Муроса илми. Ҳадислар талқини. 2-китоб
Муроса илми. Ҳадислар талқини. 2-китоб
Турсуной Содикова
Турсуной Содиқованинг барча асарлари ўзининг ўқишлилиги, дилга яқинлиги билан ўқувчисини топган. Ушбу китоб ҳам китобхонларнинг яқин ҳамроҳига айланади, деган умиддамиз.
Турсуной Содиқова
Муроса илми: Ҳадислар талқини2-китоб
Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим!
Биз замонга муносибмизми?
Аллоҳ таоло айтади:
“Одам боласи менга замондан нолиб озор беради. Бирортангиз замондан нолиманглар. Чунки мен замон эгасиман. Кечаси ва кундузини айлантириб тураман. Агар хоҳласам тўхтатаман”.
Ҳадиси қудсий
Оилада битта ичувчи бўлса, хонадондан мувозанат кетди деяверинг: онанинг қон босими ошган, болалар ҳуркак, унинг устига ҳамиша хомуш юрувчи онасидан ширин сўз ва ардоқ эшитолмай юраклари армонли. Бутун оиланинг уйқусида, байрамларида ҳаловат йўқ, дастурхонда емак етарли, лекин ҳеч ким яйраб овқатланмайди. Қўшниларни айтмайсизми, ора кунда таъблари тирриқ – деворнинг орқасидан келаётган садоларга бу ёқда туриб булар пўст ташлайдилар… Шу муҳит мазкур оила учун уларнинг кўз очиб кўрган дунёси, авжи навжувон пайтлари, болалиги, ёшлиги ўтиб бораётган замон ва маконидир. Биродар, бундай оилалар кам дейсизми? Бундай оилалардан чиқаётган жисман ва маънан носоғлом одамларнинг жамиятга берадиган таъсири ҳақида бир ўйлаб кўринг.
Таксида кетяпман. Орқа ўриндиқдаги ўттиз ёшлар чамасидаги йигит ҳайдовчига “дардини” тўкиб борарди: “СССР бекорга парчаландида, ишимиз тайин эди, ойлигимиз тайин эди…” Юрагим ғижимланди. “Ўғлим, – дейман аста, – қай йўл билан бўлса ҳам қорнинг тўйса бўлдими? Ватан сеники бўлса-ю, бегона келиб эгалласа, сени ўз юртингда ўз фойдасига ишлатса, даромад уники бўлса, конларингни, захираларингни ташиб кетса майли-ю, фақат емак бериб турса бўлди экан-да, а?! Биз кетиб боряпмиз, орқамизда қоладиганларнинг биттаси сен. Ўлигимизни-ю тиригимизнинг эгалари сизсиз! Лекин сенинг шу қарашларинг бор экан, мен ўлолмайман, болам! Тузукроқ пул берса, ёғлиқ иш берса, бу ватанга, сени-ю менинг минг авлодим кўмилган мозористонга яна бир бегона қўл чўзилса қараб тургудай бўлсанг қандоқ қиламан?! Юртимиз бегоналарнинг кўзини куйдиряптими, демак оҳанрабоси бор-мағзи қиммат, бу буюк мушаррафлик! Биринчи навбатда, турган гапки, унинг эгаси бўлмиш – сен унга ярашиб туришинг керак. Феъл-атворинг юртингга муносиб, ундан-да кўркамроқ бўлиши керак. Жон чекмасанг жонона қайда, сен ўрни келганда шу юрт ўғлони бўлиб жонингни куйдур, қаймоғини ҳам ўзинг яла, роҳатини ҳам ўзинг кўр, бизнинг тилагимиз шу, болам! Чор Россияси Фарғона шаҳрида бир боғ бино қилибди, унинг дарвозасида эса “Итлар ва сартларга кириш ман қилинади” деган ёзув осиғлиқ турар экан. Хўш, болажоним, бунга нима дейсан, бу гап юрагингни оғритдими, йўқми?! Ана сенга сартнинг тупроғида унинг нонини еб туриб, сартнинг боғида елпиниб ўтириб, сартнинг юзига қараб айтилаётган бегонанинг гапи! Билиб қўй, тайинли одамлардан фарзандларига, айниқса, ўғил болаларига иккита нарса мерос ва васият бўлиб қолади: бу ВАТАН ва ОРИЯТдир! Мана шу икки нарсани тишида тишлаб сақлайдиган фарзанднинг қўлида ўлиш ота-она учун шарафдир, болам!”…
Ҳайдовчи иймонли йигит экан, машинани аллақачон четга олиб тўхтатиб, суҳбатга астойдил қулоқ солиб ўтирарди. “Мен ҳам унақа демоқчимасдим, қийинчилик жондан ўтгач айтяпман-да”, – дея минғирлади ҳалиги йигит…
Мана шундай қалби ухлоқ ёшлар ва уларни уйғота билмаган, ўзи ҳам ғафлатда бўлган отаоналар оз деб ўйлайсизми? Улардан атрофга етадиган зарарни бир ҳисоблаб кўринг-чи! Нега солиҳ фарзанд ўстирганга жаннат ваъда қилинади? Чунки эртанги кунимизнинг қутбаракали бўлиши, бехавотирлиги зурриётларимизга боғлиқдир.
Ёзувчи кўрган-кечирганларини ёзади. Юраги шилинганда, тилинганда, қонаганда ёзади, мана ўзим дуч келган бир воқеа: бир домла талабаларнинг каттасини чақириб, бир қоп пиёз эвазига гуруҳга баҳо қўйиб беражагини айтибди. Бироз ўтгач, талабани яна чақириб, оқ пиёз олишни тайинлабди. Бирор соатдан кейин яна келиб, пиёз танлашга бозорга ўзи боражагини айтибди! Тасаввур қилинг, у қандай қилиб бозорга талабани ёнига олиб кира олди? Талаба пул санаётганда у бетини, шу уятсиз афтини қаерга яшириб турди? Бу домла ўғри бўлса, товламачи бўлса майли эди. Ахир у китоб кўрган, неча йилларини (ўзича) илмга бағишлаган, шогирдларига яшаш фалсафасини ўргатадиган, миллатга мутахассис тайёрлайдиган инсон-ку! Бундайларнинг юзига қараш тугул улар ҳақида эшитаётганда ҳам уялиб кетасан киши! У, аввало, худосиз одам, қолаверса, ориятсиз, юзсиз ва бориб турган ақлсиз одам! Йўқса, инсон деган, йигит деган, устоз деган номини шунча хор қилармиди? У миллатнинг душмани, чунки орага шу аччиқ пиёз тушиб бир тўп фарзандлар бутун бошли бир фанни ўқимай, танимай ўтиб кетавердилар! Бу хил одамлардан бир ўқув даргоҳида биттадан бўлса ҳам, миллатнинг баданига микроб тушди деяверинг! Бу иш балки бир жойда, бир мартагина содир бўлгандир. Аммо шундайсимон пичир-пичир гапларни ўнлаб, юзлаб марта эшитиб юришимиз рост-ку ахир! Бу зиёнларни қандай қоплаб бўлади! Бу гуноҳларни қачон ювиб тугатамиз?
Эстрада хонандаларига эргашиб оладиган, минглаб томошабин гувоҳлигида уларга ёпишиб, осиладиган, юзини номаҳрам эркакнинг юзига қўйишдан мисқолча сесканмаётган, стадионларда эркак қўшиқчиларни чаён чаққандай хунук қийқириқлар билан олқишлаётган қизларнинг ота-онаси, ака-укаси, амаки-тоғаси борми ахир?! Ва савол: улар келин бўлса жамиятга қандай фарзанд беради?
Ҳурматли оталар ва оналикка сазовор бўлиб турган ойимлар, қизларингиз сизнинг тил остига яширган гавҳарларингиз, қоғозга ўроғлиқ қандларингиздир. Уларни шу туришида эсон-омон эгасига топшириб олиш шу кунгача кечирган имтиҳонларингизнинг энг оғиридир. Чатоқ фарзанд ота-онанинг ёмон феълидан туғилади. Биров билмайдиган камчиликларингиз қизингиз ё ўғлингизда очилиб кетишини хоҳламасангиз, ўтган хатоларингиз учун тинмай истиғфор айтинг, ҳушёр туринг ва болангизни назорат қўрғонидан чиқарманг.
Қизингиз кўчага очиқ-сочиқ кийимда чиқиб кетяпти. Ичингиз ғаш бўлмаслиги мумкин эмас. Аммо “Замон шу-да, фалончиларнинг боласи ҳам шундай юрибди-ку” дея ўзингизни юпатган бўласиз. Лекин хавотирли жойи шуки, қизингиз балоғат ёшига етганда шундай кийиняпти. Демак, у кимнингдир эътиборини тортмоқчи. Демак, у жуфт қайғусида. (Ички бир уят ва хижолатчилик билан айтганда, бу – баданни бозорга солишга ўхшаб кетмаяптими?) Яна бир савол: айтинг-чи, сиз қандай одамни куёв қилгингиз келади? Албатта, асли, насли, ўзи яхши бўлган йигитни, шундайми? Лекин пардани ирғитиб ташлаб бепардаликка ўтган – елкаси очиқ, қорни очиқ, тарс ёрилиб кетгудай шим ёки бир қарич юбка киядиган қизга асл йигитлар харидор бўлармикан? Ёки ўзини, миллатини ҳурмат қилган отаона бундай қизни келинликка танлармикан? Агар қизингизнинг шу туришини кимдир ёқтираётган бўлса, билингки “лекини” бор! Унинг ўзи аллақачон сочилиб-тирқираб, рисолага тушиши қийин бўлиб қолганлардан бўлмасин тағин! Дунёга келиб, қиз туғиб, қиз боқиб шундай куёвни орзу қилганмидингиз?!
Қолаверса, очиқ-сочиқ юрадиган қизингиз балки тўғри юриб, тўғри келар, аммо у ҳар сафар уйга қайтганда елкасида қанча нигоҳни – қарғишли, суқли ёки суюқ назарларни кўтариб киради. Энди бу уйдан фаришта қочади, бу болажоннинг тақдир ва ривож йўллари боғланади, шу тарзда оиланинг ишларига ўргимчак тушади! Назардан қолишдай оғир кўргулик йўқ, биродар! “Бир қарғишдан қўрқ, бир суқдан қўрқ” деган гап бор. Уларнинг иккиси ҳам бандасини кўтариб уради, худо кўрсатмасин. Ҳадисларда ҳам “Бировнинг эътиборини тортадиган иш қилманг” дея урғу берилади, бу – шундай қилсанг, орқаси хатар деганидир.
Мана қатор-қатор заминий мисоллар келтирдик. Бу денгиздан бир томчи, холос. Эҳҳе, шу аснода нечта кўзи ёшли инсон бўлса, бунга сабаб бўлган ўшанча ёмонлик яшаяпти, неча одам алданган бўлса, ўшанча ёлғончи бор, кимларнингки иши юришмай турган бўлса, демак, ўшанча инсондан Аллоҳ норози! Ҳадис Ҳақ таолонинг “Одамлар замондан нолиб менга озор беради”деган каломини эслатмоқда. Ахир у қандай озорланмасинки, ундан тинмай мукофот олиб турган бандалар шайтоннинг ишини қилсалар!? Мана ўша ичувчига уй берди, пул топадиган ақл берди, хотин, бола-чақа, касб берди. У эса буларни исроф қилмоқда, оиласига зулм ўтказмоқда!
Анови осмондан чалпак ёғилишини кутиб ётган йигитга эркак деган мартаба берди, ватан берди, соғлик берди, навқирон ёшлиги қўлида, у эса ҳатто ўз ватани, яъни бирламчи онасини бозорга солишга мойил турибди!
Жамиятнинг қаддини кўтарадиган нарса тарбиядир! Анови баднафс олим миллатнинг ўша жон томирига болта уриб турибди!
Тараққиёт, асосан, аёл зотининг сифатига боғлиқдир. Аёл эса ўз миллий қадриятларига қай даражада содиқлигига қараб баҳоланади. Чунки наслнинг мағзи, аслият оналар, аёллар туфайли авлоддан-авлодга ўтиб боради. Агар биз оналикни уддалай олмасак, қизларимизга етарли маънавий илм беролмасак, замонанинг айниши шундан бошланади.
Мазкур ҳадисда “Бирортангиз замондан нолимангиз” деган хитоб янграмоқда. Яна бир ҳадисда “Яхшилик қилиш қўлингдан келмаса, ҳеч йўқ ёмонлик қилма, шу ўзингга садақа бўлади” дейилган. Садақа балони қайтаради, демак, ёмонлик қилмасанг, балодан халос бўласан. Ёмон нарсадан атрофга ёмонлик тарқайди, буни “Бирники мингга, мингники туманга” деб ҳам айтадилар. “Нонни увол қилма, қаҳатчилик чақиради”, “Шарм кўтарилса, ўша ерни ер ютади” деган танбеҳлар яшаб келади. Дин тарихига оид бир китобда ўқиган эдим: бир юртнинг халқи ўта баланд, ҳашаматли уйлар қуришга ўч бўлиб кетибди. Бориб-бориб бу кибр пойгаси, шуҳратпарастлик пойгасига айланибди. Иймон унутилибди. Шунда Ҳақнинг қаҳри келиб, осмондан қум тўфони юбориб, шаҳарни кўмиб, текислаб юборган экан. Аллоҳнинг озорланиши инсониятнинг қўрқиши керак бўлган ҳолатдир.
Замон бу биздирмиз! Замондан кўнглинг тўлмаяптими, бу сенинг, ўзингнинг кўнгилдагидай эмаслигингдан далолатдир! Биз ҳар бир кўраётган кунимизга муносибмиз. Микроскопни сен аввал ўзингга қарат, аввал ўзингни давола! Эсингдан чиқмасин: жисмингда шайтон яшайди, сен ўз айбларингни кўра бошлаган заҳотинг у баданингдан нари кетади. Яхши эътибор берсанг, бир жонингда бошқаларга юқиши мумкин бўлган қатор касалликларинг бор: ҳеч бўлмаганда, масалан, сени мақтаб туришларини хоҳлайсан, ёки эринчоқлигинг бор, ёки яхши одамлар билан эмас, фойдаси кўпроқлар билан тиллашгинг келади, бировдан мурувват кутаверасану, қайтим бериш хаёлингга келмайди… ва ҳоказо! Сен буларни юмшоқ хатолар деб биласан ва гапнинг индаллосини айтганда, бу сакталиклар исталган яхши одамингда ҳам учраши мумкин. Лекин бу қусурларнинг оти РИЁ, ХИЁНАТ эканлигини биласанми, биродар?! Яхши аталган инсонлардаки шунча чатоқлик бўлса, агар “ёмон”ларнинг бисёр гуноҳлари бунга қўшиладиган бўлса, Ер буни кўтариб тураверади, деб ўйлайсанми?! Ўзи асрасин ҳаммамизни! “Чунки мен замон эгасиман” деб турибди-я Аллоҳ!
Бир-биримизни танқид қилиш, атрофдан айб қидириш билан замон созланмайди. Замонни созлаш учун ҳаммани ҳашарга чақириб, шовқин-сурон солишнинг ҳам кераги йўқ. Ҳар биримиз ўзимизни билиб, уятли ишлар қилишдан ўзимизни тийиб, яхши ишларга тутуниб, гуноҳларимизни юва бошлашимиз билан замон яхшилана бошлайди, иншооллоҳ!
Сизга савоб керакми?
Одамлардан ҳеч нарса сўрама, ҳатто қўлингдан тушиб кетган қамчинингни ҳам тушиб ўзинг ол.
Ҳадис
Инсон қўллари аслида бир нарсани мақсадли тутмоқ, яратмоқ ва бермоқ (саховат) учун яратилгандир. Қўл чўзмоқ ва сўранмоқнинг оти – эҳтиёжмандлик. Эҳтиёжмандлик эса ғариблик, танг ҳолат, чорасизлик демакдир. “Ўзингдан бошқага музтар қилма!” деган илтижо онамнинг доимий дуолари эди. Энди билсам, бу дуода катта фалсафа бор экан.
Ҳақиқатан, танг қолганимизда ҳам, чорасизликка йўлиққанда ҳам сўрайдиганимизни фақат Аллоҳдан сўрайлик, якка Қодир у, Беминнат у, доим Эшитадиган ва ҳамиша Тайёр у! Биз фақат олим инсонларгагина илм сўраб юзланайлик.
“Одамлардан ҳеч нарса сўрама…” демоқда ҳадис. Бу жумлада қатор нозик ишоралар бордир: биринчидан, айт-чи, сен Аллоҳдан ёки бандасидан сўранишдан аввал ўзингни атрофдагиларга яхшилаб солиштириб кўрдингми? Шундай қилганингда, балки хотиржам ва мўътадил яшашинг учун талай имконларинг борлиги аён бўларди. Сенинг шу туришингдан, шу ҳаётингдан ҳам ночорроқ одамлар борлигини кўрардинг. Ҳали ҳам бўлса эътибор бер, улар ўзини қандай тутяпти? Сенга ўхшаб бетоқат бўлмаяптими? Агар шундай бўлса, сен ҳам нега ўзингдаги имкониятларнинг қадрига етиб, баҳолаб яшамаяпсан? Аллоҳнинг берганларига қувониб, унга шукрона келтирмаяпсан? Бундан “Худогаки шукронаси йўқ одам бандадан олганининг қадрига етармиди” деган мантиқ ҳам чиқади!
Иккинчидан, сен яна нафсингнинг қутқуси билан шу ишни бошлаётган, яъни бировга умидвор қўл чўзаётган бўлмагин! Ўзинг тўйсанг ҳам кўзинг тўймаётган бўлмасин тағин. Агар ўзингда етарли бўла туриб яна сўранаверсанг, Аллоҳ кўриб тургувчидир, сени ҳақиқий эҳтиёжмандга айлантириб қўйиши ҳеч гап эмас. Ё ногирон, ё омадсиз сайлаб, бир умр одамларнинг қўлига термилтириб қўйса нима қиласан? Меҳнат қилишга яроқлилигинг, саломатлигинг ҳеч кимга ялинмай яшаш учун захиранг борлигидир, бу сен хор бўлмайсан, зор бўлмайсан деганидир!
Учинчи андиша: бугунгача қўлингдан кетган ҳамма саховатпешаликни фийсабилиллаҳ қилган бўлгин-да ишқилиб. Ҳамма савоб ўшанда. Сен, мен билмаймизки, бировларнинг кўнглини олган пайтимизда бизга келаётган не балолар орқага қайтгандир балки! Не мушкулларимиз осон ечилгандир. Биздан хурсанд бўлган одамларнинг дуолари балки болаларимизнинг талай йўлларини очиб келаётгандир! Демак, биз у хуш амалларимиз учун оладиганимизни олиб бўлдик ё олишда давом этяпмиз. Шунинг учун ўзимизга ҳушёр турайлик, токи яхшилик қилган одамларимиздан умидвор бўлиб юрмайлик. Уларга қилган мурувватларимизни санашга тушмайлик. Унинг оти МИННАТ бўлади ва у ҳамма йиққан савобларимизга қирғин келтиради. Бировга қилган ҳимматларингнинг жавоби худди ўша одамдан қайтмагани маъқул (кўп ҳолатларда қайтмайди ҳам), чунки унда қарз бериб қайтариб олгандай бўласан. Савоби кўп бўлмагай. Энг олий мақом – қўлингдан кетганини мутлақо унутиш. Биз баъзан кутмаган омадларимиз ҳақида “Буни Аллоҳ ғойибдан етказди” деймиз. Аслида улар унутиб юборган яхшиликларимизнинг бизни қидириб келган жавобларидир.
Ҳадиси шарифнинг “… ҳатто қўлингдан тушиб кетган қамчинингни ҳам тушиб ўзинг ол” деган жойига эътибор берайлик. Отаонамни кўргани борсам, гоҳида дадам кўйлакка тугма қадаётган ёки астойдил букчайиб этикларини мойлаётган бўлардилар. Ётган тўшакларини-ку саксондан ошганларида ҳам чаққонлик билан ўзлари йиғиб қўярканлар. Ҳар гал онамга норозилик билдирсам, “Аввало, отанг бу ишларга мендан яширинча уриниб олади, қолаверса, қўлидан олай десанг, оғзингга ургандай рад қилади” дея бўғилардилар. Энди билсам, бу дадажонимнинг диний қадриятларни яхши билгани ва унга ихлос билан амал қилишлари экан. Ўзига ўзи хизмат қилиш, шахсий буюмларини ўзи тозалаб, ўзи расолаш пайғамбаримиздан қолган суннат экан.
Ислом динининг энг инсонпарварлиги ҳам шунда: яъни бир-бирингизга малол келманг деб таълим беради. Аввало бу ҳар биримизнинг фойдамизгадир. Маълумки, ақл тўхтаса айниган бўлади, ҳаракат тўхтаса, баданда ҳам айниш бошланади. Аллоҳнинг чеварлигини кўринг, тан аъзоларимизнинг умрини ҳаракатимизга боғлиқ қилиб қўйган. Меҳнат қилганки одам яшараверади, яшайверади, бу феъли билан Яратганни рози қилгани учун кўнгли ҳам яшнайверади! Келинларнинг, фарзандларнинг сенинг хизматингга шай туришлари чандон гўзал! Аммо қувватинг ва фурсатинг етиб турса ўз юмушингни ўзинг амалга оширганингга нима етсин!
Қолаверса, шу туришдаги инсонлар кибрдан холи, камтарин бўладилар. Бир ҳайдовчи ўз раҳбари ҳақида меҳр билан ҳикоя қиляпти: “Водий сафарига чиққан эдик, йўлда овқатланишга тўхтадик. Мен ҳурматини қилиб, хўжайин қўл чаяётганда сув қуйиб бердим. Бир маҳал қарасам, у киши ҳам менга сув қуймоққа чоғланяпти, эътироз билдирдим. У эса “Савоб сизга керагу менга керак эмасми”, деди… Катта раҳбар бўлишига қарамай, онамнинг таъзиясида бир кун давомида ёнимда қўл қовуштириб тикка турдилар”, – деди.
Ҳар бир инсон: шоҳ ҳам, гадо ҳам минг муаммо билан юради. Унга ҳам биттагина умр берилган, бола-чақа ташвиши, қозон, жон ташвишини чекадиган биттагина боши бор. Асаб косаси ҳамиша лиқ тўлиб тўкилай деб туради. Унинг ўзи ўзига зўрға сиғиб турибди-ю чеккадан келадиган мисқол юк ҳам бандасига малол келиши мумкин. Бизга ёрдамга чоғланганлар ўшандай таранг кайфиятда бўлсалар-да, масъулият, бурч юзасидан ва савоб излаб хизматимизга чоғланадилар. Қўл остимиздаги биздан амру фармон кутувчиларга, фарзандларимизга, жигарларимизга иш буюриш, талаб қилиш борасида ҳуқуқан ҳаққимиз бўлса-да, ҳаддимизни тияйлик, уларнинг ўзимиз каби бир ожиз банда эканлиги, ҳеч кимга “тоқатидан ташқари иш буюриб бўлмаслиги” (Қуръони каримда шундай ёзилган), ўзимиз кўтарадиган юкни атойи бошқага юклаб қўйиш зулм эканлигини унутмайлик. Ҳеч биримизни Ўзидан бошқага муҳтож қилмасин.
Нечун заиф қавмим менинг биргина?
Одам боласидан ташқари ҳамма нарса одам боласидан кўра худога итоатлироқдир.
Ҳадис
Суҳбатдошим ҳикоя қиляпти: “Чумчуқнинг ҳеч қачон қишлик захираси бўлмас экан, ҳар гал фақат бир марта тўйиб олишга емак изларкан. Шунинг учун бўлса керак, атрофни одам бўйи қор босганда ҳам унинг ризқини Яратганнинг ўзи етказар экан. Инсондай зотда чумчуқчалик ишонч билан Аллоҳга таваккал қилиш йўқлигига қойилмисиз!”
Минг афсуски шундай! Ҳақ Ўзимга таваккал қилганга, шукрли, сабрли бўлганга ва нафсини тийганга мукофотим кўпдир деб туради, аммо инсон ҳар доим ҳам унга итоат қилмайди, емакка ошқозони, бойликка уйи, пулга қўли, омадга йўли тўлса ҳамки, кўзи тўймайди! “Олтин балиқ” эртагидаги кампирдай мақсадига эришган сари сўрови ортаверади. Худди минг йил яшайдигандай!
Дарвоқе, пайғамбарларнинг бирига минг йил умр берилган экан, ўшанча йил ўтибди. Азроил омонатини олгани келиб: “Сизга берилган минг йилни яшаб бўлдингиз, вақт етди”, – дебди. Ул зот афсус билан бош тебратармиш. “Умр бундай тез ўтишини билганимда анови чайлани қурмас эдим, эсиз, эсиз!” – дермиш нуқул. Шайтон фақат пайғамбарларга таъсир эта олмайди. Нафс қутқусидан холи бул зотнинг бойлиги биргина чайла экан холос, аммо у бу омонат дунёда шугина юк ҳам ортиқча эканлигига надомат чекарди. Биз эса узоғи билан юз йил яшаймиз, лекин минг йилга етадиган молдунёни йиғиб қўйгимиз келади! Қизиғи шуки, бу иштиёқ камбағалда эмас, бой одамларда кучлироқ бўлади. Ва улар оламнинг ҳамма ёруғ рангларини унутиб, кўр сичқондай тиштирноқлари билан моддиюнга борар йўлни кавлаганлари-кавлаган!
Эй инсон, аслида болангни, набирангни ўстирадиган, ундирадиган ёки (худо кўрсатмасин) синдирадиган нарса молу мулкингнинг кам-кўплиги эмас, сендан унга ўтадиган шарофат ё касофатдир! Минг бир исботини топган ҳақиқат шуки, сенинг хатти-ҳаракатларингнинг жавоби ўзингга эмас, орқангдан келаётганларга қайтади. Болангнинг бахтини ўйласанг, ўзинг Аллоҳ рози бўладиган тутумларни тутишинг шарт! Яъни инсончиликнинг тартибларидан чиқмаслигинг керак. Бир пайтлар қуйидаги шеърни ёзган эканман:
Жуфт қалдирғоч уя қуради шошмай,
Унинг меъмор тилларида илм бор.
Ҳар йил бу ён келаверар адашмай,
Адашмаган феълларида илм бор.
Ана кўкка қаранг, қатор турналар
Тизимини бузмай ўтиб боради.
Чумолилар занжир бўлиб ўрмалар,
Карвонидан тўзмай кетиб боради.
Бир-бирини чумолича тушунмас
Китоб кўриб, ақл йиққан одамлар.
Чуғурчуқлар тўдасича бутунмас
Мадраса-ю мактаб уққан одамлар.
Сирларингдан ўргилайин, Аллоҳим,
Мўъжизангни менга тушунтиргин-а!
Юрагимда йиғлаб ётар бир оҳим –
Нечун заиф қавмим менинг биргина?
Қалдирғочни устоз сайлаб олсамми,
Чумолига опа бўлиб қолсамми …
Биргина қалдирғочдан ИХЛОС илмини олса бўлур: унинг ин қуришининг ўзи минг инсонни хижолатга қўяди. Қоришмани шундай тайёрлайдики, лойиҳасини шундай ясайдики, бу мўъжаз қурилма ўн йиллар давомида маҳкам тураверади. Банк уйи аталган янги бинода яшаймиз. Уйга кўчиб киргач, икки йилчадан кейин ён қўшнимиз келин туширди. “Қудачақирди” куни, айни ҳамма йиғилганда шип сувоғининг бир қулоч жойи нақ қудаларнинг тепасига кўчиб тушибди, ана томоша! Бошмалдоқдай қалдирғочнинг ўз ишига бўлган астойдил ихлосини қаранг-у, қўл учида иш бажарувчи, бу билан бола-чақасининг луқмасини булғовчи, яъни элдан қарғиш олиб турган қурувчининг ғофиллигини кўринг!
Қалдирғочдан яна СОЛИҲ ФАРЗАНДЛИКНИ ўрганса бўлур: қушчага ота-онаси шу ерда яшайсан дея амр қилди. Ота-онанинг розилигини у қонун деб билди: адашмай, эринмай неча денгиз, неча мамлакатлардан учиб ўтиб, шу инни топиб келаверади. Қалдирғочдан ВАТАНПАРВАРЛИК дарсини-да олса бўлур: у келгунча атрофда қасрнамо бинолар пайдо бўлган бўлса-да, уларга қиё боқмайди, ёғочлари қорайиб, сувоқлари кўчиб кетган шу айвон кўзига тўтиё, унинг оти – ватан! Борди-ю инсонлардан зиён етиб эски ини тушиб кетган бўлса, чирқираб, чарх уриб яна янгисини қуришга тушади, аммо фақат шу ерга! Чунки ота-она яшаган жой унинг учун муқаддас, ундан воз кечиб бўлмайди, уни ҳеч ерга алмаштириб бўлмайди. Хўш, инсонлар-чи, инсонлар? Ота ҳовлисини беш бўлиб сотганлар қанча! Харобазорга айлантириб ташлаб қўйганлар қанча! Ё ҳеч йўқ бир йилда бир тавоф қилмайдиганлар қанча! Ёки ўз ватанидан кўнгли тўлмаётганини том бошига чиқиб айтадиганлар, унинг кам-кўстини санаб юрадиганлар, ҳатто ватан алмаштиргиси келиб турадиганлар йўқ дейсизми!
Тоғни талқон қилгудай кучимиз, тезлиги космосга етгудай югуришимиз, қилни қирқ ёрадиган доно бошимизга бир дам тин берайликда, атрофга синчиклаб назар солайлик: қарға қарғанинг кўзини чўқимайди, қўй қўйга ғаним эмас, тилла қўнғизнинг бештаси бир бўлиб битта гулда аҳилгина бўлиб ўтиради, чумоли ҳалол меҳнат билан овора… Фақат инсони азимгина бир-бирига кушанда! Минг афсус!
Шундай мисраларим бор эди:
Зилдай замин дарз кетибди
Қилдай майса дастидан.
Еру кўкни маст этибди
Ялпиз қай хас остидан …
Қилдай майса тошдай ерни ёриб, гул тугмоққа, боққа айланиб атрофга ором бермоққа ошиқяпти. Қушнинг тилидай ялпиз осмонгача хушбўй қиламан дея уриниб ҳалак. Биз-чи, биз? Ўзимиздан ортиб теграмизни қай даражада яйратдик, неча кишини қувнатдик? Атрофни қўйинг, нафсу кибр ва худбинлик билан ўзимизни-да хароб қилмаяпмизми? Ўзни хароб қилиш Аллоҳга итоат қилмасликдан, Уни ёддан чиқаришдан бошланади ахир!
Гоҳ-гоҳ вужудимизга чирмашиб, бизни ўргимчак тўридай ўраб олган “мен”имиздан бир силкиниб чиқайлик-да, атрофга қарайлик, теграмизда минг бир илм сочилиб ётибди. Кўрайлик, уқайлик, керагини ўзимизга юқтирайлик ва ҳамиша хатоларимиз учун хижолат тортиб юрайлик. Бандаки бор инсон деган унвонга ярашиб турсин.
“Осонлаштирингиз, қийинлаштирмангиз …”
Динда ўртача йўл тутинглар, ўртача йўл тутинглар, ўртача йўл тутинглар, чунки ушбу дин амалларида ким оғирлаштириб юборса, уни амал енгиб қўяди.
Ҳадис
Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш деган гап бор. Шу борадаги жонкуярлигига қараб, у ёки бу халқни ватанпарвар, миллатпарвар деб баҳолаймиз. Одамларнинг бевақт жувонмарг бўлмаслиги учун сувнинг тозалиги, ҳавонинг софлиги муҳим. Аммо маънавий тарбиянинг мусаффолиги ундан ҳам муҳимдир. Бизнинг миллий феълимиздаги энг яхши тутумлар, маънавиятимизнинг энг тоза томирлари Қуръони Карим мағзидан сув ичади. Одамийлик сари юришда бу муқаддас китоб ҳар ким учун йўлчи юлдуздир. У Даво илми, Яхшилик илми, Улуғлик илмидир. Сувни булғаш, ҳавога туфлаш балки биргина жазога лойиқдир. Аммо бу муқаддас хазинамизга уқиб-уқмай тил теккизиш, нопок ният билан ёндашиш ё енгил-елпи талқин қилиш гуноҳи азимдир.
Тирикчилик учун, кибр, шуҳрат ёинки ғаразли мақсадда динни ўртага қўймасинлар, тўғрироғи, манфаат йўлида унинг номидан гапирмасинлар, аслида худди шунинг ўзи динсизликдир! Ўзингиз ҳам гувоҳ бўлдингиз, турли оқимлар туфайли қанча оилалар пароканда бўлди, фарзандлар дилозор сайланди, ота-оналар ер чизиб қолди. Айюҳаннос солиб, оломон йиғиб, бақириб-чақириб ё қоп-қора ҳижобларга бурканиб олиб Аллоҳга сиғинилмайди, ибодат кўз-кўз қилинмайди, у ниҳоятда шахсий, ботиний жараён. Художўйлик борасида бизга етадигани кам. Бобомомоларимиз дин мутлақо тақиқланган пайтларда ҳам дилидаги иймонга суяниб яшаганлар, ошкора мумкин бўлмаса, яширин ибодатда бўлганлар. Тилларида айтолмасалар, дилларида тиловат қилганлар. Ислом динининг сабоқлари одоб-ахлоқимизнинг ўзагига айланиб кетган. Ва бу феъл диний билими бор-йўқлигидан қатъи назар ҳар бир миллатдошимизга қондан ўтадиган меросдир. Орамизда иймони сустлар, ғафлат бандалари, Аллоҳдан ҳар доим ҳам қўрқмайдиганлар учраши мумкин, аммо “худо йўқ” дейдиган кофирлар йўқ деб биламан. Агар кимдир шу сўзни айтиб юборган тақдирда ҳам, юраги увишиб кетиши аниқ, чунки унинг аслиятида, қонида бир овоз тинмай “Буюк Ҳақиқат бор” дея пичирлаб туради.
Иймонли инсон – нурланган макондир. “Дил ба ёр” бўлса, яъни ҳар кимнинг кўксида худоси бўлса, унинг тилидан, қўлидан, феълидан ёмонлик келмас, малоллик келмас. Иймони бор инсоннинг бағрида қишин-ёзин бодом гуллайди, унинг кўзу юзидан атрофга ҳурмат-муҳаббат ёйилади, бармоқларидан нажот тўкилади. Гуноҳкорни кўрганда ҳам нафратланмайди, қарғамайди, “Эҳ, бечора илмсизлик қилибди-да, унга ўргатиш керак, бу ҳолатдан уни тез қутқариш керак” дейди. Мусулмончилик, бу – ҳалимлик, мусулмончилик ёқимтойликдир.
Бир аёл – эски танишим динга жуда берилиб кетди, яхшигина ўқитувчи эди, ишини ташлади. Уйида ҳеч ўтирмайдиган, даврамадавра юрадиган, тинмай қаерларгадир бориб келадиган бўлиб қолди. Бундан ўзи ғоят завқланар, рўбарў келганда “Илмнинг ишқида юрибман-да” дерди кўзлари чарақлаб. Ўғли ҳам ўқишни йиғиштириб, шу йўлга тушди. Биттагина ўғилнинг Аллоҳни танигани яхши бўлди деб, менинг ҳам кўнглим таскин топди. Аммо… шу йигитчага бир куни рўпара келиб қолдим. Сўрашишга тараддудланиб турсам (ахир у эски қадрдонимнинг ўғли, қолаверса, ўзи ҳам кўз ўнгимизда ўсди), кўзининг бир учи билан қия қараб қўйди-да, бошини ғоз тутиб индамай ўтиб кетди. Мен ҳайрон! Кейин иккинчи, учинчи марта ҳам шундай бўлди. Салом бермаса ҳам майли, ранг-тусидаги иддаосини айтмайсизми! Дилим эзилибгина оғриди… Мен-ку индамадим, аммо бир куни онасининг бировга айтаётган изоҳини эшитиб қолдим. “Динимизда бети очиқ аёлга салом беришлик йўқ”, – дерди у. Бу гапни оми одам айтса кечирарли, аммо у йигирма йилдан бери шу илмнинг ичида ғаввос бўлиб юрибдику! Пайғамбаримизнинг айнан шундай деганларига у ҳужжат келтира оладими? Бу қинғир кўзойнакни у нима мақсадда тақди? Бу ўғлон менинг она эканлигимни, ундан қирқ ёш катталигимни ҳисобга олмай қўя қолсин, аммо онасига қадрдонлигим, қўшни момолигимнинг ўзи уни минг саломга қарздор қилмайдими? Илоҳий меросимизга шу тарзда “ижодий” ёндашувчиларга “Кимки менинг номимдан қасддан ёлғон гап тўқиса, ўзига дўзахдан жой тайёрлайверсин” деган ҳадиси шариф огоҳлантириш бўлсин.
Яна бир мисол. Куёв боланинг тоғаси меҳмон бўлиб келди. Янги келинчак ҳарир рўмоллар билан пешвоз чиқиб, саломга эгилди. Шу аснода тоғанинг авзойи бузилди. Қўли билан “бас, бас!” ишорасини қилиб ўрнидан туриб кетди. Ташқарига чиқиб уй соҳибасига танбеҳ бера кетди: ”Келинингиз эгилиб салом бермасин, мусулмончиликка тўғри келмайди. Унда бандага сажда қилган бўлиб қолади, сажда фақат Аллоҳнинг ўзига! Мен эркакларнинг ҳам қўлини кўксига қўйиб салом беришларини ширк деб биламан…” Ана сизга қирқдан ошган, беш вақт намозини канда қилмайдиган, ўзини исломий илмда билгич ҳисоблаган, олий маълумотли инсоннинг фалсафаси. Билиб қўйдим, одам ўз ақлидан кўра катта юкни кўтара олмас экан. “… дин амалларини ким оғирлаштириб юборса, уни амал енгиб қўяди” дегани шу экан.
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг “Ҳадис ва ҳаёт” китобининг ₂₀-жузида Қуръони Каримнинг “Бақара” сурасидан Аллоҳ таолонинг фаришталарга қарата “Одамга сажда қилинглар!”… деган фармони келтирилади ва шундай шарҳ берилади: “Аллоҳ таоло фаришталарга сажда қилишни буюриб, Одамга улкан мартаба ато этди. Аммо бу сажда ибодат учун эмас, балки Одамни – Аллоҳ таолонинг улуғ ижодини табриклаш маъносида эди”. Қўлимизда неки имконимиз бўлса, нимани севиб, нимани соғинаётган бўлсак, ҳаммаҳаммаси Аллоҳнинг ижоди ва инъомидир.
Имом Ғаззолий ёзадилар: “Эй фарзанд, (шаръий) амалнинг аввали – эътиқодинг мустаҳкам бўлсин, уни бидъатдан холи эт!” Меҳрбону исмли набирам бор. Бир куни хомуш кириб келди. Фалончи отинча опаси: “Отаонангизга айтинг, исмингизни бошқа қўйишсин, “бону” сўзи дўзахда ўсадиган бир унсурнинг номи”, – дебди эмиш. “Астағфирулло” дедим! Бу “илмли” ойим мунча шошилинч хулосага келмаса! Бир сўз бир неча маънони англатиши мумкинлигини, ҳар бир сўз келтирилаётган ўрнига, мақсадига кўра юк тортишини мулоҳаза қилиш бошқалардан кўра у кишимга кўпроқ ярашар эди. Фарзанд кўрган одам эса фақат, фақат яхши ниятлар билан исм танлайди. Инсонларни бирлаштириб турган нарса меҳрдир. Айниқса, аёл меҳр узатиш илмини яхши эгалласа, атрофи бахтиёрлар маконига айланади. Қизимиз оиласига, жумла жаҳонга меҳрли ойим бўлсин деб, исмини Меҳрбону қўйдик. “Бону” сўзи форсча бўлиб, “ойим, хоним” маъносини англатади.
“Шайтон инсоннинг қон йўлидан айланади” дейилади бир ҳадисда. Одам ёруғ дунёнинг у эшигидан кириб, бу эшигидан чиқиб кетгунча шайтон билан олишиб ўтади, ундан қутулиш йўлларини излаб ҳалак бўлади. Биз чандон ҳушёр бўлайлик, шайтон бизнинг феълимизни торайтирган пайтларда динимизга тор ёндашиб қўймайлик. Қуръони карим маънавий хазинамиздир, унинг мағзини уқишга кўнглимиздаги васвасаларни босиб туриб киришайлик. Бу буюк илмни майда феълларимиздан муҳофаза қилайлик. “Осон кўрсатинглар, қийин кўрсатманглар; хурсанд қилинглар, нафратлантирманглар (одамларни қочирманглар)” дея даъват қилади Пайғамбаримиз. Мана шу ниятнинг ўзи ҳам ибодатдир.
Пушаймонни ўлимга тақама!
Бирор киши йўқки, ўлаётганда пушаймон бўлмаса. Агар яхши бўлса, яхшилиги зиёда бўлмаганига пушаймон бўлади, агар ёмон бўлса, ёмонлигини аввалроқ тўхтатмаганига пушаймон бўлади.
Ҳадис
“Беш кунлик дунё” дейдилар, “капалакчалик умр кўргандаймиз”, “кўз очиб юмгунча кексайибмиз” дейдилар. Бойзодами, камбағалзодами, зиёлими, омими – ҳар бир инсоннинг кунлардан бир кун кўксидан ўрлаб чиқадиган дуди оҳи шу! Ҳамма бараварига келадиган умумий тўхтам шу! Умрнинг шу қадар тез ўтишини билмай яшаганимиз пушаймонларимизнинг энг каттасидир.
Нима учун бу ҳадисни танладик? Умид қилдикки, изимиздан келаётганларнинг кўзи унга эртароқ тушсин, биз озгина туртки бўлайлик, зора бу дунёдан оладиганларини вақтида олиб қолсалар, берадиганларини ҳам бериб улгурсалар!
Шайтон жаннатдан қувилди, Ҳазрати Одам ва Момо Ҳавво ҳам ерга туширилди. Шайтоннинг қасди – Одамда! Қачон қараманг, унинг дастидан тилимизнинг, қўлимизнинг, йўлимизнинг бир чети кир туради. Инсонга туйиш лаззати, орзу қилиш, ният қилиш гашти, гўзалликка ошуфталик завқи каби қатор неъматлар, шу билан бирга қалб ва руҳият берилди. Шайтон деганлари ана ўша энг нафис, энг яширин ҳисларингиз қатига жойлашиб олади. Мўлжаллаган ҳар бир иймонли ишингизнинг, айтмоқчи бўлган ҳар бир гапингизнинг иккинчи – шайтоний нусхасини тайёрлаб туради, ичингизда тинмай пичирлаб, ўз йўлига етакламоқчи бўлади. Минг надоматлар бўлсинки, одамлардан кўра у кўпроқ ниятига етади: умримизнинг ярмини ғафлат тўрига ўраб улгуради! Нимани бой берган бўлсак, у туфайли. Қачон тойилган бўлсак, қачон муаммолар исканжасида қолсак, билингки, шайтон йўлини тутган бўламиз.
Умр эса бир марта берилади ва у жуда қисқа! Бу дунё – бандаси учун имтиҳон топширадиган майдон. Бир ёнда Тангри сенга мукаммал вужуд, куч-қудрат, тил, тафаккур, нозик қалб бериб қўйибди, атрофингга ҳам моддий, ҳам маънавий неъматларни уюб қўйибди! Бир ёнингда эса шайтон! Ўртада ўзинг – бу иккилик орасида гоҳ синиб, гоҳ тиккаланиб умргузаронлик қиласан. Имтиҳон олувчи ва Тарозибон – Аллоҳнинг Ўзи ва ҳар бир ҳаракатингни ўлчаб туради. У сонсаноқсиз одамларга ишимизни туширади – тирикчилик қиляпмиз деймиз, саноқсиз кишиларнинг ишини бизга рўпара қилади – муомала қиляпмиз деймиз, гоҳ оч-тўқликка учратади, гоҳ пул, қайғу, шон-шуҳрат, беморлик бериб кўради, баъзан учиб-қўниб, гоҳида эса унларимиз ўчиб, сўниб яшаб борамиз – пешона, қисмат деймиз! Худди шу жараёнларнинг ҳаммаси Яратганнинг имтиҳонларидир. Ҳар бир ҳаракатимиз баҳоланади, номаи аъмолимизнинг яхши-ёмон варақлари шу тарзда тўлиб боради.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/tursunoy-sodikova/murosa-ilmi-kh-adislar-talk-ini-2-kitob-69917653/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Турсуной Содикова
Турсуной Содиқованинг барча асарлари ўзининг ўқишлилиги, дилга яқинлиги билан ўқувчисини топган. Ушбу китоб ҳам китобхонларнинг яқин ҳамроҳига айланади, деган умиддамиз.
Турсуной Содиқова
Муроса илми: Ҳадислар талқини2-китоб
Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим!
Биз замонга муносибмизми?
Аллоҳ таоло айтади:
“Одам боласи менга замондан нолиб озор беради. Бирортангиз замондан нолиманглар. Чунки мен замон эгасиман. Кечаси ва кундузини айлантириб тураман. Агар хоҳласам тўхтатаман”.
Ҳадиси қудсий
Оилада битта ичувчи бўлса, хонадондан мувозанат кетди деяверинг: онанинг қон босими ошган, болалар ҳуркак, унинг устига ҳамиша хомуш юрувчи онасидан ширин сўз ва ардоқ эшитолмай юраклари армонли. Бутун оиланинг уйқусида, байрамларида ҳаловат йўқ, дастурхонда емак етарли, лекин ҳеч ким яйраб овқатланмайди. Қўшниларни айтмайсизми, ора кунда таъблари тирриқ – деворнинг орқасидан келаётган садоларга бу ёқда туриб булар пўст ташлайдилар… Шу муҳит мазкур оила учун уларнинг кўз очиб кўрган дунёси, авжи навжувон пайтлари, болалиги, ёшлиги ўтиб бораётган замон ва маконидир. Биродар, бундай оилалар кам дейсизми? Бундай оилалардан чиқаётган жисман ва маънан носоғлом одамларнинг жамиятга берадиган таъсири ҳақида бир ўйлаб кўринг.
Таксида кетяпман. Орқа ўриндиқдаги ўттиз ёшлар чамасидаги йигит ҳайдовчига “дардини” тўкиб борарди: “СССР бекорга парчаландида, ишимиз тайин эди, ойлигимиз тайин эди…” Юрагим ғижимланди. “Ўғлим, – дейман аста, – қай йўл билан бўлса ҳам қорнинг тўйса бўлдими? Ватан сеники бўлса-ю, бегона келиб эгалласа, сени ўз юртингда ўз фойдасига ишлатса, даромад уники бўлса, конларингни, захираларингни ташиб кетса майли-ю, фақат емак бериб турса бўлди экан-да, а?! Биз кетиб боряпмиз, орқамизда қоладиганларнинг биттаси сен. Ўлигимизни-ю тиригимизнинг эгалари сизсиз! Лекин сенинг шу қарашларинг бор экан, мен ўлолмайман, болам! Тузукроқ пул берса, ёғлиқ иш берса, бу ватанга, сени-ю менинг минг авлодим кўмилган мозористонга яна бир бегона қўл чўзилса қараб тургудай бўлсанг қандоқ қиламан?! Юртимиз бегоналарнинг кўзини куйдиряптими, демак оҳанрабоси бор-мағзи қиммат, бу буюк мушаррафлик! Биринчи навбатда, турган гапки, унинг эгаси бўлмиш – сен унга ярашиб туришинг керак. Феъл-атворинг юртингга муносиб, ундан-да кўркамроқ бўлиши керак. Жон чекмасанг жонона қайда, сен ўрни келганда шу юрт ўғлони бўлиб жонингни куйдур, қаймоғини ҳам ўзинг яла, роҳатини ҳам ўзинг кўр, бизнинг тилагимиз шу, болам! Чор Россияси Фарғона шаҳрида бир боғ бино қилибди, унинг дарвозасида эса “Итлар ва сартларга кириш ман қилинади” деган ёзув осиғлиқ турар экан. Хўш, болажоним, бунга нима дейсан, бу гап юрагингни оғритдими, йўқми?! Ана сенга сартнинг тупроғида унинг нонини еб туриб, сартнинг боғида елпиниб ўтириб, сартнинг юзига қараб айтилаётган бегонанинг гапи! Билиб қўй, тайинли одамлардан фарзандларига, айниқса, ўғил болаларига иккита нарса мерос ва васият бўлиб қолади: бу ВАТАН ва ОРИЯТдир! Мана шу икки нарсани тишида тишлаб сақлайдиган фарзанднинг қўлида ўлиш ота-она учун шарафдир, болам!”…
Ҳайдовчи иймонли йигит экан, машинани аллақачон четга олиб тўхтатиб, суҳбатга астойдил қулоқ солиб ўтирарди. “Мен ҳам унақа демоқчимасдим, қийинчилик жондан ўтгач айтяпман-да”, – дея минғирлади ҳалиги йигит…
Мана шундай қалби ухлоқ ёшлар ва уларни уйғота билмаган, ўзи ҳам ғафлатда бўлган отаоналар оз деб ўйлайсизми? Улардан атрофга етадиган зарарни бир ҳисоблаб кўринг-чи! Нега солиҳ фарзанд ўстирганга жаннат ваъда қилинади? Чунки эртанги кунимизнинг қутбаракали бўлиши, бехавотирлиги зурриётларимизга боғлиқдир.
Ёзувчи кўрган-кечирганларини ёзади. Юраги шилинганда, тилинганда, қонаганда ёзади, мана ўзим дуч келган бир воқеа: бир домла талабаларнинг каттасини чақириб, бир қоп пиёз эвазига гуруҳга баҳо қўйиб беражагини айтибди. Бироз ўтгач, талабани яна чақириб, оқ пиёз олишни тайинлабди. Бирор соатдан кейин яна келиб, пиёз танлашга бозорга ўзи боражагини айтибди! Тасаввур қилинг, у қандай қилиб бозорга талабани ёнига олиб кира олди? Талаба пул санаётганда у бетини, шу уятсиз афтини қаерга яшириб турди? Бу домла ўғри бўлса, товламачи бўлса майли эди. Ахир у китоб кўрган, неча йилларини (ўзича) илмга бағишлаган, шогирдларига яшаш фалсафасини ўргатадиган, миллатга мутахассис тайёрлайдиган инсон-ку! Бундайларнинг юзига қараш тугул улар ҳақида эшитаётганда ҳам уялиб кетасан киши! У, аввало, худосиз одам, қолаверса, ориятсиз, юзсиз ва бориб турган ақлсиз одам! Йўқса, инсон деган, йигит деган, устоз деган номини шунча хор қилармиди? У миллатнинг душмани, чунки орага шу аччиқ пиёз тушиб бир тўп фарзандлар бутун бошли бир фанни ўқимай, танимай ўтиб кетавердилар! Бу хил одамлардан бир ўқув даргоҳида биттадан бўлса ҳам, миллатнинг баданига микроб тушди деяверинг! Бу иш балки бир жойда, бир мартагина содир бўлгандир. Аммо шундайсимон пичир-пичир гапларни ўнлаб, юзлаб марта эшитиб юришимиз рост-ку ахир! Бу зиёнларни қандай қоплаб бўлади! Бу гуноҳларни қачон ювиб тугатамиз?
Эстрада хонандаларига эргашиб оладиган, минглаб томошабин гувоҳлигида уларга ёпишиб, осиладиган, юзини номаҳрам эркакнинг юзига қўйишдан мисқолча сесканмаётган, стадионларда эркак қўшиқчиларни чаён чаққандай хунук қийқириқлар билан олқишлаётган қизларнинг ота-онаси, ака-укаси, амаки-тоғаси борми ахир?! Ва савол: улар келин бўлса жамиятга қандай фарзанд беради?
Ҳурматли оталар ва оналикка сазовор бўлиб турган ойимлар, қизларингиз сизнинг тил остига яширган гавҳарларингиз, қоғозга ўроғлиқ қандларингиздир. Уларни шу туришида эсон-омон эгасига топшириб олиш шу кунгача кечирган имтиҳонларингизнинг энг оғиридир. Чатоқ фарзанд ота-онанинг ёмон феълидан туғилади. Биров билмайдиган камчиликларингиз қизингиз ё ўғлингизда очилиб кетишини хоҳламасангиз, ўтган хатоларингиз учун тинмай истиғфор айтинг, ҳушёр туринг ва болангизни назорат қўрғонидан чиқарманг.
Қизингиз кўчага очиқ-сочиқ кийимда чиқиб кетяпти. Ичингиз ғаш бўлмаслиги мумкин эмас. Аммо “Замон шу-да, фалончиларнинг боласи ҳам шундай юрибди-ку” дея ўзингизни юпатган бўласиз. Лекин хавотирли жойи шуки, қизингиз балоғат ёшига етганда шундай кийиняпти. Демак, у кимнингдир эътиборини тортмоқчи. Демак, у жуфт қайғусида. (Ички бир уят ва хижолатчилик билан айтганда, бу – баданни бозорга солишга ўхшаб кетмаяптими?) Яна бир савол: айтинг-чи, сиз қандай одамни куёв қилгингиз келади? Албатта, асли, насли, ўзи яхши бўлган йигитни, шундайми? Лекин пардани ирғитиб ташлаб бепардаликка ўтган – елкаси очиқ, қорни очиқ, тарс ёрилиб кетгудай шим ёки бир қарич юбка киядиган қизга асл йигитлар харидор бўлармикан? Ёки ўзини, миллатини ҳурмат қилган отаона бундай қизни келинликка танлармикан? Агар қизингизнинг шу туришини кимдир ёқтираётган бўлса, билингки “лекини” бор! Унинг ўзи аллақачон сочилиб-тирқираб, рисолага тушиши қийин бўлиб қолганлардан бўлмасин тағин! Дунёга келиб, қиз туғиб, қиз боқиб шундай куёвни орзу қилганмидингиз?!
Қолаверса, очиқ-сочиқ юрадиган қизингиз балки тўғри юриб, тўғри келар, аммо у ҳар сафар уйга қайтганда елкасида қанча нигоҳни – қарғишли, суқли ёки суюқ назарларни кўтариб киради. Энди бу уйдан фаришта қочади, бу болажоннинг тақдир ва ривож йўллари боғланади, шу тарзда оиланинг ишларига ўргимчак тушади! Назардан қолишдай оғир кўргулик йўқ, биродар! “Бир қарғишдан қўрқ, бир суқдан қўрқ” деган гап бор. Уларнинг иккиси ҳам бандасини кўтариб уради, худо кўрсатмасин. Ҳадисларда ҳам “Бировнинг эътиборини тортадиган иш қилманг” дея урғу берилади, бу – шундай қилсанг, орқаси хатар деганидир.
Мана қатор-қатор заминий мисоллар келтирдик. Бу денгиздан бир томчи, холос. Эҳҳе, шу аснода нечта кўзи ёшли инсон бўлса, бунга сабаб бўлган ўшанча ёмонлик яшаяпти, неча одам алданган бўлса, ўшанча ёлғончи бор, кимларнингки иши юришмай турган бўлса, демак, ўшанча инсондан Аллоҳ норози! Ҳадис Ҳақ таолонинг “Одамлар замондан нолиб менга озор беради”деган каломини эслатмоқда. Ахир у қандай озорланмасинки, ундан тинмай мукофот олиб турган бандалар шайтоннинг ишини қилсалар!? Мана ўша ичувчига уй берди, пул топадиган ақл берди, хотин, бола-чақа, касб берди. У эса буларни исроф қилмоқда, оиласига зулм ўтказмоқда!
Анови осмондан чалпак ёғилишини кутиб ётган йигитга эркак деган мартаба берди, ватан берди, соғлик берди, навқирон ёшлиги қўлида, у эса ҳатто ўз ватани, яъни бирламчи онасини бозорга солишга мойил турибди!
Жамиятнинг қаддини кўтарадиган нарса тарбиядир! Анови баднафс олим миллатнинг ўша жон томирига болта уриб турибди!
Тараққиёт, асосан, аёл зотининг сифатига боғлиқдир. Аёл эса ўз миллий қадриятларига қай даражада содиқлигига қараб баҳоланади. Чунки наслнинг мағзи, аслият оналар, аёллар туфайли авлоддан-авлодга ўтиб боради. Агар биз оналикни уддалай олмасак, қизларимизга етарли маънавий илм беролмасак, замонанинг айниши шундан бошланади.
Мазкур ҳадисда “Бирортангиз замондан нолимангиз” деган хитоб янграмоқда. Яна бир ҳадисда “Яхшилик қилиш қўлингдан келмаса, ҳеч йўқ ёмонлик қилма, шу ўзингга садақа бўлади” дейилган. Садақа балони қайтаради, демак, ёмонлик қилмасанг, балодан халос бўласан. Ёмон нарсадан атрофга ёмонлик тарқайди, буни “Бирники мингга, мингники туманга” деб ҳам айтадилар. “Нонни увол қилма, қаҳатчилик чақиради”, “Шарм кўтарилса, ўша ерни ер ютади” деган танбеҳлар яшаб келади. Дин тарихига оид бир китобда ўқиган эдим: бир юртнинг халқи ўта баланд, ҳашаматли уйлар қуришга ўч бўлиб кетибди. Бориб-бориб бу кибр пойгаси, шуҳратпарастлик пойгасига айланибди. Иймон унутилибди. Шунда Ҳақнинг қаҳри келиб, осмондан қум тўфони юбориб, шаҳарни кўмиб, текислаб юборган экан. Аллоҳнинг озорланиши инсониятнинг қўрқиши керак бўлган ҳолатдир.
Замон бу биздирмиз! Замондан кўнглинг тўлмаяптими, бу сенинг, ўзингнинг кўнгилдагидай эмаслигингдан далолатдир! Биз ҳар бир кўраётган кунимизга муносибмиз. Микроскопни сен аввал ўзингга қарат, аввал ўзингни давола! Эсингдан чиқмасин: жисмингда шайтон яшайди, сен ўз айбларингни кўра бошлаган заҳотинг у баданингдан нари кетади. Яхши эътибор берсанг, бир жонингда бошқаларга юқиши мумкин бўлган қатор касалликларинг бор: ҳеч бўлмаганда, масалан, сени мақтаб туришларини хоҳлайсан, ёки эринчоқлигинг бор, ёки яхши одамлар билан эмас, фойдаси кўпроқлар билан тиллашгинг келади, бировдан мурувват кутаверасану, қайтим бериш хаёлингга келмайди… ва ҳоказо! Сен буларни юмшоқ хатолар деб биласан ва гапнинг индаллосини айтганда, бу сакталиклар исталган яхши одамингда ҳам учраши мумкин. Лекин бу қусурларнинг оти РИЁ, ХИЁНАТ эканлигини биласанми, биродар?! Яхши аталган инсонлардаки шунча чатоқлик бўлса, агар “ёмон”ларнинг бисёр гуноҳлари бунга қўшиладиган бўлса, Ер буни кўтариб тураверади, деб ўйлайсанми?! Ўзи асрасин ҳаммамизни! “Чунки мен замон эгасиман” деб турибди-я Аллоҳ!
Бир-биримизни танқид қилиш, атрофдан айб қидириш билан замон созланмайди. Замонни созлаш учун ҳаммани ҳашарга чақириб, шовқин-сурон солишнинг ҳам кераги йўқ. Ҳар биримиз ўзимизни билиб, уятли ишлар қилишдан ўзимизни тийиб, яхши ишларга тутуниб, гуноҳларимизни юва бошлашимиз билан замон яхшилана бошлайди, иншооллоҳ!
Сизга савоб керакми?
Одамлардан ҳеч нарса сўрама, ҳатто қўлингдан тушиб кетган қамчинингни ҳам тушиб ўзинг ол.
Ҳадис
Инсон қўллари аслида бир нарсани мақсадли тутмоқ, яратмоқ ва бермоқ (саховат) учун яратилгандир. Қўл чўзмоқ ва сўранмоқнинг оти – эҳтиёжмандлик. Эҳтиёжмандлик эса ғариблик, танг ҳолат, чорасизлик демакдир. “Ўзингдан бошқага музтар қилма!” деган илтижо онамнинг доимий дуолари эди. Энди билсам, бу дуода катта фалсафа бор экан.
Ҳақиқатан, танг қолганимизда ҳам, чорасизликка йўлиққанда ҳам сўрайдиганимизни фақат Аллоҳдан сўрайлик, якка Қодир у, Беминнат у, доим Эшитадиган ва ҳамиша Тайёр у! Биз фақат олим инсонларгагина илм сўраб юзланайлик.
“Одамлардан ҳеч нарса сўрама…” демоқда ҳадис. Бу жумлада қатор нозик ишоралар бордир: биринчидан, айт-чи, сен Аллоҳдан ёки бандасидан сўранишдан аввал ўзингни атрофдагиларга яхшилаб солиштириб кўрдингми? Шундай қилганингда, балки хотиржам ва мўътадил яшашинг учун талай имконларинг борлиги аён бўларди. Сенинг шу туришингдан, шу ҳаётингдан ҳам ночорроқ одамлар борлигини кўрардинг. Ҳали ҳам бўлса эътибор бер, улар ўзини қандай тутяпти? Сенга ўхшаб бетоқат бўлмаяптими? Агар шундай бўлса, сен ҳам нега ўзингдаги имкониятларнинг қадрига етиб, баҳолаб яшамаяпсан? Аллоҳнинг берганларига қувониб, унга шукрона келтирмаяпсан? Бундан “Худогаки шукронаси йўқ одам бандадан олганининг қадрига етармиди” деган мантиқ ҳам чиқади!
Иккинчидан, сен яна нафсингнинг қутқуси билан шу ишни бошлаётган, яъни бировга умидвор қўл чўзаётган бўлмагин! Ўзинг тўйсанг ҳам кўзинг тўймаётган бўлмасин тағин. Агар ўзингда етарли бўла туриб яна сўранаверсанг, Аллоҳ кўриб тургувчидир, сени ҳақиқий эҳтиёжмандга айлантириб қўйиши ҳеч гап эмас. Ё ногирон, ё омадсиз сайлаб, бир умр одамларнинг қўлига термилтириб қўйса нима қиласан? Меҳнат қилишга яроқлилигинг, саломатлигинг ҳеч кимга ялинмай яшаш учун захиранг борлигидир, бу сен хор бўлмайсан, зор бўлмайсан деганидир!
Учинчи андиша: бугунгача қўлингдан кетган ҳамма саховатпешаликни фийсабилиллаҳ қилган бўлгин-да ишқилиб. Ҳамма савоб ўшанда. Сен, мен билмаймизки, бировларнинг кўнглини олган пайтимизда бизга келаётган не балолар орқага қайтгандир балки! Не мушкулларимиз осон ечилгандир. Биздан хурсанд бўлган одамларнинг дуолари балки болаларимизнинг талай йўлларини очиб келаётгандир! Демак, биз у хуш амалларимиз учун оладиганимизни олиб бўлдик ё олишда давом этяпмиз. Шунинг учун ўзимизга ҳушёр турайлик, токи яхшилик қилган одамларимиздан умидвор бўлиб юрмайлик. Уларга қилган мурувватларимизни санашга тушмайлик. Унинг оти МИННАТ бўлади ва у ҳамма йиққан савобларимизга қирғин келтиради. Бировга қилган ҳимматларингнинг жавоби худди ўша одамдан қайтмагани маъқул (кўп ҳолатларда қайтмайди ҳам), чунки унда қарз бериб қайтариб олгандай бўласан. Савоби кўп бўлмагай. Энг олий мақом – қўлингдан кетганини мутлақо унутиш. Биз баъзан кутмаган омадларимиз ҳақида “Буни Аллоҳ ғойибдан етказди” деймиз. Аслида улар унутиб юборган яхшиликларимизнинг бизни қидириб келган жавобларидир.
Ҳадиси шарифнинг “… ҳатто қўлингдан тушиб кетган қамчинингни ҳам тушиб ўзинг ол” деган жойига эътибор берайлик. Отаонамни кўргани борсам, гоҳида дадам кўйлакка тугма қадаётган ёки астойдил букчайиб этикларини мойлаётган бўлардилар. Ётган тўшакларини-ку саксондан ошганларида ҳам чаққонлик билан ўзлари йиғиб қўярканлар. Ҳар гал онамга норозилик билдирсам, “Аввало, отанг бу ишларга мендан яширинча уриниб олади, қолаверса, қўлидан олай десанг, оғзингга ургандай рад қилади” дея бўғилардилар. Энди билсам, бу дадажонимнинг диний қадриятларни яхши билгани ва унга ихлос билан амал қилишлари экан. Ўзига ўзи хизмат қилиш, шахсий буюмларини ўзи тозалаб, ўзи расолаш пайғамбаримиздан қолган суннат экан.
Ислом динининг энг инсонпарварлиги ҳам шунда: яъни бир-бирингизга малол келманг деб таълим беради. Аввало бу ҳар биримизнинг фойдамизгадир. Маълумки, ақл тўхтаса айниган бўлади, ҳаракат тўхтаса, баданда ҳам айниш бошланади. Аллоҳнинг чеварлигини кўринг, тан аъзоларимизнинг умрини ҳаракатимизга боғлиқ қилиб қўйган. Меҳнат қилганки одам яшараверади, яшайверади, бу феъли билан Яратганни рози қилгани учун кўнгли ҳам яшнайверади! Келинларнинг, фарзандларнинг сенинг хизматингга шай туришлари чандон гўзал! Аммо қувватинг ва фурсатинг етиб турса ўз юмушингни ўзинг амалга оширганингга нима етсин!
Қолаверса, шу туришдаги инсонлар кибрдан холи, камтарин бўладилар. Бир ҳайдовчи ўз раҳбари ҳақида меҳр билан ҳикоя қиляпти: “Водий сафарига чиққан эдик, йўлда овқатланишга тўхтадик. Мен ҳурматини қилиб, хўжайин қўл чаяётганда сув қуйиб бердим. Бир маҳал қарасам, у киши ҳам менга сув қуймоққа чоғланяпти, эътироз билдирдим. У эса “Савоб сизга керагу менга керак эмасми”, деди… Катта раҳбар бўлишига қарамай, онамнинг таъзиясида бир кун давомида ёнимда қўл қовуштириб тикка турдилар”, – деди.
Ҳар бир инсон: шоҳ ҳам, гадо ҳам минг муаммо билан юради. Унга ҳам биттагина умр берилган, бола-чақа ташвиши, қозон, жон ташвишини чекадиган биттагина боши бор. Асаб косаси ҳамиша лиқ тўлиб тўкилай деб туради. Унинг ўзи ўзига зўрға сиғиб турибди-ю чеккадан келадиган мисқол юк ҳам бандасига малол келиши мумкин. Бизга ёрдамга чоғланганлар ўшандай таранг кайфиятда бўлсалар-да, масъулият, бурч юзасидан ва савоб излаб хизматимизга чоғланадилар. Қўл остимиздаги биздан амру фармон кутувчиларга, фарзандларимизга, жигарларимизга иш буюриш, талаб қилиш борасида ҳуқуқан ҳаққимиз бўлса-да, ҳаддимизни тияйлик, уларнинг ўзимиз каби бир ожиз банда эканлиги, ҳеч кимга “тоқатидан ташқари иш буюриб бўлмаслиги” (Қуръони каримда шундай ёзилган), ўзимиз кўтарадиган юкни атойи бошқага юклаб қўйиш зулм эканлигини унутмайлик. Ҳеч биримизни Ўзидан бошқага муҳтож қилмасин.
Нечун заиф қавмим менинг биргина?
Одам боласидан ташқари ҳамма нарса одам боласидан кўра худога итоатлироқдир.
Ҳадис
Суҳбатдошим ҳикоя қиляпти: “Чумчуқнинг ҳеч қачон қишлик захираси бўлмас экан, ҳар гал фақат бир марта тўйиб олишга емак изларкан. Шунинг учун бўлса керак, атрофни одам бўйи қор босганда ҳам унинг ризқини Яратганнинг ўзи етказар экан. Инсондай зотда чумчуқчалик ишонч билан Аллоҳга таваккал қилиш йўқлигига қойилмисиз!”
Минг афсуски шундай! Ҳақ Ўзимга таваккал қилганга, шукрли, сабрли бўлганга ва нафсини тийганга мукофотим кўпдир деб туради, аммо инсон ҳар доим ҳам унга итоат қилмайди, емакка ошқозони, бойликка уйи, пулга қўли, омадга йўли тўлса ҳамки, кўзи тўймайди! “Олтин балиқ” эртагидаги кампирдай мақсадига эришган сари сўрови ортаверади. Худди минг йил яшайдигандай!
Дарвоқе, пайғамбарларнинг бирига минг йил умр берилган экан, ўшанча йил ўтибди. Азроил омонатини олгани келиб: “Сизга берилган минг йилни яшаб бўлдингиз, вақт етди”, – дебди. Ул зот афсус билан бош тебратармиш. “Умр бундай тез ўтишини билганимда анови чайлани қурмас эдим, эсиз, эсиз!” – дермиш нуқул. Шайтон фақат пайғамбарларга таъсир эта олмайди. Нафс қутқусидан холи бул зотнинг бойлиги биргина чайла экан холос, аммо у бу омонат дунёда шугина юк ҳам ортиқча эканлигига надомат чекарди. Биз эса узоғи билан юз йил яшаймиз, лекин минг йилга етадиган молдунёни йиғиб қўйгимиз келади! Қизиғи шуки, бу иштиёқ камбағалда эмас, бой одамларда кучлироқ бўлади. Ва улар оламнинг ҳамма ёруғ рангларини унутиб, кўр сичқондай тиштирноқлари билан моддиюнга борар йўлни кавлаганлари-кавлаган!
Эй инсон, аслида болангни, набирангни ўстирадиган, ундирадиган ёки (худо кўрсатмасин) синдирадиган нарса молу мулкингнинг кам-кўплиги эмас, сендан унга ўтадиган шарофат ё касофатдир! Минг бир исботини топган ҳақиқат шуки, сенинг хатти-ҳаракатларингнинг жавоби ўзингга эмас, орқангдан келаётганларга қайтади. Болангнинг бахтини ўйласанг, ўзинг Аллоҳ рози бўладиган тутумларни тутишинг шарт! Яъни инсончиликнинг тартибларидан чиқмаслигинг керак. Бир пайтлар қуйидаги шеърни ёзган эканман:
Жуфт қалдирғоч уя қуради шошмай,
Унинг меъмор тилларида илм бор.
Ҳар йил бу ён келаверар адашмай,
Адашмаган феълларида илм бор.
Ана кўкка қаранг, қатор турналар
Тизимини бузмай ўтиб боради.
Чумолилар занжир бўлиб ўрмалар,
Карвонидан тўзмай кетиб боради.
Бир-бирини чумолича тушунмас
Китоб кўриб, ақл йиққан одамлар.
Чуғурчуқлар тўдасича бутунмас
Мадраса-ю мактаб уққан одамлар.
Сирларингдан ўргилайин, Аллоҳим,
Мўъжизангни менга тушунтиргин-а!
Юрагимда йиғлаб ётар бир оҳим –
Нечун заиф қавмим менинг биргина?
Қалдирғочни устоз сайлаб олсамми,
Чумолига опа бўлиб қолсамми …
Биргина қалдирғочдан ИХЛОС илмини олса бўлур: унинг ин қуришининг ўзи минг инсонни хижолатга қўяди. Қоришмани шундай тайёрлайдики, лойиҳасини шундай ясайдики, бу мўъжаз қурилма ўн йиллар давомида маҳкам тураверади. Банк уйи аталган янги бинода яшаймиз. Уйга кўчиб киргач, икки йилчадан кейин ён қўшнимиз келин туширди. “Қудачақирди” куни, айни ҳамма йиғилганда шип сувоғининг бир қулоч жойи нақ қудаларнинг тепасига кўчиб тушибди, ана томоша! Бошмалдоқдай қалдирғочнинг ўз ишига бўлган астойдил ихлосини қаранг-у, қўл учида иш бажарувчи, бу билан бола-чақасининг луқмасини булғовчи, яъни элдан қарғиш олиб турган қурувчининг ғофиллигини кўринг!
Қалдирғочдан яна СОЛИҲ ФАРЗАНДЛИКНИ ўрганса бўлур: қушчага ота-онаси шу ерда яшайсан дея амр қилди. Ота-онанинг розилигини у қонун деб билди: адашмай, эринмай неча денгиз, неча мамлакатлардан учиб ўтиб, шу инни топиб келаверади. Қалдирғочдан ВАТАНПАРВАРЛИК дарсини-да олса бўлур: у келгунча атрофда қасрнамо бинолар пайдо бўлган бўлса-да, уларга қиё боқмайди, ёғочлари қорайиб, сувоқлари кўчиб кетган шу айвон кўзига тўтиё, унинг оти – ватан! Борди-ю инсонлардан зиён етиб эски ини тушиб кетган бўлса, чирқираб, чарх уриб яна янгисини қуришга тушади, аммо фақат шу ерга! Чунки ота-она яшаган жой унинг учун муқаддас, ундан воз кечиб бўлмайди, уни ҳеч ерга алмаштириб бўлмайди. Хўш, инсонлар-чи, инсонлар? Ота ҳовлисини беш бўлиб сотганлар қанча! Харобазорга айлантириб ташлаб қўйганлар қанча! Ё ҳеч йўқ бир йилда бир тавоф қилмайдиганлар қанча! Ёки ўз ватанидан кўнгли тўлмаётганини том бошига чиқиб айтадиганлар, унинг кам-кўстини санаб юрадиганлар, ҳатто ватан алмаштиргиси келиб турадиганлар йўқ дейсизми!
Тоғни талқон қилгудай кучимиз, тезлиги космосга етгудай югуришимиз, қилни қирқ ёрадиган доно бошимизга бир дам тин берайликда, атрофга синчиклаб назар солайлик: қарға қарғанинг кўзини чўқимайди, қўй қўйга ғаним эмас, тилла қўнғизнинг бештаси бир бўлиб битта гулда аҳилгина бўлиб ўтиради, чумоли ҳалол меҳнат билан овора… Фақат инсони азимгина бир-бирига кушанда! Минг афсус!
Шундай мисраларим бор эди:
Зилдай замин дарз кетибди
Қилдай майса дастидан.
Еру кўкни маст этибди
Ялпиз қай хас остидан …
Қилдай майса тошдай ерни ёриб, гул тугмоққа, боққа айланиб атрофга ором бермоққа ошиқяпти. Қушнинг тилидай ялпиз осмонгача хушбўй қиламан дея уриниб ҳалак. Биз-чи, биз? Ўзимиздан ортиб теграмизни қай даражада яйратдик, неча кишини қувнатдик? Атрофни қўйинг, нафсу кибр ва худбинлик билан ўзимизни-да хароб қилмаяпмизми? Ўзни хароб қилиш Аллоҳга итоат қилмасликдан, Уни ёддан чиқаришдан бошланади ахир!
Гоҳ-гоҳ вужудимизга чирмашиб, бизни ўргимчак тўридай ўраб олган “мен”имиздан бир силкиниб чиқайлик-да, атрофга қарайлик, теграмизда минг бир илм сочилиб ётибди. Кўрайлик, уқайлик, керагини ўзимизга юқтирайлик ва ҳамиша хатоларимиз учун хижолат тортиб юрайлик. Бандаки бор инсон деган унвонга ярашиб турсин.
“Осонлаштирингиз, қийинлаштирмангиз …”
Динда ўртача йўл тутинглар, ўртача йўл тутинглар, ўртача йўл тутинглар, чунки ушбу дин амалларида ким оғирлаштириб юборса, уни амал енгиб қўяди.
Ҳадис
Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш деган гап бор. Шу борадаги жонкуярлигига қараб, у ёки бу халқни ватанпарвар, миллатпарвар деб баҳолаймиз. Одамларнинг бевақт жувонмарг бўлмаслиги учун сувнинг тозалиги, ҳавонинг софлиги муҳим. Аммо маънавий тарбиянинг мусаффолиги ундан ҳам муҳимдир. Бизнинг миллий феълимиздаги энг яхши тутумлар, маънавиятимизнинг энг тоза томирлари Қуръони Карим мағзидан сув ичади. Одамийлик сари юришда бу муқаддас китоб ҳар ким учун йўлчи юлдуздир. У Даво илми, Яхшилик илми, Улуғлик илмидир. Сувни булғаш, ҳавога туфлаш балки биргина жазога лойиқдир. Аммо бу муқаддас хазинамизга уқиб-уқмай тил теккизиш, нопок ният билан ёндашиш ё енгил-елпи талқин қилиш гуноҳи азимдир.
Тирикчилик учун, кибр, шуҳрат ёинки ғаразли мақсадда динни ўртага қўймасинлар, тўғрироғи, манфаат йўлида унинг номидан гапирмасинлар, аслида худди шунинг ўзи динсизликдир! Ўзингиз ҳам гувоҳ бўлдингиз, турли оқимлар туфайли қанча оилалар пароканда бўлди, фарзандлар дилозор сайланди, ота-оналар ер чизиб қолди. Айюҳаннос солиб, оломон йиғиб, бақириб-чақириб ё қоп-қора ҳижобларга бурканиб олиб Аллоҳга сиғинилмайди, ибодат кўз-кўз қилинмайди, у ниҳоятда шахсий, ботиний жараён. Художўйлик борасида бизга етадигани кам. Бобомомоларимиз дин мутлақо тақиқланган пайтларда ҳам дилидаги иймонга суяниб яшаганлар, ошкора мумкин бўлмаса, яширин ибодатда бўлганлар. Тилларида айтолмасалар, дилларида тиловат қилганлар. Ислом динининг сабоқлари одоб-ахлоқимизнинг ўзагига айланиб кетган. Ва бу феъл диний билими бор-йўқлигидан қатъи назар ҳар бир миллатдошимизга қондан ўтадиган меросдир. Орамизда иймони сустлар, ғафлат бандалари, Аллоҳдан ҳар доим ҳам қўрқмайдиганлар учраши мумкин, аммо “худо йўқ” дейдиган кофирлар йўқ деб биламан. Агар кимдир шу сўзни айтиб юборган тақдирда ҳам, юраги увишиб кетиши аниқ, чунки унинг аслиятида, қонида бир овоз тинмай “Буюк Ҳақиқат бор” дея пичирлаб туради.
Иймонли инсон – нурланган макондир. “Дил ба ёр” бўлса, яъни ҳар кимнинг кўксида худоси бўлса, унинг тилидан, қўлидан, феълидан ёмонлик келмас, малоллик келмас. Иймони бор инсоннинг бағрида қишин-ёзин бодом гуллайди, унинг кўзу юзидан атрофга ҳурмат-муҳаббат ёйилади, бармоқларидан нажот тўкилади. Гуноҳкорни кўрганда ҳам нафратланмайди, қарғамайди, “Эҳ, бечора илмсизлик қилибди-да, унга ўргатиш керак, бу ҳолатдан уни тез қутқариш керак” дейди. Мусулмончилик, бу – ҳалимлик, мусулмончилик ёқимтойликдир.
Бир аёл – эски танишим динга жуда берилиб кетди, яхшигина ўқитувчи эди, ишини ташлади. Уйида ҳеч ўтирмайдиган, даврамадавра юрадиган, тинмай қаерларгадир бориб келадиган бўлиб қолди. Бундан ўзи ғоят завқланар, рўбарў келганда “Илмнинг ишқида юрибман-да” дерди кўзлари чарақлаб. Ўғли ҳам ўқишни йиғиштириб, шу йўлга тушди. Биттагина ўғилнинг Аллоҳни танигани яхши бўлди деб, менинг ҳам кўнглим таскин топди. Аммо… шу йигитчага бир куни рўпара келиб қолдим. Сўрашишга тараддудланиб турсам (ахир у эски қадрдонимнинг ўғли, қолаверса, ўзи ҳам кўз ўнгимизда ўсди), кўзининг бир учи билан қия қараб қўйди-да, бошини ғоз тутиб индамай ўтиб кетди. Мен ҳайрон! Кейин иккинчи, учинчи марта ҳам шундай бўлди. Салом бермаса ҳам майли, ранг-тусидаги иддаосини айтмайсизми! Дилим эзилибгина оғриди… Мен-ку индамадим, аммо бир куни онасининг бировга айтаётган изоҳини эшитиб қолдим. “Динимизда бети очиқ аёлга салом беришлик йўқ”, – дерди у. Бу гапни оми одам айтса кечирарли, аммо у йигирма йилдан бери шу илмнинг ичида ғаввос бўлиб юрибдику! Пайғамбаримизнинг айнан шундай деганларига у ҳужжат келтира оладими? Бу қинғир кўзойнакни у нима мақсадда тақди? Бу ўғлон менинг она эканлигимни, ундан қирқ ёш катталигимни ҳисобга олмай қўя қолсин, аммо онасига қадрдонлигим, қўшни момолигимнинг ўзи уни минг саломга қарздор қилмайдими? Илоҳий меросимизга шу тарзда “ижодий” ёндашувчиларга “Кимки менинг номимдан қасддан ёлғон гап тўқиса, ўзига дўзахдан жой тайёрлайверсин” деган ҳадиси шариф огоҳлантириш бўлсин.
Яна бир мисол. Куёв боланинг тоғаси меҳмон бўлиб келди. Янги келинчак ҳарир рўмоллар билан пешвоз чиқиб, саломга эгилди. Шу аснода тоғанинг авзойи бузилди. Қўли билан “бас, бас!” ишорасини қилиб ўрнидан туриб кетди. Ташқарига чиқиб уй соҳибасига танбеҳ бера кетди: ”Келинингиз эгилиб салом бермасин, мусулмончиликка тўғри келмайди. Унда бандага сажда қилган бўлиб қолади, сажда фақат Аллоҳнинг ўзига! Мен эркакларнинг ҳам қўлини кўксига қўйиб салом беришларини ширк деб биламан…” Ана сизга қирқдан ошган, беш вақт намозини канда қилмайдиган, ўзини исломий илмда билгич ҳисоблаган, олий маълумотли инсоннинг фалсафаси. Билиб қўйдим, одам ўз ақлидан кўра катта юкни кўтара олмас экан. “… дин амалларини ким оғирлаштириб юборса, уни амал енгиб қўяди” дегани шу экан.
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг “Ҳадис ва ҳаёт” китобининг ₂₀-жузида Қуръони Каримнинг “Бақара” сурасидан Аллоҳ таолонинг фаришталарга қарата “Одамга сажда қилинглар!”… деган фармони келтирилади ва шундай шарҳ берилади: “Аллоҳ таоло фаришталарга сажда қилишни буюриб, Одамга улкан мартаба ато этди. Аммо бу сажда ибодат учун эмас, балки Одамни – Аллоҳ таолонинг улуғ ижодини табриклаш маъносида эди”. Қўлимизда неки имконимиз бўлса, нимани севиб, нимани соғинаётган бўлсак, ҳаммаҳаммаси Аллоҳнинг ижоди ва инъомидир.
Имом Ғаззолий ёзадилар: “Эй фарзанд, (шаръий) амалнинг аввали – эътиқодинг мустаҳкам бўлсин, уни бидъатдан холи эт!” Меҳрбону исмли набирам бор. Бир куни хомуш кириб келди. Фалончи отинча опаси: “Отаонангизга айтинг, исмингизни бошқа қўйишсин, “бону” сўзи дўзахда ўсадиган бир унсурнинг номи”, – дебди эмиш. “Астағфирулло” дедим! Бу “илмли” ойим мунча шошилинч хулосага келмаса! Бир сўз бир неча маънони англатиши мумкинлигини, ҳар бир сўз келтирилаётган ўрнига, мақсадига кўра юк тортишини мулоҳаза қилиш бошқалардан кўра у кишимга кўпроқ ярашар эди. Фарзанд кўрган одам эса фақат, фақат яхши ниятлар билан исм танлайди. Инсонларни бирлаштириб турган нарса меҳрдир. Айниқса, аёл меҳр узатиш илмини яхши эгалласа, атрофи бахтиёрлар маконига айланади. Қизимиз оиласига, жумла жаҳонга меҳрли ойим бўлсин деб, исмини Меҳрбону қўйдик. “Бону” сўзи форсча бўлиб, “ойим, хоним” маъносини англатади.
“Шайтон инсоннинг қон йўлидан айланади” дейилади бир ҳадисда. Одам ёруғ дунёнинг у эшигидан кириб, бу эшигидан чиқиб кетгунча шайтон билан олишиб ўтади, ундан қутулиш йўлларини излаб ҳалак бўлади. Биз чандон ҳушёр бўлайлик, шайтон бизнинг феълимизни торайтирган пайтларда динимизга тор ёндашиб қўймайлик. Қуръони карим маънавий хазинамиздир, унинг мағзини уқишга кўнглимиздаги васвасаларни босиб туриб киришайлик. Бу буюк илмни майда феълларимиздан муҳофаза қилайлик. “Осон кўрсатинглар, қийин кўрсатманглар; хурсанд қилинглар, нафратлантирманглар (одамларни қочирманглар)” дея даъват қилади Пайғамбаримиз. Мана шу ниятнинг ўзи ҳам ибодатдир.
Пушаймонни ўлимга тақама!
Бирор киши йўқки, ўлаётганда пушаймон бўлмаса. Агар яхши бўлса, яхшилиги зиёда бўлмаганига пушаймон бўлади, агар ёмон бўлса, ёмонлигини аввалроқ тўхтатмаганига пушаймон бўлади.
Ҳадис
“Беш кунлик дунё” дейдилар, “капалакчалик умр кўргандаймиз”, “кўз очиб юмгунча кексайибмиз” дейдилар. Бойзодами, камбағалзодами, зиёлими, омими – ҳар бир инсоннинг кунлардан бир кун кўксидан ўрлаб чиқадиган дуди оҳи шу! Ҳамма бараварига келадиган умумий тўхтам шу! Умрнинг шу қадар тез ўтишини билмай яшаганимиз пушаймонларимизнинг энг каттасидир.
Нима учун бу ҳадисни танладик? Умид қилдикки, изимиздан келаётганларнинг кўзи унга эртароқ тушсин, биз озгина туртки бўлайлик, зора бу дунёдан оладиганларини вақтида олиб қолсалар, берадиганларини ҳам бериб улгурсалар!
Шайтон жаннатдан қувилди, Ҳазрати Одам ва Момо Ҳавво ҳам ерга туширилди. Шайтоннинг қасди – Одамда! Қачон қараманг, унинг дастидан тилимизнинг, қўлимизнинг, йўлимизнинг бир чети кир туради. Инсонга туйиш лаззати, орзу қилиш, ният қилиш гашти, гўзалликка ошуфталик завқи каби қатор неъматлар, шу билан бирга қалб ва руҳият берилди. Шайтон деганлари ана ўша энг нафис, энг яширин ҳисларингиз қатига жойлашиб олади. Мўлжаллаган ҳар бир иймонли ишингизнинг, айтмоқчи бўлган ҳар бир гапингизнинг иккинчи – шайтоний нусхасини тайёрлаб туради, ичингизда тинмай пичирлаб, ўз йўлига етакламоқчи бўлади. Минг надоматлар бўлсинки, одамлардан кўра у кўпроқ ниятига етади: умримизнинг ярмини ғафлат тўрига ўраб улгуради! Нимани бой берган бўлсак, у туфайли. Қачон тойилган бўлсак, қачон муаммолар исканжасида қолсак, билингки, шайтон йўлини тутган бўламиз.
Умр эса бир марта берилади ва у жуда қисқа! Бу дунё – бандаси учун имтиҳон топширадиган майдон. Бир ёнда Тангри сенга мукаммал вужуд, куч-қудрат, тил, тафаккур, нозик қалб бериб қўйибди, атрофингга ҳам моддий, ҳам маънавий неъматларни уюб қўйибди! Бир ёнингда эса шайтон! Ўртада ўзинг – бу иккилик орасида гоҳ синиб, гоҳ тиккаланиб умргузаронлик қиласан. Имтиҳон олувчи ва Тарозибон – Аллоҳнинг Ўзи ва ҳар бир ҳаракатингни ўлчаб туради. У сонсаноқсиз одамларга ишимизни туширади – тирикчилик қиляпмиз деймиз, саноқсиз кишиларнинг ишини бизга рўпара қилади – муомала қиляпмиз деймиз, гоҳ оч-тўқликка учратади, гоҳ пул, қайғу, шон-шуҳрат, беморлик бериб кўради, баъзан учиб-қўниб, гоҳида эса унларимиз ўчиб, сўниб яшаб борамиз – пешона, қисмат деймиз! Худди шу жараёнларнинг ҳаммаси Яратганнинг имтиҳонларидир. Ҳар бир ҳаракатимиз баҳоланади, номаи аъмолимизнинг яхши-ёмон варақлари шу тарзда тўлиб боради.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/tursunoy-sodikova/murosa-ilmi-kh-adislar-talk-ini-2-kitob-69917653/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Турсуной Содикова
Тип: электронная книга
Жанр: Духовная литература
Язык: на узбекском языке
Издательство: Kitobxon
Дата публикации: 28.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Турсуной Содиқованинг барча асарлари ўзининг ўқишлилиги, дилга яқинлиги билан ўқувчисини топган. Ушбу китоб ҳам китобхонларнинг яқин ҳамроҳига айланади, деган умиддамиз.