düşən kimi qorxu bizi tərk edəcək, − deyə cavab verdi.
Birlikdə yola düşmək istədilər. Gördülər ki, dövrələrindəki su yuxarı qalxdı, başları üzərinə örtük çəkildi. Hər yer qaranlıqlaşdı, qaçmağa imkan qalmadı. Balaca Qara Balıq o saat başa düşdü ki, Saqqa quşunun kisəsinə düşübdür.
Balaca Qara Balıq dedi:
− Dostlar, biz Saqqa quşunun kisəsinə düşmüşük, lakin xilas olmaq üçün yol var.
Rizə balıqlar ağlayıb ah-zar etməyə başladılar.
− Artıq bizim qaçmağa yolumuz yoxdur! Təqsir səndədir. Bizi yoldan çıxardın!
− İndi bizim hamımızı "qurt" eləyib udacaq. İşimiz bitdi.
Qorxunc bir qəhqəhə səsi eşidildi. Bu, Saqqa quşu idi, gülürdü və gülə-gülə deyirdi:
− Rizə balıqlar necə də girimə keçib! Ha! Ha! Ha! Ha! Sizin halınıza yanıram, heç ürəyim gəlmir sizi "qurt" eləyib udum. Ha! Ha! Ha! Ha!
Rizə balıqlar yalvarmağa başladılar:
− Həzrəti-ağayi Saqqa quşu, sənin tərifini çoxdan eşitmişik, lütf edib mübarək dimdiyinizi bir qədər aralasaydınız, buradan xilas olub mübarək vücudunuza duaçı olardıq.
Saqqa quşu dedi:
− Mən hələ bu saat sizi "qurt" eləyib udmaq fikrində deyiləm. Kisəmdə ehtiyat balıqlar var, bir qarnımın altına baxın.
Kisənin aşağı hissəsində iylənmiş bir neçə Rizə balıq var idi.
Rizə balıqlar bir səslə dedilər:
− Həzrəti-ağayi Saqqa quşu, bizim günahımız yoxdur, bu Balaca Qara Balıq bizi yoldan çıxarıb…
Balaca Balıq:
− Qorxaqlar! − dedi. – Siz elə xəyal edirsiniz ki, yalvarmaqla bu hiyləgər rəhmdillik edib sizi buraxacaq?
Rizə balıqlar qorxuya düşüb dedilər:
− Heç nə danışdığını da bilmirsən. İndi görərsən ki, həzrəti-ağayi Saqqa quşu bizi necə bağışlayacaq və səni necə "qurt" eləyəcək!
Saqqa quşu dilləndi:
− Doğrudur, sizi bağışlayıram, ancaq bir şərtlə!
− Şərtinizi buyurun, qurban!
− Azadlığınızı bu boşboğaz balığı öldürməklə əldə edə bilərsiniz.
Balaca Qara Balıq bir qədər dala çəkilib Rizə balıqlara:
− İnanmayın, − dedi, − bu hiyləgər bizi bir-birimizin canına salmaq istəyir, mənim başqa fikrim var!..
Rizə balıqlar azadlığa çıxmaq istəyi ilə Balaca Qara Balığın dediklərinə qulaq asmadılar, qalxıb onun üstünə düşdülər. Balaca Balıq yavaş-yavaş arxaya çəkilib:
− Qorxaqlar! − dedi. − Hər halda, girə düşmüsünüz, qaçmağa da yolunuz yoxdur. Mənə də ki gücünüz çatmaz!
− Biz azadlığa çıxmaq istəyirik, onun üçün də səni öldürməliyik!
− Ağlınızı başınıza yığın! Məni öldürsəniz də, qaçmaq üçün yol tapa bilməyəcəksiniz. Hiyləgər quşa inanmayın!
− Sən əsla bizim fikrimizi çəkmirsən, bu sözləri öz canını qurtarmaq üçün deyirsən!
− Elə isə qulaq asın, sizə nicat yolu göstərim. Mən özümü ölülüyə vurub ölü balıqların içərisində gizlənəcəyəm. Görək Saqqa quşu sizi azad edəcəkmi?! Əgər sözümə qulaq asmasanız, bu xəncərlə hamınızı qırar, quşun da kisəsini parçalayıb çıxaram. Siz isə…
Rizə balıqlardan biri onun sözünü kəsib:
− Daha bəsdir! − dedi. − Mən bu sözlərə inanmaq istəmirəm. − O bu sözləri deyə-deyə ağlamağa başladı.
Balaca Qara Balıq onun ağladığını görüb dedi:
− Bu anasının naznaz balasını niyə yanınıza salıb gətiribsiniz?
O, xəncərini çıxarıb balıqların üstünə cumdu. Rizə balıqlar çarəsiz qalıb Balaca Qara Balığın təklifini qəbul etdilər. Yalandan bir-biri ilə dalaşmağa başladılar. Balaca Qara Balıq özünü ölülüyə vurub uzandıqda onlar yuxarı qalxdılar:
− Həzrəti-ağayi Saqqa quşu, − dedilər, − boşboğaz Qara Balığı öldürdük.
Quş güldü:
− Çox yaxşı iş gördünüz, − dedi, − bunun əvəzinə sizin hamınızı diri-diri udacağam, qarnımda istədiyiniz qədər gəzərsiniz.
Rizə balıqlar macal tapmamış bir andaca Saqqa quşu onları uddu. Qara Balıq isə cəld xəncərini çəkib möhkəm zərbə ilə quşun kisəsini yırtdı və deşikdən çıxıb qaçdı. Saqqa quşu aldığı zərbənin ağrısından fəryad qopardı, başını suya salıb Balaca Qara Balığı yenidən tutmaq istədi. Lakin gücü çatmadı…
Günorta idi. Artıq nə dağ görünürdü, nə dərə. Çay axıb geniş düzənlikdən keçirdi. Çayın sağ-solundan tökülən kiçik çaylar onun suyunu qat-qat artırırdı. Balaca Qara Balıq suyun çoxluğundan ləzzət alırdı. Birdən ayılıb gördü ki, suyun dibi görünmür. Oyan-buyana baş vurdu, heç yana çıxa bilmədi. Az qala qərq olmuşdu. Ürəyi istədiyi qədər üzəndən sonra da əli bir yana çatmadı. Birdən gördü ki, burnunda mişarvarı dişləri olan uzun bir heyvan ildırım sürəti ilə ona hücum edir. Balaca Qara Balıq hiss etdi ki, heyvan o saat onu parça-parça edəcəkdir. Çapalayıb tez suyun üzərinə qalxdı. Bir müddətdən sonra suyun altına endi. Yolun yarısında minlərlə balıq dəstəsinə rast gəldi. Onlardan birini saxlayıb soruşdu:
− Qardaş, qəribəm, uzaq-uzaq yerlərdən gəlirəm. Deyin görüm, bura haradır?
O dönüb Balaca Qara Balığa dedi:
− Qardaş, bizim dənizə xoş gəlibsən!
Balıqlardan digəri dedi:
− Bütün çaylar və arxlar bura tökülür.
Balaca Qara Balıq hədəfinə − dənizə çatdığı üçün sevinirdi. Dedi:
− İzin versəniz, çıxıb bir az təkbaşına dənizi seyr edərdim.
Başqa bir balıq:
− İndi get bir az gəz. Suyun üzünə çıxmaq istəsən, Balıqudandan ehtiyatlı ol. Bu günlər o heç kəsdən qorxmur. Hər gün dörd-beş balıq ovlamasa, yaxamızdan əl çəkmir, − dedi.
Balaca Qara Balıq dəniz balıqlarının dəstəsindən aralanıb təklikdə üzməyə başladı. Az sonra dənizin üstünə çıxdı. İndi o, qızmar günəşin yandırıcı hərarətini öz kürəyində hiss edir, bundan ləzzət alırdı. Aramla üzür, öz-özünə deyirdi: "Bu saat ölüm çox asanlıqla mənim sorağıma gələ bilər. Yaşamağa qadir olduğum halda onu özümə yaxın buraxmamalıyam".
Balaca Qara Balıq fikir və düşüncələrini sona çatdıra bilmədi. Balıqudan gəldi, onu götürüb apardı. Balaca Qara Balıq Balıqudanın uzun dimdikləri arasında çapalasa da, özünü xilas edə bilmirdi.
Balıqudan dimdiyi ilə onun belini elə bərk sıxırdı ki, az qala canı çıxacaqdı. Digər tərəfdən də Balaca Qara Balıq sudan qıraqda nə qədər sağ qala bilərdi? Ölümün qabağını almaq üçün lap Balıqudanın qarnına getməyə razı idi, axı oradakı nəmişlikdən istifadə edə bilərdi. Buna görə Balıqudana dedi:
− Nə üçün məni sağ-sağ udmursan? Mən o balıqlardanam ki, öləndən sonra bütün bədənim zəhərə dönər.
Balıqudan heç nə deməyib fikrə getdi. Öz-özünə dedi: "Ay hoqqabaz, istəyirsən məni dilləndirib aradan çıxasan?"
Sahil getdikcə yaxınlaşırdı. Balaca Qara Balıq: "Quruya çatsaq, daha iş bitdi", − deyə düşündü və nəhayət, Balıqudana dedi:
− Bilirəm, məni balaların üçün aparırsan. Amma sahilə çatana qədər öləcəyəm, bədənim zəhər kisəsinə dönəcək, balalarına niyə rəhmin gəlmir?!
Balıqudan bir anlıq fikrə getdi: "Ehtiyat yaxşı şeydir. Hər ehtimala qarşı onu özüm yeyim, balalarım üçünsə başqa balıq tutum… Birdən bu, bir kələk işlədər… Yox, canım, heç bir kələk işlədə bilməz". Sonra gördü ki, Qara Balıq sustalıb candan düşür. Öz-özünə dedi:
"Deyəsən, öldü, artıq onu özüm də yeyə bilmərəm". Zərif və yumşaq balığı yeməkdən ehtiyat elədi. Ancaq yenə Qara Balığı səsləyib ölüb-ölmədiyini müəyyən etmək istədi. Düşündü ki, yarımcandırsa, yesin, ölübsə… Dimdiklərini aralayan kimi Qara Balıq onun ağzından xilas oldu. Balıqudan aldandığını görüb Balaca Qara Balığı təqib etdi. Balaca Qara Balıq havada ildırım kimi şığıyıb aşağı düşür, ağzını açıb dənizin rütubətli havasını udurdu. Nəhayət, suya düşdü. Köksünə yeni nəfəs doldu. Balıqudan da ildırım sürəti ilə şığıyıb arxasınca suya baş vurdu, aman verməyib yenə də Balığı uddu. Balaca Qara Balıq bir xeyli vaxt başına nə gəldiyini hiss etmədi. Bircə onu hiss etdi ki, hər yer qaranlıq və rütubətlidir, çıxış yolu isə yoxdur. Elə ki gözləri qaranlığa alışdı, ağlayıb anasını istəyən bir Rizə balıq gördü. Yaxınlaşıb ona nəsihət verdi:
− Qalx ayağa, ay balaca! Başına çarə qılmaq haqda fikirləş, ağlamaqdan, ananı çağırmaqdan bir şey çıxmaz.
Rizə balıq soruşdu:
− Sən kimsən? Məgər görmürsən, get-gedə məhv oluram? Ana… Ay ana, haradasan, imdadıma çat! Daha mən səni görə bilməyəcəyəm, ana!
Balaca Qara Balıq:
− Daha bəsdir, canım, − dedi, − sən bütün balıqları rüsvay elədin.
Rizə balıq ağlamağa ara verən kimi Balaca Qara Balıq dedi:
− Mən balıqudanı öldürüb bütün balıqları azad etmək fikrindəyəm. Səni onun qarnından xilas edəndən sonra bunu həyata keçirmək istəyirəm.
− Sən özün ölümlə əlbəyaxasan. Balıqudanı necə öldürə bilərsən?
Balaca Qara Balıq xəncərini göstərib dedi:
− Bununla onun qarnını cıracağam. Hələlik mənə qulaq as, gör nə deyirəm. Mən balıqudanın qarnında otərəf-butərəfə gedib onun əsəbləri ilə oynayacağam. Bu zaman o məni məsxərəyə qoyub başlayacaq qəhqəhə çəkib gülməyə, elə ki dimdiklərini açıb gülməyə başladı, cəld özünü bayıra at.
− Bəs sən?
− Mənim fikrimi çəkmə. Bu bədcinsi öldürməmiş bayıra çıxası deyiləm.
Balaca Qara Balıq bu sözləri deyib Balıqudanın qarnında otərəf-butərəfə var-gəl etməyə başladı. Rizə balıq isə onun ağzından bayıra atıldı və suya düşdü. Çox gözlədi, xilaskarından xəbər çıxmadı. Birdən gördü ki, Balıqudan havada mayallaq vurub fəryad qoparır… Nəhayət, o, müvazinətini itirib şappıltı ilə suya düşdü, yenə bir qədər çapalayandan sonra taqətdən düşdü. Lakin Balaca Qara Balıqdan yenə də xəbər çıxmadı və indiyə qədər də bir səs-soraq yoxdur.
Burada Qoca Balıq nağılını bitirdi. Üzünü on bir min doqquz yüz doxsan doqquz nəvə və nəticəsinə tutub dedi:
− Daha yatmaq vaxtıdır, balalarım, gedin yatın!
Nəvə-nəticələri ondan soruşdular:
− Nənəcan, axı sən Balaca Qara Balığın başına sonra nələr gəldiyini demədin?
Qoca Balıq dedi:
− O da sabahkı gecəyə qalsın, balalarım. Artıq yatmaq vaxtıdır. Gecəniz xeyrə qalsın!
On bir min doqquz yüz doxsan doqquz bala Balıq bir ağızdan:
− Gecəniz xeyrə qalsın! − dedi və yatmağa getdi. Nənəni də yuxu apardı. Balaca Qızıl Balıq isə nə qədər çalışdısa, yata bilmədi. Sübhədək dəniz barədə fikirləşdi…

BİR ŞAFTALI, MİN ŞAFTALI
Susuz, yoxsul bir kəndin qırağında böyük və abad bir bağ vardı. Bağ su sarıdan korluq çəkmirdi, müxtəlif meyvə ağacları ilə də zəngin idi. O qədər uca, qollu-budaqlı ağacları vardı ki, bağın bu başından baxsaydın, o başı görünməzdi.
Bir neçə il əvvəl kəndin ərbabı[1 - Ərbab – köhn. ağa, cənab; sahib] torpaqları hissə-hissə bölüb kəndlilərə satdı, bağı özü üçün saxladı. Satılmış yerlər dərə-təpəlik, barsız-bəhərsizdi, suyu da yox idi. Dərə boyu uzanan düzənlikdə ərbabın bağı yerləşirdi. Kəndlilər aldıqları dəmyə torpaqda arpa-buğda əkirdilər. Xülasə, bunların üstündən keçək, yoxsa mətləbdən uzaq düşərik.
Bağda iki şaftalı ağacı bitmişdi. Biri o birindən həm balaca, həm cavan idi. Hər iki ağacın yarpaqları, çiçəkləri bir-birinə oxşayırdı. Elə ilk görünüşdən hamı bunların bir cinsdən olduğunu ayırd edirdi. Böyük ağac peyvənd olunmuşdu. Hər il yekə və gözəl şaftalılar gətirirdi. Elə şaftalı ki, ovuca güclə yerləşirdi. Adamın dişləyib yeməyə heyfi gəlirdi. Bağbanın dediyinə görə, həmin ağacı bir əcnəbi mühəndis peyvənd eləmişdi; peyvəndi də elə öz ölkəsindən gətirmişdi.
Bəlli məsələdir ki, belə xərc çəkilmiş bir ağacın şaftalısının qiyməti də baha olmalı idi. Hər iki ağacın gövdəsindən asılmış taxta parçası üzərində “Quran”dan bu sözlər yazılmışdı: "Və in yəkad". Bunu guya ağaclar nəzərə gəlməsin deyə asmışdılar.
Balaca şaftalı mindən çox çiçək açsa da, bir dənə də olsun meyvə yetirmirdi: ya çiçəklərini tökür, ya da şaftalıları kal vaxtı saralıb tökülürdü. Bağban əlindən gələni edirdisə də, heç bir nəticə hasil olmurdu. Qol-budağı ildən-ilə artırdı. Fəqət dərman üçün bircə dənə də bar vermirdi.
Bir gün bağbanın fikrinə gəldi ki, balaca ağaca peyvənd vursun; vurdu da, yenə bir şey çıxmadı. Nəhayət, bağban qəzəbindən əvvəlcə ağacı qorxutmaq qərarına gəldi. Mişar gətirdi, arvadını çağırdı, balaca şaftalı ağacının yanında başladı mişarın dişlərini itiləməyə. Elə ki mişar əməlli-başlı itiləndi, bağban bir qədər geri çəkilib dedi:
− Bu saat sənin qol-budağından bir neçəsini kəsim ki, ağıllanasan, şaftalıları bir daha yerə tökməyəsən.
Bağban balaca şaftalı ağacına çatmamış arvadı onu haqladı və əlini tutub:
− Ay kişi, − dedi, − sən mənim canım, əl saxla! Mən sənə söz verirəm ki, gələn il şaftalılarını saxlayıb böyüdəcək. Yenə tənbəllik eləsə, birlikdə başını kəsib qoyarıq yerə, doğrayıb atarıq təndirə, yanıb kül olar.
Hədə-qorxu da ağacın halına təfavüt eləmədi.
Yəqin, hamınız bilmək istəyirsiniz ki, balaca şaftalı ağacının dərdi nə imiş, şaftalıları nə üçün yetişdirmirmiş? Çox gözəl! Bundan sonra başlayacağımız hekayət də elə bu suala cavab verəcəkdir.
Qulaq asın!
Səs salmayın! Balaca şaftalı ağacının söhbətinə diqqətlə qulaq asın. Görək balaca şaftalı ağacı nə deyir. Deyəsən, öz hekayətini danışmağa başlayır. Bəli, danışmağa başlayır:
− Biz yüz, yüz əllidən çox idik. Səbətin içərisində idik. Bağban səbətin dibinə, yan-yörəsinə və üstünə yarpaqlarımızdan düzmüşdü ki, günəş zərif qabığımızı yandırmasın, qırmızı yanaqlarımıza toz-torpaq qonmasın. Fəqət yarpaqların arasından süzülən mavi işıq səbətə daxil olub qırmızı yanaqlarımıza toxunurdu. Bağban bizi lap sübh tezdən, günəş doğmazdan dərmişdi. Buna görə canımızda sərinlik və rütubət qalmışdı. Payız axşamlarının soyuğu canımızdan çıxmamışdı. Azacıq hərarət göy yarpaqlardan süzülüb dərimizə toxunduqca xoşhallanırdıq.
Əlbəttə, biz hamımız bir ağacın övladları idik və hər ilin bu vaxtı bağban bizi dərib səbətlərə doldurar, şəhərə aparardı. Ərbabın qapısını döyüb səbəti ona verər və kəndə dönərdi. Lap elə indi olduğu kimi.
Onu da deyim ki, biz yüz, yüz əllidən artıq yetişmiş, sulu meyvə idik. İndi isə qoyun özümdən danışım: şirin və ləzzətli şirədən incəlmiş qabığım partlamaq istəyirdi, yanaqlarıma o qədər qızartı çökmüşdü ki, görən elə bilirdi çılpaqlığımdan utandığım üçün qızarmışam. İri və bərk çərdəyim yaşamağa can atırdı. Xülasə, bağban məni lap səbətin üstünə qoymuşdu ki, ərbabın evinə çatan kimi onun bircəsi olan qızına qismət olacaqdım. Ərbabın qızı da yanağımdan bir dişləm götürdükdən sonra məni kənara tullayacaqdı. Axı ərbabın evi Sahibəlinin və Poladın evi deyildi ki, bir dənə də olsun xiyar, ərik və şaftalı görməmiş olaydılar.
Nə isə, mətləbdən uzaq düşməyək.
Bağban əlində səbət bağın ortasındakı cığırla gedirdi. Birdən ayağının altından siçan yuvalarından biri uçuldu, az qaldı yıxılsın. Özünü saxladı. Səbət də bərk silkələndi. Mən yerimdən tərpənib torpağa düşdüm. Bağban məni görməyib keçib-getdi. Artıq günəş şüaları bağın hər tərəfinə yayılmışdı. Torpaq hələ qızmasa da, göydən isti yağırdı. İsti yavaş-yavaş qabığımdan ətimə keçdi. Canımdakı şirə də qızışdı. İsti çərdəyimə qədər işlədi. Mənə elə gəldi ki, susuzlayıram. Anamın yanında olanda susuzlayanda ondan doyunca su içirdim; günəşə baxırdım ki, üzərimə düşüb məni daha çox qızdırsın. Günəş üzərimə düşüb yanaqlarımı qızdırdıqca anamdan su əmir, qidalanırdım. Bu zaman bədənimdəki şirə coşur, günbəgün böyüyürdüm, böyüdükcə də gözəlləşir, daha sulu olurdum. Üz damarlarımda qırmızı qan çoxaldıqca ağırlaşır və anamın qol-budağını əyir, özümü güclə saxlayırdım.
Bu zaman anam mənə baxıb deyirdi:
− Mənim göyçək qızım, üzünü heç vaxt günəşdən gizlətmə. Günəş bizim dostumuzdur. Torpaq bizə qida verirsə, onu Günəş bişirir. Səndə olan gözəlliyin çoxu Günəşdəndir. Bir bax, o meyvələr ki Günəşdən gizlənir, sapsarı saralıb sısqalaşır. Göyçək qızım, əgər bir gün Günəş Yerdən küsüb ona işıq verməsə, Yerdə bir dənə də olsun canlı qalmaz. Nə bitki, nə heyvan!
Elə buna görə də bacardığım qədər canımı Günəşə tutub onun hərarətini özümə çəkirdim. Bu səbəbdən gündən-günə böyüyür, qüvvətlənirdim. Həmişə özümdən soruşurdum: "Kimsə bir gün Günəşi incitsə, o da bizdən küssə, nə edərik?" Anam yarpaqları ilə yanağıma qonmuş zərif tozu silib deyərdi:
− Sən nələr fikirləşirsən? Görünür, çox ağıllı qızsan, mənim əziz balam! Mən inanıram ki, Günəş xanım bir neçə mərdimazar və xudpəsəndə görə bizdən küsməz. Fəqət bir gün onun hərarəti və nuru tükənə bilər. Onda gərək başqa bir Günəş haqda fikirləşək. Belə olmasa, qaranlıqda qalar, şaxtadan buz bağlayıb donarıq.
Heç özüm də bilmirəm söhbətimizin harasında qaldım… Deyəsən, yadıma düşdü… Hə, onu deyirdim ki, isti çərdəyimə işlədi və bərk susuzladım. Bir azdan canımdakı şirə coşdu, qabığım qurudu və çatladı. Atlı qarışqa qaça-qaça mənə yaxınlaşıb ətrafımda fırlanmağa başladı.
Onu da deyim ki, səbətdən yerə düşəndə qabığım bir yerdən partlamışdı və canımdan axan şirə yanağıma süzülmüşdü. Özü də Günəşin hərarətindən bərkimişdi. Atlı qarışqa xortumlarını şirəmə batırıb çıxardı, bir müddət xortumlarına baxıb onları yenidən işə saldı. Buynuzlarını dümdüz elədi, ayaqlarını yerə bərk dayayıb şirəmi çəkməyə elə girişdi ki, az qala indicə xortumları yerindən çıxacaqdı. O, bir az da güc gəldi. Qurumuş şirəmdən bir neçə tikə qoparıb sevincək halda qaça-qaça məndən uzaqlaşdı. Elə bu zaman qulağıma səs gəldi. İki uşaq divardan aşıb bağa düşdü və qaça-qaça mənə yaxınlaşdı; Sahibəli və Polad idi. Bağdakı meyvələrdən yeyib qarınlarını doydurmağa gəlmişdilər. Onlar qaça-qaça gəlib mənim üzərimdən atıldılar, sonra anama tərəf getdilər. Bir azdan kor-peşman qayıtdılar. Qanları yaman qaralmışdı. Danışıqlarından belə anladım ki, bağbanın əlindən yanıqlıdırlar.
Polad deyirdi:
− Gördün? Bu da sənə bağ. Meyvələrindən bir dənəsi də bizə qismət olmadı.
Sahibəli:
− Axı nə edə bilərdik? Bir aydan çoxdur bağban əlində tüfəng ağacın yanından bir addım da qırağa çəkilmir, − dedi.
Polad:
− Lənətə gəlmiş, bir dənə də olsun qoymayıb qalsın. Ax… O sulu şaftalılardan bir bütövünü necə təpərdim ağzıma! Yadına gəlirmi, keçən il nə qədər şaftalı yedik, − dedi.
Sahibəli narazılıqla dilləndi:
− Elə bil biz adam deyilik. Hər şeyi bir-bir dərib ərbaba verir, o da ki zay eləyir. Bütün günahlar bizim özümüzdədir; əlimiz qoynumuzda durub baxırıq, o da kəndi çapır.
− Bilirsən, Sahibəli, ya bu bağ kəndin olmalıdır, ya da od vurub bağın bütün ağaclarını yandıracağam.
− Odu ikilikdə vurarıq.
− Od vurmasaq, kişi deyilik!
Uşaqlar elə əsəbiləşmişdilər ki, hirslərindən ayaqlarını yerə döyürdülər. Qorxdum ki, birdən məni ayaqlayarlar. Xoşbəxtlikdən ayaqlamadılar. Mənim lap yanımda Poladın ayağına tikan batdı. Əyilib çıxarmaq istəyəndə gözü mənə sataşdı, bir anda tikan yaddan çıxdı. Məni yerdən götürüb:
− Gədə, Sahibəli, − dedi, − bura bax!
Uşaqlar məni bir-birinə verib sevinirdilər. Məni birdən-birə yemək istəmirdilər, çünki çox istiləşmişdim. Özüm də istəyirdim məni sərinlədib sonra yesinlər. Qabarlı və kələ-kötür əlləri qabığımı didsə də, mən bundan incimir, əksinə, sevinirdim. Çünki məni sona qədər ləzzətlə yeyəcək və yeyəndən sonra hətta dodaqlarını da yalayacaq, barmaqlarını da soracaqdılar; günlərlə, həftələrlə dadım damaqlarında qalacaqdı!
− Polad, indiyə qədər belə yekə şaftalı görməmişdik!
− Doğrudan görməmişdik! Gedək hovuzun qırağına. Orada sərinlədib yeyək.
Məni elə ehtiyatla aparırdılar ki, elə bil bu saat əllərindən düşüb sınacaqdım. Hovuzun qırağı sərin və kölgəli idi. Söyüd ağacları buraya elə sərin kölgə salmışdı ki, ilk anda sərinliyi çərdəyimdə belə hiss etdim. Məni ehtiyatla hovuza axan suya qoydular. Qabarlı əlləri ilə suyun axarını tutdular ki, axıb hovuza düşməyim. Su bumbuz idi. Bir az keçəndən sonra Polad və Sahibəli söhbətə başladılar:
− Sahibəli!
− Bəli!
− Deyirəm, bu şaftalının çox böyük qiyməti var ha?
− Əlbəttə!
− Əlbəttə də söz oldu? Əgər bilirsənsə, de görək nə qədər qiyməti var?
− Çox böyük qiyməti var.
− Məsələn, nə qədər?
− Lap sərinlətsək, belə lap sərinlətsək, min tümən!
− Pul görməmisən, elə bilirsən min də puldur…
− Bəs de görək nə qədərdir?
− Yüz tümən.
− Balam, min ki yüzdən çoxdur.
− Mən özümdən düzəltmirəm, atamdan eşitmişəm.
− Əgər belədirsə, onda hər ikisi bir şeydir, mən də özümdən düzəltmirəm, atamdan eşitmişəm.
Polad əli ilə məni yavaşca yoxladı.
− Əllərim dondu. Deyəsən, yeməli olub.
Sahibəli də məni ehtiyatla yoxlayıb:
− Lap buz kimidir, − dedi.
Məni sudan çıxardılar. O dəqiqə istilik hiss etdim. İstəyirdim ki, məni tez yesinlər. Günəşdən və anamdan topladığım bütün qüvvəmi bu iki kəndli balasına bağışlamaq istəyirdim.
Polad və Sahibəli məni yemək qərarına gələrkən fikirləşdim ki, gör ömrümdə neçə dəfə şəkildən-şəklə düşürəm, hələ neçə dəfə də düşəcəyəm. Öz-özümə deyirdim: "Bir gün zərrələrim torpaq, su və nurdan ibarət idi, anam onları yerdən sorub budaqlarının ucuna qədər çatdırırdı. Sonralar anam qönçələndi, gül açdı və yavaş-yavaş mən əmələ gəldim. Bədənimin bütün zərrələrini yavaş-yavaş anamın canından çəkib Günəşin nuruna qatdım. Bundan sonra çərdəyim, qabığım, ətim əmələ gəldi və yetişmiş şaftalı oldum. İndi isə Polad ilə Sahibəli məni yeyirlər. Yəqin ki, canımın bütün zərrələri onların ətlərinə, tük və sümüklərinə çevriləcəkdir. Əlbəttə, bir gün onlar da öləcəklər. Onda mənim canımın zərrələri nə olacaq?.." Xülasə, uşaqlar məni yemək qərarına gəldilər. Sahibəli məni Polada verib dedi:
− Bir dişdəm vur.
O, bir dişləm vurub məni Sahibəliyə qaytardı. Dodaqlarını yaladı. Bayaq dediyim kimi, ağızlarını ləzzətə gətirmişdim. Ətim qurtarmaq üzrə idi. Çərdəyim isə yeni həyat haqqında fikirləşirdi, tədbir arayırdı ki, nə vaxt və nə cür etsin ki, bir daha cücərə bilsin. Axı mən eyni vaxtda həm ölür, həm də yaşamaq istəyirdim.
Polad məni son dəfə ağzına apardı, canımın son ətini qopardı. Ağzından çıxaranda mən şaftalı deyildim, içərisində yaşamaq istəyən tum gizlətmiş kələ-kötür və möhkəm qabıqlı çərdək idim. Çərdəyimin partlayıb cücərməsi üçün rütubətli torpağa ehtiyacım vardı.
Uşaqlar barmaqlarını və dodaqlarını bir neçə dəfə yaladıqdan sonra Sahibəli dedi:
− İndi neyləyək?
− Suya düşək, çimək. Sonra çərdəyi sındırıb tumunu yeyərik.
− Tum üçün özgə planım var, qoy hələ qalsın.
Polad məni söyüdün dibinə qoydu, sonra dalı-dalı çəkilib, ayaqlarını qolları ilə qucaqlayıb arxası üstə özünü suya atdı. Bir dəfə batıb çıxdı. Bulanıq su boğazına qədər idi. Başına, qollarına və qulaqlarına su otları yapışmışdı.
Sahibəli dedi.
− Polad, üzünü o yana çevir.
Polad soruşdu:
− Lüt çimmək istəyirsən?
− Hə, istəyirəm çimdiyimi atam bilməsin. Bilsə, məni döyər.
− Evə qayıtmağımıza hələ çox var.
− Məgər başımızın üstündə Günəşi görmürsən?
Polad daha heç nə demədi, üzünü o yana çevirən kimi Sahibəli özünü suya atdı. Birlikdə üzməyə, suya baş vurmağa, bir-birinin üstünə su atmağa başladılar.
Birdən hər ikisi eyni vaxtda dilləndi:
− Gədə, gecikdik!
Sudan çıxdılar. Polad şalvarını bir neçə dəfə sıxdı. Məni də söyüd ağacının dibindən götürdülər və divardan aşıb getdilər.
Kənd evləri ərbabın bağından xeyli aralıda idi. Polad dostuna dedi:
− Bura bax, sən bayaq dedin ki, çərdək üçün planım var?
− Kölgə düşən kimi gəlib səni çağıraram, gedib təpənin üstündə oturarıq, onda planımı sənə açaram.
Kəndin dar küçələri xəlvət idi. Peyin iyi və milçək aləmi bürümüşdü. Yekə bir it divarın üstündən düz qabağımıza düşdü. Polad əlini itin başına, üzünə çəkib həyətlərinə girdi, it də onun dalınca getdi.
Sahibəligilin evi Poladgilin evindən o qədər də uzaq deyildi. Məni ovcunda bərk-bərk sıxıb damların üstündən öz həyətlərinə atıldı. Bu zaman dizə qədər anasının divar dibinə tökdüyü peyinə batdı. Anası gələn kimi başını qapıdan çıxardı:
− Sahibəli, − dedi, − tez ol, atana bir az sudan, çörəkdən apar!
Sahibəli məni tövləyə apardı, küncə tökülmüş peyinin içində gizlətdi. Qaranlıqda peyinin iyindən başqa heç nə duymurdum. Orada neçə saat qaldığımı bilmirəm. Ancaq peyinin tünd iyi az qalmışdı məni boğsun. Nəhayət, hiss etdim ki, peyini üstümdən götürdülər. Bu, Sahibəli idi. Məni çıxardı, əli ilə bir-iki dəfə sildi, sonra şalvarının balağına çəkib tamamilə təmizlədi. Gəldiyimiz yolla qayıdıb Poladgilin evlərinin damına çatdıq. Poladın anası ilə bacısı damın dalında yapma yapır və divara yapılmış quru yapmaları qoparıb bir-birinin üstünə yığan qonşu arvadla söhbət edirdilər.
Sahibəli Poladın haraya getdiyini soruşdu, Poladın anası dedi:
− Polad keçisini otarmağa aparıb.
Poladı təpənin başında tapdıq. Qara keçisini otlağa buraxmışdı, özü isə iti ilə birlikdə oturub bizi gözləyirdi. Birdən nəzərlərimi Sahibəli ilə Poladın dərilərinin rəngi cəlb etdi. Günün altında o qədər çılpaq gəzmişdilər ki, qapqara qaralmışdılar.
Polad səbri tükənmiş halda soruşdu:
− Yaxşı, planını de görək!
Sahibəli soruşdu:
− İstəyirsənmi ki, sənin də şaftalı ağacın olsun?
− Dəli olmuşam ki, istəməyim?!
− Elə isə gedək.
− Bəs keçi?
− Ötürərik evə.
− Anam tapşırıb ki, gün batana qədər otarım.
− Onda itin yanında qoyarıq.
Polad əlini itin üzünə çəkdi:
− Mən qayıdana qədər, − dedi, − keçinin yanında olarsan, yaxşı?
Biz üçümüz də qaça-qaça gəlib bağın divarına çatdıq.
Sahibəli dedi:
− Polad, qalx yuxarı!
Polad dilləndi:
− Daha planını gizlədə bilməzsən. Özüm anladım. Deməli, şaftalımızın çərdəyini əkəcəyik.
− Elədir ki var. Çərdəyi yumşaq bir yerdə əkərik. Bir neçə ildən sonra bizim də şaftalı ağacımız olar. Özün yaxşı bilirsən ki, nə üçün başqa yerdə əkirik.
− Əlbəttə, bilirəm; təpənin başında, damların arasında şaftalı ağacı bitməz. Hər şeydən əvvəl yumşaq torpaq, çoxlu su lazımdır ki, ağac əmələ gəlsin.
Sahibəli zarafatla:
− Daha çərənləmə, tez elə, mən gedim bağın o başına, görüm bağban qayıtmayıb ki? − dedi.
Bağban şəhərdən hələ qayıtmamışdı. Poladla Sahibəli bağın xəlvət bir bucağında torpağı qazıb məni basdırdılar. Sonra əllərini üstümdəki torpağa çəkib getdilər.
Qaranlıq və rütubətli torpaq məni ağuşuna alıb sıxdı. Əlbəttə, mən hələ cücərə bilməzdim. Cücərmək üçün hər şeydən əvvəl müəyyən qədər vaxt gərək idi. Bir neçə vaxtdan sonra torpağın altına keçməkdə olan soyuqdan artıq qışın gəldiyini və yerin üstünü qar örtdüyünü anladım. Torpaq mənim yaxınlığıma qədər donmuşdu. Ancaq torpağın altında donmamaq, üşüməmək üçün kifayət qədər istilik var idi.
Beləliklə, mən hərəkətdən və qaynardan düşdüm, torpağın altında xoş və şirin yuxuya getdim ki, yazda daha hazırlıqlı və daha qüvvətli ayılım, cücərim, torpaqdan çıxıb Polad və Sahibəli üçün çoxmeyvəli ağac olum. Elə ağac ki, onun şaftalıları mənə baxanda öz gözəlliyindən utanan qızların qızarmış yanağına oxşasın, sulu və iri olsun. Qışda gördüyüm yuxulardan yadımda bir şey qalmayıb. Ancaq o yadımdadır ki, bir dəfə yuxuda gördüm, yekə ağac olmuşam. Polad və Sahibəli mənə dırmaşıb budaqlarımı silkələyirlər. Ağacın ətrafına toplaşan çılpaq kəndli uşaqları yerə tökülən şaftalıları götürüb ləzzətlə yeyirlər. Ağızlarının suyu sinələrinə tökülür, çılpaq qarınlarını və hətta göbəklərini də isladır. Bir keçəlbaş uşaq Poladı səsləyib soruşdu:
− Polad, heç demədin yediyimizin adı nədir? Axı mən istəyirəm evə dönəndə nə yediyimi anama söyləyim. Özü də çox yeməyimə baxmayaraq, doymamışam.
Dövrəmdə lap balaca iki uşaq da vardı. Onların əynində heç nə yox idi. Ətraflarında uçan milçəklər üz-gözlərinə, ağız-burunlarına qonurdu. Uşaqlar əllərinə hərəsi yekə bir şaftalı götürüb ləzzətlə dişdəm vurur, bəh-bəhlə yeyirdilər.
Bax bu, gördüyüm yuxulardan biri idi. Lap son dəfə badamgülünü yuxuda gördüm. Bihuş halda uzanmışdım. Bu an xəfif bir səs ucaldı. Səslə birlikdə mənə çox tanış olan ətrin torpağın altına daxil olduğunu hiss etdim. Səs dedi:
− Badamgülü, ətrini göyçək şaftalının üzünə sürt. Əgər yenə də ayılmasa, əllərini üzündə, bədənində gəzdir ki, gülün qoxusunu yaxşı duysun. Bacardıqca tez ayılt. Çünki cücərmək, böyümək vaxtıdır. Axı bütün çərdəklər cücərməyə başlayıb.
Badamgülünün üzümə və canıma toxunan ətri o qədər xoş idi ki, həmişə bihuş qalmaq istəyirdim. Amma olmadı. Ayıldım. Özümü yenə də bihuşluğa vurmaq istəyirdim ki, badamgülü dedi:
− Daha naz eləmə. Sən öz bətnində diri toxum saxlamısan və belə qərara gəlmisən ki, cücərəsən, böyük ağac olasan, meyvə gətirəsən. Elə deyilmi?
Badamgülü gözəl gəlinlərə bənzəyirdi. Elə bil təmiz və ağappaq qardan paltar geymişdi, dodaqlarına da gül ətri sürtmüşdü. Əlbəttə, mən hələ qar görməmişdim. Onun haqqında şaftalı olanda anamdan eşitmişdim. Badamgülünün məndən qabaq kiminlə həmsöhbət olduğunu, yanıma kim tərəfindən göndərildiyini öyrənmək istəyirdim ki, qollarını boynuma doladı, üzümdən öpüb gülə-gülə dedi:
− Nə iri vücudun var! Qollarımın arasına da sığışmırsan. − Sonra əlavə etdi: − Bahar da burada idi. Dedi ki, cücərmək, böyümək vaxtıdır.
Baharın adını eşidən kimi elə bil yuxuda idim, ayıldım. Fikirləşdim ki, bahar gəlib-gedib, mən isə hələ də qabığımı partlatmamışam.
Pərişan halda yuxudan ayılıb dik atıldım.
İki gündən sonra Günəşin çıxmasına tamaşa etməyi qərara almışdım. Canımdan yeni bir rişə çıxıb irəliyə sürünərək uzanırdı.
Çoxlu su içmişdim. Ona görə də şişdim. Qabığım partladı. Bu zaman milə oxşayan rişəmi partlamış qabığımdan kənara uzatdım və torpağa daxil etdim ki, böyük köküm olsun, üzərində dayanıb böyüyə bilim. Sonra cücərtimi özümdən kənara göndərib dedim ki, başını əysin, üzüyuxarı qalxıb torpağı yarsın və gedib Günəşi tapsın.
Boğulmamaq üçün hava da yığmışdım. Bayırın istisi də torpağın altına süzülürdü. Bu zaman artıq öz içərimdə inkişaf edib varlığımı dəyişərək başqa bir şeyə çevrilmişdim. Ağac olmaq üçün böyüməli, çox iş görməli idim…
Qoz boyda bir daş qarşımı kəsərək yuxarı qalxmağa imkan vermirdi. Onu deşib keçə bilməyəcəkdim. Bunu yəqin etdikdən sonra dövrə vurub yanından ötdüm və yuxarı qalxdım. Yuxarı qalxdıqca Günəşin hərarətini daha çox hiss edir və ona doğru can atırdım. Yer üzərinə çıxmış otların kökləri arasında hərəkət edirdim.
Nəhayət, başımın üzərindəki nazik torpaq qatını partlatdım. Məni qarşılamağa çıxan hərarəti, işığı gördüm. Artıq mən torpağın üzərinə çıxmışdım. Elə bir torpağın ki, anamın və həyatda olan bütün canlıların anasıdır.
Başdan-ayağa ağ çiçəyə bürünmüş badam ağacı Günəşin işıqları altında parıldayırdı. Onun görkəmi məni valeh etdi, sevindirdi. Salam verdim. Badam ağacı dərhal dilləndi:
− Salam, mənim ayüzlüm! Bu dünyaya xoş gəlmisən!
Polad ilə Sahibəli sorağıma gələndə yaşıl yarpağım vardı… Onlar məni görcək sevindilər. Hər ikisi birlikdə: "Bu ağac bizim öz ağacımızdır", − dedi. Arxdan ovuc-ovuc su gətirib mənim dibimə tökdülər. Sonra çıxıb getdilər…
Yay girəndə boyum bir xeyli uzanmışdı. Budaqlarım isə hələ yox idi. Polad ilə Sahibəli tez-tez yanıma gəlirdilər. Yanımda xeyli oturub mənim gələcəyimdən, özlərinin planlarından danışırdılar. Bir gün başını çomaqla əzib öldürdükləri qırmızımtıl, parıldayan bir ilanı mənim yarım metrliyimdə qazdıqları torpağa basdırdılar.
Polad əllərini ovuşdura-ovuşdura dedi:
− Əcəb kefi kök olacaq!
Sahibəli isə:
− Bilirsən, − dedi, − bu ilan ölüsü çoxlu gübrəyə, peyinə bərabərdir.
Polad dedi:
− Belə güman edirəm ki, gələn il bunun nübarını yeyə bilərik.
− Nə bilim… Bizim ki bu vaxta qədər ağacımız olmayıb.
− Mən eşitmişəm ki, şaftalı ağacları, adətən, tez bar verir.
Polad düz deyirdi. Mən özüm də bunu bilirdim. Anam iki illiyində iki şaftalı yetirmişdi. Fikirləşirdim, görəsən, şaftalılarım böyüyəndən sonra nə şəklə düşəcəyəm. Tezliklə bar gətirmək, şaftalılarımın canımdakı şirəni sormalarını görmək istəyirdim. İstəyirdim ki, şaftalılarım ağırlıq salıb budaqlarımı əysin; o qədər əysinlər ki, başları yerə dəysin.
Payız gəldi. Hava soyuduqca yuxulamaq istəyirdim. Nəhayət, qar yağdı, yer buz bağladı. Mən tamam yuxuya getdim. Poladla Sahibəli gövdəmi küləş və cır-cındırla sarımışdılar. Axı qabığım hələ lətif və zərif idi, şaxtalı qış günlərində dovşanların ləzzətli yemi ola bilərdim.
Yaz gələn kimi əvvəlcə rişələrim özlərinə gəldi. Budaqlarım da aldığı şirədən ayılıb canlanmağa başladı. Kiçik budaqlarımın arasında xırda yarpaqlar düzəldirdim. Cəmi üç qönçəm qalmışdı. Üç gül açdım. Lakin arada hiss etdim ki, bunların üçünü də şaftalı edə bilməyəcəyəm. Güllərimdən biri lap ilk çağlarımda solub düşdü. İkincisini çağala eləmişdim. Amma ona qida çatdıra bilmədiyim üçün soluxdu və külək vurub yerə saldı. Bu zaman bütün qüvvəmi toplayıb misli-bərabəri olmayan elə bir şaftalı yetirmək fikrinə düşdüm ki, görənin gözləri kəlləsinə çıxsın, hər kəs yesə, ömründə dilinə başqa meyvə vurmasın!
Gül açandan xeyli sonra onların yarpaqlarını tökdüm və başladım gül kasacığımın içərisindəki yeganə meyvəmə yem verib yetişdirməyə. O vaxta qədər ki, gül kasacığım pardaqlandı. O, budağımın lap ucunda yerləşmişdi. Elə buna görə də badam çağalası boyda olanda məni əyməyə başladı. Narahatlığım artdı, düşündüm ki, ürəyimdən olan şaftalı yetişdirəsi olsam, belim ya əyilər, ya sınar. Lakin bütün çətinliklərə baxmayaraq, şaftalımı yetişdirməkdən əl çəkmirdim. Hətta düzünü bilmək istəsəniz, gələcəkdə onların sayını minə çatdırmaq qərarına gəlmişdim. Elə buna görə də ilk cəhddən və ilk şaftalıdan başlayaraq özümü bərkə-boşa salıb sınamaq istəyirdim. Uşaqların yaxınlığımda basdırdıqları ilan ölüsü çürüyüb ətrafımdakı torpağı qüvvətləndirmişdi.
Bu qüvvənin nəticəsi idi ki, budaqlarım və çoxlu yarpaqlarım olmuşdu.
Son günlər Sahibəli ilə Polad yanıma çox az-az gəlirdilər. Yəqin ki, ataları ilə biçinə və yaxud da xırmana gedirdilər. Nəhayət, bir gün mənə baş çəkməyə gəldilər. Ağaclarını dibimə basdırıb məni ona sarıdılar. Deyəsən, elə həmin gün də Poladla Sahibəli bir-biri ilə pıçıldaşdılar:
− Sahibəli!
− Hə, de!
− Deyirəm, birdən bu bağban basdırdığımız ağacı tapar, ha?
− Tapsa nə olar ki? − deyə Sahibəli cavab verdi.
Polad heç nə demədi. Sahibəli yenə sözünə davam etdi:
− Tapsa da, bir qələt eləyə bilməz. Ağacı özümüz əkib-becərmişik, meyvəsi də özümüzünküdür.
Fikrə getmiş Polad dilləndi:
− Torpaq ki bizim deyil?!
− Yenə də heç bir qələt edə bilməz. Torpaq onu əkənindir. Ağac əkdiyimiz bu bir tikə yer bizimkidir.
Polad cürətləndi:
− Əlbəttə, öz malımızdır. Əgər bir qələt eləyərsə, bütün bağa od vurarıq!
Sahibəli yumruğunu Günəşdən yanmış açıq sinəsinə vurdu:
− Özüm ölüm, − dedi − qoymaram heç canına isti keçsin… Od vurub qaçarıq.
İnanın ki, əgər həmin gün Polad və Sahibəli dibimə paya basdırmasaydılar, gecə qırılacaqdım. Bərk külək qalxdı. Ağacların budaqlarını və yarpaqlarını bir-birinə qatdı. Sübh tezdən gördüm ki, badam ağacının bir neçə budağı qırılıb.
Günlər bir-birinin ardınca ötürdü. Mən bütün qüvvəmlə şaftalı böyüdür, Günəşə sarı tuturdum ki, yanaqlarını qızartsın. İsti ətinə-qanına işləsin. Qızım canımı möhkəm sorurdu. Bundan bəzən ağrısam da, incimirdim. Axı artıq mən özüm də ana idim, göyçək qızım vardı…
Sahibəli ilə Poladın başı mənə qarışdığından başqa ağacları unutmuşdular. Mən özümü onların malı hesab edirdim. Yetişdikdən sonra şaftalımı ancaq onlar dərib yeməliydilər. Necə ki bir zaman onlar mənim özümü yemişdilər.
Payızın əvvəllərində bir gün Polad təkcə və qəmgin halda yanıma gəldi. İlk dəfə idi ki, onu yalqız görürdüm. Polad mənə su verdi, sonra üzünü mənə və şaftalıma tutub ahəstə-ahəstə dedi:
− Şaftalı ağacım! Mənim qəşəng şaftalım! Bilirsiniz nə olub? Heç bilirsiniz bu gün niyə təkəm? Görürəm ki, bilmirsiniz. Sahibəlini ilan çaldı, öldü!.. Muncuq nənə bütün gecəni onun başının üstünü kəsdirib oturdu. Onun da əlindən bir iş gəlmədi. Dediyi bütün dərmanları Sahibəlinin atası ilə birlikdə gedib çöldən, dağdan, dərədən yığıb gətirdik. Sağalmadı ki, sağalmadı. Eh, yazıq Sahibəli!.. Axı niyə məni tək qoyub getdin?!
Polad xeyli ağladı. Nəhayət, yenə dilləndi:
− Bir neçə gün əvvəl nahar çağı çöldən qayıdanda təpənin başında rastlaşdıq. Keçənilki kimi sənin dibində basdırmaq üçün yenə də ilan tutmaq istədik. Fikirləşdik ki, bu sənə yeni qüvvə verər. İlanlar dərəsinə düşdük. Elə bil onlar yoxa çıxmışdılar. Dərənin yaxınlığındakı qayalıqlarda, daşlıqlarda dolaşdıq. Onların daşlar arasında yuvaları var. Canlarına isti təsir edən kimi yuvadan çıxırlar. Bizim qonşuların, elə Sahibəlinin xalası oğlunun da torpaqları ilanlar dərəsindədir. Burada həmişə ilanların fışqırıq səsi eşidilir. Sahibəli ilə mən dağın ətəyində daşların arasına nəzər salır, çubuqlarımızı deşiklərə uzadırdıq ki, sənə kök ilan tapaq. Şalvardan başqa əynimizdə heç nə yox idi. Günəşin hərarəti kürəklərimizi elə qızdırmışdı ki, yumurta qoysaydın, bişərdi. Bu daşın üstündən o biri daşın üstünə hoppanırdıq. Birdən Sahibəlinin ayağı sürüşdü, arxası üstə yıxıldı. Elə bu an onun tükürpədici çığırtısı bütün dərəyə yayıldı. Sahibəli ilanın çənbər qurub dayandığı daşın üstünə yıxılmışdı. Sahibəli bir də çığırıb dərəyə yuvarlandı. Mən ilana fürsət verməyib başına bir zərbə endirdim. Sonra qarnını, başını ağaca doladım.
Sahibəli huşsuz halda uzanıb qalmışdı, səs-səmiri çıxmırdı. Əlindəki ağac harasa düşmüşdü. İlanın çaldığı yer qızarmışdı. İlan onun ayağını və ya qolunu sancmış olsaydı, nə edəcəyimi bilərdim. Amma elə yerindən çalmışdı ki, çarə etməkdə aciz idim. Naçar qalıb Sahibəlini dalıma aldım və kəndə gətirdim. Muncuq nənə qəbiristanlıqda anama demişdi ki, Sahibəlini onun yanına tez çatdırsaydılar, ölməzdi. Axı mən onu necə çatdıra bilərdim? Şaftalı ağacı, sən də hamıdan yaxşı bilirsən ki, Sahibəli məndən nə qədər canlı idi…
Polad yenə də ağlamağa başladı. Sahibəli ilə Poladı necə çox istədiyimi indi hiss etdim. Sahibəlini bir daha görə bilməyəcəyimi yəqin edəndə az qaldım sarsılam, yarpaqlarımı töküb həmişəlik quruyam.
Polad bir xeyli ağladı, sonra:
− Mən daha kənddə qala bilmərəm, − dedi, − hara gedirəmsə, Sahibəli gəlib gözlərimin önündə durur, qüssələnəcəyəm. Dağa gedəndə də, keçimi otaranda da, itlərin başını sığallayanda da, çöldə uşaqlarla çəyirtkə tutanda da, ot biçəndə də, damların üstünə çıxanda da Sahibəli gözlərim önündə canlanır. Elə bil həmişə "Polad!" − deyə məni səsləyir. Şaftalı ağacı, mən bu səslərə dözə bilmirəm. İstəyirəm şəhərə − dayımın yanına gedim. Daha kənddə qala bilmirəm. Şaftalı ağacı, mən getdim… Qoy şaftalın da özünə qalsın!
Elə ki gördüm Polad durub getməyə hazırlaşır, şaftalımı onun qarşısına saldım. O, şaftalımı götürüb qoxuladı; toz-torpağını sildi, başdan-ayağa süzüb ovuclarında əzizlədikdən sonra yerə qoyub getdi…
Bildim ki, dostu Sahibəlidən ayrı yeməyə ürəyi gəlmir.
O biri il yaxşı boy atmışdım. Gövdəmin hər tərəfində çoxlu budaq və yarpaqlar bitmişdi. İyirmi-otuzacan gül açmışdım. Artıq bağın hər tərəfini görə bilirdim. Bir gün bağban mənim baş qaldırdığımı gördü. Sevincindən bilmirdi nə etsin. Rəngimdən, yarpaqlarımdan və güllərimdən hansı toxumdan olduğumu bildi; heç bir zəhmət çəkmədən bağında yaxşı bir şaftalı ağacı bitmişdi.
Belə nanəcib bir bağbanın əlinə düşdüyüm üçün çox narahat idim; çünki o, pulgir, nankor bir zalıma nökərçilik edirdi, pul xatirinə kəndin camaatını özünə düşmən etmişdi.
Şaftalılarımın kimə qismət olacağını bildikdə özümdən acığım gəldi. Məni Polad ilə Sahibəli əkib böyütmüşdü, şaftalını da onlar yeməli idilər. Ağlıma, ürəyimə, bütün varlığıma hakim olan bu fikirlərdən sonra başladım meyvələrimi tökməyə. Bağban o zaman xəbər tutdu ki, artıq bir dənə də şaftalım qalmamışdı. O elə bildi ki, yerim pisdir. Buna görə də bu sözləri mənə eşitdirdi:
− Gələn il yerini dəyişəcəyəm. Yaxşı su içərsən, iri və gözəl şaftalılar gətirərsən.
Üzümüzə gələn ilin yazında rişələrimi ayıltdıqda gördüm ki, onlardan bəziləri tamam quruyub, bəziləri isə kəsilib. Əlbəttə, sağlam rişələrim də çox idi, onları rütubətli torpağın köksünə uzatmağa başladım. Sonra yeni rişələr əmələ gətirib ətrafa yaydım. Bu zaman ayılmaq, yarpaq və gül açmaq fikrinə düşdüm və ana oldum.
O vaxtdan indiyəcən ömrümdən neçə il keçdiyini bilmirəm. Ancaq bağban mənim şaftalılarımdan bircə dənə də olsun nübar edə bilməyib, bundan sonra da eləyə bilməyəcək. İstəyir qorxutsun, ya da doğrayıb yandırsın. Ona boyun əyməyəcəyəm.

    Yay, 1968-ci il.

24 SAAT YUXUDA VƏ AYIQLIQDA

"Əziz oxucu!
"24 saat yuxuda və ayıqlıqda" hekayəsini məşğuliyyət üçün yazmamışam. Ona görə yazmışam ki, sən dünyanın hər yerində yaşayan öz balaca dostlarını yaxşı tanıyasan və onların dərdlərinin çarəsi haqda fikirləşəsən…"
Tehranda başıma gələnlərin hamısını yazsam, bir neçə kitab olar və oxucunu yora bilər. Ona görə də ancaq 24 saat ərzində gördüklərimdən bəhs edirəm. Sözümə başlamazdan əvvəl deməliyəm ki, axı necə oldu atamla Tehrana gəldik?
Bir neçə il idi atam işsiz idi. Anamı, bacı və qardaşlarımı şəhərimizdə qoyub Tehrana gəldik. Şəhərlilərimizdən, tanışlarımızdan bir neçəsi bizdən öncə gəlib özlərinə iş tapmışdılar; məsələn, biri buz satırdı, bir başqası köhnə pal-paltar, birisi portağal alveri ilə məşğul idi… Atam da bir əl arabası tapıb ayaqüstü alver eləməyə başladı: göyərti, kartof, xiyar və bu kimi şeylər alıb-satmaqla başımızı dolandırırdıq. Atamın qazancının cüzi hissəsini özümüz yeyir, qalanını anama göndərirdik. Mən hərdənbir atamla bəzi pula gedər şeylər tapmaq üçün oyan-buyana ayaq döyür, hərdənbir də xiyabanlarda avaralanıb axşam atamın yanına qayıdırdım. Bəzən də saqqız və ya Hafizin kitabını satırdım.
İndi əsl mətləbə keçək.
Bir axşam mən, Qasım, biletsatan Zivərin oğlu və Əhmədhüseyn − dörd nəfər bankın pilləkənində oturub qumar oynamaq üçün yer tapmaq haqda fikirləşirdik. Bu zaman bir az əvvəl elə həmin pilləkəndəcə rastlaşdığımız iki nəfər gəlib yanımızda oturdu. Onların ikisi də bizdən böyük idi. Biri taygöz idi, o birinin şalvarının yırtığından çirkli dizi görünürdü. Üst-başı bizimkindən də pis idi. Amma ayağına təptəzə qara ayaqqabı geymişdi. Əvvəl dördümüz də onun ayaqqabılarına, sonra da bir-birimizə baxdıq. Bu baxışla bir-birimizə çatdırmaq istəyirdik ki, uşaqlar, ayıq olun, deyəsən, ayaqqabı oğrusuna rast gəlmişik. O, fikrimizdən keçənləri dərhal oxudu:
− Nə olub, − dedi, − ayaqqabı görməmisiniz?
Yoldaşı onu məzəmmət elədi:
− Baş qoşma, Mahmud. Görmürsən nə gündədirlər? Yazıqlar ömürlərində belə ayaqqabı görüblər ki?
Mahmud:
− Mənə bax də! − dedi, − yazıqların yalın ayaqlarını görə-görə hələ bir soruşuram da ki, ayaqqabı görməmisiniz?
Taygöz yoldaşına eyhamla dedi:
− Hamının atası sənin kimi "varlı" deyil ki, uşağına təzə ayaqqabı alsın…
Hər ikisi bir-birinə baxıb hırıldadı.
Dördümüz də duruxmuşduq. Əhmədhüseyn biletsatan Zivərin oğluna, Qasım onlara, sonra da hər üçü dönüb mənə baxdı. Bu o deməkdi ki: "Neyləyək? Dava salaq, yoxsa elə qoyaq hır-hır gülüb bizi ələ salsınlar?"
Mən ucadan Mahmuda dedim:
− Sən oğrusan! Sən bu ayaqqabıları oğurlamısan!
Bunu eşidən kimi hər ikisi pıqqıldadı. Taygöz əlini Mahmudun kürəyinə vurdu:
− Sənə demədim, Mahmud?.. Ha-ha-ha! Sənə demədim? Hi-hi-hi!..
Xiyabanın yanına düzülmüş rəngbərəng şəxsi minik maşınları elə bil qarşımıza divar çəkmişdi. Qənşərimdəki qırmızı maşın getdikdən sonra xiyabanı görməyimə yer açıldı. Taksilər, şəxsi maşınlar və avtobuslar xiyabanı tutmuşdu. Mənə elə gəlirdi ki, Tehran dünyanın ən qaynar şəhəri, bu xiyaban isə onun ən qaynar nöqtəsidir. Gülməkdən qəşş edən taygöz və onun yoldaşı Mahmud məni lap hövsələdən çıxarmışdılar. Allahımdan idi ki, davamız düşsün, yeri düşdü-düşmədi, yenicə öyrəndiyim söyüşü işlədim. Öz-özümə deyirdim ki, kaş Mahmud mənim qulağımın dibindən vuraydı, mən də əsəbiləşib ona deyəydim: "Mənə əl qaldırırsan? Bu saat durub bıçağı yortaram qarnına!"
Yanımda oturmuş Mahmudun yaxasından tutub bu məqsədlə soruşdum:
− Əgər sən oğru deyilsənsə, de görüm, ayaqqabıları sənə kim alıb?
Yalnız bundan sonra gülüş səsləri kəsildi. Mahmud əlimi itələyib dedi:
− Yerində otur, bala! Nə danışdığını bilirsən?!
Taygöz tez araya girib dalaşmağa mane oldu.
− Mahmud, − dedi, − baş qoşma. Gecənin bu vaxtında dalaşmağın mənası yoxdur. Kefimizi pozmayaq.
Dördümüz də dalaşmaq fikrində idik. Amma Mahmudla taygöz, doğrudan da, zarafat edib gülmək istəyirdilər.
Mahmud barışdırıcı bir əhvali-ruhiyyə ilə söhbətə yekun vurdu:
− Daaş, bizim bu gün dalaşmağa hövsələmiz yoxdur. Əgər dalaşmaq istəyirsinizsə, qoy qalsın sabah axşama.
Taygöz onun sözünə qüvvət verdi:
− Bu gecə biz deyib-gülmək istəyirik.
Mən də:
− Qoy siz deyən olsun! − dedim.
Bu zaman bir sərnişin maşını gəlib yaxınlığımızda dayandı. Maşından bir kişi, cavan bir qadın, oğlan uşağı və bir tula düşdü. Bizim Əhmədhüseyn boyda olan oğlan qısa şalvar geymişdi. Ayağında ikirəngli, üstüaçıq yay ayaqqabısı vardı. Saçını yağlamışdı. Bir əlində ağ çeşmək tutmuşdu. O biri əli ilə də atasının qolundan yapışmışdı. Tulanın zəncirindən yapışmış xanım gəlib yanımızdan keçəndə ətir qoxusu bizi məst elədi. Qasım yerdən götürdüyü çınqılı oğlanın peysərinə vurdu. Oğlan geriyə döndü, bizə baxıb dedi:
− Avaralar!..
Əhmədhüseyn onun sözünü cavabsız qoymayıb acıqlı-acıqlı dedi:
− Rədd ol, anasının oğlu!..
Mən fürsət tapıb:
− Gəlib vuraram səni! − dedim.
Hamımız gülüşdük. Atası oğlunun əlindən dartıb bizdən bir az aralıdakı mehmanxanaya daxil oldu. Yenə bütün gözlər Mahmudun təzə ayaqqabılarına zilləndi.
Mahmud dostcasına dedi:
− Ayaqqabı mənə o qədər də lazım deyil, istəyirsiniz, verim sizə? − O, üzünü Əhmədhüseynə tutdu: − Balaca, gəl ayaqqabıları çıxart və öz ayağına gey.
Mahmudun ayaqlarına şübhəli-şübhəli baxan Əhmədhüseyn yerindən tərpənmədi.
Mahmud:
− Nə baxırsan? − dedi, − təzə ayaqqabı istəmirsən? Gəl götür də!
Bu sözlərdən ürəklənən Əhmədhüseyn yerindən qalxdı, ayaqqabıları çıxarmaq üçün Mahmudun qabağında yerə çökdü. Üçümüz də bir söz deməyib ona baxırdıq. Əhmədhüseyn Mahmudun ayağından yapışıb bərk dartdı. Əlləri sürüşüb arxası üstə səkiyə yıxıldı. Mahmudla taygöz elə güldülər ki, dedim, qarınları bu saat partlayacaq. Əhmədhüseynin əlləri qapqara olmuşdu. Taygöz əlini Mahmudun kürəyinə vuraraq elə hey deyirdi:
− Mahmud, sənə demədim? Ha-ha-ha?.. Sənə demədim? Hi-hi-hi!..
Mahmudun ayaqlarında Əhmədhüseynin barmaqlarının yeri görünürdü. Aldandığımızı indi anladıq. Amma hoqqabazların gülüşləri bizə də sirayət elədi. Biz də başladıq gülməyə. Səkiyə sərilmiş Əhmədhüseyn də yerindən qalxıb bir qədər bizə baxdı. O da başladı gülməyə. Əyilib diqqətlə Mahmudun ayaqlarına baxdım. Ayaqqabı harada idi? Ayaqlar məharətlə elə rənglənmişdi ki, elə bil ayağına təzə, qara ayaqqabı geymişdi…
Mahmud oyun oynamağı təklif etdi. Mənim dördcə qranım* vardı. Qasım pulunun qədərini demədi. O iki nəfər dostun da beş qranı vardı. Əhmədhüseynin isə bir dinarı da yox idi. Bizdən bir az aşağıda bağlı mağazanın işığında oturduq. Oyuna Zivərin oğlu başladı. Sonra növbə Qasımın idi. O, Zivərin oğlundan bir qran aldı. Mahmud isə Qasımdan iki qran udduqda sevindi:
− Bərəkət! Deyəsən, bəxtimiz gətirib!
Oyunu beləcə davam etdirirdik. Bu ara yanımızdan səliqə ilə geyinmiş iki gənc ötdü. Əhmədhüseyn onlara sarı qaçıb yalvarmağa başladı:
− Bircə qran!.. Ağa, xahiş edirəm, bircə qran ver!
Cavanlardan biri onu kənara itələdi. Ancaq Əhmədhüseyn yenə də qaçıb yolu kəsdi və yalvardı:
− Ağa, bircə qran ki bir şey deyil. İltimas edirəm, bircə qran ver. Sən Allah, bir qran ver!
Bu zaman cavanlardan biri götürüb onu qarnı üstə tulladı. O, səkini xiyabandan ayıran dəmir hasardan asılı qaldı. Çırpınıb arxın qırağına düşdü. Ona tərəf gələn bir oğlanla iki qızı görcək qalxıb qızların birinə sarı qaçdı və yalvarmağa başladı:
− Xanım, səni and verirəm Allaha, bir qran ver! Acam! Bir qran ki bir şey deyil! Xanım, sən Allah, əsirgəmə!
Qız əvvəl məhəl qoymadı. Sonra Əhmədhüseynin əl çəkmədiyini görüb əl çantasından pul çıxardı və onun ovcuna qoydu. Əhmədhüseyn sevinə-sevinə yanımıza qayıtdı:
− Mən də oynayıram, − dedi.
Qasım soruşdu:
− Pulun var?
O, ovcunu açıb iki qranlığı göstərdi.
Qasım soruşdu:
− Yenə dilənçilik elədin? − Qalxıb onu döymək istədi. Mahmud onun əlini tutub qalxmağa qoymadı. Əhmədhüseyn sakitcə özünə yer eləyib oturdu.
Mən ayağa qalxdım:
− Dilənçilərlə oynamaq istəmirəm, − dedim.
Bu zaman Mahmud da:
− Aşıq atdıq, bəsdir, − dedi, − gəlin divaravurdu oynayaq.
Qasım mənə:
− Lətif, − dedi, − oyuna pəl vurma. − Sonra dönüb hamımızdan soruşdu: − Kim aşıq oynayır?
Taygöz dilləndi:
− Özün özünlə oyna, biz divaravurdu oynayırıq.
Zivərin oğlu Qasımı göstərərək:
− Bununla aşıq atmağın xeyri yoxdur, − dedi, − elə şeş-beşdir ki, atır. Gəlin pulatdı oynayaq.
Əhmədhüseyn soruşdu:
− Oynayaq?
Mahmud dedi:
− Yox, divaravurdu oynayaq…
Xiyaban adamsız idi. Üzbəüzdəki dükanlardan çoxu bağlanmışdı. Oyuna başlamaq üçün arxın qırağında durub hərəmiz divara sarı bir qranlıq atdıq. Biz qranlıqları divarın dibindən hələ yığışdırmamış birdən Əhmədhüseyn qışqırdı:
− Polis!
Polis lap üç addımlığımızda idi. Mən, Əhmədhüseyn və taygöz qaçıb aradan çıxdıq. Mahmudla Zivərin oğlu da dalımızca qaçdılar. Qasım divarın dibindəki pulları yığışdırmaq istəyəndə polis özünü yetirdi. Qasıma bir zərbə endirdi. O da aldığı zərbədən fəryad çəkib qaçmağa üz qoydu. Polis onun arxasınca çığırdı:
− Qumarbaz avaralar!.. Məgər ev-eşiyiniz, ata-ananız yoxdur? − və pulları yığışdırıb getdi.
Meydanı ötüb-keçəndən sonra gördüm ki, tək qalmışam. Xiyabanın o tayındakı çilovkabab dükanı da bağlanmışdı. Deməli, atamın yanına qayıtmaq vaxtı keçmişdi. Küçə və xiyabanlardan keçərkən öz-özümə deyirdim: "İndi artıq atam yatmış olar. Kaş yatmayıb məni gözləyəydi. Bəs oyuncaq dükanı necə? Yəqin, o da bağlanıb. Gecənin bu vaxtında kimin hövsələsi çatar ki, oyuncaq alsın? Yəqin, mənim dəvəmi də vitrindən götürüb içəri aparıblar. Kaş onunla danışa biləydim. Yəqin, dünənki qərarımızı da unutmayıb. Çünki özü söz vermişdi ki, məni belinə mindirib Tehranı gəzdirəcək. Hələ əlavə etmişdi ki, dəvə ilə səyahət etməyin ayrı ləzzəti var". Mən xəyal aləmində ikən qulağımın dibində tükürpədici səs ucaldı. Dedim, işim bitdi. Özümə gələndə gördüm ki, xiyabanın ortasında bir minik maşını dayanıb. Mənə heç nə olmamışdı, ancaq ovcumun içi ağrıyırdı. Ovuşdurmağa başladım. Elə bu zaman bir nəfər maşından başını çıxarıb ucadan bağırdı:
− Heykəl kimi nə dayanmısan? Rədd ol yolumdan!
Özümə gələndə gördüm sükanın arxasında bəzək-düzəkli qoca bir qadın oturub. Yanındakı yekə it başını çıxarıb ətrafı süzür. Fikirləşdim ki, bir daş götürüb maşının şüşəsini sındırmasam, hirsim soyumayacaq. Lakin fikrimdən daşındım. Qoca qadın bir neçə dəfə siqnal verib qışqırdı:
− Karsan? Yoldan rədd ol!
Yanımızdan bir neçə maşın ötüb-keçdi. Qoca qadın bir də başını çıxarıb qışqırmaq istəyəndə üzünə tüpürüb götürüldüm. Bağlı bir dükanın səkisində oturdum. Ürəyim döyünürdü.
Dükanın içərisində işıq yanır, dəmir qapının deşiklərindən içəri görünürdü. Cürbəcür ayaqqabılar səliqə ilə düzülmüşdü. Atam bir dəfə demişdi ki, ongünlük qazancımıza bu ayaqqabılardan bir cüt ala bilmərik. Kürəyimi qapıya söykəyib ayaqlarımı uzatdım. Ovcumun içi yenə də ağrıyır, ürəyim üzülürdü. Yadıma düşdü ki, çörək yeməmişəm. Öz-özümə dedim:
− Bu gecə də ac yatıram. Kaş atam mənim üçün bir şey saxlamış olaydı…
Birdən dəvənin məni gəzdirməyə çıxaracağı yadıma düşdü. Yerimdən dik qalxıb yola düşdüm. Oyuncaq dükanı bağlanmışdı. Lakin qapının dalından səs eşidilirdi. Qəfəslərdəki ağ dəvə balaları səs salıb deyirdilər:
− Xiyabana çıxsan, biz də səninlə gələrik, yaxşımı?
Dəvəm ilə bir-iki kəlmə danışmaq üçün nə qədər çığırdımsa, eşitmədi. Əlacsız qalıb qapıya bir-iki təpik ilişdirdim ki, bəlkə, başqaları sakitləşə, dəvəm məni eşidə. Bu zaman kimsə qulağımdan tutub dedi:
− Ay uşaq, dəli olubsan? Gecənin bu vaxtı burada nə gəzirsən? Gedib yatsana!
Dayanmaq vaxtı deyildi. Polis nəfərinin əlindən qurtarıb aradan çıxdım… Atamın yanına çatanda xiyabanlar tamam adamsızlaşmışdı. Hərdən taksi maşınları gəlib-keçirdi. Atam əl arabasının üstündə yatmışdı. Mən də orada yatmalı olsaydım, atamı oyatmalı, ayaqlarını bir yana çəkməsini xahiş eləməli idim. Üstündə bir neçə adam yatmış arabalar da vardı. Quru torpaq üstündə yatanlar da az deyildi. Mən öz əl arabamızın yanında uzanıb yuxuya getdim.
"Cirik! Cirik! Cirik!
− Ey Lətif, haradasan? Lətif, niyə cavab vermirsən? Niyə gəlmirsən, gedək gəzək!
Cirik! Cirik! Cirik!
− Lətifcan, səsimi eşitmirsən? Mən dəvəyəm, səni gəzməyə aparmağa gəlmişəm. Gəl belimə min, gedək.
Dəvə eyvanın altına çatan kimi yataqdan durub atıldım və düz onun belinə düşdüm. Gülə-gülə dəvəyə dedim:
− Niyə hay salırsan, mən ki sənin belindəyəm?
Dəvə sevindi. Saqqızdan bir tikə mənə verdi, bir tikə də öz ağzına qoyub yola düzəldi. Azacıq getmişdik ki, dedi:
− Ağız qarmonunu da gətirmişəm, al çal, qulaq asaq.
Mən qarmonu alıb çalmağa başladım. Dəvə də bəzən iri və kiçik zınqırovları ilə mənim qarmonuma ahəng tuturdu.
Birdən başını mənə sarı çevirib soruşdu:
− Lətif, axşam yeməyi yemisən?
− Pulum olmadığından yeməmişəm.
− Elə isə əvvəlcə gedək yemək yeyək.
Bu zaman ağ dovşan yaxınlaşıb:
− Dəvəcan, − dedi, − axşam yeməyini yaylaqda yeyəcəyik; siz gedin, mən də gedib o birilərə xəbər verim ki, oraya gəlsinlər.
Dovşan gəmirdiyi sarıkökü arxa atıb hoppana-hoppana bizdən uzaqlaşdı. Dəvə məndən soruşdu:
− Bilirsən, malikanə nə deməkdir?
− Məncə, yaylaq deməkdir.
− Yox, canım, malikanə milyonçuların ab-havası gözəl yerlərdə qurduqları imarətdir, cah-calaldır ki, kefləri istəyəndə gedib orada istirahət eləsinlər, kef çəksinlər. Malikanələrdə evlərdən fərqli olaraq böyük hovuzlar, fəvvarələr, güllü-çiçəkli bağ-bağçalar da olur. Malikanə sahibləri xidmət üçün bir dəstə aşpaz, bağban və nökər də saxlayır. Bəzi milyonçuların başqa xarici ölkələrdə − Fransada, İsveçrədə malikanələri var. İndi biz sərinləmək üçün Tehranın şimalındakı malikanələrdən birinə gedirik.
Dəvə bu sözləri deyib elə bil quş idi, qanadlandı, havaya qalxdı… Bizdən aşağıda təmiz, qəşəng evlər görünürdü. Mənə elə gəlirdi ki, kinoya baxıram. Nəhayət, dəvədən soruşdum:
− Biz şəhərdən uzaqlaşmışıq?
− Yox, sən niyə bu fikrə düşdün?
− Çünki bu tərəflərin havası çox təmizdir. Evlərin hamısı böyükdür, əzəmətlidir.
− Sən haqlısan. − Dəvə güldü: − Tehran bir-birindən fərqli iki hissədən ibarətdir − cənub və şimal. Cənub hissə − tüstülü, tozlu-torpaqlı, zibillidir. Şimal hissə − tərtəmizdir, gözəldir. Köhnə avtobusların hamısı cənubda işləyir, kərpic kürələri də orada yerləşir. Küçə və xiyabanların çoxuna asfalt döşənməyib. Şimaldan gələn çirkli və iyli-qoxulu su arxları buraya axır. Bir sözlə, cənub − yoxsul və ac insanların, şimal isə əyanların, varlıların yaşadığı rayondur. Sən heç Həsirabadda, Naziabadda və Hacı Əbdülhəmid xiyabanındakı onmərtəbəli mərmər binaları görmüsən? Bu hündür binaların aşağı mərtəbələrindəki mağaza sahiblərinin müştəriləri elə adamlardır ki, onların lüks sərnişin maşınları, neçə min tümən qiyməti olan itləri var.
Mən dedim:
− Cənub tərəfdə belə şeylərə rast gəlmək mümkün deyil. Orada heç kəsin minik maşını yoxdur. Amma çoxlu əl arabaları vardır. Adamlar yeraltı daxmalarda yaşayırlar.
Acından az qala ürəyim gedirdi. Bizdən aşağıda əlvan çıraqlı sərin, təravətli və gül-çiçəyə bürünmüş böyük bir bağ görünürdü. Bağın ortasında qəşəng bir imarət, onun yanında gömgöy suyu olan hovuz yerləşirdi. Hovuzda qırmızı balıqlar üzürdü, qırağında qoyulmuş masaların üstünə löyün-löyün yeməklər düzülmüşdü. Ətri adamı məst edirdi.
Dəvə dedi:
− Axşam yeməyi hazırdır. Aşağıya enmək olar.
− Bəs bağın sahibi haradadır? − soruşdum.
Dəvə:
− Onun fikrini çəkmə. Zirzəmidə əl-qolu bağlı uzanıb qalıb, − dedi.
Dəvə hovuzun qırağında astaca yerə çökdü. Mən atılıb yerə düşən kimi ağ dovşan əlimdən tutdu, masaların birinin arxasında oturduq. Bir azdan qonaqların başı açıldı, gəlhagəl başlandı. Gəlinciklərin bir dəstəsi minik maşınlarında, bir dəstəsi də təyyarə və helikopterlərdə gəldi. Uzunqulaq şıllaq ata-ata, tısbağalar dəvə balalarının quyruğunda sallana-sallana, meymunlar mayallaq aşa-aşa, dovşanlar qaça-qaça gəlib çıxdılar. Qəribə qonaqlıq idi. Növ-növ yeməklər vardı. Qızardılmış hindtoyuqlarına, cücələrə, əmlik kababına, plov və xuruşlara, heç vaxt görmədiyim başqa yeməklərə baxanda ağzımın suyu axırdı. Meyvə də ki nə qədər desən. Dəvə hovuzun o başında dayanaraq hamını sakitləşdirib dedi:
− Kiçikdən böyüyə qədər hamınız xoş gəlib səfa gətiribsiniz! Amma bilirsiniz, belə bir xərc çəkilmiş qonaqlığı kimin xatirinə eləmişik?
Uzunqulaq səsləndi:
− Lətifin xatirinə. İstədik ki, o da ömründə, heç olmasa, bir dəfə yaxşı çörək yesin və arzusu ürəyində qalmasın!
Pulemyotatan xoruz:
− Lətif gəlib bizə o qədər tamaşa edib ki, hamımız onu sevirik, − dedi.
Pələng söhbətə qarışdı:
− Əlbəttə, o istəyir ki, biz onun olaq. Biz də elə onunku olmaq istəyirik.
Aslan:
− Doğrudur, − dedi, − varlı uşaqları bizdən çox tez doyurlar. Çünki ataları hər gün yeni oyuncaqlar alır. Onlar da bizimlə bir-iki dəfə oynadıqdan sonra doyur və bizi bir qırağa atırlar.
Mən söhbətə qarışdım:
− Sizlərdən hər hansınız mənim olsanız, söz verirəm ki, heç vaxt sizinlə oynamaqdan doymaram. Sizi tək qoymaz, hər vaxt sizinlə oynayaram.
Oyuncaqlar bir səslə:
− Bilirik. Biz səni çox yaxşı tanıyırıq, − dedilər, − amma təəssüf ki, biz səninki ola bilmərik. Çünki bizi çox baha satırlar.
Oyuncaqlardan biri:
− Məncə, sənin atanın biraylıq gəliri belə bizlərdən birini almağa çatmaz, − dedi.
Dəvə bir daha hamını sakitləşdirdi:
− Mətləb üstünə qayıdaq, − dedi. − Sizin dediklərinizin hamısı doğrudur. Ancaq biz bugünkü qonaqlığı çox mühüm bir şeyin xatirinə düzəltmişik. Siz isə ona toxunmadınız.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/samed-behrangi/hekay-l-r-68289328/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

notes

1
Ərbab – köhn. ağa, cənab; sahib