Иэйик хоһуйа
Иэйик хоһуйа
Иван Николаевич Николаев
Биллэр уопсастыбанньык хоһоонноругар төрөөбүт тылын, сирин-уотун, саха төрүт култууратын кэскилин туһугар санаалара ааҕааччыны толкуйдаталлар, актыыбынай олоххо угуйаллар. Ааптар үгүс айымньылара ырыа буолан кынаттанан дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллэллэр.
Поэзия известного общественника, неравнодушного к судьбе родного языка и культуры, к будущему своей родины заставляют читателя задаваться многими острыми вопросами, призывают к активной жизненной позиции. Многие стихи стали песнями, широко известны и любимы в народе.
Иван Николаевич Николаев
Иэйик хоһуйа
САХА СААРБА ТЫЛЛАРА
Түүлээх күндүтэ
саарба кэриэтэ
Дэҥҥэ көстөр
үөрүүм төрүөтэ
Ханнаҕытый эһиги,
кутум-сүрүм
илбииһиттэрэ —
Саха саарба тыллара —
сүрэҕим эмчиттэрэ?
Тыл баай тайҕатыгар
сонордьут буола
Баҕардым да бардым,
алҕаа,
алааһым буора,
Бултаан-алтаан,
арыт сыыһа да
ытыалаан,
Сыһыылары уҥуордаан,
сыбардары
сыыйталаан
Суоллаан тиийэн
тутан тэйиэм
Тыл саарбатын,
күндү сэгэрдэриэм.
1984 с.
МИН САХАБЫН
Арҕаһыттан тэһииннээх
Айыы хаан аймаҕа – мин!
Көхсүттэн тэһииннээх
Күн улууһун оҕото – мин!
Үс куттаах үтүө-мааны һаха – мин!
Мин һахабын —
аймах-билэ дьоммунан!
Мин һахабын —
төрөөбүт Ийэ дойдубунан!
Мин һахабын —
һаха дэнэр омук баарынан,
кини тылынан-өһүнэн!
Мин дьиҥим,
мин чиҥим – хааммар!
Мин бэйэм дьиҥмин,
мин бэйэм чиҥмин!
Мин ааспытым,
мин кэлэрим – хааммар!
Мин бэйэм кэммин,
мин бэйэм кэрдиибин!
Мин кэрэм,
мин дьиктим – хааммар!
Мин бэйэм дьиктибин,
мин бэйэм кэрэбин!
Мин һахабын —
өбүгэм үгэһинэн,
кини эрэлинэн, итэҕэлинэн!
Мин һахабын —
омугум көҥүлүнэн,
өлөрү кыайбыт өркөн өйүнэн!
Арҕаһыттан тэһииннээх
Айыы хаан аймаҕа – мин!
Көхсүттэн тэһииннээх
Күн улууһун оҕото – мин!
Үс куттаах
Үтүө-мааны һаха – мин!
СЫРДЫК КҮЛҮК
Киһи барахсан,
киэҥ куйаар кээмэйигэр
эмиэ да кыра,
эмиэ да улуу
айымньыгын.
Эн ааспыт,
кэлэр үйэлэри
ситимниир
долоҕой эркээйилээх
эҥээрдэригэр эҥсиллэҕин.
Орто дойдуга
олох буолан хатыланан
эргиллэн кэлэ турар
добун долоҕой
дуораанаҕын!
Эн, Киһи —
үрдүк айыылар
сиргэ силигилии түспүт
сырдык сыдьаайдарын
күлүгэ буолаҕын!
Эн ааһар олох айанын
мэҥэһик айанньытаҕын,
бу сиргэ төрөөн
өлөн төннөр айылгылаах
күн сирин
ыалдьытаҕын!
* * *
Айыы киһитэ барахсан
айааччыҥ эйиэнэ,
түһүүлэнэн кэлбит сирэ,
түһээн тиийбэт
түҥ ыраахтан,
– Далай Куйаартан.
Эн, Айар Таҥар Аар
сиргэ сэтэрийэр,
сириэдийэр-силигилиир
санаатын толороҕун.
* * *
Күн Күбэй хотун
олох төрдүн ууһатаары
талыыта киирэн
татакайданнаҕына,
Умайар уот таһаатыттан
ытыыр сындыыс
сиэмэ-сулустар,
аҕа халлаантан
ыанан таммалаан
Сир ийэҕэ түһэллэр.
Сырдыы умулла
субуруһа тохтон,
кут буолан кутуллан
Оҥоһуу, Дьылҕа,
Ыйаах суолунан
орто дойдуга
олох кыымын саҕаллар,
Сир ийэҕэ
тыынар тыыннаах
кута буолан,
тылла үүнэллэр.
Ол куттар
орто дойдуга
оҥоһуу быһыытынан
олохторо бүтэн,
сулустар долоҕойдоругар
сурахтарын хааллара
сууралла төннөллөр.
* * *
Бүппэт эргиир,
быстыспат ситим,
туруу барааҥҥа
сэтэрээһиннээх, сэлээннээх
ылгын айанын
тохтоон хаалбат тоорохойо,
бүтэн хаалбат салааһына,
эн – айыы киһитэ буолаҕын!
* * *
Кэмэ суох элбэх
Кэм-кэрдии
кээмэйин билэр,
бу орто дойдуга суох.
Киһи эйгэтэ, ыыра атын,
элбэх атын эйгэ
ыырын арда эмиэ атын…
* * *
Эн, буор куттаах
бороҥ урааҥхай,
бэйэҥ эйгэҥ
дуолун баһылаа!
Бэриллибит дьылҕаҥ
ыра санаалаах
ыырдарын сааһылаа!
Сирдээҕи олоххун
сириэдийэр үөрүүнэн
силигин ситэрэ
симиттибэккэ симээ!
Кэлэр кэмиҥ
кэтэһиилээх кэрдиитин
кэскилинэн кэрэһилии
кэрэҕин кэҥэттин!
Өлөн баран
өскө тиллэргин,
сүтэн да баран
сүр-кут буоларгын
сүөлүргээбэккэ санаа!
Айыы сиригэр
ахтылҕан буолан
айбыккар төннөргүн
ааспакка, арахпакка
аттара анаар!
Эн эмиэ эргиллиэҥ,
бу орто дойдуга
олох олоро!
Дьылҕа Хаан
ыйааҕын толоро!
12.12.2003.
АЛГЫС КЭРИЭТЭ…
Бу хатыламмат түгэни
хоһуйдарбыан,
Бу алыптаах үгэни
туттарбыан,
Уран тыл, уйан дорҕоон
күүһүнэн
Бу кэмҥэ, бу кэрдиигэ
иҥнэрбиэн!
Бу олох кырдьыгын,
тыйыс кыдьыгын,
Бу баар чахчыны,
диэлийэр дьиҥи,
Сурукпар тиһэн,
сурахха-садьыкка
Суураллыбакка
сырыттарбыан!
Бу кэхтэр кэрэни
кэлэр кэмҥэ
Кэһии кээһэн
хааллардарбыан!
Бу сүтэр көстүүнү
этигэн тылга
илэтитэ эллээн,
Бу эппэт сыһыаны
эйэҕэс ырыа
иһирэҕэр иилээн,
Уһун үйэҕэ
уран сахха
уурдарбыан!
Өбүгэ өйдөбүлүн,
уруу уһуйуутун,
Аймах айымньытын,
Айыы үөрэҕин,
Алгыс кэриэтэ
аман өспөр
тистэрбиэн!
2003 с.
КЫРДЬЫК УОННА СЫМЫЙА
Кырдьык —
күн утаҕын курдук —
сырдык!
Кини кыайдаҕына
үөрүүбүттэн ытыыбын.
Кырдьык —
харах уутун курдук —
аһыы…
Тулабар албын —
мин күнүм киириитэ
Туос сымыйа —
күнүһүн түүнүм кэлиитэ.
Онтон хомойон
ытыыбын,
Хараҕым уута эмиэ
аһыы…
Сымыйа —
күн сырдык сыралҕаныгар
умайбатын,
ууллубатын сөҕөбүн!
Күнүс уонна түүн,
кырдьык уонна сымыйа
Эмиэ да дьэҥкэ,
эмиэ да мунаах…
Биһиги күнү, түүнү
эндэппэккэ араарабыт,
Оттон кырдьыгы-сымыйаны
бутуйабыт.
Ол да иһин
бэйэлээх бэйэбит
олохпутугар мунабыт.
Дьэ уонна кимиэхэ
сирдьит буолуоҥуй,
суолдьут аатырыаҥый,
Бэйэҥ
харааччы мунан бараҥҥын,
Кырдьык диэн
туос сымыйаны
тутан тураҥҥын!
Эн түүнүҥ үөһүгэр,
сымыйа кыайар үгэнигэр,
Сүрэххин өҥөйөн
көрбүтүҥ дуо?
Тойон сүрэххэр
кырдьык тымтыга,
Сымыйа түүнүгэр
кыламныыра буолаарай?
Кыламныыр кыым
кырдьыгыҥ тымтыга
Хотуулаах айаныҥ
суолун ыйаарай?
2003 с.
САНАА БУОЛАРДААХ, БУОЛБАТТААХ
Санаа-оноо,
мин санаам кулутабын,
Санаабын
түбүккэ кубулутабын.
Санаабынан
тугу бары оһоробун,
Олоҕум сүнньүн
санаабынан оҥоробун.
Мин
Санаа буолардааҕынан,
санаа буолбаттааҕынан
олоробун.
Санаам буолбатыттан
салҕабын түргэнник,
Санаам буоларын
баҕарабын уһуннук.
Санаам буолбатыттан,
баҕам туолбатыттан
Санааргыыбын, салыйабын,
олохтон сылайабын.
Дэҥҥэ көрсөр
санаам буолардааҕар,
Ырам илэ көстө
томтойо туолардааҕар
Дьүөрэлэһии кэлэр,
өй сүрэхтиин иллэһэр.
Сүрэхпэр таптал,
үөрүү, кэрэ тиллэр.
Санаа куттаах буоламмын
санаарҕыыр айылгылаахпын,
Тутан турарбынааҕар
суоҕу суохтуур эбиппин.
Баартан баранар
баламат майгылаахпын,
Ыраахтан салҕыбат
ыллыыр ыралаахпын.
Мин
санаа буолардааҕынан,
санаа буолбаттааҕынан олоробун…
2003 с.
ЫРА ТЫЛА – ЫРЫА
Ырам тыллар – ырыа тыла
Мин сүрэхпэр иитиллэҕин,
Ырам тыына – ырыам тыла
Мин ийэ куппар тыллаҕын.
Иэйэр кутум – ырыа кутум,
Уран тылбар уһуллаҕын,
Доҕуһуолга, кэрэ куоласка
Дьүөрэлэһэ кутуллаҕын.
Мин күндүлүөм эйигин
Ыра ыһыаҕын тылынан,
Толору ырыа куттаах
Кыынньар иэйии кымыһынан.
Сынньан, сылаанньый доҕоруом,
Сылаас сыдьаай тыллартан.
Манньый, астын, сэгэриэм,
Ыралаах ымыы ырыаттан.
Ыраланарым тухары
Ырыа мин сүрэхпэр уйалаах,
Санаам сахалыы саргыта
Ырыам тылыгар тыыннаах.
16.12.2003 с.
КЭМСИММЭТ ЭБИППИН
Кэннибин хайыһа
анаара көрдөхпүнэ,
ахтан аһардахпына:
Сүрэхпин сылытар
ааспыт сылларым
арахпат ахтылҕаннара,
Күннэтэ күүркэйэ
күлүмэхтэнэ түбүгүрбүт
күүрээннэрим үгэннэрэ,
Сыраласпыт дьаныарым,
дьулуспут дьулуурум,
ситиспит ситиһиим.
Дууһабын угуттуур
таптаспыт кыргыттарым
табыллыбыт үгэннэрэ.
Санаабын саймаардар,
саккай сырыыларым
сатаммыт сахтара.
Түгэннэртэн түмүллэн,
үөрүүлэртэн өрүллэн,
санаалартан салҕанан,
Өйбөр-санаабар
өрөөн хаалбыттар
олоҕум өйдөбүллэрэ.
Кэннибин хайыһан
кэмсиммэт эбиппин,
кэлбит суолбуттан…
2004 с.
ЫТЫК ДОРҔООН
Һуот-татай оҕолоор!
Түүн үөһэ.
Сай.
Ытык Сахсары…
Алаас-сыһыы арылы күөлэ
Аҥаатта айгыстан
Үрүҥ тумарыгынан
үлүгүнэйбит…
Саха сирин Аар айылҕата
Ахталыйа айгыстан
Нухарыйар нуһараҥ
Нууралыгар абылаппыт.
Бэл, саха балаҕана
Сири кытта силбэһэн
Иһирдьэ тимирэ иһиллии
иһийбит.
Ок-сиэ ньии, оҕолоор!
Ити утуйан унаара сытар
уу куттаах урааҥхайтан
Саймаархай салгын кута
арахсан,
Тыйыс дьылҕатын
Тымыр быатын батан
Сах үйэтин диэки
Сайа көтө турда…
Көрөллөр ини, көрбөттөөр?..
Бээрээ, һуо-аай,
Ити ханна тиийэрдии барда?
Ити тугу көрдүү көттө?!
Һуо-аай!
Көр да маны,
Көрдөрбүтүнэн көттө дии.
Дьэ бэйи, маҥай аллаах!
Төннөр суолуҥ төлкөтүн көрүөхпүт,
Кэлэр суолуҥ кэпсэлин кэтиэхпит…
* * *
Дьэ дуо, доҕоттоор!
Үһүккэ сүһүллэн
Үйэлэри үтэһэлээн
Уос номоҕо буола
Уһаарыллан кэлбит
Өһүк өбүгэ өһүнэн эттэххэ,
Саталаах үйэ дарбаанынан
Саатыыр сахтар саҕана,
Сах саха барахсан
Дорҕоон үөрэҕин баһылаан
Добун үйэлэр уорҕаларын
Домноон сылдьыбыттааҕа үһү…
Ээ-ээ, ити күтүр,
Ол диэки хайыста ээ,
бадаҕа…
* * *
Аар-Дьаалы! Аар-Татай!
Улаан ньуурдаах
Уу дьулайынан
охсуллан киирэн
Этиттэрээри тэриннэҕэ
эминэ тугуй?!
* * *
Кэлэр сири кэтэппит
Кэриим киэһэ ааһан,
Барар сири хаайар
Балай хараҥа түүн барыйан,
Баламат түүлгэ баттатан
Уута уйгуурдан
уһукта биэрдэ,
саха…
Баһыгар баппакка
бардамнык балыйсыбыт,
Хоонньуга уктар
хотун ойох оннугар
Хонук аайы хонсубут,
Хомолтолоох,
хойуу туман санаалара
Таһырдьа ыҥырдылар,
– тур, таҕыс! – диэтилэр…
* * *
Утуйар уутуттан уоскулаҥы
булбатах
урааҥхай саха
Күн күөрэйиэн иннинэ эрдэлээн,
Үөйбэтэҕин,
ахтыбатаҕын билгэлээн,
Ыччыгый ыырдаах
ынах ыллыгын батыһан,
Санныгар ууруммут
Саппаҕырбыт санаалаах
саллаҕар баһын
Санаатын дьайҕардар
Сахсары эбэтигэр салайда.
Хаамтаҕын аайы хаана сырдаан,
Үктээтэҕин аайы өйө дьэҥкэрэн
Тииһигирбит сиригэр
тиийэн кэллэ.
* * *
Субу манна:
Киэмсик кыыстыы кэмчиэрийэн,
Кэрэ симэхтэрин кумуччу туттан,
Айыы таптал уоттаах харахтарбын
Ааһар былыт албыннара
анаарыахтара диэбиттии,
Сир диэки симириктии көрбүт
сибэккилээх сииги кэстэ…
Ол онно:
Тэтэркэй уоһун
тэбэнэттээх мичээрин
Тэҥил дойду тиэхэлээхтэрэ
тэһэ убуруохтара диэн
тэйэ туттан,
Умсугутар уохтаах
уран таһаатын көрдөрүмээри
умса хоҥкуйан,
Иэйиинэн илбийэр
имэҥ кыымнаах иэдэспин
имэрийиэхтэрэ диэн
иһирдьэ кистии туттан,
Нусхайа нухарыйбыт
нуурал чэчиктээх
Кырдал устун кырыйа хаамта…
* * *
Эрэй бөҕөнү
эҥээринэн тыырбыт,
Муҥ бөҕөнү
муннунан соспут,
Тойук тоҕотун сураһан
Тоҕой аайы тохтообут,
Алгыс хайдаҕын анаара
Алаас аайы аараабыт,
Тэтим кистэлин билээри
Тэргэн аартыктары тэлбит,
Айылҕа доҕуһуолугар
абылаппыт,
Тыл хомуһунугар
тыыттарбыт,
Сүгүн утуйарын умна
Сүрэ-кута сүлүһүрбүт,
Сатамматах сахабыт аата
Дорҕоон уол диэн этэ.
* * *
Алаата оҕолоор!!!
Һуой-даа!
Оол-ол, буор булгунньах –
Дорҕоон уол курдук,
Саха байаанын
саппаҕырбыт санаатын
Санныгар сүгэн
санньыйа быһыытыйбыт дии…
Оо, турууй даа,
Саха омук
санньыардаах туман санаатын
сыҕайа ыһан,
Буор Булгунньах!!!
* * *
Уо-аа, аа,
оччоҕо доҕоттоор!
Тулхадыйбат тускубут
туһа диэн,
Самныбат саргыбыт
салаллыа диэн,
Сата буурай санаалаах
сахалар – биһиги!
Туойбутунан туран кэлиэ этибит,
Ыллаабытынан ыстанан барыа этибит!
Оннук дуо, үс куттаах
үтүө-мааны сахалаар?!
* * *
Истэҕиэт?! Истибэккиэт?!
Утуйдаххыт уһунуон!!!
Уһуктуҥ даа!!! Уһуктуҥ!!!
Күн күөрэйэрин
күргүөмүнэн көрсүбэтэххитинэ
күнүскүгүт күлүгүрүө,
Саҥа таһааран
саргыгытын түстээбэтэххитинэ
сарсыҥҥыгыт саарбахтаныа.
Уһуктуҥ даа,
уран хааннаах урааҥхайдаар!
Салыйбатах куттаах сахалаар!!!
* * *
Чэйии, Чэйиэҥ!
Чээ-рэ, Чэй! Чэ-Чэ!!!
Үүт-таас олбохтоох
Үрүн Аар тойоҥҥо
Үҥэ-сүктэ, үҥсэ,
Үстэ төхтүрүйэ үстэ
Табыкта охсуоҕуҥ!!!
* * *
Оччоҕо мин,
Ыытар ыра баҕаҕыт,
ырыаҕыт,
ытабылгыт,
ынчыккыт
Ытык Дорҕооно буоламмын,
эһиги сүргүтүнэн туоламмын,
Хара аан хараҕатын туураммын,
Аҕыс иилээх-саҕалаах
Аан ийэ дойдуну аймаһытыам!
Тоҕус хаттыгастаах
толомон маҥан халлаан
толуу суолун тобулуом!
* * *
Мин – Ытык Саха Уолабын!
Мин – Ырыа Дорҕоон буолабын!
Мин харааммар киирэн,
хааммар иҥэн, —
Дьиҥи, Чахчыны булуом!
Кырдьыгы туойуом!
Толбонноох өй
торумун тобулуом!
Дириҥ долоҕой
ирдэбилин толоруом!
Тыал көтүппүт
тыймыыт да үөстээх
тымныы тыллары ириэриэм!
Андаҕар, Аман өс,
Айхал-Уруй, Алгыс,
Ааттал, Албан аат
алыптаах тылларын
тэһиинниэм!
Өспөт өрөгөй ырыатын,
Өһүк өбүгэ өһүн хоһоонун,
Саргы-Дьаалы саҥатын,
Сатабылын табыам!
* * *
Кэми-кэрдиини курдарар,
Кэнэҕэс кэскил кэпсээнин,
Сир ийэ тыынар
Сиэдэрэй сэһэнин силигин
Ситэн-хотон ситэриэм!
Чыҥыс Хаан
утары этиппэт ыйааҕын дуораанын,
Одун Хаан
уталыйбат оҥоһуутун уораанын,
Дьылҕа Хаан
дьаһаҕын дьайаанын,
Билгэ Хаан
үөйүллүбэтэх үөтүүтүн,
Таҥха Хаан
таайыллыбатах таайбараҥын –
Мин эрэ үүннүөм!
Мин эрэ тэһиинниэм!
* * *
Мин сүллэр этиинии сүөрүөм,
Аан чаҕылҕанныы дапсыйыам!
Мин симэх-чэчик,
сэбирдэх-мутукча
сиккиэринэн илгийиэм!
Мин сиик-таммах,
Уу-сүүрүк сипсиэринэн
имэрийиэм!
Мин саха сүрэҕин
тэтимин олоҕу кытта
дьүөрэлиэм!
Мин Айыы Дорҕоонун аҕалан
аймах-билэ дьоммун,
төрөөбүт ийэ дойдубун
арчылыам!
* * *
Табыкта охсуҥ! Табыкта охсуҥ!!!
Табыкта охсуҥ!!!
Мин Ытык Саха Уолабын!!!
Мин Ытык Дорҕоон буолабын!!!
Ахсынньы, 1995 с.
ГИТААРА
Мин доҕуһуолдьут доҕорум —
гитаара,
Мин кынаттаах атым —
гитаара.
Махтанабын эйиэхэ,
Долгуйар иэйиим
долгураҥ дьүрүскэнин,
Добун халлаан санааҕа
дорҕоон гынан көтүппүккэр.
Дойдубар, дьоммор
мин ааппын ааттаппыккар.
Мин ыллыыр баҕа ырам —
гитаара,
Сүрэҕим ырыаҕа сирдьитэ —
гитаара,
Махтанабын эйиэхэ,
Ис дьиҥим кырдьыгын
иһирэхтик истибиккэр,
Өй-сүрэх мөккүөрүн
дьүөрэ тэтимҥэ тиспиккэр.
Кэрэ, дьикти эйгэтигэр
сүрэхпин сиэтэн илдьибиккэр.
Саҥарбат санаам тыллара —
мин гитаарам кыллара.
Иэйиим утаҕын кыллара —
мин гитаарам тыллара.
Махтанабын эйиэхэ,
Иһирэҕим истилэҥин
илдьитэ эн буолбуккар,
Айар олоҕум кистэлэҥин
араҥаччылыы арчылаабыккар.
Куппун-сүрбүн ытата,
ыллата арыаллаабыккар.
Саҥарбат санаам тыллара —
мин гитаарам кыллара.
Иэйиим утаҕын кыллара —
мин гитаарам тыллара.
Махтанабын эйиэхэ,
Дорҕоону доҕуһуоллуу
тэтимҥэр тиһэ тиспиккэр,
Абылаҥнаах ахтылҕан аатталбын
арахпакка арыаллаан испиккэр.
Миигин кытта тэҥҥэ үөрүүнү,
хомолтону билбиккэр.
Эрэллээх доҕорум Гитаарам —
мин айар аҥаарым,
Эйиэхэ мин —
ырабын итэҕэйэбин,
Эйиэхэ мин —
ырыанан сүгүрүйэбин!
2004 с.
ТҮБЭЙ СИРЭ БАҔАДЬЫ ҮРЭҔЭ
Этигэн көстүү
өйбөр элэҥниир
Илэ суоҕу
баардыы тэҥниир.
Ыгыаттам үрэҕинэн
устан иһэбин,
Ахтылҕан уутун
ытыстан иһэбин.
Сүүрүккэ оҕустара
кытылга тиксэбин.
Сыыртан үөһээ
сыһыыга таҕыстым,
Сыллар-хонуктар
сыыстарын ыраастыы,
Сыныйан көрө
сылыктыы батыстым.
Талах ойуур
таманыгар хаамтым,
Тардыылаах дойдум
талыы таһаата
Көҕөрө күөгэйэ
көстө тупсубута
Көймөстүбүт көхсүбүн
көҥө кэҥэттэ.
Ийэ дойдум
күбэй түбэм —
Түбэй сирэ,
Баҕадьы үрэҕэ
Көрүстэ уолун
күөх сирэминэн,
Ааспат ахтылҕан
быстыспат ситиминэн.
Түүлбэр, санаабар,
эбэтэр илэ дуу,
Тоҕо бэрдэй
айылҕа дьиктитэ…
Ийэм эдэрин,
эһээхэй оҕоҕо
Бэйэбин көрөбүн,
бэркиһээн сөҕөбүн.
Иирэ талах быыһыттан
Иэйиэхситим иэйбит,
Аар тиит аттыгар
Айыыһытым айбыт,
Кыстык угун саҕа
кыра балаҕаҥҥа
Күн сирин
көрдөрбүт эбит.
Окко түспүт
оҥоһуум бичигэ
Ойуурга-тыаҕа
оһуор анньыбыт.
Сиргэ түспүт
сэрэбиэйим миэнэ
Көлүйэ таһыттан
көтө көрүүлэммит.
Аар тиит аттыгар
аналым аттарылла,
Айар кутум
дьылҕата суруллубут,
Төлкөлөөх түөрэҕим,
аман айылгым,
Суруга суруллубут,
ыйааҕа ыйыллыбыт.
Күн ийэкэм
күбэй-кииммин
Туора харахтан
манна кистээбит.
Абаҕатын аатын
ахтан-санаан:
«Уолум миэнэ
Уйбаан», – диэбит.
Кыһыл эрдэхтэн
кырымматахпын.
Эһээхэй эрдэхтэн
эргийбэтэхпин.
Оччолортон ыла
оспут миэхэ
Түбэй түбэтин
омоон суола.
Түһүүлээх сирбин
түһээн көрөбүн.
Этигэн көстүү
эргийэн кэлэ
Элэҥнээн ааһар
эриэккэһин сөҕөбүн.
Эмиэ даҕаны
хараастан ылабын…
КҮНТЭН КҮН
Түгэнтэн түгэн
түбэһэн иһэриҥ түргэниэн,
Күнтэн-күн
күрэнэн иһэриҥ күлүмэҕиэн,
Ыйтан-ый
ыган иһэриҥ ыксалыан,
Сылтан-сыл
сыыллан иһэриҥ сыыдамыан.
Кэлин биллим
эн айаныҥ хас хардыытын,
Хаһан да хатыламмат
харданы эрэйэр атылын,
Ааһа барар дьыллар
саҥата суох ыйытыктарын,
Кэлэн иһэр кэмнэр
кээмэйэ суох сылыктарын.
Истэр буоллум
иэйэр ис турукпунан
Сүтэр хонуктар
сүпсүлгэннээх түбүктэрин,
Сүрэхпэр иҥэринним,
сүрбэр-куппар эбинним
Сүдү өбүгэлэрим
сүппэт-өлбөт сүбэлэрин.
Итэҕэстээхпин билинэн
итэҕэлбэр иҥэ иэйдим,
Эрэйдээхпин этэммин
эрэлбэр элэ эҥээҥнээтим,
Хоруйун булбатах —
хомолтолоох санааларбын
Кимиэхэ да буолбатах —
хороҥ бэйэбэр этинним.
2004 с.
САНАА БУОЛАРДААҔА
Этэр тыл – сүрдээх,
саҥарар саҥа —
куттаах,
Санаа – буолардаах,
буолбаттаах.
Санаам буолардааҕа
ханна саста?
Кэлэр кэмҥэ,
эбэтэр ааста?
Санаам буолардааҕа
ханна мунна?
Ааһар тапталга,
албын тумаҥҥа?
Санаам буолардааҕа
сандааран,
Сайар иэйиинэн
сыдьаайан
Сырдыгынан куппун
кууспута,
Сылаас уоһун
сүрэхпэр даҕайбыта…
Ол онтон ордук
көммүппүн
Отой өйдөөбөппүн
бүгүн.
ТҮГЭНИ АЙБЫККА
Күннэр түбүктэрэ,
күүрээннэрэ
күл буолаллар.
Күннэр үөрүүлэрэ күлүм-чаҕыл түгэҥҥэ
хаалаллар,
Түгэни айбыкка, үөрүүнү төрөппүккэ —
олох түмүгэ тиллэр.
Мин тыыным
сүтүө суоҕа.
Мин бүппэт тыыным
күөх уот буолан
күөдьүйэ
көдьүүстүү туруоҕа.
ТУОЛЛАХХЫНА
Эн баҕаҥ
барыта туолбут,
Барыҥ барыта
баар буолбут.
Эн кими да
кэрэхсэппэккин.
Эн кэрэ диэни
аны билбэккин.
ЫТЫК ТОЙГО – ЫҺЫАХХА
Айгыр-силик айылҕам
Айгыста тупсан турдаҕына,
Күөх унаар халлааҥҥа
Күн үрдүккэ күллэҕинэ,
Кутум-сүрүм уоскуйар,
Сүрэҕим-быарым манньыйар.
Сахам сирин сайына
Самааннык сайар кэмигэр
Ытык Тойго – Ыһыахха
Ыксалаһар Айыыларбар
Ыра санаам тиллэр,
Ыра баҕам туолар,
Санньыйбыт санаабар
Сахам тыына сүрэхпэр илэ тиллэр.
БУОЛААЧЧЫ…
Албын анна чычаас,
кырдьык анна дириҥ.
Куһаҕан өрүү дөбөҥ,
үчүгэй куруук үлэлээх
буолааччы, буолааччы…
Көлдьүн быһыы көпсөркөй,
албын быһыы халтархай,
Үтүө үрдэ үрүмэлээх,
сымыйа үрдэ сытыганнаах
буолааччы, буолааччы…
Дириҥтэн этэр чахчы тыл —
дилэй дьиҥинэн туолааччы,
Аараттан этэн алкыйар тыл —
албынынан айа тутааччы
буолааччы, буолааччы…
Түөкүн быһыы өрүү
төттөрүнү түөһэр түөрэхтээх,
Үтүө быһыы мэлдьи
үчүгэй үгэс үөрэхтээх
буолааччы, буолааччы…
Сиикэй сидьиҥ этии
сиппэтэҕэ сиэри силиктиир,
Буспут-хоппут этии
буолбуту-кэлэри кэрэһилиир
буолааччы, буолааччы…
Үтүө икки, мөкү икки
үөрэ-дьүөрэ
ини-биилэр.
Үрүҥ икки, хара икки
Үүт-үкчү
бии-биирдиилэр.
Хайырҕастаах
хара быарыҥ
хайатын ордорор,
Сүдүрүүннээх
сүбэ сүрэҕиҥ
сөбүлүүрэ тугуй?
Бэйэҥ билэргинэн,
бэйэҥ таларгынан
буолааччы,
Олоҕуҥ оҥоойуга
оннук туолааччы,
Оҥоһууҥ эйиэнэ
оннук буолааччы!
ИЭРЭҤ-СААРАҤ
Ытыам иһин харах уута кэлбэт,
Ыллыам иһин ырыа тыла тиийбэт,
Суохпун-баарбын билбэппин,
Сураҕын субутун кыайан эппэппин.
Өйдүөм иһин өйдөбүлэ көпсөгөй,
Өйөнүөм иһин өйөнөрө көҥдөй,
Тутуом иһин туура тутаах суох,
Тугум эрэ туохха эрэ итэҕэс.
Дьэ дьикти да түгэн буулаата,
Ааһан, араҕан биэрбэккэ уһаата,
Иэрэҥ-саараҥ иэдээнэ диэлийэр,
Ылбат-биэрбэт ынырыга дьиэтийэр.
Ынчыктыам да буоллар ыһыктыбакка,
Ыраахтан ыраны ыҥыран аҕалан
Ыан ылабын ылламматах ырыаларбын,
Ырааһырдар, чэлгитэр тылларбын.
Онтон эмиэ олох күүрээнигэр,
Олох туһа охсуһуу ортотугар
Дьонум туһа дьоруо айаҥҥа
Дьоллоох тэҥэ сылдьабын этэҥҥэ.
КӨТҮҮ
Олорбут олохпун көрөммүөн,
Оломун-омоонун буламмыан,
Омуна суох бэйэм сөҕөммүн,
Оо, өйдөөтөҕүөм…
Түүлбэр көттүм, илэ көттүм…
Ыра санаабар эмиэ көттүм,
Көтөр аакка элбэҕи көтүттүм.
Оо, көтүттүөм…
Сиргэ түһэн, сииктээх оту кэһэн
Санаам буолардааҕынаан
Сайар иэйии сарсыардатыгар
Оо, хаамтарбыан…
Сэргэстэһэ сэлэһэр сэгэрбин,
Сиэттиһэр сэмэй доҕорбуон,
Аттыбар, абылыыр аналбын
Оо, көрдөрбүөн…
Уйуктаах санаанан уйа туттан
Эрэл санаанан эркин охсоммуон,
Өйүм-санаам өһүөтүн уураммын
Оо, олордорбуон…
Итэҕэһи ситэри толорунан
Итэҕэли сүрэххэ иҥэринэн
Иэйэр куттуун иллэһэммин
Оо, сырыттарбыан, этэҥҥэ…
ТҮГЭН
Түгэнтэн төрүүллэр түбэһиэх иэйиилэр,
Түгэнтэн төрүүллэр үйэлээх үөрүүлэр.
Түгэнтэн үөскүүллэр түөкүннүү санаалар,
Түгэнтэн үөскүүллэр төрүт өйдөбүллэр.
Түгэнтэн саҕаланар түһэн биэрии,
төннөн иһии,
Түгэнтэн саҕаланар кэскил кэлиитэ,
туску туруута.
Түгэҥҥэ биллэр бу олоххо ким кимэ,
туох туга,
Түгэҥҥэ биллэр сымыйа албына,
кырдьык дьиҥэ.
Түгэҥҥэ быһаарыллар ким өлөрө,
ким тиллэрэ,
Түгэҥҥэ быһаарыллар ким самнара,
ким кыайара.
Түгэни баһылаа эн бу күннээҕи
күлүм түбүккэр,
Түгэни баһылаа эн бу уһун,
бу кыл түгэнэ олоххор.
Түгэн диэн бу эн, бэйэҥ олороҕун.
Түгэн диэн бу эн, олох буолаҕын.
Түгэн анараата өлүү уонна тиллии,
Түгэн анараата үрүҥ уонна хара.
Түгэн диэн улуу күүс, идэлээх уус,
Түгэн диэн айар-үҥэр таҥара!
ИЙЭМ КЭТЭҺЭР
Тулабар
тулаайахсытар
туймаархай туман
тууйа тунаарыйар.
Санаабар
ыраах баар
дьиэм буруота
ыҥыра унаарыйар.
Арҕааттан
атыҥырас тыал
атарахсыта
аргыарыйар.
Аттыбар
айаным суола
аһыммыттыы
аҥаарыйар.
Турабын,
тумаҥҥа муннарар
туоххаһытар санаабар
туймаара сууйуллан…
Турабын,
ийэбэр тиийээри
истиҥ ахтылҕанынан
иэйэ тууйуллан…
Өссө биир
үрдэл хаалла,
сүрэхпин
ахтылҕан аалла…
Оол көстөр
тумарык хайалар
өргөстөрүн
нөҥүө өттүлэригэр
Төрөөбүт түөлбэм,
чэрдээх тэлгэһэм,
алаадьы сыттаах
алгыстаах алаһам
Ахтар айыыһыта
айаннаан кэлэрбин
ааҕа саныы,
аймана кэтэстэҕэ.
Онно,
хотон кэтэҕэр,
кыбыылаах отун
кытыытыгар,
Кырпа отун
кыраабыллыы сылдьан
кыра да тыаска
кыҥастаһа,
Илинтэн кэлэр
иччитэхсийбит
айан суолун
тэһийбэтэхтии маныыр…
Ийэкэм
кэмэ суох
кэтэһиннэрбит
уолун саныыр.
ААҺАР АБЫЛАҤ
Хаһан этэй, мин эйиэхэ
хараҕым уотун хатаабытым,
Хаһан этэй, эн миигин
ааһан иһэн абылаабытыҥ?
Ол онно эн миэхэ
мичилийэ мичээрдээбитиҥ,
Ол онно эн миэхэ
чэмэлийэ эйэргээбитиҥ.
Онтон ыла эн биһикки
суохтаһар, ахтыһар эбиппит,
Онтон ыла эн биһикки
сүрэххэ сүтүгү ииппиппит.
Кэлин этэ, билбиппит
олохпут тус-туспа суоллааҕын,
Хойутаан биһи билбиппит
таптал төннүбэт аналлааҕын.
Билигин эн биһикки
бүтүн буолбат аҥаар-аҥаарбыт,
Бу күн эн биһиэхэ
биир буолбатах ахтар аналбыт.
2004 с.
НЬУРГУҺУН
Ньуур, кырдал сибэккитэ,
Сайын сэмэй сибикитэ,
Ньуолаҕайдаах сир симэҕэ
Нуктуу ньуккуйа нуурайан
Үөрүүнү кууһа үүммүтэ
Көрүөхтэн күндүтэй!
Ньуку-ньуку ньургуһун,
Ньургу-ньургун ньургуһун,
Сирим симэҕэ чэчиктэй,
Тоҕо бэрдэй, кэрэтэй!
Муус кунустан тирэнэн,
Тоҥ кырыһы тобулан,
Хаар быыһа харалдьыкка
Хайа анньан тахсыбыта.
Үөрүүнү кууһа үүммүтэ
Көрүөхтэн күндүтэй!
Ньуку-ньуку ньургуһун,
Ньургу-ньургун ньургуһун,
Сирим симэҕэ чэчиктэй,
Тоҕо бэрдэй, кэрэтэй!
Кэрэ кэхтибэт кэрэһитэ,
Тоҥтон толлубат туоһута,
Тыллар, үөскүүр күүһүн
Тыыннаах илэ көстүүтэ
Үөрүүнү кууһа үүммүтэ
Көрүөхтэн күндүтэй!
Ньуку-ньуку ньургуһун,
Ньургу-ньургун ньургуһун
Сирим симэҕэ чэчиктэй,
Тоҕо бэрдэй кэрэтэй!
2004 с.
СҮБЭ
Саарбаҕынан туоллаххына,
Сүбэлэһэр буоллаххына
Сөбүлэһии тийэн кэлэр,
Сөпсөһүү тула туругурар.
Сүбэттэн тахсыбыт сөбүҥ
Сыыһара аҕыйах буолар.
Сүбэлэһэҥҥин сөп диэбитиҥ
Сүнньүнэн кыайыыны аҕалар.
Сүбэ тыыппатах кыһалҕата
Үксүн кыаллыбат кыахтанар,
Сүгэ түспэтэх дүлүҥ маһа
Эркин буолбат аналланар.
Сүбэһиттээх эрэ киһи
Сүгэһэрэ лаппа чэпчиир,
Сүбэлэһэрэ, этэрэ суохха
Сөбүлэҥи биэрэрэ ыарыыр.
Үйэттэн үйэҕэ сүппэккэ
Сүбэ үгэскэ кубулуйар,
Кырдьаҕас мындыр сүбэтэ
Кыһарҕаны, өксүөнү тулутар.
2004 с.
ДОРҔООН
Дорҕоон – айар-таҥар илдьитэ,
Дорҕоон – добун үйэ сирдьитэ!
Дорҕоон – куйаар долоҕойун оҕото,
Дорҕоон – кэм-кэрдии сороҕо!
Дорҕоонтон төрөөбүтэ тыл,
Тылланан тыллыбыта киһи.
Тылтан таҥыллыбыта ырыа,
Ылыыр буолан киһи – киһилии!
Дорҕоон домун үөрэҕин
Долоҕой түгэҕиттэн булаҕын.
Долоҕой аһыллар үөрүйэҕэр
Домноох суолу батыһаҕын.
Тыыннаах дорҕоону туппуттар
Тырымныы сыдьаайа умайаллар,
Хоһоон ырыа, доҕуһуол буоланнар
Айар кут төрүүр дьолун билэллэр.
Уус куттаах урааҥхай уйулҕата
Уйар уран дорҕоон умайыгын.
Саталаах тыл сатарыыр сатабыла
Сах сахаҕа булар анабылын.
Дорҕоон – айар-таҥар илдьитэ,
Дорҕоон – добун үйэ сирдьитэ!
Дорҕоон – куйаар долоҕойун оҕото
Дорҕоон – кэм-кэрдии сороҕо!
2004 с.
ТЫЛЫМ – ТЫЫНЫМ
Ийэ тылым барахсан
иһиллэриҥ иһирэҕиэн,
Омугум уратылаах дьиҥин
этэриҥ этигэниэн.
Саха тылын мааныта
саҥарылларыҥ сайаҕаһыан.
Санаа, ыра илэтийэ
саймаарылларыҥ аһаҕаһыан.
Тылбын туохха мэнэйдэһэ
тупсан туруохпун билбэппин,
Ийэттэн-аҕаттан аккаастана
киһитийиэхпин санаабаппын.
Омук тылыгар уккуллан
ордон тахсыахпын сэрэйбэппин,
Баһылыыр баламакка суураллан
баар буолуохпун итэҕэйбэппин.
Үтүктээйинэн үлүһүйэн аны
үүнүөм, тиллиэм диэбэппин,
Үөрүүм, хомолтом даҕаны
үтүктүү буолуон үөйбэппин.
Төрөөбүт тылым миэнэ – тыыным,
тылла туруон саныыбын.
Тыалы кытта көппөккө,
тыыннаах сылдьыан баҕарабын!
Эн дириҥ долоҕойгор —
аан дойду анаарыыта!
Өлбөт сүбэ өйдөбүлгэр —
өй-санаа быһаарыыта!
2004 с.
СЫРДЫК
Күнү түүн
солбуйан иһэринии
Киһи сырдыктаах
хараҥалаах дии…
Кыһыны сайын
солбуйа кэлэринии
Киһи тоҥуй, сылаас
сыһыаннаах дии…
Сырдык өй-санаа
хайаан да баһыйыахтаах,
Сырдыктан сылаас
сыһыан сайар дии…
Сырдык ыра – баҕа
хайаан да байытыахтаах,
Сырдыктан эрэ
ыра санаа туолар дии…
Күн сырдыгын
таптыырбыныы,
Таптыыртан харах
сырдыыр дии…
Сырдыктан сылаанньыйа
манньыйарбыныы,
Иһирэхтэн эрэ
истиҥ иэйии кэлэр дии…
Сырдыктан хараҥаҕа,
хараҥаттан сырдыкка,
Хайаан да сырдык өттө
баһыйыахтаах дии…
Сырдык – тыыннаах олох
тыллар, үүнэр өҥө,
Сырдык сырыыта —
тыгар күн утаҕа дии…
2004 с.
ҮӨР КҮН СЫРДЫГЫТТАН
Сарсыарда эрдэ туран
Илин диэки көрөбүн,
Үүммүт күммүн тургуутуу,
Күн сырдыгын уруйдуу,
Үөрэбин күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьарбыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуппуттан.
Өйдөөн-дьүүллээн көрдөххө,
Өрдөөҕүттэн аттыгар баарыҥ
Бэйэҥ сорҕото буолбутун
Бүгүн кэлэн билэҕин.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
Аттыгар тулалыыр эйгэҥ
Тулаайах сыппат, тутахсыппат,
Эйигин атыҥырыы көрбөт,
Ол аата эн бэйэҥ миэстэҕэр.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
Аахайбатах даҕаны түгэҥҥин
Аттара санаан көрөҥҥүн,
Күндүргэтэр көстүүнү булан
Сүрэххэр үөрүүтэ ииттин.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
Кыра диэн кыһамматаххыттан
Кыһалҕатын, туһатын арааран
Кыһамньыгын, дьаныаргын уур,
Онно эбилиннин дьоҕур, тулуур.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
2004 с.
ТУЛУЙ!
Олох амтана
сүтүөҕэ да буоллар,
Оҥоһууҥ хотторуулаах
түгэннэрин тулуй,
Эрэл санаа
эстиэҕэ да буоллар,
Дьылҕаҥ өксүөннээх
мөккүөрдэрин тулуй!
Тугу да гынан
турууласпаккын биллэргин,
Эн тулуй!
Чысхааны, куйааһы
тулуйарыҥ курдук,
Түүн кэнниттэн
сарсыарда хайаан да
кэлэрин курдук!
Эн тулуй
үрүҥү хара дииллэрин,
Эрэлгин, итэҕэлгин
үлтү тэпсэллэрин.
Эн тулуй
кырдьыккын кыайалларын,
Көҥүлгүн
былдьыы көлбөрүтэллэрин.
Эн тулуй
аахсыбакка айбардыылларын,
Атарахсыта,
сэнии саныылларын.
Эн тулуй
тапталгын таҥнаралларын,
Мөлтүүр кэмҥэр
мөрөйдүүллэрин, умналларын.
Эн баҕар
бөрөлүү да улуй,
тулуй, тулуй!
Тулуургун ыһыктыма,
туох иһин иннигин биэримэ.
Эн тулуйуох тустааххын,
тулуургунан кыайар туһугар
Эн туруох тустааххын,
дьиҥ, кырдьык өргөһүн уһугар!
Түүн үөһэ —
күн тыкпат,
Кырдьык үрдүгэр —
сымыйа өр сыппат!
Тулуура суох —
эрдэ эстэр,
Тулуурдаах эрэ —
түмүккэ тиксэр!
Эн баҕар
бөрөлүү да улуй,
тулуй, тулуй!
Туох барыта
кэмнээх-кэрдиилээх,
Кэтэспитиҥ
тоҕооһон тиийэн кэлиилээх.
Тулуур дьулуура
тулхадыйбат кимиилээх,
Ким дьиҥэ, туох чиҥэ
тиллэ турар ситиһиилээх!
2004 с.
ДОБУН ДОЛОҔОЙ
Долоҕойо суох – өйдөбүлэ суох,
Өйдөбүлэ суох – ааспыта суох.
Ааспыта суох – кэлэрэ суох!
Кэм-кэрдии дьайаанын кэрэһитэ буолан,
Өйдөбүл – долоҕойго суруллар.
Хаан хантана, киин кимтэнэ этиллэр!
Долоҕойго тохтоппот буолуу – ыарыы.
Долоҕойо суох омук омук буолбат,
Кэлэр кэмэ уруккунан туолбат!
Уруккута, устуоруйата суох – омук суох.
Үгэһэ, олоҥхото, номоҕо, кэм суруга,
Омук быһыытынан бүгүҥҥү туруга!
Кэм-кэрдии кэрэһитэ буолбуттар
Долоҕойго олохсуйаллар.
Өйдөбүлгэ өрөөн – өрүү өйдөнөллөр!
Өлөн да баран, өлбөт сүбэлэрин булаллар.
Тыыннаахтар долоҕойдоругар,
Бу бүгүн, сүбэлии олороллор!
Хаан дьоното – долоҕойго!
Добун Долоҕой – Кэм Ытык Сүбэтэ!
Кэм-кэрдии бүппэт Сүмэтэ!
Олох салҕанар – долоҕойго,
Саҥа саҕыллар – долоҕойтон!
Долоҕой – хааҥҥа!
Ис Дьиҥ Кырдьык – хааҥҥа!
2005 с.
САҺАҔА ТЫЛЛАР
Сүрэхтэри уматар
саһаҕа тыллар
Сүрбэр-куппар
илбиһирэ иитиллэн,
Өспөт өйдөбүл
өйгө-санааҕа ытыллан,
Эстибитим дии
эрдэлээн,
Сатархай санаалаах салгыҥҥа
Саха туһа саргылаах санаанан!
Кэлэр кэм
кэрэһитэ буолан,
Тутах дьылҕа
тулаайаҕынан туолан,
Ыппыт санааларым,
ыанньыйбыт баҕарыыларым
Ыаҕастара тэстэннэр,
ыһыллыбыттара ыраахха.
Сахалыы саҥаттан
самаан санаалар
Сатанан тахсыбыттара,
эрдээх этии буолан
Сахалыы толкуй
сардаҥата сандаарбыта.
Саҥалыы сахалыы
саҕах саҕыллыбыта
Саҥаттан сахаҕа.
ЫРЫА САНАА
Ырыа санаа кынатыгар уйдаран,
Доҕуйар дорҕоон дуорааныгар дайдаран,
Мин көтөбүн көй көҥүл салгыҥҥа,
Истиҥ-иһирэх иитиилээх эйгэҕэ.
Ыра санаам – Ырыа Санаам!
Санааларым – ырыаларым,
мин көтөр кынаттарым.
Ыра санаа – ырыа санаа,
Алыптаах түгэни анаа!
Тылтан тыллар иэйиибэр иитиллэн,
Музыка айыллар абылаҥар ылларан,
Мин ырыа санаабын ыллыыбын,
Мин олоҕу олуһун таптыыбын.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=70596244?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Иван Николаевич Николаев
Биллэр уопсастыбанньык хоһоонноругар төрөөбүт тылын, сирин-уотун, саха төрүт култууратын кэскилин туһугар санаалара ааҕааччыны толкуйдаталлар, актыыбынай олоххо угуйаллар. Ааптар үгүс айымньылара ырыа буолан кынаттанан дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллэллэр.
Поэзия известного общественника, неравнодушного к судьбе родного языка и культуры, к будущему своей родины заставляют читателя задаваться многими острыми вопросами, призывают к активной жизненной позиции. Многие стихи стали песнями, широко известны и любимы в народе.
Иван Николаевич Николаев
Иэйик хоһуйа
САХА СААРБА ТЫЛЛАРА
Түүлээх күндүтэ
саарба кэриэтэ
Дэҥҥэ көстөр
үөрүүм төрүөтэ
Ханнаҕытый эһиги,
кутум-сүрүм
илбииһиттэрэ —
Саха саарба тыллара —
сүрэҕим эмчиттэрэ?
Тыл баай тайҕатыгар
сонордьут буола
Баҕардым да бардым,
алҕаа,
алааһым буора,
Бултаан-алтаан,
арыт сыыһа да
ытыалаан,
Сыһыылары уҥуордаан,
сыбардары
сыыйталаан
Суоллаан тиийэн
тутан тэйиэм
Тыл саарбатын,
күндү сэгэрдэриэм.
1984 с.
МИН САХАБЫН
Арҕаһыттан тэһииннээх
Айыы хаан аймаҕа – мин!
Көхсүттэн тэһииннээх
Күн улууһун оҕото – мин!
Үс куттаах үтүө-мааны һаха – мин!
Мин һахабын —
аймах-билэ дьоммунан!
Мин һахабын —
төрөөбүт Ийэ дойдубунан!
Мин һахабын —
һаха дэнэр омук баарынан,
кини тылынан-өһүнэн!
Мин дьиҥим,
мин чиҥим – хааммар!
Мин бэйэм дьиҥмин,
мин бэйэм чиҥмин!
Мин ааспытым,
мин кэлэрим – хааммар!
Мин бэйэм кэммин,
мин бэйэм кэрдиибин!
Мин кэрэм,
мин дьиктим – хааммар!
Мин бэйэм дьиктибин,
мин бэйэм кэрэбин!
Мин һахабын —
өбүгэм үгэһинэн,
кини эрэлинэн, итэҕэлинэн!
Мин һахабын —
омугум көҥүлүнэн,
өлөрү кыайбыт өркөн өйүнэн!
Арҕаһыттан тэһииннээх
Айыы хаан аймаҕа – мин!
Көхсүттэн тэһииннээх
Күн улууһун оҕото – мин!
Үс куттаах
Үтүө-мааны һаха – мин!
СЫРДЫК КҮЛҮК
Киһи барахсан,
киэҥ куйаар кээмэйигэр
эмиэ да кыра,
эмиэ да улуу
айымньыгын.
Эн ааспыт,
кэлэр үйэлэри
ситимниир
долоҕой эркээйилээх
эҥээрдэригэр эҥсиллэҕин.
Орто дойдуга
олох буолан хатыланан
эргиллэн кэлэ турар
добун долоҕой
дуораанаҕын!
Эн, Киһи —
үрдүк айыылар
сиргэ силигилии түспүт
сырдык сыдьаайдарын
күлүгэ буолаҕын!
Эн ааһар олох айанын
мэҥэһик айанньытаҕын,
бу сиргэ төрөөн
өлөн төннөр айылгылаах
күн сирин
ыалдьытаҕын!
* * *
Айыы киһитэ барахсан
айааччыҥ эйиэнэ,
түһүүлэнэн кэлбит сирэ,
түһээн тиийбэт
түҥ ыраахтан,
– Далай Куйаартан.
Эн, Айар Таҥар Аар
сиргэ сэтэрийэр,
сириэдийэр-силигилиир
санаатын толороҕун.
* * *
Күн Күбэй хотун
олох төрдүн ууһатаары
талыыта киирэн
татакайданнаҕына,
Умайар уот таһаатыттан
ытыыр сындыыс
сиэмэ-сулустар,
аҕа халлаантан
ыанан таммалаан
Сир ийэҕэ түһэллэр.
Сырдыы умулла
субуруһа тохтон,
кут буолан кутуллан
Оҥоһуу, Дьылҕа,
Ыйаах суолунан
орто дойдуга
олох кыымын саҕаллар,
Сир ийэҕэ
тыынар тыыннаах
кута буолан,
тылла үүнэллэр.
Ол куттар
орто дойдуга
оҥоһуу быһыытынан
олохторо бүтэн,
сулустар долоҕойдоругар
сурахтарын хааллара
сууралла төннөллөр.
* * *
Бүппэт эргиир,
быстыспат ситим,
туруу барааҥҥа
сэтэрээһиннээх, сэлээннээх
ылгын айанын
тохтоон хаалбат тоорохойо,
бүтэн хаалбат салааһына,
эн – айыы киһитэ буолаҕын!
* * *
Кэмэ суох элбэх
Кэм-кэрдии
кээмэйин билэр,
бу орто дойдуга суох.
Киһи эйгэтэ, ыыра атын,
элбэх атын эйгэ
ыырын арда эмиэ атын…
* * *
Эн, буор куттаах
бороҥ урааҥхай,
бэйэҥ эйгэҥ
дуолун баһылаа!
Бэриллибит дьылҕаҥ
ыра санаалаах
ыырдарын сааһылаа!
Сирдээҕи олоххун
сириэдийэр үөрүүнэн
силигин ситэрэ
симиттибэккэ симээ!
Кэлэр кэмиҥ
кэтэһиилээх кэрдиитин
кэскилинэн кэрэһилии
кэрэҕин кэҥэттин!
Өлөн баран
өскө тиллэргин,
сүтэн да баран
сүр-кут буоларгын
сүөлүргээбэккэ санаа!
Айыы сиригэр
ахтылҕан буолан
айбыккар төннөргүн
ааспакка, арахпакка
аттара анаар!
Эн эмиэ эргиллиэҥ,
бу орто дойдуга
олох олоро!
Дьылҕа Хаан
ыйааҕын толоро!
12.12.2003.
АЛГЫС КЭРИЭТЭ…
Бу хатыламмат түгэни
хоһуйдарбыан,
Бу алыптаах үгэни
туттарбыан,
Уран тыл, уйан дорҕоон
күүһүнэн
Бу кэмҥэ, бу кэрдиигэ
иҥнэрбиэн!
Бу олох кырдьыгын,
тыйыс кыдьыгын,
Бу баар чахчыны,
диэлийэр дьиҥи,
Сурукпар тиһэн,
сурахха-садьыкка
Суураллыбакка
сырыттарбыан!
Бу кэхтэр кэрэни
кэлэр кэмҥэ
Кэһии кээһэн
хааллардарбыан!
Бу сүтэр көстүүнү
этигэн тылга
илэтитэ эллээн,
Бу эппэт сыһыаны
эйэҕэс ырыа
иһирэҕэр иилээн,
Уһун үйэҕэ
уран сахха
уурдарбыан!
Өбүгэ өйдөбүлүн,
уруу уһуйуутун,
Аймах айымньытын,
Айыы үөрэҕин,
Алгыс кэриэтэ
аман өспөр
тистэрбиэн!
2003 с.
КЫРДЬЫК УОННА СЫМЫЙА
Кырдьык —
күн утаҕын курдук —
сырдык!
Кини кыайдаҕына
үөрүүбүттэн ытыыбын.
Кырдьык —
харах уутун курдук —
аһыы…
Тулабар албын —
мин күнүм киириитэ
Туос сымыйа —
күнүһүн түүнүм кэлиитэ.
Онтон хомойон
ытыыбын,
Хараҕым уута эмиэ
аһыы…
Сымыйа —
күн сырдык сыралҕаныгар
умайбатын,
ууллубатын сөҕөбүн!
Күнүс уонна түүн,
кырдьык уонна сымыйа
Эмиэ да дьэҥкэ,
эмиэ да мунаах…
Биһиги күнү, түүнү
эндэппэккэ араарабыт,
Оттон кырдьыгы-сымыйаны
бутуйабыт.
Ол да иһин
бэйэлээх бэйэбит
олохпутугар мунабыт.
Дьэ уонна кимиэхэ
сирдьит буолуоҥуй,
суолдьут аатырыаҥый,
Бэйэҥ
харааччы мунан бараҥҥын,
Кырдьык диэн
туос сымыйаны
тутан тураҥҥын!
Эн түүнүҥ үөһүгэр,
сымыйа кыайар үгэнигэр,
Сүрэххин өҥөйөн
көрбүтүҥ дуо?
Тойон сүрэххэр
кырдьык тымтыга,
Сымыйа түүнүгэр
кыламныыра буолаарай?
Кыламныыр кыым
кырдьыгыҥ тымтыга
Хотуулаах айаныҥ
суолун ыйаарай?
2003 с.
САНАА БУОЛАРДААХ, БУОЛБАТТААХ
Санаа-оноо,
мин санаам кулутабын,
Санаабын
түбүккэ кубулутабын.
Санаабынан
тугу бары оһоробун,
Олоҕум сүнньүн
санаабынан оҥоробун.
Мин
Санаа буолардааҕынан,
санаа буолбаттааҕынан
олоробун.
Санаам буолбатыттан
салҕабын түргэнник,
Санаам буоларын
баҕарабын уһуннук.
Санаам буолбатыттан,
баҕам туолбатыттан
Санааргыыбын, салыйабын,
олохтон сылайабын.
Дэҥҥэ көрсөр
санаам буолардааҕар,
Ырам илэ көстө
томтойо туолардааҕар
Дьүөрэлэһии кэлэр,
өй сүрэхтиин иллэһэр.
Сүрэхпэр таптал,
үөрүү, кэрэ тиллэр.
Санаа куттаах буоламмын
санаарҕыыр айылгылаахпын,
Тутан турарбынааҕар
суоҕу суохтуур эбиппин.
Баартан баранар
баламат майгылаахпын,
Ыраахтан салҕыбат
ыллыыр ыралаахпын.
Мин
санаа буолардааҕынан,
санаа буолбаттааҕынан олоробун…
2003 с.
ЫРА ТЫЛА – ЫРЫА
Ырам тыллар – ырыа тыла
Мин сүрэхпэр иитиллэҕин,
Ырам тыына – ырыам тыла
Мин ийэ куппар тыллаҕын.
Иэйэр кутум – ырыа кутум,
Уран тылбар уһуллаҕын,
Доҕуһуолга, кэрэ куоласка
Дьүөрэлэһэ кутуллаҕын.
Мин күндүлүөм эйигин
Ыра ыһыаҕын тылынан,
Толору ырыа куттаах
Кыынньар иэйии кымыһынан.
Сынньан, сылаанньый доҕоруом,
Сылаас сыдьаай тыллартан.
Манньый, астын, сэгэриэм,
Ыралаах ымыы ырыаттан.
Ыраланарым тухары
Ырыа мин сүрэхпэр уйалаах,
Санаам сахалыы саргыта
Ырыам тылыгар тыыннаах.
16.12.2003 с.
КЭМСИММЭТ ЭБИППИН
Кэннибин хайыһа
анаара көрдөхпүнэ,
ахтан аһардахпына:
Сүрэхпин сылытар
ааспыт сылларым
арахпат ахтылҕаннара,
Күннэтэ күүркэйэ
күлүмэхтэнэ түбүгүрбүт
күүрээннэрим үгэннэрэ,
Сыраласпыт дьаныарым,
дьулуспут дьулуурум,
ситиспит ситиһиим.
Дууһабын угуттуур
таптаспыт кыргыттарым
табыллыбыт үгэннэрэ.
Санаабын саймаардар,
саккай сырыыларым
сатаммыт сахтара.
Түгэннэртэн түмүллэн,
үөрүүлэртэн өрүллэн,
санаалартан салҕанан,
Өйбөр-санаабар
өрөөн хаалбыттар
олоҕум өйдөбүллэрэ.
Кэннибин хайыһан
кэмсиммэт эбиппин,
кэлбит суолбуттан…
2004 с.
ЫТЫК ДОРҔООН
Һуот-татай оҕолоор!
Түүн үөһэ.
Сай.
Ытык Сахсары…
Алаас-сыһыы арылы күөлэ
Аҥаатта айгыстан
Үрүҥ тумарыгынан
үлүгүнэйбит…
Саха сирин Аар айылҕата
Ахталыйа айгыстан
Нухарыйар нуһараҥ
Нууралыгар абылаппыт.
Бэл, саха балаҕана
Сири кытта силбэһэн
Иһирдьэ тимирэ иһиллии
иһийбит.
Ок-сиэ ньии, оҕолоор!
Ити утуйан унаара сытар
уу куттаах урааҥхайтан
Саймаархай салгын кута
арахсан,
Тыйыс дьылҕатын
Тымыр быатын батан
Сах үйэтин диэки
Сайа көтө турда…
Көрөллөр ини, көрбөттөөр?..
Бээрээ, һуо-аай,
Ити ханна тиийэрдии барда?
Ити тугу көрдүү көттө?!
Һуо-аай!
Көр да маны,
Көрдөрбүтүнэн көттө дии.
Дьэ бэйи, маҥай аллаах!
Төннөр суолуҥ төлкөтүн көрүөхпүт,
Кэлэр суолуҥ кэпсэлин кэтиэхпит…
* * *
Дьэ дуо, доҕоттоор!
Үһүккэ сүһүллэн
Үйэлэри үтэһэлээн
Уос номоҕо буола
Уһаарыллан кэлбит
Өһүк өбүгэ өһүнэн эттэххэ,
Саталаах үйэ дарбаанынан
Саатыыр сахтар саҕана,
Сах саха барахсан
Дорҕоон үөрэҕин баһылаан
Добун үйэлэр уорҕаларын
Домноон сылдьыбыттааҕа үһү…
Ээ-ээ, ити күтүр,
Ол диэки хайыста ээ,
бадаҕа…
* * *
Аар-Дьаалы! Аар-Татай!
Улаан ньуурдаах
Уу дьулайынан
охсуллан киирэн
Этиттэрээри тэриннэҕэ
эминэ тугуй?!
* * *
Кэлэр сири кэтэппит
Кэриим киэһэ ааһан,
Барар сири хаайар
Балай хараҥа түүн барыйан,
Баламат түүлгэ баттатан
Уута уйгуурдан
уһукта биэрдэ,
саха…
Баһыгар баппакка
бардамнык балыйсыбыт,
Хоонньуга уктар
хотун ойох оннугар
Хонук аайы хонсубут,
Хомолтолоох,
хойуу туман санаалара
Таһырдьа ыҥырдылар,
– тур, таҕыс! – диэтилэр…
* * *
Утуйар уутуттан уоскулаҥы
булбатах
урааҥхай саха
Күн күөрэйиэн иннинэ эрдэлээн,
Үөйбэтэҕин,
ахтыбатаҕын билгэлээн,
Ыччыгый ыырдаах
ынах ыллыгын батыһан,
Санныгар ууруммут
Саппаҕырбыт санаалаах
саллаҕар баһын
Санаатын дьайҕардар
Сахсары эбэтигэр салайда.
Хаамтаҕын аайы хаана сырдаан,
Үктээтэҕин аайы өйө дьэҥкэрэн
Тииһигирбит сиригэр
тиийэн кэллэ.
* * *
Субу манна:
Киэмсик кыыстыы кэмчиэрийэн,
Кэрэ симэхтэрин кумуччу туттан,
Айыы таптал уоттаах харахтарбын
Ааһар былыт албыннара
анаарыахтара диэбиттии,
Сир диэки симириктии көрбүт
сибэккилээх сииги кэстэ…
Ол онно:
Тэтэркэй уоһун
тэбэнэттээх мичээрин
Тэҥил дойду тиэхэлээхтэрэ
тэһэ убуруохтара диэн
тэйэ туттан,
Умсугутар уохтаах
уран таһаатын көрдөрүмээри
умса хоҥкуйан,
Иэйиинэн илбийэр
имэҥ кыымнаах иэдэспин
имэрийиэхтэрэ диэн
иһирдьэ кистии туттан,
Нусхайа нухарыйбыт
нуурал чэчиктээх
Кырдал устун кырыйа хаамта…
* * *
Эрэй бөҕөнү
эҥээринэн тыырбыт,
Муҥ бөҕөнү
муннунан соспут,
Тойук тоҕотун сураһан
Тоҕой аайы тохтообут,
Алгыс хайдаҕын анаара
Алаас аайы аараабыт,
Тэтим кистэлин билээри
Тэргэн аартыктары тэлбит,
Айылҕа доҕуһуолугар
абылаппыт,
Тыл хомуһунугар
тыыттарбыт,
Сүгүн утуйарын умна
Сүрэ-кута сүлүһүрбүт,
Сатамматах сахабыт аата
Дорҕоон уол диэн этэ.
* * *
Алаата оҕолоор!!!
Һуой-даа!
Оол-ол, буор булгунньах –
Дорҕоон уол курдук,
Саха байаанын
саппаҕырбыт санаатын
Санныгар сүгэн
санньыйа быһыытыйбыт дии…
Оо, турууй даа,
Саха омук
санньыардаах туман санаатын
сыҕайа ыһан,
Буор Булгунньах!!!
* * *
Уо-аа, аа,
оччоҕо доҕоттоор!
Тулхадыйбат тускубут
туһа диэн,
Самныбат саргыбыт
салаллыа диэн,
Сата буурай санаалаах
сахалар – биһиги!
Туойбутунан туран кэлиэ этибит,
Ыллаабытынан ыстанан барыа этибит!
Оннук дуо, үс куттаах
үтүө-мааны сахалаар?!
* * *
Истэҕиэт?! Истибэккиэт?!
Утуйдаххыт уһунуон!!!
Уһуктуҥ даа!!! Уһуктуҥ!!!
Күн күөрэйэрин
күргүөмүнэн көрсүбэтэххитинэ
күнүскүгүт күлүгүрүө,
Саҥа таһааран
саргыгытын түстээбэтэххитинэ
сарсыҥҥыгыт саарбахтаныа.
Уһуктуҥ даа,
уран хааннаах урааҥхайдаар!
Салыйбатах куттаах сахалаар!!!
* * *
Чэйии, Чэйиэҥ!
Чээ-рэ, Чэй! Чэ-Чэ!!!
Үүт-таас олбохтоох
Үрүн Аар тойоҥҥо
Үҥэ-сүктэ, үҥсэ,
Үстэ төхтүрүйэ үстэ
Табыкта охсуоҕуҥ!!!
* * *
Оччоҕо мин,
Ыытар ыра баҕаҕыт,
ырыаҕыт,
ытабылгыт,
ынчыккыт
Ытык Дорҕооно буоламмын,
эһиги сүргүтүнэн туоламмын,
Хара аан хараҕатын туураммын,
Аҕыс иилээх-саҕалаах
Аан ийэ дойдуну аймаһытыам!
Тоҕус хаттыгастаах
толомон маҥан халлаан
толуу суолун тобулуом!
* * *
Мин – Ытык Саха Уолабын!
Мин – Ырыа Дорҕоон буолабын!
Мин харааммар киирэн,
хааммар иҥэн, —
Дьиҥи, Чахчыны булуом!
Кырдьыгы туойуом!
Толбонноох өй
торумун тобулуом!
Дириҥ долоҕой
ирдэбилин толоруом!
Тыал көтүппүт
тыймыыт да үөстээх
тымныы тыллары ириэриэм!
Андаҕар, Аман өс,
Айхал-Уруй, Алгыс,
Ааттал, Албан аат
алыптаах тылларын
тэһиинниэм!
Өспөт өрөгөй ырыатын,
Өһүк өбүгэ өһүн хоһоонун,
Саргы-Дьаалы саҥатын,
Сатабылын табыам!
* * *
Кэми-кэрдиини курдарар,
Кэнэҕэс кэскил кэпсээнин,
Сир ийэ тыынар
Сиэдэрэй сэһэнин силигин
Ситэн-хотон ситэриэм!
Чыҥыс Хаан
утары этиппэт ыйааҕын дуораанын,
Одун Хаан
уталыйбат оҥоһуутун уораанын,
Дьылҕа Хаан
дьаһаҕын дьайаанын,
Билгэ Хаан
үөйүллүбэтэх үөтүүтүн,
Таҥха Хаан
таайыллыбатах таайбараҥын –
Мин эрэ үүннүөм!
Мин эрэ тэһиинниэм!
* * *
Мин сүллэр этиинии сүөрүөм,
Аан чаҕылҕанныы дапсыйыам!
Мин симэх-чэчик,
сэбирдэх-мутукча
сиккиэринэн илгийиэм!
Мин сиик-таммах,
Уу-сүүрүк сипсиэринэн
имэрийиэм!
Мин саха сүрэҕин
тэтимин олоҕу кытта
дьүөрэлиэм!
Мин Айыы Дорҕоонун аҕалан
аймах-билэ дьоммун,
төрөөбүт ийэ дойдубун
арчылыам!
* * *
Табыкта охсуҥ! Табыкта охсуҥ!!!
Табыкта охсуҥ!!!
Мин Ытык Саха Уолабын!!!
Мин Ытык Дорҕоон буолабын!!!
Ахсынньы, 1995 с.
ГИТААРА
Мин доҕуһуолдьут доҕорум —
гитаара,
Мин кынаттаах атым —
гитаара.
Махтанабын эйиэхэ,
Долгуйар иэйиим
долгураҥ дьүрүскэнин,
Добун халлаан санааҕа
дорҕоон гынан көтүппүккэр.
Дойдубар, дьоммор
мин ааппын ааттаппыккар.
Мин ыллыыр баҕа ырам —
гитаара,
Сүрэҕим ырыаҕа сирдьитэ —
гитаара,
Махтанабын эйиэхэ,
Ис дьиҥим кырдьыгын
иһирэхтик истибиккэр,
Өй-сүрэх мөккүөрүн
дьүөрэ тэтимҥэ тиспиккэр.
Кэрэ, дьикти эйгэтигэр
сүрэхпин сиэтэн илдьибиккэр.
Саҥарбат санаам тыллара —
мин гитаарам кыллара.
Иэйиим утаҕын кыллара —
мин гитаарам тыллара.
Махтанабын эйиэхэ,
Иһирэҕим истилэҥин
илдьитэ эн буолбуккар,
Айар олоҕум кистэлэҥин
араҥаччылыы арчылаабыккар.
Куппун-сүрбүн ытата,
ыллата арыаллаабыккар.
Саҥарбат санаам тыллара —
мин гитаарам кыллара.
Иэйиим утаҕын кыллара —
мин гитаарам тыллара.
Махтанабын эйиэхэ,
Дорҕоону доҕуһуоллуу
тэтимҥэр тиһэ тиспиккэр,
Абылаҥнаах ахтылҕан аатталбын
арахпакка арыаллаан испиккэр.
Миигин кытта тэҥҥэ үөрүүнү,
хомолтону билбиккэр.
Эрэллээх доҕорум Гитаарам —
мин айар аҥаарым,
Эйиэхэ мин —
ырабын итэҕэйэбин,
Эйиэхэ мин —
ырыанан сүгүрүйэбин!
2004 с.
ТҮБЭЙ СИРЭ БАҔАДЬЫ ҮРЭҔЭ
Этигэн көстүү
өйбөр элэҥниир
Илэ суоҕу
баардыы тэҥниир.
Ыгыаттам үрэҕинэн
устан иһэбин,
Ахтылҕан уутун
ытыстан иһэбин.
Сүүрүккэ оҕустара
кытылга тиксэбин.
Сыыртан үөһээ
сыһыыга таҕыстым,
Сыллар-хонуктар
сыыстарын ыраастыы,
Сыныйан көрө
сылыктыы батыстым.
Талах ойуур
таманыгар хаамтым,
Тардыылаах дойдум
талыы таһаата
Көҕөрө күөгэйэ
көстө тупсубута
Көймөстүбүт көхсүбүн
көҥө кэҥэттэ.
Ийэ дойдум
күбэй түбэм —
Түбэй сирэ,
Баҕадьы үрэҕэ
Көрүстэ уолун
күөх сирэминэн,
Ааспат ахтылҕан
быстыспат ситиминэн.
Түүлбэр, санаабар,
эбэтэр илэ дуу,
Тоҕо бэрдэй
айылҕа дьиктитэ…
Ийэм эдэрин,
эһээхэй оҕоҕо
Бэйэбин көрөбүн,
бэркиһээн сөҕөбүн.
Иирэ талах быыһыттан
Иэйиэхситим иэйбит,
Аар тиит аттыгар
Айыыһытым айбыт,
Кыстык угун саҕа
кыра балаҕаҥҥа
Күн сирин
көрдөрбүт эбит.
Окко түспүт
оҥоһуум бичигэ
Ойуурга-тыаҕа
оһуор анньыбыт.
Сиргэ түспүт
сэрэбиэйим миэнэ
Көлүйэ таһыттан
көтө көрүүлэммит.
Аар тиит аттыгар
аналым аттарылла,
Айар кутум
дьылҕата суруллубут,
Төлкөлөөх түөрэҕим,
аман айылгым,
Суруга суруллубут,
ыйааҕа ыйыллыбыт.
Күн ийэкэм
күбэй-кииммин
Туора харахтан
манна кистээбит.
Абаҕатын аатын
ахтан-санаан:
«Уолум миэнэ
Уйбаан», – диэбит.
Кыһыл эрдэхтэн
кырымматахпын.
Эһээхэй эрдэхтэн
эргийбэтэхпин.
Оччолортон ыла
оспут миэхэ
Түбэй түбэтин
омоон суола.
Түһүүлээх сирбин
түһээн көрөбүн.
Этигэн көстүү
эргийэн кэлэ
Элэҥнээн ааһар
эриэккэһин сөҕөбүн.
Эмиэ даҕаны
хараастан ылабын…
КҮНТЭН КҮН
Түгэнтэн түгэн
түбэһэн иһэриҥ түргэниэн,
Күнтэн-күн
күрэнэн иһэриҥ күлүмэҕиэн,
Ыйтан-ый
ыган иһэриҥ ыксалыан,
Сылтан-сыл
сыыллан иһэриҥ сыыдамыан.
Кэлин биллим
эн айаныҥ хас хардыытын,
Хаһан да хатыламмат
харданы эрэйэр атылын,
Ааһа барар дьыллар
саҥата суох ыйытыктарын,
Кэлэн иһэр кэмнэр
кээмэйэ суох сылыктарын.
Истэр буоллум
иэйэр ис турукпунан
Сүтэр хонуктар
сүпсүлгэннээх түбүктэрин,
Сүрэхпэр иҥэринним,
сүрбэр-куппар эбинним
Сүдү өбүгэлэрим
сүппэт-өлбөт сүбэлэрин.
Итэҕэстээхпин билинэн
итэҕэлбэр иҥэ иэйдим,
Эрэйдээхпин этэммин
эрэлбэр элэ эҥээҥнээтим,
Хоруйун булбатах —
хомолтолоох санааларбын
Кимиэхэ да буолбатах —
хороҥ бэйэбэр этинним.
2004 с.
САНАА БУОЛАРДААҔА
Этэр тыл – сүрдээх,
саҥарар саҥа —
куттаах,
Санаа – буолардаах,
буолбаттаах.
Санаам буолардааҕа
ханна саста?
Кэлэр кэмҥэ,
эбэтэр ааста?
Санаам буолардааҕа
ханна мунна?
Ааһар тапталга,
албын тумаҥҥа?
Санаам буолардааҕа
сандааран,
Сайар иэйиинэн
сыдьаайан
Сырдыгынан куппун
кууспута,
Сылаас уоһун
сүрэхпэр даҕайбыта…
Ол онтон ордук
көммүппүн
Отой өйдөөбөппүн
бүгүн.
ТҮГЭНИ АЙБЫККА
Күннэр түбүктэрэ,
күүрээннэрэ
күл буолаллар.
Күннэр үөрүүлэрэ күлүм-чаҕыл түгэҥҥэ
хаалаллар,
Түгэни айбыкка, үөрүүнү төрөппүккэ —
олох түмүгэ тиллэр.
Мин тыыным
сүтүө суоҕа.
Мин бүппэт тыыным
күөх уот буолан
күөдьүйэ
көдьүүстүү туруоҕа.
ТУОЛЛАХХЫНА
Эн баҕаҥ
барыта туолбут,
Барыҥ барыта
баар буолбут.
Эн кими да
кэрэхсэппэккин.
Эн кэрэ диэни
аны билбэккин.
ЫТЫК ТОЙГО – ЫҺЫАХХА
Айгыр-силик айылҕам
Айгыста тупсан турдаҕына,
Күөх унаар халлааҥҥа
Күн үрдүккэ күллэҕинэ,
Кутум-сүрүм уоскуйар,
Сүрэҕим-быарым манньыйар.
Сахам сирин сайына
Самааннык сайар кэмигэр
Ытык Тойго – Ыһыахха
Ыксалаһар Айыыларбар
Ыра санаам тиллэр,
Ыра баҕам туолар,
Санньыйбыт санаабар
Сахам тыына сүрэхпэр илэ тиллэр.
БУОЛААЧЧЫ…
Албын анна чычаас,
кырдьык анна дириҥ.
Куһаҕан өрүү дөбөҥ,
үчүгэй куруук үлэлээх
буолааччы, буолааччы…
Көлдьүн быһыы көпсөркөй,
албын быһыы халтархай,
Үтүө үрдэ үрүмэлээх,
сымыйа үрдэ сытыганнаах
буолааччы, буолааччы…
Дириҥтэн этэр чахчы тыл —
дилэй дьиҥинэн туолааччы,
Аараттан этэн алкыйар тыл —
албынынан айа тутааччы
буолааччы, буолааччы…
Түөкүн быһыы өрүү
төттөрүнү түөһэр түөрэхтээх,
Үтүө быһыы мэлдьи
үчүгэй үгэс үөрэхтээх
буолааччы, буолааччы…
Сиикэй сидьиҥ этии
сиппэтэҕэ сиэри силиктиир,
Буспут-хоппут этии
буолбуту-кэлэри кэрэһилиир
буолааччы, буолааччы…
Үтүө икки, мөкү икки
үөрэ-дьүөрэ
ини-биилэр.
Үрүҥ икки, хара икки
Үүт-үкчү
бии-биирдиилэр.
Хайырҕастаах
хара быарыҥ
хайатын ордорор,
Сүдүрүүннээх
сүбэ сүрэҕиҥ
сөбүлүүрэ тугуй?
Бэйэҥ билэргинэн,
бэйэҥ таларгынан
буолааччы,
Олоҕуҥ оҥоойуга
оннук туолааччы,
Оҥоһууҥ эйиэнэ
оннук буолааччы!
ИЭРЭҤ-СААРАҤ
Ытыам иһин харах уута кэлбэт,
Ыллыам иһин ырыа тыла тиийбэт,
Суохпун-баарбын билбэппин,
Сураҕын субутун кыайан эппэппин.
Өйдүөм иһин өйдөбүлэ көпсөгөй,
Өйөнүөм иһин өйөнөрө көҥдөй,
Тутуом иһин туура тутаах суох,
Тугум эрэ туохха эрэ итэҕэс.
Дьэ дьикти да түгэн буулаата,
Ааһан, араҕан биэрбэккэ уһаата,
Иэрэҥ-саараҥ иэдээнэ диэлийэр,
Ылбат-биэрбэт ынырыга дьиэтийэр.
Ынчыктыам да буоллар ыһыктыбакка,
Ыраахтан ыраны ыҥыран аҕалан
Ыан ылабын ылламматах ырыаларбын,
Ырааһырдар, чэлгитэр тылларбын.
Онтон эмиэ олох күүрээнигэр,
Олох туһа охсуһуу ортотугар
Дьонум туһа дьоруо айаҥҥа
Дьоллоох тэҥэ сылдьабын этэҥҥэ.
КӨТҮҮ
Олорбут олохпун көрөммүөн,
Оломун-омоонун буламмыан,
Омуна суох бэйэм сөҕөммүн,
Оо, өйдөөтөҕүөм…
Түүлбэр көттүм, илэ көттүм…
Ыра санаабар эмиэ көттүм,
Көтөр аакка элбэҕи көтүттүм.
Оо, көтүттүөм…
Сиргэ түһэн, сииктээх оту кэһэн
Санаам буолардааҕынаан
Сайар иэйии сарсыардатыгар
Оо, хаамтарбыан…
Сэргэстэһэ сэлэһэр сэгэрбин,
Сиэттиһэр сэмэй доҕорбуон,
Аттыбар, абылыыр аналбын
Оо, көрдөрбүөн…
Уйуктаах санаанан уйа туттан
Эрэл санаанан эркин охсоммуон,
Өйүм-санаам өһүөтүн уураммын
Оо, олордорбуон…
Итэҕэһи ситэри толорунан
Итэҕэли сүрэххэ иҥэринэн
Иэйэр куттуун иллэһэммин
Оо, сырыттарбыан, этэҥҥэ…
ТҮГЭН
Түгэнтэн төрүүллэр түбэһиэх иэйиилэр,
Түгэнтэн төрүүллэр үйэлээх үөрүүлэр.
Түгэнтэн үөскүүллэр түөкүннүү санаалар,
Түгэнтэн үөскүүллэр төрүт өйдөбүллэр.
Түгэнтэн саҕаланар түһэн биэрии,
төннөн иһии,
Түгэнтэн саҕаланар кэскил кэлиитэ,
туску туруута.
Түгэҥҥэ биллэр бу олоххо ким кимэ,
туох туга,
Түгэҥҥэ биллэр сымыйа албына,
кырдьык дьиҥэ.
Түгэҥҥэ быһаарыллар ким өлөрө,
ким тиллэрэ,
Түгэҥҥэ быһаарыллар ким самнара,
ким кыайара.
Түгэни баһылаа эн бу күннээҕи
күлүм түбүккэр,
Түгэни баһылаа эн бу уһун,
бу кыл түгэнэ олоххор.
Түгэн диэн бу эн, бэйэҥ олороҕун.
Түгэн диэн бу эн, олох буолаҕын.
Түгэн анараата өлүү уонна тиллии,
Түгэн анараата үрүҥ уонна хара.
Түгэн диэн улуу күүс, идэлээх уус,
Түгэн диэн айар-үҥэр таҥара!
ИЙЭМ КЭТЭҺЭР
Тулабар
тулаайахсытар
туймаархай туман
тууйа тунаарыйар.
Санаабар
ыраах баар
дьиэм буруота
ыҥыра унаарыйар.
Арҕааттан
атыҥырас тыал
атарахсыта
аргыарыйар.
Аттыбар
айаным суола
аһыммыттыы
аҥаарыйар.
Турабын,
тумаҥҥа муннарар
туоххаһытар санаабар
туймаара сууйуллан…
Турабын,
ийэбэр тиийээри
истиҥ ахтылҕанынан
иэйэ тууйуллан…
Өссө биир
үрдэл хаалла,
сүрэхпин
ахтылҕан аалла…
Оол көстөр
тумарык хайалар
өргөстөрүн
нөҥүө өттүлэригэр
Төрөөбүт түөлбэм,
чэрдээх тэлгэһэм,
алаадьы сыттаах
алгыстаах алаһам
Ахтар айыыһыта
айаннаан кэлэрбин
ааҕа саныы,
аймана кэтэстэҕэ.
Онно,
хотон кэтэҕэр,
кыбыылаах отун
кытыытыгар,
Кырпа отун
кыраабыллыы сылдьан
кыра да тыаска
кыҥастаһа,
Илинтэн кэлэр
иччитэхсийбит
айан суолун
тэһийбэтэхтии маныыр…
Ийэкэм
кэмэ суох
кэтэһиннэрбит
уолун саныыр.
ААҺАР АБЫЛАҤ
Хаһан этэй, мин эйиэхэ
хараҕым уотун хатаабытым,
Хаһан этэй, эн миигин
ааһан иһэн абылаабытыҥ?
Ол онно эн миэхэ
мичилийэ мичээрдээбитиҥ,
Ол онно эн миэхэ
чэмэлийэ эйэргээбитиҥ.
Онтон ыла эн биһикки
суохтаһар, ахтыһар эбиппит,
Онтон ыла эн биһикки
сүрэххэ сүтүгү ииппиппит.
Кэлин этэ, билбиппит
олохпут тус-туспа суоллааҕын,
Хойутаан биһи билбиппит
таптал төннүбэт аналлааҕын.
Билигин эн биһикки
бүтүн буолбат аҥаар-аҥаарбыт,
Бу күн эн биһиэхэ
биир буолбатах ахтар аналбыт.
2004 с.
НЬУРГУҺУН
Ньуур, кырдал сибэккитэ,
Сайын сэмэй сибикитэ,
Ньуолаҕайдаах сир симэҕэ
Нуктуу ньуккуйа нуурайан
Үөрүүнү кууһа үүммүтэ
Көрүөхтэн күндүтэй!
Ньуку-ньуку ньургуһун,
Ньургу-ньургун ньургуһун,
Сирим симэҕэ чэчиктэй,
Тоҕо бэрдэй, кэрэтэй!
Муус кунустан тирэнэн,
Тоҥ кырыһы тобулан,
Хаар быыһа харалдьыкка
Хайа анньан тахсыбыта.
Үөрүүнү кууһа үүммүтэ
Көрүөхтэн күндүтэй!
Ньуку-ньуку ньургуһун,
Ньургу-ньургун ньургуһун,
Сирим симэҕэ чэчиктэй,
Тоҕо бэрдэй, кэрэтэй!
Кэрэ кэхтибэт кэрэһитэ,
Тоҥтон толлубат туоһута,
Тыллар, үөскүүр күүһүн
Тыыннаах илэ көстүүтэ
Үөрүүнү кууһа үүммүтэ
Көрүөхтэн күндүтэй!
Ньуку-ньуку ньургуһун,
Ньургу-ньургун ньургуһун
Сирим симэҕэ чэчиктэй,
Тоҕо бэрдэй кэрэтэй!
2004 с.
СҮБЭ
Саарбаҕынан туоллаххына,
Сүбэлэһэр буоллаххына
Сөбүлэһии тийэн кэлэр,
Сөпсөһүү тула туругурар.
Сүбэттэн тахсыбыт сөбүҥ
Сыыһара аҕыйах буолар.
Сүбэлэһэҥҥин сөп диэбитиҥ
Сүнньүнэн кыайыыны аҕалар.
Сүбэ тыыппатах кыһалҕата
Үксүн кыаллыбат кыахтанар,
Сүгэ түспэтэх дүлүҥ маһа
Эркин буолбат аналланар.
Сүбэһиттээх эрэ киһи
Сүгэһэрэ лаппа чэпчиир,
Сүбэлэһэрэ, этэрэ суохха
Сөбүлэҥи биэрэрэ ыарыыр.
Үйэттэн үйэҕэ сүппэккэ
Сүбэ үгэскэ кубулуйар,
Кырдьаҕас мындыр сүбэтэ
Кыһарҕаны, өксүөнү тулутар.
2004 с.
ДОРҔООН
Дорҕоон – айар-таҥар илдьитэ,
Дорҕоон – добун үйэ сирдьитэ!
Дорҕоон – куйаар долоҕойун оҕото,
Дорҕоон – кэм-кэрдии сороҕо!
Дорҕоонтон төрөөбүтэ тыл,
Тылланан тыллыбыта киһи.
Тылтан таҥыллыбыта ырыа,
Ылыыр буолан киһи – киһилии!
Дорҕоон домун үөрэҕин
Долоҕой түгэҕиттэн булаҕын.
Долоҕой аһыллар үөрүйэҕэр
Домноох суолу батыһаҕын.
Тыыннаах дорҕоону туппуттар
Тырымныы сыдьаайа умайаллар,
Хоһоон ырыа, доҕуһуол буоланнар
Айар кут төрүүр дьолун билэллэр.
Уус куттаах урааҥхай уйулҕата
Уйар уран дорҕоон умайыгын.
Саталаах тыл сатарыыр сатабыла
Сах сахаҕа булар анабылын.
Дорҕоон – айар-таҥар илдьитэ,
Дорҕоон – добун үйэ сирдьитэ!
Дорҕоон – куйаар долоҕойун оҕото
Дорҕоон – кэм-кэрдии сороҕо!
2004 с.
ТЫЛЫМ – ТЫЫНЫМ
Ийэ тылым барахсан
иһиллэриҥ иһирэҕиэн,
Омугум уратылаах дьиҥин
этэриҥ этигэниэн.
Саха тылын мааныта
саҥарылларыҥ сайаҕаһыан.
Санаа, ыра илэтийэ
саймаарылларыҥ аһаҕаһыан.
Тылбын туохха мэнэйдэһэ
тупсан туруохпун билбэппин,
Ийэттэн-аҕаттан аккаастана
киһитийиэхпин санаабаппын.
Омук тылыгар уккуллан
ордон тахсыахпын сэрэйбэппин,
Баһылыыр баламакка суураллан
баар буолуохпун итэҕэйбэппин.
Үтүктээйинэн үлүһүйэн аны
үүнүөм, тиллиэм диэбэппин,
Үөрүүм, хомолтом даҕаны
үтүктүү буолуон үөйбэппин.
Төрөөбүт тылым миэнэ – тыыным,
тылла туруон саныыбын.
Тыалы кытта көппөккө,
тыыннаах сылдьыан баҕарабын!
Эн дириҥ долоҕойгор —
аан дойду анаарыыта!
Өлбөт сүбэ өйдөбүлгэр —
өй-санаа быһаарыыта!
2004 с.
СЫРДЫК
Күнү түүн
солбуйан иһэринии
Киһи сырдыктаах
хараҥалаах дии…
Кыһыны сайын
солбуйа кэлэринии
Киһи тоҥуй, сылаас
сыһыаннаах дии…
Сырдык өй-санаа
хайаан да баһыйыахтаах,
Сырдыктан сылаас
сыһыан сайар дии…
Сырдык ыра – баҕа
хайаан да байытыахтаах,
Сырдыктан эрэ
ыра санаа туолар дии…
Күн сырдыгын
таптыырбыныы,
Таптыыртан харах
сырдыыр дии…
Сырдыктан сылаанньыйа
манньыйарбыныы,
Иһирэхтэн эрэ
истиҥ иэйии кэлэр дии…
Сырдыктан хараҥаҕа,
хараҥаттан сырдыкка,
Хайаан да сырдык өттө
баһыйыахтаах дии…
Сырдык – тыыннаах олох
тыллар, үүнэр өҥө,
Сырдык сырыыта —
тыгар күн утаҕа дии…
2004 с.
ҮӨР КҮН СЫРДЫГЫТТАН
Сарсыарда эрдэ туран
Илин диэки көрөбүн,
Үүммүт күммүн тургуутуу,
Күн сырдыгын уруйдуу,
Үөрэбин күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьарбыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуппуттан.
Өйдөөн-дьүүллээн көрдөххө,
Өрдөөҕүттэн аттыгар баарыҥ
Бэйэҥ сорҕото буолбутун
Бүгүн кэлэн билэҕин.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
Аттыгар тулалыыр эйгэҥ
Тулаайах сыппат, тутахсыппат,
Эйигин атыҥырыы көрбөт,
Ол аата эн бэйэҥ миэстэҕэр.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
Аахайбатах даҕаны түгэҥҥин
Аттара санаан көрөҥҥүн,
Күндүргэтэр көстүүнү булан
Сүрэххэр үөрүүтэ ииттин.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
Кыра диэн кыһамматаххыттан
Кыһалҕатын, туһатын арааран
Кыһамньыгын, дьаныаргын уур,
Онно эбилиннин дьоҕур, тулуур.
Үөр күн сырдыгыттан,
Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,
Кэрэни кэрэхсиир
Киһилии буолбуккуттан.
2004 с.
ТУЛУЙ!
Олох амтана
сүтүөҕэ да буоллар,
Оҥоһууҥ хотторуулаах
түгэннэрин тулуй,
Эрэл санаа
эстиэҕэ да буоллар,
Дьылҕаҥ өксүөннээх
мөккүөрдэрин тулуй!
Тугу да гынан
турууласпаккын биллэргин,
Эн тулуй!
Чысхааны, куйааһы
тулуйарыҥ курдук,
Түүн кэнниттэн
сарсыарда хайаан да
кэлэрин курдук!
Эн тулуй
үрүҥү хара дииллэрин,
Эрэлгин, итэҕэлгин
үлтү тэпсэллэрин.
Эн тулуй
кырдьыккын кыайалларын,
Көҥүлгүн
былдьыы көлбөрүтэллэрин.
Эн тулуй
аахсыбакка айбардыылларын,
Атарахсыта,
сэнии саныылларын.
Эн тулуй
тапталгын таҥнаралларын,
Мөлтүүр кэмҥэр
мөрөйдүүллэрин, умналларын.
Эн баҕар
бөрөлүү да улуй,
тулуй, тулуй!
Тулуургун ыһыктыма,
туох иһин иннигин биэримэ.
Эн тулуйуох тустааххын,
тулуургунан кыайар туһугар
Эн туруох тустааххын,
дьиҥ, кырдьык өргөһүн уһугар!
Түүн үөһэ —
күн тыкпат,
Кырдьык үрдүгэр —
сымыйа өр сыппат!
Тулуура суох —
эрдэ эстэр,
Тулуурдаах эрэ —
түмүккэ тиксэр!
Эн баҕар
бөрөлүү да улуй,
тулуй, тулуй!
Туох барыта
кэмнээх-кэрдиилээх,
Кэтэспитиҥ
тоҕооһон тиийэн кэлиилээх.
Тулуур дьулуура
тулхадыйбат кимиилээх,
Ким дьиҥэ, туох чиҥэ
тиллэ турар ситиһиилээх!
2004 с.
ДОБУН ДОЛОҔОЙ
Долоҕойо суох – өйдөбүлэ суох,
Өйдөбүлэ суох – ааспыта суох.
Ааспыта суох – кэлэрэ суох!
Кэм-кэрдии дьайаанын кэрэһитэ буолан,
Өйдөбүл – долоҕойго суруллар.
Хаан хантана, киин кимтэнэ этиллэр!
Долоҕойго тохтоппот буолуу – ыарыы.
Долоҕойо суох омук омук буолбат,
Кэлэр кэмэ уруккунан туолбат!
Уруккута, устуоруйата суох – омук суох.
Үгэһэ, олоҥхото, номоҕо, кэм суруга,
Омук быһыытынан бүгүҥҥү туруга!
Кэм-кэрдии кэрэһитэ буолбуттар
Долоҕойго олохсуйаллар.
Өйдөбүлгэ өрөөн – өрүү өйдөнөллөр!
Өлөн да баран, өлбөт сүбэлэрин булаллар.
Тыыннаахтар долоҕойдоругар,
Бу бүгүн, сүбэлии олороллор!
Хаан дьоното – долоҕойго!
Добун Долоҕой – Кэм Ытык Сүбэтэ!
Кэм-кэрдии бүппэт Сүмэтэ!
Олох салҕанар – долоҕойго,
Саҥа саҕыллар – долоҕойтон!
Долоҕой – хааҥҥа!
Ис Дьиҥ Кырдьык – хааҥҥа!
2005 с.
САҺАҔА ТЫЛЛАР
Сүрэхтэри уматар
саһаҕа тыллар
Сүрбэр-куппар
илбиһирэ иитиллэн,
Өспөт өйдөбүл
өйгө-санааҕа ытыллан,
Эстибитим дии
эрдэлээн,
Сатархай санаалаах салгыҥҥа
Саха туһа саргылаах санаанан!
Кэлэр кэм
кэрэһитэ буолан,
Тутах дьылҕа
тулаайаҕынан туолан,
Ыппыт санааларым,
ыанньыйбыт баҕарыыларым
Ыаҕастара тэстэннэр,
ыһыллыбыттара ыраахха.
Сахалыы саҥаттан
самаан санаалар
Сатанан тахсыбыттара,
эрдээх этии буолан
Сахалыы толкуй
сардаҥата сандаарбыта.
Саҥалыы сахалыы
саҕах саҕыллыбыта
Саҥаттан сахаҕа.
ЫРЫА САНАА
Ырыа санаа кынатыгар уйдаран,
Доҕуйар дорҕоон дуорааныгар дайдаран,
Мин көтөбүн көй көҥүл салгыҥҥа,
Истиҥ-иһирэх иитиилээх эйгэҕэ.
Ыра санаам – Ырыа Санаам!
Санааларым – ырыаларым,
мин көтөр кынаттарым.
Ыра санаа – ырыа санаа,
Алыптаах түгэни анаа!
Тылтан тыллар иэйиибэр иитиллэн,
Музыка айыллар абылаҥар ылларан,
Мин ырыа санаабын ыллыыбын,
Мин олоҕу олуһун таптыыбын.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=70596244?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Иван Николаев
Тип: электронная книга
Жанр: Стихи и поэзия
Язык: на
Издательство: НИК Айар
Дата публикации: 30.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Биллэр уопсастыбанньык хоһоонноругар төрөөбүт тылын, сирин-уотун, саха төрүт култууратын кэскилин туһугар санаалара ааҕааччыны толкуйдаталлар, актыыбынай олоххо угуйаллар. Ааптар үгүс айымньылара ырыа буолан кынаттанан дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллэллэр.