Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar
Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar
Aslan Aslanov
Aslan Aslanov
Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar
ASLAN ASLANOV'UN ÖZGEÇMİŞ
Aslan Ahmet oğlu Aslanov, 1951 yılında Cebrail bölgesinde doğdu. 1975 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi gazetecilik bölümünden mezun oldu. 40 yılı aşkın bir süredir basında profesyonel olarak çalışıyor.
1992 yılında Azerbaycan Devlet Haber Ajansında AZERTAC'ta çalışmaya başlamıştır.
1997 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in kararı ile AZERTAC'ın Genel Müdür Yardımcısı, Ekim 2002'de Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in kararnamesi ile AZERTAC Genel Müdürü olarak atandı.
1993-2002 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in yurtdışına yaptığı ziyaretlerinin çoğunda AZERTAC'ın özel muhabiri olarak katıldı.
2000 yılında Azerbaycan'ın “Emektar Kültür İşçisi” onursal unvanını aldı, 2005 yılında “Terakki” madalyası, 2010 yılında “Vatana Hizmete Göre” madalyası, 2011 yılında “Şöhret” nişanı verilmiş ve Rusya Federasyonu “Dostluk” nişanı ile ödüllendirilmiştir. “Haydar Aliyev ve AZERTAC”, “AZERTAC'tan AZERTAC'a Karmaşık ve Şerefli Bir Yol”, “Devlet Politikasının Haber Desteği”, “AZERTAC-90” ve “AZERTAC-95” kitaplarının, “AZERTAC'ın modern Dünyanın Haber Ağındaki Yeri: Oluşum Tarihi Ve Gelişim Aşamaları” monografi, “AZERTAC'ın Modern Dünyanın Haber Ağındaki Yeri” ders kitabı, “Hocalı. XX yüzyıl soykırımı”, “20 Ocak, Tarihimizin Kanlı Ve Gurur Sayfası” kitap albümlerinin yanı sıra Azerbaycan basınının sorunlarına ilişkin onlarca bilimsel ve gazetecilik makalesinin yazarı, birçok kitabın editörüdür.
1979'dan beri Azerbaycan Gazeteciler Derneği üyesidir. 2007 yılının Aralık ayından beri Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği'nin (OANA) büro üyesi ve 2013 yılının Eylül ayından itibaren Başkan Yardımcısı olarak görev yapmaktadır.
2004 yılından bu yana Azerbaycan Cumhuriyeti Savaş Esirleri ve Kayıp, Rehin Alınan Vatandaşlarla ilgili Devlet Komisyonu, 2006'dan beri Dünya Azerbaycanlılar Koordinasyon Konseyi, 2009'dan bu yana Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi Başkanlığında Terminoloji Komisyonu, 2010'dan itibaren Rusya Bilimler Akademisi Rus Felsefe Derneği üyesidir. 2008'den bu yana Türkçe Konuşan Haber Ajansları Birliği'ne (TKA) başkanlık yapmaktadır.
2011-2013 yıllarında Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü üyesi 14 ülkenin Haber Ajansları İttifakı'nın (BSANNA) başkanlığını yapmıştır.
2014 yılında TÜRKSOY 20. Yıl Madalyası ile ödüllendirildi.
Bir yıl sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının kararnamesi ile UNESCO için (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Komisyonu üyesi seçildi.
2016-2019 yıllarında Dünya Haber Ajansları Kongresi ve OANA Başkanlığını yaptı.
2017 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Üye Ülkeleri Haber Ajansları Birliği (UNA) Yürütme Konseyi üyeliğine seçildi.
2018'de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in imzaladığı kararname ile Azerbaycan Devlet Haber Ajansı – AZERTAC Yönetim Kurulu Başkanı olarak atandı.
DEĞERLİ GAZETECİ –YAZAR ASLAN ASLANOV VE “HABER OLUŞTURMA: STANDARTLAR VE YENİ YAKLAŞIMLAR KİTABI” ÜZERİNE KISA BİR DEĞERLENDİRME
Azerbaycan’ın bilge ve deneyimli gazetecisi, çok değerli dostum Aslan Aslanov’un Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar (2020) kitabı gerek sahadan verdiği bilgilerle gerek akademik referanslarıyla alana katkı sağlayacak bilimsel bir kitaptır. Deneyim, birikim ve bilimsel bilginin birlikte harman edildiği bu kıymetli eser, Dünyada ve Azerbaycan’da haber ajanslarının ne kadar önemli olduğunu ve ne kadar büyük işler başardığını, insanların bilgiye ve habere ulaşmada gördüğü rolü, önemi gözler önüne sermektedir.
Çok değerli Gazeteci ve Yazar Aslan Aslanov, Azerbaycan Devlet Haber Ajansı- AZERTAC ile diğer haber ajansları hakkında güncel bilgiler verirken enformasyon çağının özelliklerini örnekler üzerinden anlatmaktadır.
Azeybaycan’ın ilk resmi haber ajansı AZERTAC ve diğer ajanslar haberlerin küreselleştiği bir dünyada öne çıkmaktadır. Azerbaycan’a ait konuların, bilgilerin ve haberlerin başkalarının gözünden, perspektifinden, yaklaşımından değil; doğrudan Azerbaycan’ın dilinden, kelimelerinden, anlatımından öğrenilmesi gerektiği ve doğrulara ancak bu şekilde ulaşılabileceği açıktır. Bilgi ve haber tekellerinin kendi çıkarlarını öne alan, objektiflikten ve nesnellikten uzak bakış açılarının karşısına ülkeler ancak kendi bilgi ağları ile çıkabilir ve doğru enformasyonu sağlayabilir ki, AZERTAC’da yıllardan beri bunu yapmaktadır. Özellikle 44 günlük İkinci Şanlı Karabağ Şavaşı ve Zaferi’nde AZERTAC tüm dünyayı doğru bilgilerle aydınlatan örnek bir habercilik yapmıştır. Ermenistan’ın yalan ve çarpıtmaya dayalı enformasyon çabalarına karşı muazzam bir doğru bilgi hamlesi ile mücadele vermiş; tüm önyargıları yıkmış, sadece Azerbaycan ve Türkiye kamuoyu için değil, tüm dünya kamuoyu için de doğru ve güvenilir bilginin en önemli adreslerinden biri haline gelmiştir.
Kitap aynı zamanda Azerbaycan’ın dünya bilişim alanına entegre olmasına tarihsel bir perspektif sunmaktadır. Bunun yanı sıra güncel durumlara yer veren yazar küresel dünyada enformasyon akışına dikkat çekerek haberlerin kullanımı ve yayılma sorunlarını ele almaktadır.
Yaşadığımız çağ, hızın ve akışın olduğu bir çağdır. Yazar Aslanov, bu kitapta haberin hızını ve dikkat edilmesi gereken yönlerini detaylı anlatmış, genç gazetecilere deneyimlerini aktarmıştır. Haber ajanslarının rolüne değinen yazar, bir gazetecinin nasıl olması gerektiği ve sektörde neler yapabileceğini aktarırken meslektaşlarına yol göstermiştir.
Dijitalleşen dünyada yeni medyanın ve çevrimiçi haberlerin önemine dikkat çeken Aslanov, yaşadığımız haber çağını da son derece iyi bir gözlemle aktarmıştır. Başarının formülünü yaratıcı personel, kuramsal bilgi, uygulama deneyimi ve yeni teknolojiler olarak açıklayan yazar deneyimlerini kendisinden sonra gelen gazetecilere paylaşmaktadır ki, hayranlık veren bir mesleki birikim ve deneyime sahip olan Aslanov’un eserini bu yönü bir kez daha kıymetli hale getirmektedir.
Aynı zamanda sektöre ve geleceğe dair katkılar sunan Aslanov genç gazetecilerin bir süre stajlardan, mesleki deneyim testinden geçmesi ve deneyimli gazetecilerle çalışması gerektiğini ön görmektedir. Bunun yanı sıra haberdeki etik kodlara değinirken tarafsızlık, güvenilirlik, şeffaflık ilkelerini açıklamaktadır. Son bölümde ise haber ajanslarının uluslararası ve bölgesel örneklerini bize sunmaktadır. OANA, Dünya Haber Ajansları Kongresi, Avrupa Haber Ajansları Birliği (EANA) gibi birçok ajans hakkında bilgi verirken onların kurulma amaçlarını ve önemini aktarmaktadır. Aslanov, haber ajanslarının tarihini incelerken hem tarihsel hem de güncel örnekler sunarak haberin oluşum ve yayılım aşamalarına dikkat çekmiştir. Bu bağlamda deneyimlerden ve akademik referanslardan oluşan kitap, yeni nesil gazetecilere ve akademik literatüre katkı sağlayacaktır.
AZERTAC’ın deneyimli Genel Müdürü Aslan Aslanov, mesleğine aşık, doğrulara sadık, gençlere ve insanlığa katkı için fedakarca çalışan örnek bir kişiliktir. Dostluğu ile her zaman kıvanç duyduğum, birikimini kendim ve öğrencilerim için önemsediğim bir gazetecidir. Bu kıymetli eserden ötürü kendisini kutluyorum.
Prof. Dr. Zakir AVŞAR
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
İletişim Fakültesi Dekanı
ÖNSÖZ
Sürekli genişleyen küreselleşme süreci devam ederken, küresel medya alanı da dönüşüm geçirmiş, ulusal enformasyon alanının sınırları gözlerimizin önünde silinmiş ve uluslararası ajansların haber akışı üzerindeki tekelleri yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda, her ülkede ulusal çıkarlara hizmet veren, doğru, güvenilir ve tarafsız haberlerin taşıyıcısı olan, tarihsel gelenekleri yeni değerlerle zenginleştirebilecek, devletlerinin ve halklarının çıkarlarını koruyabilecek şekilde geliştirilmiş haber ajanslarının faaliyet yönleri daha da genişlemiş, rolü artmıştır.
Birleştirilmiş bir haber ağının (internetin) ortaya çıkması, haber ajanslarının yapısında ve iş ilkelerinde yeni niteliksel değişiklikler getirdi. Bugün, haber ajansları sadece haber üretmek ve yaymakla kalmıyor, aynı zamanda sosyal aktör olarak toplumda bir gündem oluşturabiliyor. Araştırmacılara göre, haber ajansları hem doğrudan hem de dolaylı olarak gündemi oluşturuyor. Doğrudan yol ajans muhabirinin araştırması sonucunda aldığı önemli bilgilere dayanarak hazırladığı ve yaydığı enformasyonları içerir. Bu şekilde haber ajansıyla ilgili taraflarca kendisine gönderilen bilgilerden haber oluşturarak ortaya koyup kamuoyuna yön verir. Bu durumda, bazen önemsiz bir konu ortaya çıkarak topluma yayılır.
Modern dünyadaki haber ajanslarının çalışmalarının, devletin iç ve dış politikası ve uluslararası ilişkileri de dâhil olmak üzere toplumun yaşamıyla ayrılmaz bir şekilde bağlantılı olduğu sonucuna varabiliriz.
İnsanlık yaradılıştan bu yana haber edinmeye ihtiyaç duymuştur. Tarih boyunca, haber iletmenin çeşitli yöntemleri aranmıştır: Görsel işaretler, haberciler, posta güvercinleri, mektuplar, telgraflar, telefon, radyo, gazeteler, haber ajansları, televizyon, internet, yapay uydular vb.
İlk haber ajanslarının ortaya çıkışı 19. yüzyıla kadar uzanıyor. Tam olarak ismi haber ajansı olmasa da, dünyadaki bir haber ajansının ilk örneği Boston tüccarı Samuel Gilbert’in adı ile ilgilidir. Boston’da diğer ülkelerde neler olduğu hakkında bilgi almak isteyenler Avrupa’dan gelen gemileri karşılıyor ve denizcilerden bir haber almaya çalışıyordu. Boston tüccarlarının ticaret ve siyasetle ilgili haberlere ihtiyacını göz önüne alan Samuel Gilbert 1811 yılında dükkânının bir kısmını bir kıraathaneye dönüştürdü ve lobiye iki defter koydu. Denizcilerin haberlerini ve bilgilerini bu defterlere aktardı.
Araştırmacı Sevcan Başboğa, Anadolu Ajansı (1920-1922) kitabında şöyle yazıyor: “Defterdeki haberleri almak isteyen Bostonlılar çay odasına daha fazla gelmeye başladı. Gilbert’in tamamen ticari amaçlı bu girişimi “Dünyanın ilk haber ajansının faaliyeti” olarak algılandı.[1 - Sevcan B. Anadolu Ajansı, 1920-1922, Ankara: KORZA yayıncılık, 2010, 47 s.]”
Bugün, haber ajansının ilk örneği, 1835 yılında Macar kökenli Fransız Charles Luis Havas tarafından oluşturulan “Havas Bürosu”dur. Bu ajansın sloganı, herkesin bugün ulaşmaya çalıştığı hedeftir: “Haberleri hızla al, hızlı ilet.”
Havas'ı takiben, 1850’lerde Londra’da Reuters haber ajansı kuruldu, 1853’te Torino’daki Stephanie ajansı, 1855’te Almanya’daki Volf Haber Ajansı ve 1857’de ABD’de New York Associated Press kuruldu.
Dünya uygarlığı ve kültürünün yeni bir aşaması olarak kabul edilen yirminci yüzyılın sonu ve üçüncü binyılın başlangıcı modern enformasyon toplumunu şekillendirmiştir. En son yöntem ve teknolojinin oluşturduğu çevre, insan bilincine, onun düşünmesine ve sosyal yaşam üzerine önemli etki yapmakla yeni bir evrensel zihniyetli kişiliği ortaya çıkardı. Bu gelişme, bir dizi önemli alanda dünyanın toplu yönetimine, doğal kaynakların ve ekolojinin ortak kullanımı için yeni kriterlerin belirlenmesine, yeraltı, yerüstü ve uzay faaliyetlerinin ortak düzenlemesine yol açmıştır. Bu ilerleme, tüm alanlarda insan faktörünü ve toplumun sınırsız, engelsiz ve sansürsüz haber ihtiyacını ödemeyi dikkate almayı gerekli kılmıştır, bu da onu inkâr edilemez bir gerçek ve artık geri alınamayan bir süreç haline dönüştürmüştür.
Kısacası, enformasyon çalışması modern yönetim düzenlerinde en önemli olgu haline gelmiştir. Haber çalışmalarının yapılması, toplanan bilgilerin kullanımı, neredeyse tüm yönetme seviyelerinde özel bir yere sahiptir. Bu, enformasyon halkla ilişkilerde, ekonominin düzenlenmesinde, iç ve dış politikada artan önemini göstermektedir.
Toplumun ve onun çeşitli kesimlerinin sosyal durumunu incelerken veya somut alanlardaki kalkınma görünümlerini belirlerken görüş farklılıkları hakkında bilgiye erişim de çok önemlidir. Bu nedenle, artık medyanın sosyo-politik, sosyoekonomik ve insanî ilişkiler düzenindeki artan rolüne özel önem verilmektedir.
Ulu önder Haydar Aliyev basın mensuplarına 21 Temmuz 1999’da tebrik mektubunda şunları yazdı: “Basın, demokrasiyi derinleştiren ve siyasi gelişime katkıda bulunan güçlü bir araçtır. Bugün ana görevimiz, ulusal devletin yapısında, demokratik değerlerin kuruluşunda, sivil vatandaş toplumun oluşumunda, yeniliklerin uygulanmasında ve insanların manevi olarak tasfiye edilmesinde medyanın geniş olanaklarını etkili kullanmaktır.”[2 - Haydar Aliyev ve basın: 4 cilt halinde, III cilt, Bakü: “Nurlar” Yayın ve Baskı Merkezi, 2003, 239 s.]
Gördüğümüz gibi, modern dünyada haber çalışması, politik, sosyal, aynı zamanda, önemli sosyo-psikolojik konularla yakından bağlantılı olduğu için özel bir ilgiye sahiptir. Burada farklı siyasi görüşler, farklı ideolojiler, ideolojik mücadeleler ve provokasyonlar, yani “enformasyon savaşı” özel bir yere sahiptir. Genellikle, haber çalışmasında çok yönlü ve hatta çelişen faktörler vardır. Bu nedenle, haber çalışmasını düzgün bir şekilde yapmak için en son yöntemlerin, sağlam akıl yürütmeye ve nesnel mantığa dayanan bilimsel-teorik kavramlardan hayatta kanıtlanmış, gerçekleştiren deneyimlerin kullanılması çok önemlidir.
Modern enformasyon çalışması aynı zamanda tarihin gidişatı ve yön konusu ile ilgilidir. Bugün tarihin içeriği tamamen değişti ve politik, ekonomik ve sosyal insani bakış açısından modern düşünceye dayanan “yeni bir tarih” ortaya çıktı. Uygarlığın yeni aşamasında, her devlet kendi bağımsız, amaçlı bilgi politikasını ve ideolojisini tanımlar. Zengin ve kapsamlı ulusal bilgi kaynaklarının oluşumunu, siyasi ve sosyal yönetimde ve ticari amaçlarla kullanılması özellikle önemlidir. Aynı zamanda, her ülkenin bilgi politikası sosyal, ekonomik ve kültürel gelişiminin niteliğine ve düzeyine göre şekillenmektedir. Ülkeler bu politikayı gerçekleştirmek için kısa ve uzun vadeli programlar uygulamaktadır. Bu programların temel amacı, yeni bir gelişme aşamasına geçmek için mükemmel bir ulusal enformasyon toplumu oluşturmak ve küresel haber alanına entegre olmaktır.
Azerbaycan’da bu yönde çok önemli işler yapılıyor ve ülkemiz aktif olarak dünya enformasyon akışına entegre oluyor. Coğrafi konumu ve bağımsız politikası nedeniyle Azerbaycan, dünya bilgi mimarisinde eşsiz bir yere sahip bir ülke olarak bilinir. Bu nedenle haber ajanslarının ülkenin sosyo-politik, sosyo-ekonomik, bilimsel ve kültürel yaşamındaki rolü, devleti ve demokrasini güçlendirmek ve Azerbaycan’ın gerçeklerini dünyada yaymak ve araştırmak yönünde bu ders kitabının hazırlanması önemlidir. Aynı zamanda dünya deneyimi, bölgedeki görünmeleri, ekonomik, politik, sosyal ve insani alanlarda rolü, uluslararası ilişkilerde enformasyonun önemi, haber alanı olarak Azerbaycan’ın imkânları, maddi, teknik ve entelektüel kaynakları da dikkate alınmalıdır.
Öte yandan, enformasyon sadece sosyal ve politik bir bağlam değil, aynı zamanda bilimsel ve kültürel yaratıcı bir faaliyettir, gazetecilik, edebiyat eleştirisi, tarih, felsefe ve siyaset biliminin somutlaştırıldığı, uygulamada bulunduğu bir alandır. Dünya basın ve haber ajanslarının tarihi, gelişim dönemleri, toplumun oluşumunda enformasyonun rolü, bilişim ve iletişim teknolojileri vb. güncel konularda birçok araştırma yapılmıştır. Çeşitli devletlerin enformasyon politikaları, uluslararası ve bölgesel haber örgütlerinin faaliyetleri ve bilginin modern insanın entelektüel düzeyi ve zihniyetine etkisi üzerine çok sayıda çalışma vardır. Aynı zamanda modern dünyada enformasyon ağlarının genişlemesi, iletişim teknolojilerinin hızlı ilerlemesi, internet ve yapay uydu iletişiminin pekiştirilmesi, kablolu televizyon, dijital ve multimedya düzenlerinin hızlı gelişimi ve bu alanın toplum ve insanlar üzerindeki artan etkisi bilimin çeşitli alanlarında araştırmalara katkıda bulunmuştur. Bilgi bir medya ürünü olarak gazetecilik kuramcılarını, tarihî olay olarak tarihçileri, metin olayları olarak edebiyat eleştirmenlerini ve insanları etkilemek için sosyologları kendine daha fazla çekmektedir. Ekonomistler, finansörler ve ticari kuruluşlar onun iş kolunu inceliyorlar ve sürekli büyüyen kârlı yönünü araştırıyorlar.
Modern enformasyon teorisyenlerinden E.Toffler, L.Zemlyanova, Y.Zasurski, V.Terin, A.Panarin, M.Nazarov ve diğerlerinin çalışmaları iyi bilinmektedir. Gazetecilik alanındaki tutarlı araştırmacılar arasında E.Prohorov, E.Dotsenko, S.Mihaylov, V.Sapunov, M.Şkondin, A.Tertiçni, V.Voroşilov ve sosyologlar, psikologlar ve filozoflardan S.Kara-Murza, D.İvanov, M.Verşin, A.Yuryev ve diğerlerinin çalışmaları enformasyon toplumu ve onun farklı sorunlarının incelenmesi üzerine adanır.
Bu çalışmalar, enformasyonun çağdaş toplum üzerindeki etkisini, insanların kültürel ve entelektüel düzeylerinin gelişimine sağladığı yararları, modern çağdaki, yeni fikirleri ve bilimsel ilerlemede rolünü, ayrıca siyasi düzenlerde mevcut çelişkileri ve sorunları incelemeye yardımcı olur.
Enformasyonun toplumlar üzerindeki etkisinin araştırılması doğrudan medyaya bağlı olduğundan, birçok çalışmanın kapsamı haber ajanslarının tarihinin incelenmesinde de yansımaktadır. Haber ajanslarının tarihini incelemek, daha fazla medyanın kamusal hayata, politik, ekonomik ve kültürel süreçlere aktif katılımı ve etkisi ile ilgilidir. Haber ajanslarının tarihi ayrıca toplumun birçok alanının gelişimi, modern insanın düşüncesi ve yaşam standardı ile ilgili olduğundan, onun incelenmesi toplumdaki evrim sürecinin derinleştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu olgular göz önünde bulundurularak, ders kitabı aşağıdaki sınıflandırmaya göre hazırlanmıştır:
• Azerbaycan’ın haber ajansları;
• Küreselleşmiş bir dünyada enformasyon akışı, haberi hazırlama ve yayma sorunları;
• Bilgi kaynakları, haber alma yolları;
• Geleneksel medyadan sosyal medyaya dönüşümün gerekliliği;
• Uluslararası haber ajansları örgütleri.
Resmi kaynakları, arşiv bilgilerini, Azerbaycan’da ve yurtdışında yayınlanan bilimsel ve teorik çalışmaları, monografları, süreli yayınları, internet kaynaklarına dayanarak hazırlanmıştır. Üniversitelerin gazetecilik bölümlerinin öğrencileri, doktora öğrencileri için tasarlanmış ders kitabını gazeteciler ve siyaset bilimcileri de kullanabilirler.
BİRİNCİ BÖLÜM
AZERBAYCAN’IN HABER AJANSLARI
Haber ajansları şu anda Azerbaycan’ın önde gelen bilgi kaynaklarıdır. Her gün gazetelerde, televizyonda, resmi web sitelerinde, internet partallarında onların isimleri yer alır, çok çeşitli konularda haberlerini okur ve dinleriz.
AZERTAC, Azerbaycan’ın ilk haber ajansıdır. Yüzyıl önce kurulan bu ajansın, geçen gelişme yolu Mart 1920’den bu yana Azerbaycan’ın bir kronolojik yazılmış tarihi olarak kabul edilebilir. Bu nedenle, ders kitabı ulusal ajansın tarihine, gelişim yoluna ve uluslararası ilişkilerine daha geniş bir anlam vermektedir.
1.1. Azerbaycan Devlet Haber Ajansı – AZERTAC
Haberlerini ilk kez 2 Mart 1920’de yayınlayan AZERTAC’in oluşumu, tarihsel koşullar, siyasi ve sosyal taleplere dayanan gelişme süreçleriyle bağlantılıdır.
Yirminci yüzyılın başlarında, Rusya olmak üzere dünyadaki devrimci süreçler ve ulusal bağımsızlık mücadelesi, fikir, ifade ve basın özgürlüğü konusunu gündeme getirmiş ve halkın en önemli taleplerinden biri haline getirmiştir. Bu nedenle, özgürlük ve bağımsızlık mücadelesi zamanlarında enformasyon çalışması çok önemli bir olgu haline dönüşmüştür.
Geçmişte, telsiz telgraflarının teknik özellikleri, dünyanın ekonomik, politik ve kültürel merkezlerden ve uzak noktalardan güncel haberler almamıza olanak sağladı. Ayrıca, bu şekilde elde edilen haberler telgraf tarafından iletilen bilgiden çok daha ucuz oldu. Amerika Birleşik Devletleri de olmak üzere batı ülkelerinde, telsiz telgraflarının kullanımına geçen yüzyılın başlarında başlandı. Wolf ve Reuters ajanslarına, haberleri yaymaları için özel radyo istasyonları tüm ağlarla sağlandı. Hükümetler bu radyo istasyonlarını resmi haberleri yaymak için geniş çapta kullandılar.
Çarlık Rusya’da, Kiev, Kharkov ve Odessa’daki büyük yayınevlerinde bu tür radyo istasyonları oluşturma girişimi önerildi. Ancak devrimcilerin bu radyo istasyonlarını kullanmasından endişe duyan Rusya’nın Çarlık hükümeti bunu kabul etmedi. Ancak Çarlık hükümetinin devrilmesinden sonra 1918’de radyo istasyonlarının oluşturulması için bir plan geliştirildi ve zamanla uygulanmaya başlandı.
Azerbaycan’a gelince, bu bölgedeki durum pek iç açıcı değildi. Bir tek Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra, radyo istasyonlarının çalışmalarını gerekli düzeye çıkarmak için yeni önlemler alındı. Bakü Kıyı Radyo İstasyonunun, Posta ve Telgraf Bakanlığına devredilmesi bu konuda en önemli önlemlerden biriydi. Ancak enformasyon alınması ve iletilmesi, haber bülteni hazırlamak ve yayınlamak için özel ekipman ve ek personel gerekliydi. Küçük radyo istasyonlarının özellikleri tüm bunları yapmak için yeterli değildi. Bu nedenle, en son ekipmanlarla donatılmış ayrı bir haber ajansına ihtiyaç vardı.
Bu amaçla, 3 Mart 1919’da hükümetin Bakanlar Konseyi toplantısında, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması konusu tartışıldı. Toplantıda Bakanlar Kurulu Başkanı Fatali han Hoyskinin bu konuda bir konuşması dinlenildi. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması işine Halk Milli Eğitim Bakanı Nasib Bey Usubbeyov görevlendirildi.[3 - ARDA: f.51, liste. 1, dep. uni. 33, yap. 104]
O zaman ajansın çalışmalarını, haberlerin alınmasını ve iletilmesini radyo araçlarının ötesinde hayal etmek mümkün değildi. Bu araçların Posta ve Telgraf Bakanlığı’na tabi kılınması ve onu doğrudan atamaya uygunluğu dikkate alınarak, ajansın kuruluşu sonraları Eğitim Bakanlığından alınarak Posta ve Telgraf Bakanlığı’na devredildi.
1919’un ikinci yarısında, Eğitim Bakanlığına tabi kılınarak Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması hakkında bir kanun tasarısı ve Kurumun Tüzüğü hazırlanmıştır. Proje, AZERTAC’ın amaç ve hedeflerini, gelirlerini ve harcamalarını belirlemiş ve bu bütçeye göre, Devlet Hazinesinden ajansın çalışması için 1.843.400 ruble tahsis edilmesine karar verilmiştir.[4 - ARDA: f.895, liste.1, dep. uni. 292, yap. 9-10]
AZERTAC’ın kuruluş amacı, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin devlet kurumlarına, basın kuruluşlarına, sanayi kuruluşlarına dünyadaki siyasi merkezlerden alınan haberleri sağlamak, aynı zamanda, Azerbaycan’ın sosyal, askeri, ekonomik hayatı, hükümetin faaliyetleri ve parlamento çalışmalarıyla ilgili haberleri cumhuriyet bölgelerine, Kafkaslar ve Avrupa ülkelerine ulaştırmaktı.
Projeye göre ajans, görevini yerine getirmek için aldığı haberlere dayanarak günlük bültenler, en önemli bilgilere dayanarak “Haberler” hazırlamalı ve elinde bulanan araçları kullanarak yaymalıydı.
Tüzük, 1 Ocak 1920’de Posta ve Telgraf Bakanlığı’na bağlı özel bir birim olarak Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması, baş editör olarak görev yapacak kişinin ayna zamanda ajansı yöneteceğini belirtiyordu.
Ajansın gelirleri, yayımladığı bültenlere abonelikten oluşturulacaktı. Abonelik ücreti yayınevi için ayda 9.000 ruble, özel aboneler için 6.000 ruble ve devlet aboneleri için 4.000 ruble miktarında amaçlanmıştı ve ajansın 13 kişilik bir personel kadrosu belirlendi: genel yayın yönetmeni, editör ve beş daktilo (dördü abonelere gönderilen haber bültenlerinin kopyası, biri ajansın ofisi ve yazı işleri ofisi ile güncel yazışmalar için tasarlanmıştır), bültenlerin acil olarak devlet kurumlarına, gazetelere ve diğer adreslere gönderilmesi için haberci kurye, muhasebeci, düzeltici ve bekçi.
Ajansın 1 Ocak 1920’de faaliyete geçmesi planlandı. Ancak, ajans bilinmeyen nedenlerle o sırada faaliyete başlayamadı. Bu, arifede basında AZERTAC yazısı ile yayınlanan hiçbir haberin olmaması bunu doğrulamıştır.
2 Şubat 1920’de, bir sonraki hükümet toplantısında, Azerbaycan Telgraf Ajansı AZERTAC’ın personel kadrosu projesinin ve taslağının bazı değişikliklerle Parlamento’ya gönderilmesine karar verildi. Karar şu şekildeydi:
1. Azerbaycan Telgraf Ajansı personel kadrosu projesinin taslağı ve tüzüğünün aşağıdaki değişikliklerle Parlamento’ya gönderilmesi için onaylamak:
a) Yardımcı editör görevini kaldırmak;
b) Genel yayın yönetmenine ayda 6.000 ruble, yardımcısına 4.500 ruble maaş vermek;
c) Abonelik ücretini 40.000 rubleye çıkarmak.
2. Parlamento personeli kadrosu ve tüzüğü onaylamadan önce, Posta ve Telgraf Bakanı’na maliyetleri telsiz bültenler için abonelik ücretinden alınan gelirler içermekle yukarıda belirtilen Telgraf Ajansı’nın oluşturulmasına izin verilmeli.[5 - ARDA: f.24, liste.1, dep. uni. 412, yap.19]
Birkaç gün sonra, 23 Şubat 1920’de Parlamentonun 127. oturumunda, “Bakü Kıyı Radyosu’ndaki personeli ile ilgili” yasa tasarısı tartışılırken milletvekilleri, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması gereğini, yeni bağımsızlık kazanmış ülke için böyle bir ajansın önemini belirttiler. Toplantıda konuşan Milletvekili Ağa Eminov, kıyı radyo istasyonunun (kablosuz telgraf) iki alıcı, bir alıcı ve aynı zamanda verici dâhil üç cihaz olduğunu söylemişti. Ona göre, teknik sınırlamalar nedeniyle üç büyük Avrupa radyo istasyonundan eş zamanlı alınan haberi kabul etmek mümkün değil.
Böylece Azerbaycan’la ilgili haberler sadece bir cihazla gönderildi. Konuşmacı, radyo istasyonlarının günde 70.000’den fazla kelime alamadığını hatırlattı, hükümetin bir telgraf ajansı kurmayı planladığını ve bunun için bir proje hazırlandığı bilgisini vermişti.
Sonra milletvekili Ağa Aşurov konuşma yaparak tartışılan konu hakkında bir tutum ifade etti. Radyonun zayıflığına ve bir telgraf ajansının eksikliğinin kötü sonuçlar doğuracağına atıfta bulunarak şunları söyledi: “…Onların eksikliği, düşmanlarımızın bizler ve Bakü ile ilgili çeşitli yalanlar ve gerçeğin dışında dedikodular ve haberler yayınlamasına neden olur. Bir haber ajansımız olsaydı, biz bu konuda onun aracılığıyla kendimizle ilgili yayınlanan haberleri alabilir ve gerekli kılınan cevapları ve karşılığını verebilirdik.”[6 - Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti. Parlamento. 1918-1920 (Stenografik Raporlar). 2 ciltte, II cilt, Bakü: Azerbaycan, 1998, s.150]
Son olarak, 2 Mart 1920’de ilk defa “Azerbaycan” gazetesinde ilk kez “AZERTAC” imzasıyla haberler yayınlandı. Bu gerçeklik, ajansın 1 Mart 1920’de çalışmaya başlatıldığını açıkça ortaya koyuyor. Gazetenin 3 Mart tarihli sayısında Şuşa, Karyagin (şimdi Fuzuli) ve Hankendi’den “AZERTAC’ın Yurtiçi Haberleri” başlığı altında alınmış kısa haberleri yer almaktaydı. 9 Mart’ta aynı gazetede AZERTAC’ın 7 Mart sayısındaki 7 numaralı Bülteninde “Gürcistan’a Yardım” başlığı altında bir haber yayınlandı.
Yaklaşık bir ay sonra, 25 Mart 1920’de Azerbaycan Telgraf Ajansı tarafından Halk Eğitim Bakanlığı’na gönderilen 17 numaralı talimatı, ajansın gerçekten 1 Mart’ta kurulduğunu onaylayan tutarlı bir kanıttır. Talimatta Hükümetin 1 Mart tarihli kararına göre, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın Posta ve Telgraf Bakanlığı’na bağlı olarak kurulduğu ve oluşum aşamasında olduğu kaydedilir. Ayrıca belgede, 1 Nisan’dan devlete ait işletmelerden ve yetkililerden AZERTAC bültenlerine abonelik kayıtlarına başlayacağı ile ilgili bilgi verilmişti. Abonelik masraflarına gelince, nakliye maliyetleri dâhil Bakü’de 3.000 ruble ve Azerbaycan’ın diğer şehirlerinde 300 ruble olarak belirlendi. Talimatta Ajansın, geçici olarak Naberezhnaya ve Sadovaya sokaklarının kesiştiği Posta ve Telgraf Bakanlığı binasında bulunduğu belirtilmişti.[7 - ARDA: f.51, liste.2, dep. uni. 12, yap.18]
AZERTAC haber bültenleri günlük olarak Azerbaycan Türkçesi’nde ve Rusça olmak üzere iki dilde yayınlanmaktaydı. Haber bültenleri genç Azerbaycan devletindeki en önemli olayları kapsıyor ve hükümetin yapılan işleri tarihin hafızasına kaydediliyordu. Bültenlerde, Moskova, Paris, Basra, Roma, Tiflis, Taşkent, Kuzey Kafkasya, Zakaspi ve Karadeniz’deki radyo istasyonlarından yanı sıra telefon ve telgrafla muhabirlerin haberleri yayınlandı.
Ajans teknik yetenekleri ile ilgili olarak, hareketsiz, aynı zamanda hareketli istasyonları işleten ekipmanlara sahipti. Bu, her iki istasyondan da haber alınmasına fırsat sağlamaktaydı. Ajans, diğer kaynaklar dışında, radyo istasyonları aracılığıyla günlük sadece 40.000 karakter kapasiteli haberler aldı. Gelecekte, ajans diğer ülkelerdeki haber ajanslarıyla sözleşme imzaladıktan sonra, haberlerini önce komşu ve sonralar uzak ülkelere yaymayı amaçladı. Haberlerin büyük bir ilin merkezinde kurulacak radyo istasyonları ve Savunma Bakanlığı’na bağlı istasyonları kullanmakla birlikte telefon ve telgrafla Azerbaycan’ın bölgelerine ulaştırılması planlandı.
Ancak, AZERTAC yaklaşık iki ay boyunca bağımsız olarak çalışabilmiştir. Bolşevik Rusya’nın işgali sonucunda 28 Nisan 1920’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti parçalandı. Aynı gün, Rus Telgraf Ajansı ROSTA, Bolşevik propagandasında bulunan ikiyüzlülükle güya Bakü’de bir darbe olduğunu ve eski hükümetin halk tarafından devrildiğini bildirdi.
Azerbaycan’daki Sovyet kuruluşunun ilk aylarında, AZERTAC formalite bağımsızlığını resmen korudu, ancak gerçekten Rus Telgraf Ajansı’nın (ROSTA) bir bürosu olarak çalıştı. Bölgelerden gelen haberler dışında, AZERTAC diğer tüm haberleri ROSTA’dan aldı. Bu enformasyonlar dışında Moskova, Petrograd, Çelyabinsk, Saratov ve Vladivostok’tan alınan haberler ve iç savaşla çevrili Rusya ile ilgili haberler yaygındı. AZERTAC aynı haberleri ağırlıklı olarak duvar gazetelerine ve yerel gazetelere gönderirdi.
Ajansın ROSTA’nın bir parçası olarak resmi statü kazanması, 9 Haziran 1920’de Nariman Narimanov’un “Azerbaycan Merkez Basın Kurulu’nun kurulması üzerine” kararını imzalamasını takiben gerçekleşiyor. Aynı kararnameyle, zamanında çalışan ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün (AzKafROSTA)[8 - AzKafROSTA Rus Telgraf Ajansı’ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün önde gelen bölümlerden biri olmaktadır] önde gelen bölümlerden biri olarak Azerbaycan şubesi Kurula dâhil edildi. Bu kurul, ROSTA’nın Kafkasya yetkili temsilcisi S.Y.Bogdatyev tarafından yönetilirdi. Haber çalışmalarının düzenlenmesinde Yönetim Kurulu başkanı, tanınmış gazeteci Ağababa Yusifzade’nin büyük bir etkisi olmuştur.
20 Ağustos 1920’de, Halk Eğitim Bakanlığı yönetim kurulu toplantısında AZERTAC’ın durumu ve geleceğe yönelik gelişimi tartışıldı. Yönetim Kurulu toplantısında konuşan sözcü, AZERTAC’ın hâla oluşum aşamasında olduğunu ve bu nedenle önceden belirlenen tüm görevleri yerine getiremediğini söyledi. Bu yüzden, ajansın muhabir ofisleri bölgelerde ve bazı Doğu ülkelerinde açılırsa ve personelin mali durumu iyileştirilebilirse, Ajans daha verimli çalışa bilirdi. Ancak Yönetim Kurulu başkanı Bunyadzade, AZERTAC’ın haberlerinin çoğunu ROSTA’dan aldığı için onun malzeme-teknik tabanını güçlendirmek için özel bir cihazın satın alınmasına ihtiyaç duymadığını söyleyerek bu öneriyi kabul etmedi.
Toplantıya katılan Şeytin, AZERTAC’ın bağımsızlığının formalite niteliğine dayanarak Bunyadzade’in söylediklerini destekledi. Bu nedenle, “Cumhuriyetin gücü ve kaynaklarına göre AZERTAC’ın gelecekteki varlığı” sorusunun çözülmesi gerekiyordu.
Ayrıntılı bir tartışmadan sonra, Halk Eğitim Komisyonu aşağıdaki kararları aldı:
1. Gerekli güç ve kaynak eksikliğinden dolayı AZERTAC iptal edilmeli.
2. AzKafROSTA cihazı yeniden yapılandırılmalı, illerden haber toplama enformasyon faaliyetleri güçlendirilmeli.
3. Tüm çalışan personel kadrosu asgari indirilmeli; yönetim kurulu kaldırılmalı, ancak sadece haber de partmanının başkanı görevi davam ettirilmeli.
4. Yerel departmanlarla daha canlı temas kurarak haber departmanının çalışmaları güçlendirilmeli.
5. Bu karar Halk Komiserleri Konseyinin dikkatine sunulmalı.[9 - ARDA: f.57, lis.1, dep. uni. 175, y.1]
AzKafROSTA’nın faaliyetleri yalnızca Bakü ile sınırlı değildi, aynı zamanda ülkenin diğer şehirlerinde de (Gence, Şuşa, Lenkeran, vb.) birimler ve ofisler bulunmaktaydı. Onlar sadece bölgelerde meydana gelen olaylarla ilgili Merkeze haber göndermekle kalmadılar, aynı zamanda iç olanaklarını kullanarak duvar gazeteleri ve propaganda posterleri de yayınladılar. Seçkin sanatçı, ressam Azim Azimzadeh de bu çalışmaya katıldı. Savaş çağrısını, devrimci şiirleri yansıtan bu posterler, dükkânların camekânlarına, şehir ve köylerdeki evlerin ve tren istasyonları binalarının duvarlarına yapıştırıldı.
O zaman, AzKafROSTA, AZERTAC’ın faaliyet gösterdiyi eski banka binasında Millutinski Caddesi’nde (şu anda Tarlan Aliyarbekov) yer alıyordu. İş, gündüz ve gece, hafta sonları bile devam ederdi. Haftanın her günü ajansta onlarca telgraf ve radyografi, bültenler hazırlanarak ülkenin basınına, parti kurumlarının başkanlarına ve kültür kuruluşlarına gönderildi. Daha önemli haberler AzKafROSTA tarafından yayınlanan enformasyon bültenleri aracılığıyla ülke geneline yayılmıştı ve en ilginç haberler yurt dışına gönderilmişti.
Bir süre sonra AzKafROSTA, Genel Politik Eğitim Dairesi’nin temel taşlarından birine tabi tutulurdu. Bu bölümde normal çalışma koşullarının olmaması, ajansın faaliyetlerini ciddi şekilde etkiledi. Sonuç olarak, bölgedeki en iyi ajanslardan biri olarak yurt içine ve yurt dışına haber ileten ajans yavaşça dağılmaya ve dış ilişkilerini kaybetmeye başladı.
Ajansın Genel Politik Eğitim Dairesi Başkanlığı bünyesinde faaliyet gösteremediği anlaşıldığında, Ağustos 1921’de yine Azerbaycan Telgraf Ajansı (AzerTA) adı altında tekrar bağımsız bir kurum olarak çalışmaya başladı ve ajansın direktörlüğüne Gubad Gasimov atandı. Uzeyir Hajibeyli’nin eserleri de olmak üzere Azerbaycan müzik kültürü tarihinin tanınmış araştırmacılarından biri olarak bilinen Gubad Gasimov şunları yazdı: “1921’de ben yeni bir haber ajansı teşkilatı direktörlüğüne atandım. O zaman, ben askeri birliklerden birinde savaşçılar arasında cehaleti ortadan kaldırmak için bir acil durum komisyonu başkanıydım. Siyasi ve kültürel konularda belirli yeteneğim olmasına rağmen, gazetecilik konusunda hiçbir deneyimim yoktu. O zaman, genç Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nde personel sorunu en çarpıcı konulardan biriydi ve bu tür beklenmedik atanmalar yaygındı. Bu nedenle, çok yeni ve son derece sorumlu bir işin çok yakında öğrenilmesi gerekirdi. Haberi yaymak için teknik olanaklar çok sınırlıydı ve mümkün olan her yöntemleri kullanmaya çalıştık. Örneğin, Komünist ve Caparidze sokaklarının (şimdiki İstiklaliyyet ve Aziz Aliyev – AA) sokaklarının kesiştiği yerde yapılmış büyük ekranlı ışık gazete, enformasyonun yayılmasında önemli bir rol oynadı. Sonralar Bakü’nün işçi bölgelerinde gösterilen bu tür şık gazeteler okur-izleyiciler tarafından ilgi ile karşılandı.[10 - Kyazimzade A. OT AzKavROSTA do Azerinform. Gaz. “Bakinskiy raboçiy”, Baku, 1990, 8 maya]
Böylece, faaliyetlerine yeniden devam eden ajans kısa bir süre önce sadece eski AzKafROSTA düzeyine ulaşmış, birçok durumda bile daha da ileri gidebildi. Ancak bu artış çok uzun dönem değildi. Halk Komiserleri Konseyinin kararıyla, Ocak 1922’den bu yana, devlet desteğinden ve herhangi bir sübvansiyondan yoksun kalan ajansın yeniden zor günleri başlıyor. Ajansın geliri, haber bültenlerine abone üye olmanın azalması ve gazetelerin tirajındaki düşüşle kısıtlanıyordu.
Ajansın ekonomik faaliyetinden dolayı karşılaştığı zorluklar, 16 Temmuz 1922 tarihli Halk Sovyet Komiserleri konuşmasında geniş bir şekilde yorumlandı. Tutanakta, bölgelere ücretsiz enformasyon göndermeyi durdurmak ve verilen haberler için ücret almak önerildi. Buna ek olarak, Haziran ayında verilen habere göre, her bölgeden 100 milyon ruble ve Temmuz ayında 150 milyon ruble toplanması ve sonraki aylarda ücretin kimin ödeneceği öne sürüldü.[11 - ARDA: f.411, lis.1, dep. uni. 82, s. 15-16]
ROSTA Kafkasya’da faaliyet gösteren ajansları Kaf-ROSTA ismiyle birleştirmeyi AzerTA’yı bir bölüm olarak ona itaat ettirmeye çalışırdı. Bu öneri 1922 Güney Kafkasya Cumhuriyetleri ajanslarının kongresinde de sunuldu. Bununla birlikte, herhangi bir hazırlık yapılmadan, ajansların KafROSTA’ya birleşmesini, farklı bir yapıya sahip olan aynı kurumların faaliyetlerinin etkinliğini sorguluyordu. ROSTA, AzerTA’nın işinin ekonomik bir hesapta bile faaliyet göstereceği hakkında hiçbir fikre sahip olmadan Nisan ayı masrafları için sadece 50 milyon ruble tahsis etmişti. Ancak bu finansal kaynak AzerTA’nın aylık giderlerinin onda birini bile kapsamıyordu.
Bu konu, 13 Mayıs 1922 tarihinde Azerbaycan Halk Komiserleri Sovyet İşleri Müdürlüğü toplantısında geniş çapta tartışıldı ve ajansın geleceği ile ilgili karar alırken bu faktörlerin dikkate alınması gerektiğinin altı çizildi. Toplantıda, ROSTA’nın AzerTA’yı yeniden düzenleme çabaları “affedilemez bir başarısızlık” olarak nitelendirildi ve eğer bu çalışma gerçekleşirse, ajansa yardım etmek ve faaliyetleri için daha verimli koşullar yaratmak yerine son yıllardaki tüm başarılarının itibarsızlaştırılacağı belirtildi. Ajans küçük vesayet ve bürokratik formalizmle karşı karşıya kaldı. Toplantının sonunda, AzerTA’nın KafROSTA’ya katılmasının uygun olmaması, Cumhuriyeti partisinin düşüncelerine yaklaştırmak için ajansın Merkez Komite’nin propaganda bölümüne tabi kılınması ve tedarik-arz açısından, Halk Komiserleri Konseyi’ne tabi kılmak için önerilerde bulunulmuştu.[12 - Aynı kaynakta dep. uni. 74, s.13-14]
Toplantıda öne sürülen teklifler, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi tarafından hazırlanan Kanun Hükmünde Kararname’ye de yansıdı. Yasa tasarısında Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın dostane cumhuriyetler ve Halk Komiserleri Konseyi’nin haber departmanlarıyla ilişkilerini düzenlemek için Halk Komiserleri Konseyi’nin karar verdiği belirtiliyordu:
1. Bu tarihten itibaren Azerbaycan Telgraf Ajansı Halk Komiserleri Konseyi İşler Ofisine idari ve ekonomik açıdan tabi olup, fikrin önderliği Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi propaganda departmanına verilmektedir.
2. Azerbaycan Komünist Partisi Yönetim Kurulu’nun bu yıl 9/1 tarihli kararına göre, Azerbaycan Telgraf Ajansının 1 Ocak 1922 tarihinden itibaren ekonomik hesaba aktarılmış çalışması kabul edilecektir.
3. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın şemasını, personel tablosunu ve gelir tahminlerini hazırlayıp onaylamaya sunsun.[13 - ARDA: f.411, siy.1, sax. vah. 74, s.12]
Genel olarak, SSCB’nin 1922’de kurulmasından sonra, AzerTA, diğer haber ajansları gibi, aslında Sovyet Telgraf Ajansı’nın (SITA) bir koluydu. Buna ek olarak, sınırlı finansal kaynakların eksikliği AzerTA’nın faaliyetinde ve operatifliği sağlamakta ciddi zorluklar yarattı. Ajansın 50. yıldönümüne adanan kitapçık, o yıllarda durumu şöyle anlattı: “Olaylarla ilgili haberlerin Bakü’ye ulaşması SITA ajansı ile zaman alıyor ve sadece genel kullanımda olan telgrafla geliyor. AzerTA editörleri “telgraf dilini” ortak bir dile çeviriyor ve daha sonra makineciler düzenlenmiş metni toplar, aynı metin dikkatlice okunur, döndürücüde çoğaltılır ve yalnız o zaman SITA haberleri gazete yayın ofislerine gönderilir. Yerel basın için kapsamlı enformasyonların hazırlandığı günlerde yazı masalarında telgraf formları dizilir ve haber içinde kaybolmuş editörü görmek hiç de kolay değildi.”[14 - AzTAG, Baku: Kommunist, 1971 yılı, s.3]
Transkafkasya Federasyonu’nun kuruluşundan sonra, Mart 1923’te, üç Güney Kafkasya Cumhuriyeti ajansları ZagTA[15 - Kafkasya Telgraf Ajansı.] (Güney Kafkasya Ajansı) adı altında birleşti.[16 - ARDA: f.379, lis.3, dep. uni. 1738, s.56] 1936’da AzerTA, bağımsız bir özel haber ajansı olarak faaliyetlerine yeniden başladı.
Azerbaycan Halk Komiserleri Konseyi tarafından özel olarak ayrılmış para ile “Kleinshmidt” model teleprinter (teletype) satın alındıktan ve yapıldıktan sonra 1932’de durum biraz daha kolaylaştı.
Bu olay cumhuriyetin haber hizmetinde o zamanlar gerçekten teknik bir devrimdi. Teletip, Sovyetler birliği ve dünya haberlerini alma ve basına ve radyoya iletme sürecini hızlandırmaya olanak sağladı.
Bunların tümü, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın faaliyetlerinin tek teknik yönüdür. Ajansın faaliyetlerinin bir diğer önemli yönü tabi ki, muhabirlerin çalışmasıydı. Azerbaycan halkının – işçiler ve köylüler, bilim adamları, kültür, aydınlarının özverili çalışmalarından dolayı cumhuriyetimizde büyük değişikliklerin tarihi yapıldı.
1941’de Nazi Almanya’sının SSCB’ye işgali barış huzurlu yapılanma çalışmalarını dayandırdı. O zaman Azerbaycan da olmak üzere bu ülkenin hayatı savaş atmosferine gömülmüş ve zafer uğruna yapılabilecek ve yapılamayacak her şeyi yapmaya odaklanmıştı.
Savaşın ilk günlerinden itibaren Moskova ile olan yakın ilişkinin kesilmesi nedeniyle AzerTA hala tüm haberleri her zamanki telgraf ve hatta radyo aracılığıyla aldı. Ajansın tüm personeli – stenografçılar, makine üreticileri, editörler, düzelticiler – 24 saat gece-gündüz çalışmak zorunda kaldı. AzerTA askeri muhabirleri çatışmaların başladığı cephe hattından yaptıkları röportajlarını ajansa hemen gönderirdiler. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın çalışma kartları ile kanlı cephelerde ilerleme yapanlar arasında edebiyat ve bilim adamları Rasul Rza, Kilman Musayev, Abbas Zamanov, Cemşid Emirov, Nusrat Bagırov, İbrahim Novruzov, Mikail Pleskaçevski ve diğerleri vardı. Yetenekli bilim adamı, Tarih Enstitüsü müdürü İsmail Hüseynov Kızıl Ordu cephesi gazetesine editör yardımcısı gönderildi ve AzerTA’nın askeri muhabiriydi. Kurşun altındaki siperlerde yazdıkları ve Azerbaycanlı askerlerle ilgili haberler AzerTA tarafından radyoda dinlenildi ve basında yayınlandı. Cumhuriyet halkı Azerbaycan’ın cesur oğulları Hazi Aslanov, İsrafil Mammadov, Mazahir Abbasov ve yüzlerce diğer Azerbaycanlı savaşçının kahramanlığını AzerTA aracılığıyla öğrendi.
AzerTA Cumhuriyet gazetelerine savaş haberleri vermenin yanı sıra, arka cepheki insanların özverili çalışmalarıyla ilgili de enformasyonlar yayınlıyordu. Özel yayınlar için tasarlanan ve cephedeki gazetelere gönderilen bu makalelerin kahramanları, “motor savaşı”nda çok önemli bir rol oynayan “siyah altın” üreten petrol işçileri yüksek oktanlı benzin ve diğer petrol ürünleri almak için laboratuvarlarda çalışan bilim adamları, silah, mühimmat ve ekipman üreten makine mühendisleri ve orduya yiyecek sağlayan köylülerdi.
Savaş sonrası yıllarda ekonomik, sosyal, politik ve kültürel yaşamda yapıcı çalışmalar tekrar AzerTA’nın haberlerinin önemli konuları haline geldi. Bu dönemin 1970’leri ve 1980’leri özellikle belirtilmelidir. O yıllarda, önde gelen bir devlet adamı Haydar Aliyev iktidarda iken Azerbaycan’daki basın, özellikle 1972’den beri Azerinform adlı haber ajansı büyük bir gelişme gösterdi. Ajansın haberleri daha çok Sovyet imparatorluğunun ana haber kurumu SITA’nın Teleprinter bantlarında daha fazla gerçekleştirildi. Azerbaycan’dan gönderilen haberler “SITA haber veriyor” yayın hakkı ismi altında dünyaya yayıldı. Buna ek olarak, SITA gibi büyük haber makinesi başkanları SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) liderliğinin çok sempati duyduğu ve saygı gösterdiği Haydar Aliyev’in itibarını göz önüne alarak, Azerinform’a yardım etmeye çalışıyorlardı. 1970’lerde SITA, Moskova’daki merkezi ofisini ilk kez tamamen bilgisayarlaştırmaya başladığında, SSCB Cumhuriyetleri arasında Ukrinform ajansından sonra, Azerinform o zamanların modern “Videoton” bilgisayarları ve daha sonralar “Olivetti” bilgisayarlarıyla donatıldı. Böylece Azerinform, müttefik cumhuriyetlerdeki SITA şubeleri arasında lider konuma geldi.
O zamanlar Azerinform, SITA haber bültenlerini kabul eden ve Güney Kafkasya cumhuriyetlerine ileten bir merkez rolü oynadı. Ajans personeli, SITA ajansı ekibinde yabancı ülkelere gitti ve orada Azerbaycan’la ilgili doğrudan haberleri olay yerinden hazırlamak için çalıştı. Listede Paris, Prag, Havana ve Montreal, Rotterdam, Hamburg, Sofya ve Cezayir şehirleri yer alıyordu. Ajansın muhabirleri Küba, Kanada, İtalya’daki çeşitli gazete ve dergilerinin siparişi ile haberler hazırlayıp gönderirdiler.
1982’de Moskova’da Sovyetler Birliği komünist partisi Merkez Komitesi’nin politik bürosu üyesi ve SSCB Bakanlar Kurulu’nun ilk başkan yardımcısı kimi yüksek görev alan Haydar Aliyev’in 1987’de sağlık sorunu olduğu için istifası Gorbaçov önderliğinde Merkezin Azerbaycan’a yönelik sinsi politikasının uygulanmasına ivme kazandırdı. Bu olay ayrıca “Büyük Ermenistan” rüyasında yaşayan Ermeni milliyetçilerinin ve Kremlin’de patronlarının işini gevşetti. Öte yandan, Merkeze kölelik yapan o zamanki cumhuriyet liderliğinin anti-halk politikası Azerbaycan’daki sosyo-politik durumu büyük ölçüde ağırlaştırdı.
Kanlı Ocak 1990’larda, Sovyet imparatorluğu askeri birlikleri aniden Azerbaycan’ı işgal etti, birleşik ülkenin bir parçası olan cumhuriyetin huzurlu halkına karşı tarihte eşi görülmemiş bir vahşetle güç kullanıldı, gazete bırakmasına izin verilmedi. Enerji Deposu tahrikçiler tarafından patlatıldığı için radyo ve televizyonun sessiz olunduğu günlerde insanlar en son gelişmeleri sadece Azerinform’un Bakü’nün farklı yerlerinde duvarlara yapıştırılan, bölgelerde yayılan bültenlerinden takip edebiliyordu.
Azerbaycan Türkçesinde ve Rusça olarak yayınlanan bu bültenler askeri sansürden gizlice (Azerinform binasında sansürde kalan daimi temsilcisi) hazırlandı ve hava karardıktan sonra binaların duvarlarına yapıştırıldı. Ama sabah olunca imparatorluğun askerleri onları duvarlardan yırttılar. O günlerin korkunç gerçekliğini gösteren Azerinform’un fotoğraflarının benzer bir kaderi vardı.
Dağlık Karabağ’da Ermeni ayrılıkçılığının yükselişi ve ardından gelen Ermenistan’ın askeri saldırganlığı, bağımsızlığını yeni kazanan Azerbaycan’ın silahlı çatışmalara katılımı bazı bölgelerinin topraklarının bir kısmının işgaline yol açtı. Bir milyondan fazla Azerbaycanlının mülteci ve ülke içinde göçmen olmuş kişilere dönüşme si Azerbaycan’ı insani bir felakete sürükledi. Bu koşullar altında Azerinform muhabirleri savaş bölgelerinde, sığınmacı ve ülke içinde göçmen olmuş insanların geçici olarak yerleştiği çadır kamplarında haberler Hazırladı ve uluslararası toplumu ülkedeki felaket durumu hakkındaki gerçeklerle bilgilendirmeye çalıştı.
Böyle zor bir zamanda – 28 Haziran 1991’de, Bakanlar Kurulu “Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Enformasyon Ajansı hakkında” karar çıkarttı.[17 - Postanovleniye Kabineta Ministrov Azerbaidjanskoy Respubliki “O Qosudarstvennom informatsionnom agentsve Azerbaidjanskoy Respubliki”, №195, 28 iyunya 1991 god.] Karar ajansın faaliyetlerini geliştirmesini, finansal ve teknik tabanını iyileştirmesini, giderlerini, bütçeden malilileşmesini planlıyordu. SSCB’nin çöküşü zamanında alınan bu karar, yasal bir gücü olmadığı için kâğıt üzerinde kaldı.
Azerinform, çağın çelişkilerine ve zorluklarına dayanmayarak, daha da zor durumla karşı karşıya kaldı, hatta herhangi bir finansman olmadan devlet bütçesinden çıkarıldı ve statü olmayan bir kuruma dönüştü.
Azerbaycan Cumhuriyeti Eski Cumhurbaşkanı Abülfaz Elçibey, 18 Aralık 1992’de “Azerbaycan Devlet Enformasyon Ajansı’nın (Azerinform) tarihsel isminin restorasyonu” adlı kararname imzaladı.[18 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/8004] Bu kararnameye göre Azerinform, Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı – AZERTAC olarak adlandırıldı. Ancak, hiç kimsenin ilgilenilmediği ajansın durumu kötüleşmekte devam etti. Bu nedenle, uzun yıllar ülkenin en deneyimli, mesleğinin sırlarını iyi bilen, Azerbaycan’da çeviri ve enformasyon okullarının oluşturulmasında büyük hizmetler sunan profesyonel personel ciddi sorunlarla karşılaştı. Ajans faaliyetlerini çok dar bir bağlamda sürdürmek zorunda kaldı.
Yetmiş yıldır Sovyetler Birliği Telgraf Ajansı – SITA’nın bünyesinde bulanarak hizmet veren Azerinform’un Azerbaycan halkının karşılaştığı ciddi trajedilerle ilgili haberlerini sitesinde yayınlanmasını SITA izin vermiyordu. Büyük bir güçlükle aldığı bazı haberler Ermenistan’ın tutumuna uygun yayılırdı. Bu, aslında Azerbaycan’ın yararına değil, aleyhine çalıştı. O zaman, ajansın dünyaya erişimi tamamen kapatıldı. Azerbaycan tamamen bilgi kaynağıydı. Zamanında faaliyetin olmaması nedeniyle Azerbaycan gerçeklerinin dünyaya ulaştırılması bir sorun haline geldi. Ajans gerekli malzeme ve teknik tabana sahip değildi. Komşu ülkelerle bilgi paylaşımı deneyimi bile yoktu, sadece bir dizi yerel medya kuruluşuna haber gönderebiliyordu. Dünyadan izole bir durumda yaşayan ülkede bir kaos devam ediyordu ve Azerbaycan bir iç savaş tehdidiyle karşı karşıyaydı.
Böyle zor bir dönemde, Haziran 1993’te, halkın talebi üzerine, Haydar Aliyev’in siyasi liderliğe dönüşüyle, kaos ve anarşiye son verildi. Ülkenin sosyo-politik, sosyo-ekonomik, bilimsel ve kültürel yaşamında ve uluslararası ilişkilerinde büyük bir dönüşüm yaşanmış, bilimsel temel, uluslararası norm ve ilkelere uygun olarak devlet kurma sürecine başlanmıştır. Bu olumlu değişimler süreci, AZERTAC’a yaklaşımı değiştirdi ve ajansı yeniden yapılandırmak, malzeme ve teknik tabanını güçlendirmek ve faaliyetlerini iyileştirmek için önlemler alındı.
“Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın yeniden düzenlenmesi hakkında” (AZERTAC) 3 Mart 1995 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi [19 - Bax: http://www.e-qanun.az/framework/9218] ile AZERTAC’ın geleneksel adını koruyarak Bakanlar Kuruluna bağlı Devlet Telgraf Ajansı kuruldu. AZERTAC’a resmi bir devlet haber ajansı (kuruluşu) statüsü verildi.
Kararnamede, Bakanlar Kurulu’na AZERTAC’ın malzeme ve teknik tabanını modern gerekliliklere uygun hale getirmek ve ajansın dünya standartları düzeyinde çalışmasını sağlamak için gerekli önlemleri alması talimatı verildi.
3 Temmuz 1995 tarihinde, Bakanlar Kurulu kararın yürütülmesi ile ilgili bir kararname yayınladı.[20 - Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.10] Kararnamede ayrıca, Türkiye, ABD, İran, Almanya, İngiltere, Türkmenistan, Rusya, Gürcistan ve Özbekistan olmak üzere 9 yabancı ülkede AZERTAC’ın muhabir bürolarının kurulması öngörülüyordu.
Ajansın her zaman modern gereklilikler düzeyinde faaliyetlerine, çalışanlarının mali desteğinin iyileştirilmesine önem veren Azerbaycan’ın milli lideri Haydar Aliyev, 29 Haziran 1996’da “Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’na bağlı Devlet Telgraf Ajansı’nın (AZERTAC’ın) çalışmalarının iyileştirilmesi üzerine” bir sonraki Kararname imzaladı.[21 - Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.17] Bu Kararnameyle, ajansın çalışmasının özelliklerini ve modern zamanlarda kamu politikasının yürütülmesinde resmi enformasyon desteğinin önemini dikkate alarak Bakanlar Kurulu’na, istisnai bir durum olarak, ajansın çalışanlarının maaşlarının AZERTAC tarafından sağlanan düzeylerde belirlenmesi ve bu amaçla gerekli kaynakların tahsis edilmesi talimatı verildi. Belgeye göre, Ajansın yabancı ülkelerde muhabir bürolarının kurulması ve faaliyetlerinin finans edilmesi konularının 1996 yılının ikinci yarısında çözülmesi gerekiyordu. Şehir ve bölge yürütme kurumu başkanlarına AZERTAC’ın Bölge enformasyon merkezlerinin faaliyeti için gerekli koşulları yaratmaları talimatı verildi. Aynı yılın 31 Ekim tarihinde, Cumhuriyet hükümeti kararın uygulanmasını sağlamakla ilgili bir karar aldı.[22 - Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.19]
Bu dönemde bağımsız Azerbaycan’ın uluslararası ilişkileri, genişleyerek dünya çapında yayıldı. Azerbaycan’ın gerçeklerini dünyaya aktarmak için Ajansın faaliyetlerini, günümüz gereksinimleri düzeyinde karşılayacak şekilde geliştirmek gerekiyordu. Bunu dikkate alarak, Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev 17 Ocak 2000 tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kuruluna bağlı Devlet Telgraf Ajansı’nın (AZERTAC’ın) faaliyetlerini geliştirilmesi hakkında” bir kararname imzaladı.[23 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/277] Kararnameye göre AZERTAC, Cumhurbaşkanı’na bağlı Bakanlar Kurulu’ndan çıkarıldı. Cumhurbaşkanına bağlı bağımsız bir kurum, Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı olarak ismini değiştirildi, yabancı dillerde haber yayınlamak ve yaymak için yeni bir yazı işleri bürosu oluşturuldu ve ilgili diğer işler yapıldı.
Doğal olarak, zaman hareketsiz durmamıştı ve yeni zorluklara cevap verme zamanı gelmişti. 1 Mart 2000 tarihinde, AZERTAC’ın kuruluşunun 80. yıldönümü onuruna, Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ajansın çalışanlarına tebrik mesajı gönderdi: “Son yıllarda AZERTAC’ın faaliyetlerinde özel bir dönüşüm gerçekleştirildi, malzeme ve teknik tabanını güçlendirmek, faaliyetlerini geliştirmek ve daha hızlı, verimli düzenlenmesini sağlamak için önemli adımlar atıldı. Bunun yanı sıra, medya için bilimsel ve teknik ilerlemenin, özellikle dijital medya iletişim araçlarının sınırsız gelişiminin yarattığı tüm fırsatların günlük olarak güncellenmesi ve bilim dünyasında bu alandaki başarıların yaygın olarak kullanılmasını gerektirmekteydi. Bu nedenle AZERTAC çalışanları sadece ulusal gazeteciliğimizin asil vatansever geleneklerini haysiyetle devam etmekle kalmamalı, aynı zamanda küresel dünya enformasyon alanında değer kazanmak için daha çok çalışmalıdır.”[24 - Aliyev Haydar. Bağımsızlığımız sonsuzdur: 25. kitap. Bakü: Azerneşr, 2008, s.202-203]
15 Mart’ta Bakanlar Kurulu, 17 Ocak 2000 tarihli Cumhurbaşkanı Kararnamesi’ne ilişkin bir karar kabul edildi.[25 - Bak: http://www.e-qanun.az/alpidata/framework/data/0/f_879.htm] Karara göre, AZERTAC’ın malzeme ve teknik tabanının modern gereksinimler düzeyine getirmesi ve ayrıca yurtdışındaki muhabir bürolarının teknik ekipmanı olmak üzere ve çalışanlar için maaş zammı yapmak amacıyla finansal kaynaklar getirmesi sağlandı.
29 Haziran 2001’de Cumhurbaşkanının Kararnamesi ile Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı (AZERTAC) tüzüğü onaylandı.[26 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/3578] Ajansın tüzüğü şu şekilde açıklanmış: Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanına bağlı kılınan AZERTAC, ülkenin sosyo-politik, ekonomik, sosyal ve kültürel hayatı ile ilgili enformasyon toplar, kitle iletişim araçlarına (yabancı ülkelerin medyası dâhil), devlet ve hükümet kurumlarına, birimlere, kuruluşlara ve işletmelere, kamu derneklerine derhal ulaştıran devlet kurumudur.
AZERTAC, yönetmeliklerde tanımlanan görevlere uygun olarak aşağıdaki işlevleri yerine getirir:
…“10.1. Ülkenin iç ve dış politikasındaki en önemli olayları, sosyo-politik, bölgesel ve uluslararası olaylar hakkında haberler ve fotoğrafları, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu ve diğer devlet kurumlarının resmi haberlerini medyayla, kendi yöntemleri ve uluslararası internet aracılığıyla tüm insanlar ve kuruluşlar için ulaştırır;
10.2. Kendi yayınlarını (gazete, dergi), haber bültenlerini, basılı, bilgisayar, fotoğraf, görsel ve diğer ürünleri yayınlar ve bunları Azerbaycan Cumhuriyetinde ve yurt dışında abonelik, perakende satış, kişisel ve internet üzerinden dağıtır;
10.3. Azerbaycan Cumhuriyeti mevzuatı ile belirlenmiş düzenle, devletin politikasına ve mevcut fırsatlara uygun olarak yurt içinde ve yurt dışında kendi enformasyon hizmetlerini (muhabir bürolarını, haber merkezlerini) kurar, yeniden yapılandırır ve kaldırır;
10.4. Yabancı haber ajansları ve diğer medya kuruluşları, enformasyon değişimi ya da ticari şartlar temelinde bilgi sağlanması (edinilmesi) ile ilgili anlaşmalar yapar;
10.5. Belirlenen düzende enformasyon alanında ihracat-ithalat işlemleri yapar, temsilcilik faaliyetleri gösterir, ticari faaliyetler yürütür;
10.6. Mevzuata uygun olarak, çeşitli birimler, kuruluşlar ve şirketler Azerbaycan Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren yabancı şirketlerle ortak faaliyetler konusunda anlaşmalar yapmaktadır.”[27 - Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2001). Bakü: Azerbaycan, 2001, s. 104]
Ajansın hayatındaki bir başka yenilik de 2002’de yapıldı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın 28 Aralık 2002 tarihli Kararnamesi[28 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/1351] ile AZERTAC’ın 1 Ocak 2003 tarihinden itibaren sürekli faaliyete geçmesi ile ilgili ciddi yapısal reformlar gerçekleştirilmiştir; gece, hafta sonları ve tatil günleri nöbetleri, haberlerin hızlı hazırlanması ve yayılması için yaratıcı çalışanların uzmanlaşması amacıyla ana yayın işleri ofisi yanında çeşitli alanlarda editör grupları ve ilişkili bölümler oluşturuldu. Günün herhangi bir saatinde, ajansın personeli çalışıyor ve haberler medyaya ve küresel internete iletiliyor. Bilgi toplayan, hazırlayan ve daha hızlı yayan dünya deneyine uygun yapılar oluşturuldu. Şu anda AZERTAC’da 4 ana yayın işleri ofisi, 8 yayın editör grubu, 13 bölüm, 8 şube, Azerbaycan’ın 11 bölgesinde, 21 yabancı ülkede muhabir büroları bulunmaktadır.
2005 yılı AZERTAC’in tarihine önemli bir yıl olarak girdi, ajans 85. yıldönümü kutlandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Ajansın yıldönümü ile ilgili 28 Şubat’ta imzaladığı kararname ile AZERTAC’ın 13 çalışanına “Terakki” madalyası verildi[29 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7416]. Beş çalışanına “Emektar Kültür İşçisi” onursal adı verildi.[30 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7417]
Günümüzde dinamik bir sosyo-ekonomik yönde gelişen, demokratik bir sivil toplumun yapılışında güvenle ilerleyen, zengin doğal kaynaklarını dünyaya açan ve Avrupa’nın enerji güvenliğine katkıda bulunan bağımsız Azerbaycan yaşamının tüm alanlarında meydana gelen en önemli değişiklikler, bugün AZERTAC haberlerinin ana konusudur. Ülkenin tüm bu alanlardaki başarısı hakkındaki haberler AZERTAC aracılığıyla sadece ülke içinde değil, aynı zamanda dünya çapında da yayılmaktadır.
AZERTAC zengin enformasyona, fotoğrafları ve video arşivleri korunan en güncel sunucu cihazlarına ve tamamen güncellenmiş bir web sitesine (www.azertag.gov.az) sahiptir. Kesintisiz 24 saat içinde sitede 7 dilde Azerbaycan Türkçesi, İngilizce, Rusça, Almanca, Fransızca, Arapça ve Çince haberler yayınlanmaktadır. Bu liste ayda 30.000’den fazla haber, 80.000’e kadar fotoğraf, 800’den fazla video haberi ve 40’tan fazla infografik enformasyonu içerir. Dünyadaki birçok saygın haber ajansı, dürüst ve güvenilir bir bilgi kaynağı olarak bilinen AZERTAC’ın enformasyonlarını kullanır. AZERTAC, bölgede 7 dilde enformasyon ve 5 dilde görüntülü haber yayınlayan tek ajanstır.
Facebook, Twitter, YouTube ve Instagram gibi sosyal ağlarda AZERTAC’in Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Fransızca sayfaları bulunmaktadır. ABD sosyal medya analiz şirketi Social Bakers istatistiklerine göre, AZERTAC’ın Azerbaycan Türkçesi Facebook sayfası ülkenin en hızlı büyüyen profillerinin ve medya sayfalarının ilk beşinde yer almakta ve haber ajansları arasında ilk sırada bulunmaktadır. Social Bakers göstergelerine göre AZERTAC’ın Twitter sayfası ve YouTube kanalı her zaman Azerbaycan medya kategorisinde ilk beşte alır. Ajansın Rusça ve İngilizce videoları YouTube’da ayrıca kanalları ve Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Rusça enformasyonları ve video haberleri Twitter’de yayınlanıyor. Kullanıcılar ayrıca AZERTAC’ın Rusça, İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça ve Çince enformasyonlarına, fotoğraf ve video haberlerine, Google, Bing, Yandex, Mail.ru, Yahoo arama motorları aracılığıyla erişebilirler.
Azerbaycan devleti, AZERTAC’ın hızla değişen dünya haber alanındaki konumunu güçlendirmek için düzenli olarak adımlar atıyor. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 22 Nisan 2010 tarihli “Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı’nın (AZERTAC) faaliyetlerinin geliştirilmesi hakkında” Kararnamesi bunun açık bir teyiddir.
Kararnamede denir ki, Azerbaycan’la ilgili haberlerin hızlı ve esnek yayılmasında, ayrıca dünyada yaşanan olaylar konusunda ülke kamuoyunun tam olarak bilgilendirilmesinde AZERTAC’in özel önemi dikkate alınarak, ajansın yabancı ülkelerdeki muhabir bürolarının sayısı artırılsın, multimedya ve video haber hizmetleri oluşturulsun, Almanca, Fransızca ve Arapça haberler yayınlanması düzenlensin.[31 - Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2010 günü). Bakü: Azerbaycan, 2010, s. 122] Kararnameye göre belirlenen görevlerin yerine getirilmesi ile ilgili geniş kapsamlı kurumsal önlemler alınmış ve bu çalışma hala sürdürülmektedir.
Ajansın malzeme ve teknik tabanını geliştirme ve yaratıcı ekibin çalışmalarını teşvik etme konusuna her zaman önem verilmektedir. 2010 yılında, AZERTAC’ın 90. yıldönümünde, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in kararnamesi ile ajansın bir çalışanı üçüncü düzey “Vatana hizmete göre” madalyasıyla, 8 kişi onursal adlarla, 9 gazeteci “İlerleme” madalyası ile ödüllendirilmiş, bir çalışanına ise Azerbaycan Cumhurbaşkanının bireysel bursu belirlenmişti.
AZERTAC’ta kaliteli bir personel kadrosu oluşturuldu. Gençlerin sayısı yıldan yıla artmaktadır. Kalifiye genç elemanlar üst düzey görevlere yükseltilir ve gereğince deneyim kazanmak için düzenli olarak hükümet etkinliklerine ve uluslararası etkinliklere gönderilmektedir. Kreatif personelin belirli alanlarda uzmanlaşmasına da özen gösteriliyor. AZERTAC’ta toplumsal-siyasi haberler, ekonomi, bankacılık-finans ve bölge haberleri, petrol, enerji, ulaşım, iletişim, inşaat haberleri, bilim, eğitim, kültür haberleri, sağlık, çevre, spor ve turizm haberleri, askeri iş ve hukuk haberleri ana yayın işleri ofisleri oluşturuldu. Hazırlanan haberlerin kalitesini artırmak ve hızlılığını sağlamak için önlemler alındı. Sonuç olarak, ajansın faaliyetleri daha da yoğunlaşmış ve ana yayın işleri ofislerinin bağımsız çalışması için gerekli koşullar sağlanmıştır.
1 Mart 2015 tarihinde, 95 yaşını kutlayan AZERTAC’ın, bu yıldönümü küreselleşen dünyada değer düzenlerinin güncellendiği, yaşamın tüm alanlarında temel dönüşümlerin gerçekleştiği, klişelerin değiştiği, yeni bilgi teknolojilerinin hızla geliştiği, sosyal medya patlaması yaşandığı bir döneme denk geldi. Ajansın altı çalışanına yıl dönümü dolayısıyla Azerbaycan Cumhurbaşkanının 26 Şubat 2015 tarihli kararnameleri ile “Emektar Gazeteci”, “Emektar Kültür İşçisi” ve “Emektar Teknisyen” onursal adları verilmiş, yedi çalışanı ise “İlerleme” madalyası ile ödüllendirilmiştir. Bir başka Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile, Ajans ismindeki “telgraf” kelimesinin yerini “enformasyon” kelimesi aldı ve Azerbaycan Devlet Enformasyon Ajansı olarak yeniden isimlendirildi.
Azerbaycan’ın önemli bir jeopolitik alanda yer alması AZERTAC’ın Doğu’da, aynı zamanda Batı’da önde gelen medya kuruluşlarında temsil edilmesini sağlamıştır. AZERTAC 2004 yılından Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği’nin (OANA), 2008 yılından Avrupa Haber Ajansları Birliği’nin (EANA), 2010 yılından Uluslararası İslami Haberler Ajansı’nın (İİNA) üyesidir. Aynı zamanda, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerin Ulusal Haber Ajansları Birliği (ANIA), Türkçe Konuşan Haber Ajansları Birliği (TKA), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ülkelerin Ulusal Haber Ajansları Birliği’nin (BSANNA) kurucularından biridir.
Uluslararası ve bölgesel medya kuruluşlarındaki aktif temsilcilinden dolayı AZERTAC, Azerbaycan’ın gerçekleri ile ilgili haberleri geniş bir coğrafi alanda yaymanın yanı sıra Doğu ve Batı haber ajansları arasında bir diyalog ve işbirliği platformu niteliği taşımaktadır. Bu platformun temeli Eylül 2008’de Bakü’de düzenlenen Asya-Pasifik Ülkeleri Haber Ajansları Birliği (OANA) 30’uncu Yönetim Kurulu Toplantısında atıldı. “‘Küreselleşen dünyada herkes için haber” konulu bu toplantı, modern tarihimizde ilk kez dünyada enformasyon politikalarını belirleyen Asya ve Avrupa’dan birçok önemli medya patronlarını bir araya getirmişti.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in OANA Yönetim Kurulunun 30. toplantısı katılımcılarına hitaben yazdığı mektubunda şöyle ifade eder: “Enformasyon ajanslarını birleştiren büyük bölgesel kuruluşlar ve önemli haber ajansları liderlerinin katılımıyla Bakü’de böyle bir etkinlik düzenlemek, uluslararası topluma kapsamlı bütünleşmeyi seçme ve dünya bilgi alanına giren bağımsız bir ülkenin toplumsal yaşamında önemli bir olaydır.
Modern Azerbaycan’ın hızlı sosyoekonomik gelişimi, reformların niteliksel olarak yeni bir aşamaya getirilmesi ve sivil toplum kuruluşunun derinleştirilmesi, ülkedeki haberlere olan sosyal gerekliği daha da artırmaktadır. Devletin enformasyon politikası Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına yansımış fikir, söz, konuşma ve bilgialma özgürlüğünün, vatandaşların habere erişim hakkının sağlanmasını, ayrıca toplumun, kamunun tarafsız bilgilendirilmesi işlevini etkin bir şekilde yerine getirmesi için medyaya gerekli koşulların oluşturulmasını amaçlamaktadır.
Azerbaycan’da bağımsızlık yıllarında sansürün kaldırılması, fikir, söz ve bilgi alma özgürlüğünün geliştirilmesi için kanunların uluslararası düzeylere uyarlanması, basının ekonomik bağımsızlığının güçlendirilmesi doğrultusu konusundaki gerçekleştirilmiş pek çok çalışma, işte bu amaca hizmet ediyor.
Küreselleşme ve entegrasyon süreçlerinin geniş kapsadığı günümüzde insanlığı tehdit eden terörizm olayları, bölücülük, aşırıcılık gibi durumlar yaşanmaktadır. Yirmi yılı aşkın bir süredir, topraklarının yüzde 20’si işgal edilmiş, terör eylemlerine, etnik temizlenmeye ve soykırımına uğramış Azerbaycan aynı zamanda Ermenistan ve Ermeni diasporunun kültürel-ideolojik tahrikçiliğine, ikiyüzlü enformasyon savaşı ile karşı karşıya kaldı.
Günümüzde tüm dünyada insanlar için tarafsız, dürüst haberlere erişimin açık olması sonuçta aynı zamanda yeryüzünde barışın, güvenliğin güçlenmesine, ülkeler ve halklar arasında işbirliğinin, medeniyetler arası diyalogun genişlemesine hizmet ediyor. Yaşadığımız dönemin çok önemli ve güncel bir konulu toplantısının yapıcı tartışmalar, yararlı görüş alışverişinde geçeceğine, insanlık değerlerinin tanıtımına katkı sağlayacağına inanıyorum.”[32 - Küreselleşen dünyada herkes için haber. Bakü: Doğu-Batı, 2009, s.10-11]
Doğu-Batı medya diyalogu geleneğini Dünya Haber Ajansları Kongresi Konseyi 2 Mart 2015 ve 23 Mayıs 2016 tarihlerinde Bakü’de yapılan toplantıları ile daha da zenginleştiren AZERTAC bu çalışmayı Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği’ne (OANA), ayrıca Dünya Haber Ajansları Kongresi’ne 2016-2019 yıllarında başkanlık döneminde yeni düzeye kaldırmaya çalıştı.
Başka bir diyalog platformu geleneksel Bakü Uluslararası İnsani Forumlardır. Ajans bu ender fırsattan en iyi şekilde yararlanmak için her türlü çabayı gösteriyor. Bu forumlar dünyaca ünlü siyaset adamlarını, akademisyenleri, eski devlet başkanlarını ve önemli medya yöneticilerini bir araya getiriyor. AZERTAC, Bakü forumları içinde medyanın güncel konuları üzerine toplantılar düzenliyor. Çeşitli kıtalarda bulunan önde gelen basın uzmanları toplantılarda medyanın modern gelişme eğilimleri ve markalar hakkında fikir alışverişinde bulunur, sorunların çözümü yollarını belirler. Yollar ise hiçbir zaman pürüzsüz olmaz. “Karmaşık ve onurlu bir yol” deyince, sanatsal bir söylem olarak ele alınmamalıdır. Ajansın sadece adının 7 kez değiştirilmesi -1920 yılında AZERTAC, yine aynı yıl AzKafROSTA, 1921 yılında AzerTA, 1922 yılında ZaqTA, 1936 yılında yeniden AzerTA, 1972 yılında Azerinform ve son olarak 1992 yılında yeniden AZERTAC isimlendirilmesinin geçilmiş tarihi yolun karmaşık ve onurlu olduğunu doğrulayan gerçeklerden biridir. Yolun tüm aşamalarında, AZERTAC için vazgeçilmez bir kriter olmuştur ve bu şimdi de öyledir: Haberin geniş bir sosyal önemi doğruluğu, kesinliği ve operatifliğidir.
Bazen oyun kurallarının ihlali, bazen tarafsız olmaktan uzak, şov, gösteri ve PİAR nitelikteki bilgilerin haber alanını doldurduğu bir dönemde, internet çağının oluşturduğu devrimci değişiklikler dalgalanmalarına ayak uydurmak ve bu kriterleri korumak zor olsa da, AZERTAC bu çalışmanın üstesinden gelmeye çalışır: omuzlarında zamanın yükünü taşıyabilen, modern haber teknolojilerini bilen genç çalışanları, enformasyon yaymanın sorumluluğunu idrak eden ve bu çalışmanın ustası olan profesyonelleri ile.
Assa-Irada
Assa-Irada Uluslararası Bağımsız Haber Ajansı
Uluslararası Bağımsız Haber Ajansı, Assa-Irada Azerbaycan özel medya kuruluşlarının kırlangıcı kabul edilebilir. 1990’ların sonunda kurulan bu ajans o dönemde web siteleri olmadığına göre, ülkede yaşanan süreçler, Dağlık Karabağ sorunu dâhil olmak üzere ilgili haberleri hem yerel, hem de uluslararası tüketicilere telefon ve posta yoluyla gönderiyordu. Ajans Mart 1991’den bu yana, önde gelen dünya medyasına, abone gazetelerine ve dergilere teleksle ve ardından e-posta yoluyla hem İngilizce, hem de Rusça haber bültenleri vermeye başladı. O dönemde, bağımsız bir ajans olarak yurtdışındaki ilk muhabirlik bürolarını işte Assa-Irada açtı. Ajansın ABD’de ve Türkiye’de muhabir büroları çalışmaya başladı.
Haber ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi 1995 yılında Azerbaycan’da ilk web sitesinin kurulmasına yol açtı. Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi Bilişim Teknolojileri Enstitüsü’nde oluşturulan www.ab.az[33 - Bak: https://az.wikipedia.org/wiki/Science.gov.az] sitesi, Azerbaycan’da haber, iletişim ağının geliştirilmesinde yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Haber ajansları, aynı zamanda Assa-Irada olmak üzere kendi web sitelerini oluşturarak haberleri online olarak yaymaya başladı. Böylece, ajansın haberleri okurlar için daha işlevsel, hızlı ve erişilebilir hale geldi.
“Olaylar” Haber Ajansı
Azerbaycan’ın bağımsızlığını yeniden kazanmasının ardından oluşan ilk iletişim ajanslarından biri de “Olaylar”dır. Bu ajans 24 Nisan 1994’te çalışmaya başladı.
Ajansın Azerbaycan Türkçesi ve Rusça www.olaylar.az[34 - Bak: www.olaylar.az / “Hakkımızda” bölümü] haber sitesi faaliyet göstermektedir. Olaylar Haber Ajansı ve Olaylar gazetesinden alınan haberlerin yanı sıra, sitede siyaset, sosyal, kültür, şou-biznes, spor, cinayet, Güney Azerbaycan, din ve diğer konularda analitik makaleler ve uzman görüşleri yer alır.
Ajansın elektronik kaynağı “Haberler”, “Fotoğraf”, “Arşiv” ve “Radyo” bölümlerinden oluşmaktadır.
“Trend” Haber Ajansı
Azerbaycan’ın bağımsız haber ajanslarından biri olan “Trend” 1995 yılında faaliyete başlamış ve bölgenin önde gelen haber üreticilerinden biri olarak kabul edilmiştir.
Haber işlemine ve yayılmasına yeni yaklaşımları ile seçilen “Trend” uzman konseyi ili birlikte çalışıyor. Konsey bölge ve Batı ülkelerinden yaklaşık 40 tanınmış bağımsız uzmandan oluşmaktadır.
“Trend” Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği’nde (OANA) AZERTAC’dan sonra Azerbaycan’ı temsil eden ikinci haber ajansıdır. 2010 yılından OANA-nın üyesi olan bu ajans haber üretimi başarılarından dolayı 2006-2007 yıllarında “medya alanında en iyi şirket” seçilip, “Brand Award Azerbaijan-2008” ulusal ödülüne layık bilinip, Avrasya Televizyon ve Radyo Akademisi tarafından 2008 yılında “Avrasya’da daha dinamik gelişen bir kaynak” olarak kabul edilmiş. Trend Çin, Moğolistan, Afganistan, Kore Cumhuriyeti, Türkiye, İran, Gürcistan, Rusya, Ukrayna, Belarus, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan, Suriye, Fas, Almanya, Bulgaristan ve Romanya’dan haber ajanslarıyla bilgi alışverişinde bulunuyor.
Birçok ülkede muhabir büroları olan “Trend” haberlerini Azerbaycan Türkçesi, İngilizce, Rusça, Arapça ve Farsça www.az.trend.az[35 - www.az.trend.az / “Ajans hakkında” bölümü] sitesi aracılığıyla yayıyor. Ajans haberlere ek olarak, politik ve ekonomik konular, multimedya bilgileri, analitik raporlar ve tematik makalelerin yanı sıra uzman haberleri sunuyor.
Trend’in haber ve analitik ürünlerinin aboneleri arasında çeşitli ülkelerin devlet ve hükûmet kurumları, dünyanın en büyük ticari ve finansal şirketleri, önde gelen medya ve düşünce kuruluşları, büyükelçilikler, bankalar ve sigorta şirketleri bulunmaktadır.
Ajansın ürününe abonelik ücretlidir.
Turan Haber Ajansı
Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin (SSCB) çöküşünün döneminde tek kutuplu bir dünyanın ortaya çıkması, ideolojik zorbaların zayıfladığı dönemde Azerbaycan’da faaliyete başlayan ilk bağımsız haber ajansı TURAN oldu. Mayıs 1990’da bir grup gazeteci tarafından oluşturulan bu ajans, ilk olarak haberleri bülten şeklinde, teleks ve telefon aracılığıyla yaymıştır. 1991 yılında Azerbaycan’da ilk kez elektronik posta hizmeti kullanıldıktan, 1995 yılında ise internet erişimi kullanıldıktan[36 - Bak: Gündüz O.M. Azerbaycan internet kaynakları. Bakü, 2004, s.77] sonra TURAN, bu bağlantılar üzerinden dünyaya haber yaymaya başladı.
Ajans, dünyada ve Azerbaycan’da yaşanan yenilikler ve gelişmelerle ilgili haberler, analitik makaleler ve yorumlar hazırlayıp kendi bağlantıları aracılığıyla yayınlar. TURAN haber ürünlerini politika, ekonomi, enerji, finans, iletişim, pazar, mevzuat, din, kültür, spor, fotoğraflar, bilim ve arşiv haberleri şeklinde ajansın www.turan.az [37 - www.turan.az / “Bizim hakkımızda” bölümü] web sitesi üzerinde sunmaktadır.
Haberler Azerbaycan Türkçesinde, İngilizce ve Rusça hazırlanmaktadır. Ajans, haberleri gerçek zamanlı online olarak ve süreli yayınlar şeklinde yayar. Kullanıcılar ajansın bazı haber ürünlerini abonelikle alırlar.
Azadinform Haber Ajansı
1 Ocak 1999 tarihinden itibaren çalışmaya başlayan Azadinform ajansı 1999-2004 yıllarında haberlerini Azerbaycan, Rusça ve İngilizce olarak yayınlamıştır. Rusça dört yıllık bir aradan sonra 2009 yılında yeniden yayınlanmıştır.
Ajans haberleri e-posta aracılığıyla medyaya, hükümet ve sivil toplum kuruluşlarına, yabancı ülkelerin Azerbaycan’daki diplomatik temsilcilerine, Azerbaycan’ın yurt dışındaki büyükelçiliklerine, uluslararası kuruluşların Bakü ofislerine gönderiyor. Aboneleri arasında kamu ve sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra, çeşitli alanlarda faaliyet gösteren yerli ve yabancı özel şirketler bulunmaktadır.
Haberlerini medyaya ücretsiz olarak gönderen Azadinform’un ülkenin farklı bölgelerinde muhabir büroları çalışır.
Ajansın www.azadinform.az web sitesi Azerbaycan Türkçesi ve Rusça online olarak haberler yayınlıyor. Site, “Ana Sayfa”, “Haberler”, “Röportaj”, “Araştırma”, “Analytics”, “Proje”, “Video”, “Fotoğraf Albümü” bölümlerinden oluşmaktadır. “Haberler” bölümündeki enformasyon konulara göre “Ana haberler”, “Politika”, “Resmi”, “Sosyal”, “Gündem”, “Ekonomi”, “Kültür”, “İnsani”, “Medya”, “Bölge”, “İlginç”, “Olay”, “Cinayet”, “Uluslararası”, “Spor” ve “Kadın” alt bölümlerinde yer alır. Bu kullanıcının ilgilendiği haberleri daha kolay ve hızlı bir şekilde bulmasını sağlar.
İnterfax-Azerbaycan Haber Ajansı
“İnterfaks-Azerbaycan” Haber Ajansı Rusya’nın “İnterfaks” Uluslararası Bilişim Grubu’nun (Interfax Information Services Group) ve SOCAR-ın[38 - Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi.] yapı kuruluşu ile Ekim 2002’de Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in ve Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin’in kişisel girişimiyle kuruldu.
Ajans Azerbaycan’da yaşanan süreçleri net, doğru, tarafsız şekilde dünya kamuoyuna duyurmak, bilgilendirmek, ülkeyle ilgili eksiksiz ve net resim ortaya koymak amacıyla oluşturuldu. Haberler ajansın www.ifx.ru ve www.interfax. az [39 - www.interfax.az / “Hakkımızda” bölümü.] web siteleri aracılığıyla online şekilde “Azerbaycan haberleri” ve “Novosti Azerbaidjana” adlı özel haber akışlarında, “Politika”, “Ekonomi”, “Toplum”, “Ülkenin bölgeleri”, “Dış haberler”, “Özel”, “Basın açıklaması” ve “Bakış açısı” bölümlerinde yer almaktadır. Bu haberler Azerbaycan’ın sosyo-politik, finansal, ekonomik ve kültürel yaşamının yanı sıra, dünyanın önemli ve ilginç olaylarını yansıtmaktadır.
Genel ofisi Bakü’de olan ajansın Nahçıvan, Gence, Lenkeran ve Gabala’da muhabir büroları bulunmaktadır.
“İnterfaks-Azerbaycan”da bir basın merkezi de vardır. Merkez basın toplantıları, brifingler ve sunumlar için hizmetler önermektedir. Her yıl burada yaklaşık 100 basın toplantısı ve brifing düzenlenmektedir.
“Azeri-Press” Ajansı (APA)
“Azeri-Press” Ajansı (APA) limited şirketi, 8 Ocak 2004 tarihinde Azerbaycan Adalet Bakanlığı’na kayıta alındı ve aynı yılın 16 Kasımında faaliyete geçti. Ajans Azerbaycan Türkçesi, İngilizce, Rusça, Arapça ve Fransızca haber hizmeti sunuyor. Haber servisi özel bültenler ve online çevrimiçi düzeni ile gerçekleştirilir. Haber bültenlerinde Azerbaycan’ın siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel ve spor yaşamı hakkında haberlerin yanı sıra, bölge ve dünyadaki olaylarla ilgili operatif haberler sunulmaktadır.
Ajans haftanın her günü beş dilde genel, ekonomik haber bültenleri, fotoğraf ve görüntülü yayınları ve ayda iki kez ekonomik ve siyasi analiz bültenlerini hazırlamaktadır. Operatif ve doğru, tarafsız bir haber politikası izleyen APA, Türkiye, Orta Doğu, Rusya, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Orta Asya cumhuriyetleri, Baltık ülkeleri, Avrupa ülkeleri ve ABD’nin önde gelen medya kurumları, televizyon kanalları, elektronik yayın ve basın kuruluşları ile işbirliği ve haber alışverişi yapmaktadır.
Ajansın haber ürünlerinin ana kullanıcıları devlet kurumları, bakanlıklar, finansal kurumlar, Azerbaycan’daki büyükelçilikler, uluslararası kuruluşların temsilcileri, yerli ve yabancı şirketler, iş yapılarıdır. Abonelerin büyük çoğu Azerbaycan medyası, sivil toplum ve diaspora kuruluşlarıdır.
APA’nın Azerbaycan’ın bölgelerinin yanı sıra Türkiye, Rusya, Gürcistan, Orta Asya, Fransa ve ABD’de büroları bulunmaktadır.
Ajansın web sitesi www.apa.az’da[40 - Bak: http://az.apa.az/] “Politika”, “Analiz”, “Haberler”, “Ekonomi”, “Dünya”, “Kültür”, “Spor”, “Askeri”, “Fotoğraf”, “Görüntülü haber” bölümleri ve alt bölümleri yer alıyor.
Azerbaycan’da internet geliştikçe bazı haber ajansları da online televizyon kurmaktadır. APA bu ajanslardan biridir. Ajansın video haber kaynağı http://apa.tv/ [41 - Bak: http://apa.tv/]sosyo-politik, eğitimsel, sosyal, dini, bilimsel ve ekonomik konularda izleyicilerine programlar sunmaktadır.
Ses Haber Ajansı – SİA
Ses Medya Grubu’na üye olan Ses Haber Ajansı (SİA) 23 Temmuz 2008 tarihinde tescil edilmiş ve faaliyete başlamıştır. Ajans Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Rusça online haber hizmeti sunuyor. “SİA” Azerbaycan’ın tüm bölgelerinde, Türkiye, Rusya, Ukrayna, Gürcistan’da ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde bürolarını açmıştır.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/aslan-aslanov/haber-olusturma-standartlar-ve-yeni-yaklasimlar-69500173/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Sevcan B. Anadolu Ajansı, 1920-1922, Ankara: KORZA yayıncılık, 2010, 47 s.
2
Haydar Aliyev ve basın: 4 cilt halinde, III cilt, Bakü: “Nurlar” Yayın ve Baskı Merkezi, 2003, 239 s.
3
ARDA: f.51, liste. 1, dep. uni. 33, yap. 104
4
ARDA: f.895, liste.1, dep. uni. 292, yap. 9-10
5
ARDA: f.24, liste.1, dep. uni. 412, yap.19
6
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti. Parlamento. 1918-1920 (Stenografik Raporlar). 2 ciltte, II cilt, Bakü: Azerbaycan, 1998, s.150
7
ARDA: f.51, liste.2, dep. uni. 12, yap.18
8
AzKafROSTA Rus Telgraf Ajansı’ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün önde gelen bölümlerden biri olmaktadır
9
ARDA: f.57, lis.1, dep. uni. 175, y.1
10
Kyazimzade A. OT AzKavROSTA do Azerinform. Gaz. “Bakinskiy raboçiy”, Baku, 1990, 8 maya
11
ARDA: f.411, lis.1, dep. uni. 82, s. 15-16
12
Aynı kaynakta dep. uni. 74, s.13-14
13
ARDA: f.411, siy.1, sax. vah. 74, s.12
14
AzTAG, Baku: Kommunist, 1971 yılı, s.3
15
Kafkasya Telgraf Ajansı.
16
ARDA: f.379, lis.3, dep. uni. 1738, s.56
17
Postanovleniye Kabineta Ministrov Azerbaidjanskoy Respubliki “O Qosudarstvennom informatsionnom agentsve Azerbaidjanskoy Respubliki”, №195, 28 iyunya 1991 god.
18
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/8004
19
Bax: http://www.e-qanun.az/framework/9218
20
Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.10
21
Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.17
22
Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.19
23
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/277
24
Aliyev Haydar. Bağımsızlığımız sonsuzdur: 25. kitap. Bakü: Azerneşr, 2008, s.202-203
25
Bak: http://www.e-qanun.az/alpidata/framework/data/0/f_879.htm
26
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/3578
27
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2001). Bakü: Azerbaycan, 2001, s. 104
28
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/1351
29
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7416
30
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7417
31
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2010 günü). Bakü: Azerbaycan, 2010, s. 122
32
Küreselleşen dünyada herkes için haber. Bakü: Doğu-Batı, 2009, s.10-11
33
Bak: https://az.wikipedia.org/wiki/Science.gov.az
34
Bak: www.olaylar.az / “Hakkımızda” bölümü
35
www.az.trend.az / “Ajans hakkında” bölümü
36
Bak: Gündüz O.M. Azerbaycan internet kaynakları. Bakü, 2004, s.77
37
www.turan.az / “Bizim hakkımızda” bölümü
38
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi.
39
www.interfax.az / “Hakkımızda” bölümü.
40
Bak: http://az.apa.az/
41
Bak: http://apa.tv/
Aslan Aslanov
Aslan Aslanov
Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar
ASLAN ASLANOV'UN ÖZGEÇMİŞ
Aslan Ahmet oğlu Aslanov, 1951 yılında Cebrail bölgesinde doğdu. 1975 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi gazetecilik bölümünden mezun oldu. 40 yılı aşkın bir süredir basında profesyonel olarak çalışıyor.
1992 yılında Azerbaycan Devlet Haber Ajansında AZERTAC'ta çalışmaya başlamıştır.
1997 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in kararı ile AZERTAC'ın Genel Müdür Yardımcısı, Ekim 2002'de Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in kararnamesi ile AZERTAC Genel Müdürü olarak atandı.
1993-2002 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in yurtdışına yaptığı ziyaretlerinin çoğunda AZERTAC'ın özel muhabiri olarak katıldı.
2000 yılında Azerbaycan'ın “Emektar Kültür İşçisi” onursal unvanını aldı, 2005 yılında “Terakki” madalyası, 2010 yılında “Vatana Hizmete Göre” madalyası, 2011 yılında “Şöhret” nişanı verilmiş ve Rusya Federasyonu “Dostluk” nişanı ile ödüllendirilmiştir. “Haydar Aliyev ve AZERTAC”, “AZERTAC'tan AZERTAC'a Karmaşık ve Şerefli Bir Yol”, “Devlet Politikasının Haber Desteği”, “AZERTAC-90” ve “AZERTAC-95” kitaplarının, “AZERTAC'ın modern Dünyanın Haber Ağındaki Yeri: Oluşum Tarihi Ve Gelişim Aşamaları” monografi, “AZERTAC'ın Modern Dünyanın Haber Ağındaki Yeri” ders kitabı, “Hocalı. XX yüzyıl soykırımı”, “20 Ocak, Tarihimizin Kanlı Ve Gurur Sayfası” kitap albümlerinin yanı sıra Azerbaycan basınının sorunlarına ilişkin onlarca bilimsel ve gazetecilik makalesinin yazarı, birçok kitabın editörüdür.
1979'dan beri Azerbaycan Gazeteciler Derneği üyesidir. 2007 yılının Aralık ayından beri Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği'nin (OANA) büro üyesi ve 2013 yılının Eylül ayından itibaren Başkan Yardımcısı olarak görev yapmaktadır.
2004 yılından bu yana Azerbaycan Cumhuriyeti Savaş Esirleri ve Kayıp, Rehin Alınan Vatandaşlarla ilgili Devlet Komisyonu, 2006'dan beri Dünya Azerbaycanlılar Koordinasyon Konseyi, 2009'dan bu yana Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi Başkanlığında Terminoloji Komisyonu, 2010'dan itibaren Rusya Bilimler Akademisi Rus Felsefe Derneği üyesidir. 2008'den bu yana Türkçe Konuşan Haber Ajansları Birliği'ne (TKA) başkanlık yapmaktadır.
2011-2013 yıllarında Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü üyesi 14 ülkenin Haber Ajansları İttifakı'nın (BSANNA) başkanlığını yapmıştır.
2014 yılında TÜRKSOY 20. Yıl Madalyası ile ödüllendirildi.
Bir yıl sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının kararnamesi ile UNESCO için (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu) Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Komisyonu üyesi seçildi.
2016-2019 yıllarında Dünya Haber Ajansları Kongresi ve OANA Başkanlığını yaptı.
2017 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Üye Ülkeleri Haber Ajansları Birliği (UNA) Yürütme Konseyi üyeliğine seçildi.
2018'de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in imzaladığı kararname ile Azerbaycan Devlet Haber Ajansı – AZERTAC Yönetim Kurulu Başkanı olarak atandı.
DEĞERLİ GAZETECİ –YAZAR ASLAN ASLANOV VE “HABER OLUŞTURMA: STANDARTLAR VE YENİ YAKLAŞIMLAR KİTABI” ÜZERİNE KISA BİR DEĞERLENDİRME
Azerbaycan’ın bilge ve deneyimli gazetecisi, çok değerli dostum Aslan Aslanov’un Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar (2020) kitabı gerek sahadan verdiği bilgilerle gerek akademik referanslarıyla alana katkı sağlayacak bilimsel bir kitaptır. Deneyim, birikim ve bilimsel bilginin birlikte harman edildiği bu kıymetli eser, Dünyada ve Azerbaycan’da haber ajanslarının ne kadar önemli olduğunu ve ne kadar büyük işler başardığını, insanların bilgiye ve habere ulaşmada gördüğü rolü, önemi gözler önüne sermektedir.
Çok değerli Gazeteci ve Yazar Aslan Aslanov, Azerbaycan Devlet Haber Ajansı- AZERTAC ile diğer haber ajansları hakkında güncel bilgiler verirken enformasyon çağının özelliklerini örnekler üzerinden anlatmaktadır.
Azeybaycan’ın ilk resmi haber ajansı AZERTAC ve diğer ajanslar haberlerin küreselleştiği bir dünyada öne çıkmaktadır. Azerbaycan’a ait konuların, bilgilerin ve haberlerin başkalarının gözünden, perspektifinden, yaklaşımından değil; doğrudan Azerbaycan’ın dilinden, kelimelerinden, anlatımından öğrenilmesi gerektiği ve doğrulara ancak bu şekilde ulaşılabileceği açıktır. Bilgi ve haber tekellerinin kendi çıkarlarını öne alan, objektiflikten ve nesnellikten uzak bakış açılarının karşısına ülkeler ancak kendi bilgi ağları ile çıkabilir ve doğru enformasyonu sağlayabilir ki, AZERTAC’da yıllardan beri bunu yapmaktadır. Özellikle 44 günlük İkinci Şanlı Karabağ Şavaşı ve Zaferi’nde AZERTAC tüm dünyayı doğru bilgilerle aydınlatan örnek bir habercilik yapmıştır. Ermenistan’ın yalan ve çarpıtmaya dayalı enformasyon çabalarına karşı muazzam bir doğru bilgi hamlesi ile mücadele vermiş; tüm önyargıları yıkmış, sadece Azerbaycan ve Türkiye kamuoyu için değil, tüm dünya kamuoyu için de doğru ve güvenilir bilginin en önemli adreslerinden biri haline gelmiştir.
Kitap aynı zamanda Azerbaycan’ın dünya bilişim alanına entegre olmasına tarihsel bir perspektif sunmaktadır. Bunun yanı sıra güncel durumlara yer veren yazar küresel dünyada enformasyon akışına dikkat çekerek haberlerin kullanımı ve yayılma sorunlarını ele almaktadır.
Yaşadığımız çağ, hızın ve akışın olduğu bir çağdır. Yazar Aslanov, bu kitapta haberin hızını ve dikkat edilmesi gereken yönlerini detaylı anlatmış, genç gazetecilere deneyimlerini aktarmıştır. Haber ajanslarının rolüne değinen yazar, bir gazetecinin nasıl olması gerektiği ve sektörde neler yapabileceğini aktarırken meslektaşlarına yol göstermiştir.
Dijitalleşen dünyada yeni medyanın ve çevrimiçi haberlerin önemine dikkat çeken Aslanov, yaşadığımız haber çağını da son derece iyi bir gözlemle aktarmıştır. Başarının formülünü yaratıcı personel, kuramsal bilgi, uygulama deneyimi ve yeni teknolojiler olarak açıklayan yazar deneyimlerini kendisinden sonra gelen gazetecilere paylaşmaktadır ki, hayranlık veren bir mesleki birikim ve deneyime sahip olan Aslanov’un eserini bu yönü bir kez daha kıymetli hale getirmektedir.
Aynı zamanda sektöre ve geleceğe dair katkılar sunan Aslanov genç gazetecilerin bir süre stajlardan, mesleki deneyim testinden geçmesi ve deneyimli gazetecilerle çalışması gerektiğini ön görmektedir. Bunun yanı sıra haberdeki etik kodlara değinirken tarafsızlık, güvenilirlik, şeffaflık ilkelerini açıklamaktadır. Son bölümde ise haber ajanslarının uluslararası ve bölgesel örneklerini bize sunmaktadır. OANA, Dünya Haber Ajansları Kongresi, Avrupa Haber Ajansları Birliği (EANA) gibi birçok ajans hakkında bilgi verirken onların kurulma amaçlarını ve önemini aktarmaktadır. Aslanov, haber ajanslarının tarihini incelerken hem tarihsel hem de güncel örnekler sunarak haberin oluşum ve yayılım aşamalarına dikkat çekmiştir. Bu bağlamda deneyimlerden ve akademik referanslardan oluşan kitap, yeni nesil gazetecilere ve akademik literatüre katkı sağlayacaktır.
AZERTAC’ın deneyimli Genel Müdürü Aslan Aslanov, mesleğine aşık, doğrulara sadık, gençlere ve insanlığa katkı için fedakarca çalışan örnek bir kişiliktir. Dostluğu ile her zaman kıvanç duyduğum, birikimini kendim ve öğrencilerim için önemsediğim bir gazetecidir. Bu kıymetli eserden ötürü kendisini kutluyorum.
Prof. Dr. Zakir AVŞAR
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
İletişim Fakültesi Dekanı
ÖNSÖZ
Sürekli genişleyen küreselleşme süreci devam ederken, küresel medya alanı da dönüşüm geçirmiş, ulusal enformasyon alanının sınırları gözlerimizin önünde silinmiş ve uluslararası ajansların haber akışı üzerindeki tekelleri yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda, her ülkede ulusal çıkarlara hizmet veren, doğru, güvenilir ve tarafsız haberlerin taşıyıcısı olan, tarihsel gelenekleri yeni değerlerle zenginleştirebilecek, devletlerinin ve halklarının çıkarlarını koruyabilecek şekilde geliştirilmiş haber ajanslarının faaliyet yönleri daha da genişlemiş, rolü artmıştır.
Birleştirilmiş bir haber ağının (internetin) ortaya çıkması, haber ajanslarının yapısında ve iş ilkelerinde yeni niteliksel değişiklikler getirdi. Bugün, haber ajansları sadece haber üretmek ve yaymakla kalmıyor, aynı zamanda sosyal aktör olarak toplumda bir gündem oluşturabiliyor. Araştırmacılara göre, haber ajansları hem doğrudan hem de dolaylı olarak gündemi oluşturuyor. Doğrudan yol ajans muhabirinin araştırması sonucunda aldığı önemli bilgilere dayanarak hazırladığı ve yaydığı enformasyonları içerir. Bu şekilde haber ajansıyla ilgili taraflarca kendisine gönderilen bilgilerden haber oluşturarak ortaya koyup kamuoyuna yön verir. Bu durumda, bazen önemsiz bir konu ortaya çıkarak topluma yayılır.
Modern dünyadaki haber ajanslarının çalışmalarının, devletin iç ve dış politikası ve uluslararası ilişkileri de dâhil olmak üzere toplumun yaşamıyla ayrılmaz bir şekilde bağlantılı olduğu sonucuna varabiliriz.
İnsanlık yaradılıştan bu yana haber edinmeye ihtiyaç duymuştur. Tarih boyunca, haber iletmenin çeşitli yöntemleri aranmıştır: Görsel işaretler, haberciler, posta güvercinleri, mektuplar, telgraflar, telefon, radyo, gazeteler, haber ajansları, televizyon, internet, yapay uydular vb.
İlk haber ajanslarının ortaya çıkışı 19. yüzyıla kadar uzanıyor. Tam olarak ismi haber ajansı olmasa da, dünyadaki bir haber ajansının ilk örneği Boston tüccarı Samuel Gilbert’in adı ile ilgilidir. Boston’da diğer ülkelerde neler olduğu hakkında bilgi almak isteyenler Avrupa’dan gelen gemileri karşılıyor ve denizcilerden bir haber almaya çalışıyordu. Boston tüccarlarının ticaret ve siyasetle ilgili haberlere ihtiyacını göz önüne alan Samuel Gilbert 1811 yılında dükkânının bir kısmını bir kıraathaneye dönüştürdü ve lobiye iki defter koydu. Denizcilerin haberlerini ve bilgilerini bu defterlere aktardı.
Araştırmacı Sevcan Başboğa, Anadolu Ajansı (1920-1922) kitabında şöyle yazıyor: “Defterdeki haberleri almak isteyen Bostonlılar çay odasına daha fazla gelmeye başladı. Gilbert’in tamamen ticari amaçlı bu girişimi “Dünyanın ilk haber ajansının faaliyeti” olarak algılandı.[1 - Sevcan B. Anadolu Ajansı, 1920-1922, Ankara: KORZA yayıncılık, 2010, 47 s.]”
Bugün, haber ajansının ilk örneği, 1835 yılında Macar kökenli Fransız Charles Luis Havas tarafından oluşturulan “Havas Bürosu”dur. Bu ajansın sloganı, herkesin bugün ulaşmaya çalıştığı hedeftir: “Haberleri hızla al, hızlı ilet.”
Havas'ı takiben, 1850’lerde Londra’da Reuters haber ajansı kuruldu, 1853’te Torino’daki Stephanie ajansı, 1855’te Almanya’daki Volf Haber Ajansı ve 1857’de ABD’de New York Associated Press kuruldu.
Dünya uygarlığı ve kültürünün yeni bir aşaması olarak kabul edilen yirminci yüzyılın sonu ve üçüncü binyılın başlangıcı modern enformasyon toplumunu şekillendirmiştir. En son yöntem ve teknolojinin oluşturduğu çevre, insan bilincine, onun düşünmesine ve sosyal yaşam üzerine önemli etki yapmakla yeni bir evrensel zihniyetli kişiliği ortaya çıkardı. Bu gelişme, bir dizi önemli alanda dünyanın toplu yönetimine, doğal kaynakların ve ekolojinin ortak kullanımı için yeni kriterlerin belirlenmesine, yeraltı, yerüstü ve uzay faaliyetlerinin ortak düzenlemesine yol açmıştır. Bu ilerleme, tüm alanlarda insan faktörünü ve toplumun sınırsız, engelsiz ve sansürsüz haber ihtiyacını ödemeyi dikkate almayı gerekli kılmıştır, bu da onu inkâr edilemez bir gerçek ve artık geri alınamayan bir süreç haline dönüştürmüştür.
Kısacası, enformasyon çalışması modern yönetim düzenlerinde en önemli olgu haline gelmiştir. Haber çalışmalarının yapılması, toplanan bilgilerin kullanımı, neredeyse tüm yönetme seviyelerinde özel bir yere sahiptir. Bu, enformasyon halkla ilişkilerde, ekonominin düzenlenmesinde, iç ve dış politikada artan önemini göstermektedir.
Toplumun ve onun çeşitli kesimlerinin sosyal durumunu incelerken veya somut alanlardaki kalkınma görünümlerini belirlerken görüş farklılıkları hakkında bilgiye erişim de çok önemlidir. Bu nedenle, artık medyanın sosyo-politik, sosyoekonomik ve insanî ilişkiler düzenindeki artan rolüne özel önem verilmektedir.
Ulu önder Haydar Aliyev basın mensuplarına 21 Temmuz 1999’da tebrik mektubunda şunları yazdı: “Basın, demokrasiyi derinleştiren ve siyasi gelişime katkıda bulunan güçlü bir araçtır. Bugün ana görevimiz, ulusal devletin yapısında, demokratik değerlerin kuruluşunda, sivil vatandaş toplumun oluşumunda, yeniliklerin uygulanmasında ve insanların manevi olarak tasfiye edilmesinde medyanın geniş olanaklarını etkili kullanmaktır.”[2 - Haydar Aliyev ve basın: 4 cilt halinde, III cilt, Bakü: “Nurlar” Yayın ve Baskı Merkezi, 2003, 239 s.]
Gördüğümüz gibi, modern dünyada haber çalışması, politik, sosyal, aynı zamanda, önemli sosyo-psikolojik konularla yakından bağlantılı olduğu için özel bir ilgiye sahiptir. Burada farklı siyasi görüşler, farklı ideolojiler, ideolojik mücadeleler ve provokasyonlar, yani “enformasyon savaşı” özel bir yere sahiptir. Genellikle, haber çalışmasında çok yönlü ve hatta çelişen faktörler vardır. Bu nedenle, haber çalışmasını düzgün bir şekilde yapmak için en son yöntemlerin, sağlam akıl yürütmeye ve nesnel mantığa dayanan bilimsel-teorik kavramlardan hayatta kanıtlanmış, gerçekleştiren deneyimlerin kullanılması çok önemlidir.
Modern enformasyon çalışması aynı zamanda tarihin gidişatı ve yön konusu ile ilgilidir. Bugün tarihin içeriği tamamen değişti ve politik, ekonomik ve sosyal insani bakış açısından modern düşünceye dayanan “yeni bir tarih” ortaya çıktı. Uygarlığın yeni aşamasında, her devlet kendi bağımsız, amaçlı bilgi politikasını ve ideolojisini tanımlar. Zengin ve kapsamlı ulusal bilgi kaynaklarının oluşumunu, siyasi ve sosyal yönetimde ve ticari amaçlarla kullanılması özellikle önemlidir. Aynı zamanda, her ülkenin bilgi politikası sosyal, ekonomik ve kültürel gelişiminin niteliğine ve düzeyine göre şekillenmektedir. Ülkeler bu politikayı gerçekleştirmek için kısa ve uzun vadeli programlar uygulamaktadır. Bu programların temel amacı, yeni bir gelişme aşamasına geçmek için mükemmel bir ulusal enformasyon toplumu oluşturmak ve küresel haber alanına entegre olmaktır.
Azerbaycan’da bu yönde çok önemli işler yapılıyor ve ülkemiz aktif olarak dünya enformasyon akışına entegre oluyor. Coğrafi konumu ve bağımsız politikası nedeniyle Azerbaycan, dünya bilgi mimarisinde eşsiz bir yere sahip bir ülke olarak bilinir. Bu nedenle haber ajanslarının ülkenin sosyo-politik, sosyo-ekonomik, bilimsel ve kültürel yaşamındaki rolü, devleti ve demokrasini güçlendirmek ve Azerbaycan’ın gerçeklerini dünyada yaymak ve araştırmak yönünde bu ders kitabının hazırlanması önemlidir. Aynı zamanda dünya deneyimi, bölgedeki görünmeleri, ekonomik, politik, sosyal ve insani alanlarda rolü, uluslararası ilişkilerde enformasyonun önemi, haber alanı olarak Azerbaycan’ın imkânları, maddi, teknik ve entelektüel kaynakları da dikkate alınmalıdır.
Öte yandan, enformasyon sadece sosyal ve politik bir bağlam değil, aynı zamanda bilimsel ve kültürel yaratıcı bir faaliyettir, gazetecilik, edebiyat eleştirisi, tarih, felsefe ve siyaset biliminin somutlaştırıldığı, uygulamada bulunduğu bir alandır. Dünya basın ve haber ajanslarının tarihi, gelişim dönemleri, toplumun oluşumunda enformasyonun rolü, bilişim ve iletişim teknolojileri vb. güncel konularda birçok araştırma yapılmıştır. Çeşitli devletlerin enformasyon politikaları, uluslararası ve bölgesel haber örgütlerinin faaliyetleri ve bilginin modern insanın entelektüel düzeyi ve zihniyetine etkisi üzerine çok sayıda çalışma vardır. Aynı zamanda modern dünyada enformasyon ağlarının genişlemesi, iletişim teknolojilerinin hızlı ilerlemesi, internet ve yapay uydu iletişiminin pekiştirilmesi, kablolu televizyon, dijital ve multimedya düzenlerinin hızlı gelişimi ve bu alanın toplum ve insanlar üzerindeki artan etkisi bilimin çeşitli alanlarında araştırmalara katkıda bulunmuştur. Bilgi bir medya ürünü olarak gazetecilik kuramcılarını, tarihî olay olarak tarihçileri, metin olayları olarak edebiyat eleştirmenlerini ve insanları etkilemek için sosyologları kendine daha fazla çekmektedir. Ekonomistler, finansörler ve ticari kuruluşlar onun iş kolunu inceliyorlar ve sürekli büyüyen kârlı yönünü araştırıyorlar.
Modern enformasyon teorisyenlerinden E.Toffler, L.Zemlyanova, Y.Zasurski, V.Terin, A.Panarin, M.Nazarov ve diğerlerinin çalışmaları iyi bilinmektedir. Gazetecilik alanındaki tutarlı araştırmacılar arasında E.Prohorov, E.Dotsenko, S.Mihaylov, V.Sapunov, M.Şkondin, A.Tertiçni, V.Voroşilov ve sosyologlar, psikologlar ve filozoflardan S.Kara-Murza, D.İvanov, M.Verşin, A.Yuryev ve diğerlerinin çalışmaları enformasyon toplumu ve onun farklı sorunlarının incelenmesi üzerine adanır.
Bu çalışmalar, enformasyonun çağdaş toplum üzerindeki etkisini, insanların kültürel ve entelektüel düzeylerinin gelişimine sağladığı yararları, modern çağdaki, yeni fikirleri ve bilimsel ilerlemede rolünü, ayrıca siyasi düzenlerde mevcut çelişkileri ve sorunları incelemeye yardımcı olur.
Enformasyonun toplumlar üzerindeki etkisinin araştırılması doğrudan medyaya bağlı olduğundan, birçok çalışmanın kapsamı haber ajanslarının tarihinin incelenmesinde de yansımaktadır. Haber ajanslarının tarihini incelemek, daha fazla medyanın kamusal hayata, politik, ekonomik ve kültürel süreçlere aktif katılımı ve etkisi ile ilgilidir. Haber ajanslarının tarihi ayrıca toplumun birçok alanının gelişimi, modern insanın düşüncesi ve yaşam standardı ile ilgili olduğundan, onun incelenmesi toplumdaki evrim sürecinin derinleştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu olgular göz önünde bulundurularak, ders kitabı aşağıdaki sınıflandırmaya göre hazırlanmıştır:
• Azerbaycan’ın haber ajansları;
• Küreselleşmiş bir dünyada enformasyon akışı, haberi hazırlama ve yayma sorunları;
• Bilgi kaynakları, haber alma yolları;
• Geleneksel medyadan sosyal medyaya dönüşümün gerekliliği;
• Uluslararası haber ajansları örgütleri.
Resmi kaynakları, arşiv bilgilerini, Azerbaycan’da ve yurtdışında yayınlanan bilimsel ve teorik çalışmaları, monografları, süreli yayınları, internet kaynaklarına dayanarak hazırlanmıştır. Üniversitelerin gazetecilik bölümlerinin öğrencileri, doktora öğrencileri için tasarlanmış ders kitabını gazeteciler ve siyaset bilimcileri de kullanabilirler.
BİRİNCİ BÖLÜM
AZERBAYCAN’IN HABER AJANSLARI
Haber ajansları şu anda Azerbaycan’ın önde gelen bilgi kaynaklarıdır. Her gün gazetelerde, televizyonda, resmi web sitelerinde, internet partallarında onların isimleri yer alır, çok çeşitli konularda haberlerini okur ve dinleriz.
AZERTAC, Azerbaycan’ın ilk haber ajansıdır. Yüzyıl önce kurulan bu ajansın, geçen gelişme yolu Mart 1920’den bu yana Azerbaycan’ın bir kronolojik yazılmış tarihi olarak kabul edilebilir. Bu nedenle, ders kitabı ulusal ajansın tarihine, gelişim yoluna ve uluslararası ilişkilerine daha geniş bir anlam vermektedir.
1.1. Azerbaycan Devlet Haber Ajansı – AZERTAC
Haberlerini ilk kez 2 Mart 1920’de yayınlayan AZERTAC’in oluşumu, tarihsel koşullar, siyasi ve sosyal taleplere dayanan gelişme süreçleriyle bağlantılıdır.
Yirminci yüzyılın başlarında, Rusya olmak üzere dünyadaki devrimci süreçler ve ulusal bağımsızlık mücadelesi, fikir, ifade ve basın özgürlüğü konusunu gündeme getirmiş ve halkın en önemli taleplerinden biri haline getirmiştir. Bu nedenle, özgürlük ve bağımsızlık mücadelesi zamanlarında enformasyon çalışması çok önemli bir olgu haline dönüşmüştür.
Geçmişte, telsiz telgraflarının teknik özellikleri, dünyanın ekonomik, politik ve kültürel merkezlerden ve uzak noktalardan güncel haberler almamıza olanak sağladı. Ayrıca, bu şekilde elde edilen haberler telgraf tarafından iletilen bilgiden çok daha ucuz oldu. Amerika Birleşik Devletleri de olmak üzere batı ülkelerinde, telsiz telgraflarının kullanımına geçen yüzyılın başlarında başlandı. Wolf ve Reuters ajanslarına, haberleri yaymaları için özel radyo istasyonları tüm ağlarla sağlandı. Hükümetler bu radyo istasyonlarını resmi haberleri yaymak için geniş çapta kullandılar.
Çarlık Rusya’da, Kiev, Kharkov ve Odessa’daki büyük yayınevlerinde bu tür radyo istasyonları oluşturma girişimi önerildi. Ancak devrimcilerin bu radyo istasyonlarını kullanmasından endişe duyan Rusya’nın Çarlık hükümeti bunu kabul etmedi. Ancak Çarlık hükümetinin devrilmesinden sonra 1918’de radyo istasyonlarının oluşturulması için bir plan geliştirildi ve zamanla uygulanmaya başlandı.
Azerbaycan’a gelince, bu bölgedeki durum pek iç açıcı değildi. Bir tek Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra, radyo istasyonlarının çalışmalarını gerekli düzeye çıkarmak için yeni önlemler alındı. Bakü Kıyı Radyo İstasyonunun, Posta ve Telgraf Bakanlığına devredilmesi bu konuda en önemli önlemlerden biriydi. Ancak enformasyon alınması ve iletilmesi, haber bülteni hazırlamak ve yayınlamak için özel ekipman ve ek personel gerekliydi. Küçük radyo istasyonlarının özellikleri tüm bunları yapmak için yeterli değildi. Bu nedenle, en son ekipmanlarla donatılmış ayrı bir haber ajansına ihtiyaç vardı.
Bu amaçla, 3 Mart 1919’da hükümetin Bakanlar Konseyi toplantısında, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması konusu tartışıldı. Toplantıda Bakanlar Kurulu Başkanı Fatali han Hoyskinin bu konuda bir konuşması dinlenildi. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması işine Halk Milli Eğitim Bakanı Nasib Bey Usubbeyov görevlendirildi.[3 - ARDA: f.51, liste. 1, dep. uni. 33, yap. 104]
O zaman ajansın çalışmalarını, haberlerin alınmasını ve iletilmesini radyo araçlarının ötesinde hayal etmek mümkün değildi. Bu araçların Posta ve Telgraf Bakanlığı’na tabi kılınması ve onu doğrudan atamaya uygunluğu dikkate alınarak, ajansın kuruluşu sonraları Eğitim Bakanlığından alınarak Posta ve Telgraf Bakanlığı’na devredildi.
1919’un ikinci yarısında, Eğitim Bakanlığına tabi kılınarak Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması hakkında bir kanun tasarısı ve Kurumun Tüzüğü hazırlanmıştır. Proje, AZERTAC’ın amaç ve hedeflerini, gelirlerini ve harcamalarını belirlemiş ve bu bütçeye göre, Devlet Hazinesinden ajansın çalışması için 1.843.400 ruble tahsis edilmesine karar verilmiştir.[4 - ARDA: f.895, liste.1, dep. uni. 292, yap. 9-10]
AZERTAC’ın kuruluş amacı, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin devlet kurumlarına, basın kuruluşlarına, sanayi kuruluşlarına dünyadaki siyasi merkezlerden alınan haberleri sağlamak, aynı zamanda, Azerbaycan’ın sosyal, askeri, ekonomik hayatı, hükümetin faaliyetleri ve parlamento çalışmalarıyla ilgili haberleri cumhuriyet bölgelerine, Kafkaslar ve Avrupa ülkelerine ulaştırmaktı.
Projeye göre ajans, görevini yerine getirmek için aldığı haberlere dayanarak günlük bültenler, en önemli bilgilere dayanarak “Haberler” hazırlamalı ve elinde bulanan araçları kullanarak yaymalıydı.
Tüzük, 1 Ocak 1920’de Posta ve Telgraf Bakanlığı’na bağlı özel bir birim olarak Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması, baş editör olarak görev yapacak kişinin ayna zamanda ajansı yöneteceğini belirtiyordu.
Ajansın gelirleri, yayımladığı bültenlere abonelikten oluşturulacaktı. Abonelik ücreti yayınevi için ayda 9.000 ruble, özel aboneler için 6.000 ruble ve devlet aboneleri için 4.000 ruble miktarında amaçlanmıştı ve ajansın 13 kişilik bir personel kadrosu belirlendi: genel yayın yönetmeni, editör ve beş daktilo (dördü abonelere gönderilen haber bültenlerinin kopyası, biri ajansın ofisi ve yazı işleri ofisi ile güncel yazışmalar için tasarlanmıştır), bültenlerin acil olarak devlet kurumlarına, gazetelere ve diğer adreslere gönderilmesi için haberci kurye, muhasebeci, düzeltici ve bekçi.
Ajansın 1 Ocak 1920’de faaliyete geçmesi planlandı. Ancak, ajans bilinmeyen nedenlerle o sırada faaliyete başlayamadı. Bu, arifede basında AZERTAC yazısı ile yayınlanan hiçbir haberin olmaması bunu doğrulamıştır.
2 Şubat 1920’de, bir sonraki hükümet toplantısında, Azerbaycan Telgraf Ajansı AZERTAC’ın personel kadrosu projesinin ve taslağının bazı değişikliklerle Parlamento’ya gönderilmesine karar verildi. Karar şu şekildeydi:
1. Azerbaycan Telgraf Ajansı personel kadrosu projesinin taslağı ve tüzüğünün aşağıdaki değişikliklerle Parlamento’ya gönderilmesi için onaylamak:
a) Yardımcı editör görevini kaldırmak;
b) Genel yayın yönetmenine ayda 6.000 ruble, yardımcısına 4.500 ruble maaş vermek;
c) Abonelik ücretini 40.000 rubleye çıkarmak.
2. Parlamento personeli kadrosu ve tüzüğü onaylamadan önce, Posta ve Telgraf Bakanı’na maliyetleri telsiz bültenler için abonelik ücretinden alınan gelirler içermekle yukarıda belirtilen Telgraf Ajansı’nın oluşturulmasına izin verilmeli.[5 - ARDA: f.24, liste.1, dep. uni. 412, yap.19]
Birkaç gün sonra, 23 Şubat 1920’de Parlamentonun 127. oturumunda, “Bakü Kıyı Radyosu’ndaki personeli ile ilgili” yasa tasarısı tartışılırken milletvekilleri, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın kurulması gereğini, yeni bağımsızlık kazanmış ülke için böyle bir ajansın önemini belirttiler. Toplantıda konuşan Milletvekili Ağa Eminov, kıyı radyo istasyonunun (kablosuz telgraf) iki alıcı, bir alıcı ve aynı zamanda verici dâhil üç cihaz olduğunu söylemişti. Ona göre, teknik sınırlamalar nedeniyle üç büyük Avrupa radyo istasyonundan eş zamanlı alınan haberi kabul etmek mümkün değil.
Böylece Azerbaycan’la ilgili haberler sadece bir cihazla gönderildi. Konuşmacı, radyo istasyonlarının günde 70.000’den fazla kelime alamadığını hatırlattı, hükümetin bir telgraf ajansı kurmayı planladığını ve bunun için bir proje hazırlandığı bilgisini vermişti.
Sonra milletvekili Ağa Aşurov konuşma yaparak tartışılan konu hakkında bir tutum ifade etti. Radyonun zayıflığına ve bir telgraf ajansının eksikliğinin kötü sonuçlar doğuracağına atıfta bulunarak şunları söyledi: “…Onların eksikliği, düşmanlarımızın bizler ve Bakü ile ilgili çeşitli yalanlar ve gerçeğin dışında dedikodular ve haberler yayınlamasına neden olur. Bir haber ajansımız olsaydı, biz bu konuda onun aracılığıyla kendimizle ilgili yayınlanan haberleri alabilir ve gerekli kılınan cevapları ve karşılığını verebilirdik.”[6 - Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti. Parlamento. 1918-1920 (Stenografik Raporlar). 2 ciltte, II cilt, Bakü: Azerbaycan, 1998, s.150]
Son olarak, 2 Mart 1920’de ilk defa “Azerbaycan” gazetesinde ilk kez “AZERTAC” imzasıyla haberler yayınlandı. Bu gerçeklik, ajansın 1 Mart 1920’de çalışmaya başlatıldığını açıkça ortaya koyuyor. Gazetenin 3 Mart tarihli sayısında Şuşa, Karyagin (şimdi Fuzuli) ve Hankendi’den “AZERTAC’ın Yurtiçi Haberleri” başlığı altında alınmış kısa haberleri yer almaktaydı. 9 Mart’ta aynı gazetede AZERTAC’ın 7 Mart sayısındaki 7 numaralı Bülteninde “Gürcistan’a Yardım” başlığı altında bir haber yayınlandı.
Yaklaşık bir ay sonra, 25 Mart 1920’de Azerbaycan Telgraf Ajansı tarafından Halk Eğitim Bakanlığı’na gönderilen 17 numaralı talimatı, ajansın gerçekten 1 Mart’ta kurulduğunu onaylayan tutarlı bir kanıttır. Talimatta Hükümetin 1 Mart tarihli kararına göre, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın Posta ve Telgraf Bakanlığı’na bağlı olarak kurulduğu ve oluşum aşamasında olduğu kaydedilir. Ayrıca belgede, 1 Nisan’dan devlete ait işletmelerden ve yetkililerden AZERTAC bültenlerine abonelik kayıtlarına başlayacağı ile ilgili bilgi verilmişti. Abonelik masraflarına gelince, nakliye maliyetleri dâhil Bakü’de 3.000 ruble ve Azerbaycan’ın diğer şehirlerinde 300 ruble olarak belirlendi. Talimatta Ajansın, geçici olarak Naberezhnaya ve Sadovaya sokaklarının kesiştiği Posta ve Telgraf Bakanlığı binasında bulunduğu belirtilmişti.[7 - ARDA: f.51, liste.2, dep. uni. 12, yap.18]
AZERTAC haber bültenleri günlük olarak Azerbaycan Türkçesi’nde ve Rusça olmak üzere iki dilde yayınlanmaktaydı. Haber bültenleri genç Azerbaycan devletindeki en önemli olayları kapsıyor ve hükümetin yapılan işleri tarihin hafızasına kaydediliyordu. Bültenlerde, Moskova, Paris, Basra, Roma, Tiflis, Taşkent, Kuzey Kafkasya, Zakaspi ve Karadeniz’deki radyo istasyonlarından yanı sıra telefon ve telgrafla muhabirlerin haberleri yayınlandı.
Ajans teknik yetenekleri ile ilgili olarak, hareketsiz, aynı zamanda hareketli istasyonları işleten ekipmanlara sahipti. Bu, her iki istasyondan da haber alınmasına fırsat sağlamaktaydı. Ajans, diğer kaynaklar dışında, radyo istasyonları aracılığıyla günlük sadece 40.000 karakter kapasiteli haberler aldı. Gelecekte, ajans diğer ülkelerdeki haber ajanslarıyla sözleşme imzaladıktan sonra, haberlerini önce komşu ve sonralar uzak ülkelere yaymayı amaçladı. Haberlerin büyük bir ilin merkezinde kurulacak radyo istasyonları ve Savunma Bakanlığı’na bağlı istasyonları kullanmakla birlikte telefon ve telgrafla Azerbaycan’ın bölgelerine ulaştırılması planlandı.
Ancak, AZERTAC yaklaşık iki ay boyunca bağımsız olarak çalışabilmiştir. Bolşevik Rusya’nın işgali sonucunda 28 Nisan 1920’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti parçalandı. Aynı gün, Rus Telgraf Ajansı ROSTA, Bolşevik propagandasında bulunan ikiyüzlülükle güya Bakü’de bir darbe olduğunu ve eski hükümetin halk tarafından devrildiğini bildirdi.
Azerbaycan’daki Sovyet kuruluşunun ilk aylarında, AZERTAC formalite bağımsızlığını resmen korudu, ancak gerçekten Rus Telgraf Ajansı’nın (ROSTA) bir bürosu olarak çalıştı. Bölgelerden gelen haberler dışında, AZERTAC diğer tüm haberleri ROSTA’dan aldı. Bu enformasyonlar dışında Moskova, Petrograd, Çelyabinsk, Saratov ve Vladivostok’tan alınan haberler ve iç savaşla çevrili Rusya ile ilgili haberler yaygındı. AZERTAC aynı haberleri ağırlıklı olarak duvar gazetelerine ve yerel gazetelere gönderirdi.
Ajansın ROSTA’nın bir parçası olarak resmi statü kazanması, 9 Haziran 1920’de Nariman Narimanov’un “Azerbaycan Merkez Basın Kurulu’nun kurulması üzerine” kararını imzalamasını takiben gerçekleşiyor. Aynı kararnameyle, zamanında çalışan ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün (AzKafROSTA)[8 - AzKafROSTA Rus Telgraf Ajansı’ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün önde gelen bölümlerden biri olmaktadır] önde gelen bölümlerden biri olarak Azerbaycan şubesi Kurula dâhil edildi. Bu kurul, ROSTA’nın Kafkasya yetkili temsilcisi S.Y.Bogdatyev tarafından yönetilirdi. Haber çalışmalarının düzenlenmesinde Yönetim Kurulu başkanı, tanınmış gazeteci Ağababa Yusifzade’nin büyük bir etkisi olmuştur.
20 Ağustos 1920’de, Halk Eğitim Bakanlığı yönetim kurulu toplantısında AZERTAC’ın durumu ve geleceğe yönelik gelişimi tartışıldı. Yönetim Kurulu toplantısında konuşan sözcü, AZERTAC’ın hâla oluşum aşamasında olduğunu ve bu nedenle önceden belirlenen tüm görevleri yerine getiremediğini söyledi. Bu yüzden, ajansın muhabir ofisleri bölgelerde ve bazı Doğu ülkelerinde açılırsa ve personelin mali durumu iyileştirilebilirse, Ajans daha verimli çalışa bilirdi. Ancak Yönetim Kurulu başkanı Bunyadzade, AZERTAC’ın haberlerinin çoğunu ROSTA’dan aldığı için onun malzeme-teknik tabanını güçlendirmek için özel bir cihazın satın alınmasına ihtiyaç duymadığını söyleyerek bu öneriyi kabul etmedi.
Toplantıya katılan Şeytin, AZERTAC’ın bağımsızlığının formalite niteliğine dayanarak Bunyadzade’in söylediklerini destekledi. Bu nedenle, “Cumhuriyetin gücü ve kaynaklarına göre AZERTAC’ın gelecekteki varlığı” sorusunun çözülmesi gerekiyordu.
Ayrıntılı bir tartışmadan sonra, Halk Eğitim Komisyonu aşağıdaki kararları aldı:
1. Gerekli güç ve kaynak eksikliğinden dolayı AZERTAC iptal edilmeli.
2. AzKafROSTA cihazı yeniden yapılandırılmalı, illerden haber toplama enformasyon faaliyetleri güçlendirilmeli.
3. Tüm çalışan personel kadrosu asgari indirilmeli; yönetim kurulu kaldırılmalı, ancak sadece haber de partmanının başkanı görevi davam ettirilmeli.
4. Yerel departmanlarla daha canlı temas kurarak haber departmanının çalışmaları güçlendirilmeli.
5. Bu karar Halk Komiserleri Konseyinin dikkatine sunulmalı.[9 - ARDA: f.57, lis.1, dep. uni. 175, y.1]
AzKafROSTA’nın faaliyetleri yalnızca Bakü ile sınırlı değildi, aynı zamanda ülkenin diğer şehirlerinde de (Gence, Şuşa, Lenkeran, vb.) birimler ve ofisler bulunmaktaydı. Onlar sadece bölgelerde meydana gelen olaylarla ilgili Merkeze haber göndermekle kalmadılar, aynı zamanda iç olanaklarını kullanarak duvar gazeteleri ve propaganda posterleri de yayınladılar. Seçkin sanatçı, ressam Azim Azimzadeh de bu çalışmaya katıldı. Savaş çağrısını, devrimci şiirleri yansıtan bu posterler, dükkânların camekânlarına, şehir ve köylerdeki evlerin ve tren istasyonları binalarının duvarlarına yapıştırıldı.
O zaman, AzKafROSTA, AZERTAC’ın faaliyet gösterdiyi eski banka binasında Millutinski Caddesi’nde (şu anda Tarlan Aliyarbekov) yer alıyordu. İş, gündüz ve gece, hafta sonları bile devam ederdi. Haftanın her günü ajansta onlarca telgraf ve radyografi, bültenler hazırlanarak ülkenin basınına, parti kurumlarının başkanlarına ve kültür kuruluşlarına gönderildi. Daha önemli haberler AzKafROSTA tarafından yayınlanan enformasyon bültenleri aracılığıyla ülke geneline yayılmıştı ve en ilginç haberler yurt dışına gönderilmişti.
Bir süre sonra AzKafROSTA, Genel Politik Eğitim Dairesi’nin temel taşlarından birine tabi tutulurdu. Bu bölümde normal çalışma koşullarının olmaması, ajansın faaliyetlerini ciddi şekilde etkiledi. Sonuç olarak, bölgedeki en iyi ajanslardan biri olarak yurt içine ve yurt dışına haber ileten ajans yavaşça dağılmaya ve dış ilişkilerini kaybetmeye başladı.
Ajansın Genel Politik Eğitim Dairesi Başkanlığı bünyesinde faaliyet gösteremediği anlaşıldığında, Ağustos 1921’de yine Azerbaycan Telgraf Ajansı (AzerTA) adı altında tekrar bağımsız bir kurum olarak çalışmaya başladı ve ajansın direktörlüğüne Gubad Gasimov atandı. Uzeyir Hajibeyli’nin eserleri de olmak üzere Azerbaycan müzik kültürü tarihinin tanınmış araştırmacılarından biri olarak bilinen Gubad Gasimov şunları yazdı: “1921’de ben yeni bir haber ajansı teşkilatı direktörlüğüne atandım. O zaman, ben askeri birliklerden birinde savaşçılar arasında cehaleti ortadan kaldırmak için bir acil durum komisyonu başkanıydım. Siyasi ve kültürel konularda belirli yeteneğim olmasına rağmen, gazetecilik konusunda hiçbir deneyimim yoktu. O zaman, genç Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nde personel sorunu en çarpıcı konulardan biriydi ve bu tür beklenmedik atanmalar yaygındı. Bu nedenle, çok yeni ve son derece sorumlu bir işin çok yakında öğrenilmesi gerekirdi. Haberi yaymak için teknik olanaklar çok sınırlıydı ve mümkün olan her yöntemleri kullanmaya çalıştık. Örneğin, Komünist ve Caparidze sokaklarının (şimdiki İstiklaliyyet ve Aziz Aliyev – AA) sokaklarının kesiştiği yerde yapılmış büyük ekranlı ışık gazete, enformasyonun yayılmasında önemli bir rol oynadı. Sonralar Bakü’nün işçi bölgelerinde gösterilen bu tür şık gazeteler okur-izleyiciler tarafından ilgi ile karşılandı.[10 - Kyazimzade A. OT AzKavROSTA do Azerinform. Gaz. “Bakinskiy raboçiy”, Baku, 1990, 8 maya]
Böylece, faaliyetlerine yeniden devam eden ajans kısa bir süre önce sadece eski AzKafROSTA düzeyine ulaşmış, birçok durumda bile daha da ileri gidebildi. Ancak bu artış çok uzun dönem değildi. Halk Komiserleri Konseyinin kararıyla, Ocak 1922’den bu yana, devlet desteğinden ve herhangi bir sübvansiyondan yoksun kalan ajansın yeniden zor günleri başlıyor. Ajansın geliri, haber bültenlerine abone üye olmanın azalması ve gazetelerin tirajındaki düşüşle kısıtlanıyordu.
Ajansın ekonomik faaliyetinden dolayı karşılaştığı zorluklar, 16 Temmuz 1922 tarihli Halk Sovyet Komiserleri konuşmasında geniş bir şekilde yorumlandı. Tutanakta, bölgelere ücretsiz enformasyon göndermeyi durdurmak ve verilen haberler için ücret almak önerildi. Buna ek olarak, Haziran ayında verilen habere göre, her bölgeden 100 milyon ruble ve Temmuz ayında 150 milyon ruble toplanması ve sonraki aylarda ücretin kimin ödeneceği öne sürüldü.[11 - ARDA: f.411, lis.1, dep. uni. 82, s. 15-16]
ROSTA Kafkasya’da faaliyet gösteren ajansları Kaf-ROSTA ismiyle birleştirmeyi AzerTA’yı bir bölüm olarak ona itaat ettirmeye çalışırdı. Bu öneri 1922 Güney Kafkasya Cumhuriyetleri ajanslarının kongresinde de sunuldu. Bununla birlikte, herhangi bir hazırlık yapılmadan, ajansların KafROSTA’ya birleşmesini, farklı bir yapıya sahip olan aynı kurumların faaliyetlerinin etkinliğini sorguluyordu. ROSTA, AzerTA’nın işinin ekonomik bir hesapta bile faaliyet göstereceği hakkında hiçbir fikre sahip olmadan Nisan ayı masrafları için sadece 50 milyon ruble tahsis etmişti. Ancak bu finansal kaynak AzerTA’nın aylık giderlerinin onda birini bile kapsamıyordu.
Bu konu, 13 Mayıs 1922 tarihinde Azerbaycan Halk Komiserleri Sovyet İşleri Müdürlüğü toplantısında geniş çapta tartışıldı ve ajansın geleceği ile ilgili karar alırken bu faktörlerin dikkate alınması gerektiğinin altı çizildi. Toplantıda, ROSTA’nın AzerTA’yı yeniden düzenleme çabaları “affedilemez bir başarısızlık” olarak nitelendirildi ve eğer bu çalışma gerçekleşirse, ajansa yardım etmek ve faaliyetleri için daha verimli koşullar yaratmak yerine son yıllardaki tüm başarılarının itibarsızlaştırılacağı belirtildi. Ajans küçük vesayet ve bürokratik formalizmle karşı karşıya kaldı. Toplantının sonunda, AzerTA’nın KafROSTA’ya katılmasının uygun olmaması, Cumhuriyeti partisinin düşüncelerine yaklaştırmak için ajansın Merkez Komite’nin propaganda bölümüne tabi kılınması ve tedarik-arz açısından, Halk Komiserleri Konseyi’ne tabi kılmak için önerilerde bulunulmuştu.[12 - Aynı kaynakta dep. uni. 74, s.13-14]
Toplantıda öne sürülen teklifler, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Konseyi tarafından hazırlanan Kanun Hükmünde Kararname’ye de yansıdı. Yasa tasarısında Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın dostane cumhuriyetler ve Halk Komiserleri Konseyi’nin haber departmanlarıyla ilişkilerini düzenlemek için Halk Komiserleri Konseyi’nin karar verdiği belirtiliyordu:
1. Bu tarihten itibaren Azerbaycan Telgraf Ajansı Halk Komiserleri Konseyi İşler Ofisine idari ve ekonomik açıdan tabi olup, fikrin önderliği Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi propaganda departmanına verilmektedir.
2. Azerbaycan Komünist Partisi Yönetim Kurulu’nun bu yıl 9/1 tarihli kararına göre, Azerbaycan Telgraf Ajansının 1 Ocak 1922 tarihinden itibaren ekonomik hesaba aktarılmış çalışması kabul edilecektir.
3. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın şemasını, personel tablosunu ve gelir tahminlerini hazırlayıp onaylamaya sunsun.[13 - ARDA: f.411, siy.1, sax. vah. 74, s.12]
Genel olarak, SSCB’nin 1922’de kurulmasından sonra, AzerTA, diğer haber ajansları gibi, aslında Sovyet Telgraf Ajansı’nın (SITA) bir koluydu. Buna ek olarak, sınırlı finansal kaynakların eksikliği AzerTA’nın faaliyetinde ve operatifliği sağlamakta ciddi zorluklar yarattı. Ajansın 50. yıldönümüne adanan kitapçık, o yıllarda durumu şöyle anlattı: “Olaylarla ilgili haberlerin Bakü’ye ulaşması SITA ajansı ile zaman alıyor ve sadece genel kullanımda olan telgrafla geliyor. AzerTA editörleri “telgraf dilini” ortak bir dile çeviriyor ve daha sonra makineciler düzenlenmiş metni toplar, aynı metin dikkatlice okunur, döndürücüde çoğaltılır ve yalnız o zaman SITA haberleri gazete yayın ofislerine gönderilir. Yerel basın için kapsamlı enformasyonların hazırlandığı günlerde yazı masalarında telgraf formları dizilir ve haber içinde kaybolmuş editörü görmek hiç de kolay değildi.”[14 - AzTAG, Baku: Kommunist, 1971 yılı, s.3]
Transkafkasya Federasyonu’nun kuruluşundan sonra, Mart 1923’te, üç Güney Kafkasya Cumhuriyeti ajansları ZagTA[15 - Kafkasya Telgraf Ajansı.] (Güney Kafkasya Ajansı) adı altında birleşti.[16 - ARDA: f.379, lis.3, dep. uni. 1738, s.56] 1936’da AzerTA, bağımsız bir özel haber ajansı olarak faaliyetlerine yeniden başladı.
Azerbaycan Halk Komiserleri Konseyi tarafından özel olarak ayrılmış para ile “Kleinshmidt” model teleprinter (teletype) satın alındıktan ve yapıldıktan sonra 1932’de durum biraz daha kolaylaştı.
Bu olay cumhuriyetin haber hizmetinde o zamanlar gerçekten teknik bir devrimdi. Teletip, Sovyetler birliği ve dünya haberlerini alma ve basına ve radyoya iletme sürecini hızlandırmaya olanak sağladı.
Bunların tümü, Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın faaliyetlerinin tek teknik yönüdür. Ajansın faaliyetlerinin bir diğer önemli yönü tabi ki, muhabirlerin çalışmasıydı. Azerbaycan halkının – işçiler ve köylüler, bilim adamları, kültür, aydınlarının özverili çalışmalarından dolayı cumhuriyetimizde büyük değişikliklerin tarihi yapıldı.
1941’de Nazi Almanya’sının SSCB’ye işgali barış huzurlu yapılanma çalışmalarını dayandırdı. O zaman Azerbaycan da olmak üzere bu ülkenin hayatı savaş atmosferine gömülmüş ve zafer uğruna yapılabilecek ve yapılamayacak her şeyi yapmaya odaklanmıştı.
Savaşın ilk günlerinden itibaren Moskova ile olan yakın ilişkinin kesilmesi nedeniyle AzerTA hala tüm haberleri her zamanki telgraf ve hatta radyo aracılığıyla aldı. Ajansın tüm personeli – stenografçılar, makine üreticileri, editörler, düzelticiler – 24 saat gece-gündüz çalışmak zorunda kaldı. AzerTA askeri muhabirleri çatışmaların başladığı cephe hattından yaptıkları röportajlarını ajansa hemen gönderirdiler. Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın çalışma kartları ile kanlı cephelerde ilerleme yapanlar arasında edebiyat ve bilim adamları Rasul Rza, Kilman Musayev, Abbas Zamanov, Cemşid Emirov, Nusrat Bagırov, İbrahim Novruzov, Mikail Pleskaçevski ve diğerleri vardı. Yetenekli bilim adamı, Tarih Enstitüsü müdürü İsmail Hüseynov Kızıl Ordu cephesi gazetesine editör yardımcısı gönderildi ve AzerTA’nın askeri muhabiriydi. Kurşun altındaki siperlerde yazdıkları ve Azerbaycanlı askerlerle ilgili haberler AzerTA tarafından radyoda dinlenildi ve basında yayınlandı. Cumhuriyet halkı Azerbaycan’ın cesur oğulları Hazi Aslanov, İsrafil Mammadov, Mazahir Abbasov ve yüzlerce diğer Azerbaycanlı savaşçının kahramanlığını AzerTA aracılığıyla öğrendi.
AzerTA Cumhuriyet gazetelerine savaş haberleri vermenin yanı sıra, arka cepheki insanların özverili çalışmalarıyla ilgili de enformasyonlar yayınlıyordu. Özel yayınlar için tasarlanan ve cephedeki gazetelere gönderilen bu makalelerin kahramanları, “motor savaşı”nda çok önemli bir rol oynayan “siyah altın” üreten petrol işçileri yüksek oktanlı benzin ve diğer petrol ürünleri almak için laboratuvarlarda çalışan bilim adamları, silah, mühimmat ve ekipman üreten makine mühendisleri ve orduya yiyecek sağlayan köylülerdi.
Savaş sonrası yıllarda ekonomik, sosyal, politik ve kültürel yaşamda yapıcı çalışmalar tekrar AzerTA’nın haberlerinin önemli konuları haline geldi. Bu dönemin 1970’leri ve 1980’leri özellikle belirtilmelidir. O yıllarda, önde gelen bir devlet adamı Haydar Aliyev iktidarda iken Azerbaycan’daki basın, özellikle 1972’den beri Azerinform adlı haber ajansı büyük bir gelişme gösterdi. Ajansın haberleri daha çok Sovyet imparatorluğunun ana haber kurumu SITA’nın Teleprinter bantlarında daha fazla gerçekleştirildi. Azerbaycan’dan gönderilen haberler “SITA haber veriyor” yayın hakkı ismi altında dünyaya yayıldı. Buna ek olarak, SITA gibi büyük haber makinesi başkanları SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) liderliğinin çok sempati duyduğu ve saygı gösterdiği Haydar Aliyev’in itibarını göz önüne alarak, Azerinform’a yardım etmeye çalışıyorlardı. 1970’lerde SITA, Moskova’daki merkezi ofisini ilk kez tamamen bilgisayarlaştırmaya başladığında, SSCB Cumhuriyetleri arasında Ukrinform ajansından sonra, Azerinform o zamanların modern “Videoton” bilgisayarları ve daha sonralar “Olivetti” bilgisayarlarıyla donatıldı. Böylece Azerinform, müttefik cumhuriyetlerdeki SITA şubeleri arasında lider konuma geldi.
O zamanlar Azerinform, SITA haber bültenlerini kabul eden ve Güney Kafkasya cumhuriyetlerine ileten bir merkez rolü oynadı. Ajans personeli, SITA ajansı ekibinde yabancı ülkelere gitti ve orada Azerbaycan’la ilgili doğrudan haberleri olay yerinden hazırlamak için çalıştı. Listede Paris, Prag, Havana ve Montreal, Rotterdam, Hamburg, Sofya ve Cezayir şehirleri yer alıyordu. Ajansın muhabirleri Küba, Kanada, İtalya’daki çeşitli gazete ve dergilerinin siparişi ile haberler hazırlayıp gönderirdiler.
1982’de Moskova’da Sovyetler Birliği komünist partisi Merkez Komitesi’nin politik bürosu üyesi ve SSCB Bakanlar Kurulu’nun ilk başkan yardımcısı kimi yüksek görev alan Haydar Aliyev’in 1987’de sağlık sorunu olduğu için istifası Gorbaçov önderliğinde Merkezin Azerbaycan’a yönelik sinsi politikasının uygulanmasına ivme kazandırdı. Bu olay ayrıca “Büyük Ermenistan” rüyasında yaşayan Ermeni milliyetçilerinin ve Kremlin’de patronlarının işini gevşetti. Öte yandan, Merkeze kölelik yapan o zamanki cumhuriyet liderliğinin anti-halk politikası Azerbaycan’daki sosyo-politik durumu büyük ölçüde ağırlaştırdı.
Kanlı Ocak 1990’larda, Sovyet imparatorluğu askeri birlikleri aniden Azerbaycan’ı işgal etti, birleşik ülkenin bir parçası olan cumhuriyetin huzurlu halkına karşı tarihte eşi görülmemiş bir vahşetle güç kullanıldı, gazete bırakmasına izin verilmedi. Enerji Deposu tahrikçiler tarafından patlatıldığı için radyo ve televizyonun sessiz olunduğu günlerde insanlar en son gelişmeleri sadece Azerinform’un Bakü’nün farklı yerlerinde duvarlara yapıştırılan, bölgelerde yayılan bültenlerinden takip edebiliyordu.
Azerbaycan Türkçesinde ve Rusça olarak yayınlanan bu bültenler askeri sansürden gizlice (Azerinform binasında sansürde kalan daimi temsilcisi) hazırlandı ve hava karardıktan sonra binaların duvarlarına yapıştırıldı. Ama sabah olunca imparatorluğun askerleri onları duvarlardan yırttılar. O günlerin korkunç gerçekliğini gösteren Azerinform’un fotoğraflarının benzer bir kaderi vardı.
Dağlık Karabağ’da Ermeni ayrılıkçılığının yükselişi ve ardından gelen Ermenistan’ın askeri saldırganlığı, bağımsızlığını yeni kazanan Azerbaycan’ın silahlı çatışmalara katılımı bazı bölgelerinin topraklarının bir kısmının işgaline yol açtı. Bir milyondan fazla Azerbaycanlının mülteci ve ülke içinde göçmen olmuş kişilere dönüşme si Azerbaycan’ı insani bir felakete sürükledi. Bu koşullar altında Azerinform muhabirleri savaş bölgelerinde, sığınmacı ve ülke içinde göçmen olmuş insanların geçici olarak yerleştiği çadır kamplarında haberler Hazırladı ve uluslararası toplumu ülkedeki felaket durumu hakkındaki gerçeklerle bilgilendirmeye çalıştı.
Böyle zor bir zamanda – 28 Haziran 1991’de, Bakanlar Kurulu “Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Enformasyon Ajansı hakkında” karar çıkarttı.[17 - Postanovleniye Kabineta Ministrov Azerbaidjanskoy Respubliki “O Qosudarstvennom informatsionnom agentsve Azerbaidjanskoy Respubliki”, №195, 28 iyunya 1991 god.] Karar ajansın faaliyetlerini geliştirmesini, finansal ve teknik tabanını iyileştirmesini, giderlerini, bütçeden malilileşmesini planlıyordu. SSCB’nin çöküşü zamanında alınan bu karar, yasal bir gücü olmadığı için kâğıt üzerinde kaldı.
Azerinform, çağın çelişkilerine ve zorluklarına dayanmayarak, daha da zor durumla karşı karşıya kaldı, hatta herhangi bir finansman olmadan devlet bütçesinden çıkarıldı ve statü olmayan bir kuruma dönüştü.
Azerbaycan Cumhuriyeti Eski Cumhurbaşkanı Abülfaz Elçibey, 18 Aralık 1992’de “Azerbaycan Devlet Enformasyon Ajansı’nın (Azerinform) tarihsel isminin restorasyonu” adlı kararname imzaladı.[18 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/8004] Bu kararnameye göre Azerinform, Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı – AZERTAC olarak adlandırıldı. Ancak, hiç kimsenin ilgilenilmediği ajansın durumu kötüleşmekte devam etti. Bu nedenle, uzun yıllar ülkenin en deneyimli, mesleğinin sırlarını iyi bilen, Azerbaycan’da çeviri ve enformasyon okullarının oluşturulmasında büyük hizmetler sunan profesyonel personel ciddi sorunlarla karşılaştı. Ajans faaliyetlerini çok dar bir bağlamda sürdürmek zorunda kaldı.
Yetmiş yıldır Sovyetler Birliği Telgraf Ajansı – SITA’nın bünyesinde bulanarak hizmet veren Azerinform’un Azerbaycan halkının karşılaştığı ciddi trajedilerle ilgili haberlerini sitesinde yayınlanmasını SITA izin vermiyordu. Büyük bir güçlükle aldığı bazı haberler Ermenistan’ın tutumuna uygun yayılırdı. Bu, aslında Azerbaycan’ın yararına değil, aleyhine çalıştı. O zaman, ajansın dünyaya erişimi tamamen kapatıldı. Azerbaycan tamamen bilgi kaynağıydı. Zamanında faaliyetin olmaması nedeniyle Azerbaycan gerçeklerinin dünyaya ulaştırılması bir sorun haline geldi. Ajans gerekli malzeme ve teknik tabana sahip değildi. Komşu ülkelerle bilgi paylaşımı deneyimi bile yoktu, sadece bir dizi yerel medya kuruluşuna haber gönderebiliyordu. Dünyadan izole bir durumda yaşayan ülkede bir kaos devam ediyordu ve Azerbaycan bir iç savaş tehdidiyle karşı karşıyaydı.
Böyle zor bir dönemde, Haziran 1993’te, halkın talebi üzerine, Haydar Aliyev’in siyasi liderliğe dönüşüyle, kaos ve anarşiye son verildi. Ülkenin sosyo-politik, sosyo-ekonomik, bilimsel ve kültürel yaşamında ve uluslararası ilişkilerinde büyük bir dönüşüm yaşanmış, bilimsel temel, uluslararası norm ve ilkelere uygun olarak devlet kurma sürecine başlanmıştır. Bu olumlu değişimler süreci, AZERTAC’a yaklaşımı değiştirdi ve ajansı yeniden yapılandırmak, malzeme ve teknik tabanını güçlendirmek ve faaliyetlerini iyileştirmek için önlemler alındı.
“Azerbaycan Telgraf Ajansı’nın yeniden düzenlenmesi hakkında” (AZERTAC) 3 Mart 1995 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi [19 - Bax: http://www.e-qanun.az/framework/9218] ile AZERTAC’ın geleneksel adını koruyarak Bakanlar Kuruluna bağlı Devlet Telgraf Ajansı kuruldu. AZERTAC’a resmi bir devlet haber ajansı (kuruluşu) statüsü verildi.
Kararnamede, Bakanlar Kurulu’na AZERTAC’ın malzeme ve teknik tabanını modern gerekliliklere uygun hale getirmek ve ajansın dünya standartları düzeyinde çalışmasını sağlamak için gerekli önlemleri alması talimatı verildi.
3 Temmuz 1995 tarihinde, Bakanlar Kurulu kararın yürütülmesi ile ilgili bir kararname yayınladı.[20 - Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.10] Kararnamede ayrıca, Türkiye, ABD, İran, Almanya, İngiltere, Türkmenistan, Rusya, Gürcistan ve Özbekistan olmak üzere 9 yabancı ülkede AZERTAC’ın muhabir bürolarının kurulması öngörülüyordu.
Ajansın her zaman modern gereklilikler düzeyinde faaliyetlerine, çalışanlarının mali desteğinin iyileştirilmesine önem veren Azerbaycan’ın milli lideri Haydar Aliyev, 29 Haziran 1996’da “Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’na bağlı Devlet Telgraf Ajansı’nın (AZERTAC’ın) çalışmalarının iyileştirilmesi üzerine” bir sonraki Kararname imzaladı.[21 - Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.17] Bu Kararnameyle, ajansın çalışmasının özelliklerini ve modern zamanlarda kamu politikasının yürütülmesinde resmi enformasyon desteğinin önemini dikkate alarak Bakanlar Kurulu’na, istisnai bir durum olarak, ajansın çalışanlarının maaşlarının AZERTAC tarafından sağlanan düzeylerde belirlenmesi ve bu amaçla gerekli kaynakların tahsis edilmesi talimatı verildi. Belgeye göre, Ajansın yabancı ülkelerde muhabir bürolarının kurulması ve faaliyetlerinin finans edilmesi konularının 1996 yılının ikinci yarısında çözülmesi gerekiyordu. Şehir ve bölge yürütme kurumu başkanlarına AZERTAC’ın Bölge enformasyon merkezlerinin faaliyeti için gerekli koşulları yaratmaları talimatı verildi. Aynı yılın 31 Ekim tarihinde, Cumhuriyet hükümeti kararın uygulanmasını sağlamakla ilgili bir karar aldı.[22 - Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.19]
Bu dönemde bağımsız Azerbaycan’ın uluslararası ilişkileri, genişleyerek dünya çapında yayıldı. Azerbaycan’ın gerçeklerini dünyaya aktarmak için Ajansın faaliyetlerini, günümüz gereksinimleri düzeyinde karşılayacak şekilde geliştirmek gerekiyordu. Bunu dikkate alarak, Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev 17 Ocak 2000 tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kuruluna bağlı Devlet Telgraf Ajansı’nın (AZERTAC’ın) faaliyetlerini geliştirilmesi hakkında” bir kararname imzaladı.[23 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/277] Kararnameye göre AZERTAC, Cumhurbaşkanı’na bağlı Bakanlar Kurulu’ndan çıkarıldı. Cumhurbaşkanına bağlı bağımsız bir kurum, Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı olarak ismini değiştirildi, yabancı dillerde haber yayınlamak ve yaymak için yeni bir yazı işleri bürosu oluşturuldu ve ilgili diğer işler yapıldı.
Doğal olarak, zaman hareketsiz durmamıştı ve yeni zorluklara cevap verme zamanı gelmişti. 1 Mart 2000 tarihinde, AZERTAC’ın kuruluşunun 80. yıldönümü onuruna, Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ajansın çalışanlarına tebrik mesajı gönderdi: “Son yıllarda AZERTAC’ın faaliyetlerinde özel bir dönüşüm gerçekleştirildi, malzeme ve teknik tabanını güçlendirmek, faaliyetlerini geliştirmek ve daha hızlı, verimli düzenlenmesini sağlamak için önemli adımlar atıldı. Bunun yanı sıra, medya için bilimsel ve teknik ilerlemenin, özellikle dijital medya iletişim araçlarının sınırsız gelişiminin yarattığı tüm fırsatların günlük olarak güncellenmesi ve bilim dünyasında bu alandaki başarıların yaygın olarak kullanılmasını gerektirmekteydi. Bu nedenle AZERTAC çalışanları sadece ulusal gazeteciliğimizin asil vatansever geleneklerini haysiyetle devam etmekle kalmamalı, aynı zamanda küresel dünya enformasyon alanında değer kazanmak için daha çok çalışmalıdır.”[24 - Aliyev Haydar. Bağımsızlığımız sonsuzdur: 25. kitap. Bakü: Azerneşr, 2008, s.202-203]
15 Mart’ta Bakanlar Kurulu, 17 Ocak 2000 tarihli Cumhurbaşkanı Kararnamesi’ne ilişkin bir karar kabul edildi.[25 - Bak: http://www.e-qanun.az/alpidata/framework/data/0/f_879.htm] Karara göre, AZERTAC’ın malzeme ve teknik tabanının modern gereksinimler düzeyine getirmesi ve ayrıca yurtdışındaki muhabir bürolarının teknik ekipmanı olmak üzere ve çalışanlar için maaş zammı yapmak amacıyla finansal kaynaklar getirmesi sağlandı.
29 Haziran 2001’de Cumhurbaşkanının Kararnamesi ile Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı (AZERTAC) tüzüğü onaylandı.[26 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/3578] Ajansın tüzüğü şu şekilde açıklanmış: Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanına bağlı kılınan AZERTAC, ülkenin sosyo-politik, ekonomik, sosyal ve kültürel hayatı ile ilgili enformasyon toplar, kitle iletişim araçlarına (yabancı ülkelerin medyası dâhil), devlet ve hükümet kurumlarına, birimlere, kuruluşlara ve işletmelere, kamu derneklerine derhal ulaştıran devlet kurumudur.
AZERTAC, yönetmeliklerde tanımlanan görevlere uygun olarak aşağıdaki işlevleri yerine getirir:
…“10.1. Ülkenin iç ve dış politikasındaki en önemli olayları, sosyo-politik, bölgesel ve uluslararası olaylar hakkında haberler ve fotoğrafları, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu ve diğer devlet kurumlarının resmi haberlerini medyayla, kendi yöntemleri ve uluslararası internet aracılığıyla tüm insanlar ve kuruluşlar için ulaştırır;
10.2. Kendi yayınlarını (gazete, dergi), haber bültenlerini, basılı, bilgisayar, fotoğraf, görsel ve diğer ürünleri yayınlar ve bunları Azerbaycan Cumhuriyetinde ve yurt dışında abonelik, perakende satış, kişisel ve internet üzerinden dağıtır;
10.3. Azerbaycan Cumhuriyeti mevzuatı ile belirlenmiş düzenle, devletin politikasına ve mevcut fırsatlara uygun olarak yurt içinde ve yurt dışında kendi enformasyon hizmetlerini (muhabir bürolarını, haber merkezlerini) kurar, yeniden yapılandırır ve kaldırır;
10.4. Yabancı haber ajansları ve diğer medya kuruluşları, enformasyon değişimi ya da ticari şartlar temelinde bilgi sağlanması (edinilmesi) ile ilgili anlaşmalar yapar;
10.5. Belirlenen düzende enformasyon alanında ihracat-ithalat işlemleri yapar, temsilcilik faaliyetleri gösterir, ticari faaliyetler yürütür;
10.6. Mevzuata uygun olarak, çeşitli birimler, kuruluşlar ve şirketler Azerbaycan Cumhuriyeti’nde faaliyet gösteren yabancı şirketlerle ortak faaliyetler konusunda anlaşmalar yapmaktadır.”[27 - Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2001). Bakü: Azerbaycan, 2001, s. 104]
Ajansın hayatındaki bir başka yenilik de 2002’de yapıldı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın 28 Aralık 2002 tarihli Kararnamesi[28 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/1351] ile AZERTAC’ın 1 Ocak 2003 tarihinden itibaren sürekli faaliyete geçmesi ile ilgili ciddi yapısal reformlar gerçekleştirilmiştir; gece, hafta sonları ve tatil günleri nöbetleri, haberlerin hızlı hazırlanması ve yayılması için yaratıcı çalışanların uzmanlaşması amacıyla ana yayın işleri ofisi yanında çeşitli alanlarda editör grupları ve ilişkili bölümler oluşturuldu. Günün herhangi bir saatinde, ajansın personeli çalışıyor ve haberler medyaya ve küresel internete iletiliyor. Bilgi toplayan, hazırlayan ve daha hızlı yayan dünya deneyine uygun yapılar oluşturuldu. Şu anda AZERTAC’da 4 ana yayın işleri ofisi, 8 yayın editör grubu, 13 bölüm, 8 şube, Azerbaycan’ın 11 bölgesinde, 21 yabancı ülkede muhabir büroları bulunmaktadır.
2005 yılı AZERTAC’in tarihine önemli bir yıl olarak girdi, ajans 85. yıldönümü kutlandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Ajansın yıldönümü ile ilgili 28 Şubat’ta imzaladığı kararname ile AZERTAC’ın 13 çalışanına “Terakki” madalyası verildi[29 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7416]. Beş çalışanına “Emektar Kültür İşçisi” onursal adı verildi.[30 - Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7417]
Günümüzde dinamik bir sosyo-ekonomik yönde gelişen, demokratik bir sivil toplumun yapılışında güvenle ilerleyen, zengin doğal kaynaklarını dünyaya açan ve Avrupa’nın enerji güvenliğine katkıda bulunan bağımsız Azerbaycan yaşamının tüm alanlarında meydana gelen en önemli değişiklikler, bugün AZERTAC haberlerinin ana konusudur. Ülkenin tüm bu alanlardaki başarısı hakkındaki haberler AZERTAC aracılığıyla sadece ülke içinde değil, aynı zamanda dünya çapında da yayılmaktadır.
AZERTAC zengin enformasyona, fotoğrafları ve video arşivleri korunan en güncel sunucu cihazlarına ve tamamen güncellenmiş bir web sitesine (www.azertag.gov.az) sahiptir. Kesintisiz 24 saat içinde sitede 7 dilde Azerbaycan Türkçesi, İngilizce, Rusça, Almanca, Fransızca, Arapça ve Çince haberler yayınlanmaktadır. Bu liste ayda 30.000’den fazla haber, 80.000’e kadar fotoğraf, 800’den fazla video haberi ve 40’tan fazla infografik enformasyonu içerir. Dünyadaki birçok saygın haber ajansı, dürüst ve güvenilir bir bilgi kaynağı olarak bilinen AZERTAC’ın enformasyonlarını kullanır. AZERTAC, bölgede 7 dilde enformasyon ve 5 dilde görüntülü haber yayınlayan tek ajanstır.
Facebook, Twitter, YouTube ve Instagram gibi sosyal ağlarda AZERTAC’in Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Fransızca sayfaları bulunmaktadır. ABD sosyal medya analiz şirketi Social Bakers istatistiklerine göre, AZERTAC’ın Azerbaycan Türkçesi Facebook sayfası ülkenin en hızlı büyüyen profillerinin ve medya sayfalarının ilk beşinde yer almakta ve haber ajansları arasında ilk sırada bulunmaktadır. Social Bakers göstergelerine göre AZERTAC’ın Twitter sayfası ve YouTube kanalı her zaman Azerbaycan medya kategorisinde ilk beşte alır. Ajansın Rusça ve İngilizce videoları YouTube’da ayrıca kanalları ve Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Rusça enformasyonları ve video haberleri Twitter’de yayınlanıyor. Kullanıcılar ayrıca AZERTAC’ın Rusça, İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça ve Çince enformasyonlarına, fotoğraf ve video haberlerine, Google, Bing, Yandex, Mail.ru, Yahoo arama motorları aracılığıyla erişebilirler.
Azerbaycan devleti, AZERTAC’ın hızla değişen dünya haber alanındaki konumunu güçlendirmek için düzenli olarak adımlar atıyor. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in 22 Nisan 2010 tarihli “Azerbaycan Devlet Telgraf Ajansı’nın (AZERTAC) faaliyetlerinin geliştirilmesi hakkında” Kararnamesi bunun açık bir teyiddir.
Kararnamede denir ki, Azerbaycan’la ilgili haberlerin hızlı ve esnek yayılmasında, ayrıca dünyada yaşanan olaylar konusunda ülke kamuoyunun tam olarak bilgilendirilmesinde AZERTAC’in özel önemi dikkate alınarak, ajansın yabancı ülkelerdeki muhabir bürolarının sayısı artırılsın, multimedya ve video haber hizmetleri oluşturulsun, Almanca, Fransızca ve Arapça haberler yayınlanması düzenlensin.[31 - Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2010 günü). Bakü: Azerbaycan, 2010, s. 122] Kararnameye göre belirlenen görevlerin yerine getirilmesi ile ilgili geniş kapsamlı kurumsal önlemler alınmış ve bu çalışma hala sürdürülmektedir.
Ajansın malzeme ve teknik tabanını geliştirme ve yaratıcı ekibin çalışmalarını teşvik etme konusuna her zaman önem verilmektedir. 2010 yılında, AZERTAC’ın 90. yıldönümünde, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in kararnamesi ile ajansın bir çalışanı üçüncü düzey “Vatana hizmete göre” madalyasıyla, 8 kişi onursal adlarla, 9 gazeteci “İlerleme” madalyası ile ödüllendirilmiş, bir çalışanına ise Azerbaycan Cumhurbaşkanının bireysel bursu belirlenmişti.
AZERTAC’ta kaliteli bir personel kadrosu oluşturuldu. Gençlerin sayısı yıldan yıla artmaktadır. Kalifiye genç elemanlar üst düzey görevlere yükseltilir ve gereğince deneyim kazanmak için düzenli olarak hükümet etkinliklerine ve uluslararası etkinliklere gönderilmektedir. Kreatif personelin belirli alanlarda uzmanlaşmasına da özen gösteriliyor. AZERTAC’ta toplumsal-siyasi haberler, ekonomi, bankacılık-finans ve bölge haberleri, petrol, enerji, ulaşım, iletişim, inşaat haberleri, bilim, eğitim, kültür haberleri, sağlık, çevre, spor ve turizm haberleri, askeri iş ve hukuk haberleri ana yayın işleri ofisleri oluşturuldu. Hazırlanan haberlerin kalitesini artırmak ve hızlılığını sağlamak için önlemler alındı. Sonuç olarak, ajansın faaliyetleri daha da yoğunlaşmış ve ana yayın işleri ofislerinin bağımsız çalışması için gerekli koşullar sağlanmıştır.
1 Mart 2015 tarihinde, 95 yaşını kutlayan AZERTAC’ın, bu yıldönümü küreselleşen dünyada değer düzenlerinin güncellendiği, yaşamın tüm alanlarında temel dönüşümlerin gerçekleştiği, klişelerin değiştiği, yeni bilgi teknolojilerinin hızla geliştiği, sosyal medya patlaması yaşandığı bir döneme denk geldi. Ajansın altı çalışanına yıl dönümü dolayısıyla Azerbaycan Cumhurbaşkanının 26 Şubat 2015 tarihli kararnameleri ile “Emektar Gazeteci”, “Emektar Kültür İşçisi” ve “Emektar Teknisyen” onursal adları verilmiş, yedi çalışanı ise “İlerleme” madalyası ile ödüllendirilmiştir. Bir başka Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile, Ajans ismindeki “telgraf” kelimesinin yerini “enformasyon” kelimesi aldı ve Azerbaycan Devlet Enformasyon Ajansı olarak yeniden isimlendirildi.
Azerbaycan’ın önemli bir jeopolitik alanda yer alması AZERTAC’ın Doğu’da, aynı zamanda Batı’da önde gelen medya kuruluşlarında temsil edilmesini sağlamıştır. AZERTAC 2004 yılından Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği’nin (OANA), 2008 yılından Avrupa Haber Ajansları Birliği’nin (EANA), 2010 yılından Uluslararası İslami Haberler Ajansı’nın (İİNA) üyesidir. Aynı zamanda, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerin Ulusal Haber Ajansları Birliği (ANIA), Türkçe Konuşan Haber Ajansları Birliği (TKA), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ülkelerin Ulusal Haber Ajansları Birliği’nin (BSANNA) kurucularından biridir.
Uluslararası ve bölgesel medya kuruluşlarındaki aktif temsilcilinden dolayı AZERTAC, Azerbaycan’ın gerçekleri ile ilgili haberleri geniş bir coğrafi alanda yaymanın yanı sıra Doğu ve Batı haber ajansları arasında bir diyalog ve işbirliği platformu niteliği taşımaktadır. Bu platformun temeli Eylül 2008’de Bakü’de düzenlenen Asya-Pasifik Ülkeleri Haber Ajansları Birliği (OANA) 30’uncu Yönetim Kurulu Toplantısında atıldı. “‘Küreselleşen dünyada herkes için haber” konulu bu toplantı, modern tarihimizde ilk kez dünyada enformasyon politikalarını belirleyen Asya ve Avrupa’dan birçok önemli medya patronlarını bir araya getirmişti.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in OANA Yönetim Kurulunun 30. toplantısı katılımcılarına hitaben yazdığı mektubunda şöyle ifade eder: “Enformasyon ajanslarını birleştiren büyük bölgesel kuruluşlar ve önemli haber ajansları liderlerinin katılımıyla Bakü’de böyle bir etkinlik düzenlemek, uluslararası topluma kapsamlı bütünleşmeyi seçme ve dünya bilgi alanına giren bağımsız bir ülkenin toplumsal yaşamında önemli bir olaydır.
Modern Azerbaycan’ın hızlı sosyoekonomik gelişimi, reformların niteliksel olarak yeni bir aşamaya getirilmesi ve sivil toplum kuruluşunun derinleştirilmesi, ülkedeki haberlere olan sosyal gerekliği daha da artırmaktadır. Devletin enformasyon politikası Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına yansımış fikir, söz, konuşma ve bilgialma özgürlüğünün, vatandaşların habere erişim hakkının sağlanmasını, ayrıca toplumun, kamunun tarafsız bilgilendirilmesi işlevini etkin bir şekilde yerine getirmesi için medyaya gerekli koşulların oluşturulmasını amaçlamaktadır.
Azerbaycan’da bağımsızlık yıllarında sansürün kaldırılması, fikir, söz ve bilgi alma özgürlüğünün geliştirilmesi için kanunların uluslararası düzeylere uyarlanması, basının ekonomik bağımsızlığının güçlendirilmesi doğrultusu konusundaki gerçekleştirilmiş pek çok çalışma, işte bu amaca hizmet ediyor.
Küreselleşme ve entegrasyon süreçlerinin geniş kapsadığı günümüzde insanlığı tehdit eden terörizm olayları, bölücülük, aşırıcılık gibi durumlar yaşanmaktadır. Yirmi yılı aşkın bir süredir, topraklarının yüzde 20’si işgal edilmiş, terör eylemlerine, etnik temizlenmeye ve soykırımına uğramış Azerbaycan aynı zamanda Ermenistan ve Ermeni diasporunun kültürel-ideolojik tahrikçiliğine, ikiyüzlü enformasyon savaşı ile karşı karşıya kaldı.
Günümüzde tüm dünyada insanlar için tarafsız, dürüst haberlere erişimin açık olması sonuçta aynı zamanda yeryüzünde barışın, güvenliğin güçlenmesine, ülkeler ve halklar arasında işbirliğinin, medeniyetler arası diyalogun genişlemesine hizmet ediyor. Yaşadığımız dönemin çok önemli ve güncel bir konulu toplantısının yapıcı tartışmalar, yararlı görüş alışverişinde geçeceğine, insanlık değerlerinin tanıtımına katkı sağlayacağına inanıyorum.”[32 - Küreselleşen dünyada herkes için haber. Bakü: Doğu-Batı, 2009, s.10-11]
Doğu-Batı medya diyalogu geleneğini Dünya Haber Ajansları Kongresi Konseyi 2 Mart 2015 ve 23 Mayıs 2016 tarihlerinde Bakü’de yapılan toplantıları ile daha da zenginleştiren AZERTAC bu çalışmayı Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği’ne (OANA), ayrıca Dünya Haber Ajansları Kongresi’ne 2016-2019 yıllarında başkanlık döneminde yeni düzeye kaldırmaya çalıştı.
Başka bir diyalog platformu geleneksel Bakü Uluslararası İnsani Forumlardır. Ajans bu ender fırsattan en iyi şekilde yararlanmak için her türlü çabayı gösteriyor. Bu forumlar dünyaca ünlü siyaset adamlarını, akademisyenleri, eski devlet başkanlarını ve önemli medya yöneticilerini bir araya getiriyor. AZERTAC, Bakü forumları içinde medyanın güncel konuları üzerine toplantılar düzenliyor. Çeşitli kıtalarda bulunan önde gelen basın uzmanları toplantılarda medyanın modern gelişme eğilimleri ve markalar hakkında fikir alışverişinde bulunur, sorunların çözümü yollarını belirler. Yollar ise hiçbir zaman pürüzsüz olmaz. “Karmaşık ve onurlu bir yol” deyince, sanatsal bir söylem olarak ele alınmamalıdır. Ajansın sadece adının 7 kez değiştirilmesi -1920 yılında AZERTAC, yine aynı yıl AzKafROSTA, 1921 yılında AzerTA, 1922 yılında ZaqTA, 1936 yılında yeniden AzerTA, 1972 yılında Azerinform ve son olarak 1992 yılında yeniden AZERTAC isimlendirilmesinin geçilmiş tarihi yolun karmaşık ve onurlu olduğunu doğrulayan gerçeklerden biridir. Yolun tüm aşamalarında, AZERTAC için vazgeçilmez bir kriter olmuştur ve bu şimdi de öyledir: Haberin geniş bir sosyal önemi doğruluğu, kesinliği ve operatifliğidir.
Bazen oyun kurallarının ihlali, bazen tarafsız olmaktan uzak, şov, gösteri ve PİAR nitelikteki bilgilerin haber alanını doldurduğu bir dönemde, internet çağının oluşturduğu devrimci değişiklikler dalgalanmalarına ayak uydurmak ve bu kriterleri korumak zor olsa da, AZERTAC bu çalışmanın üstesinden gelmeye çalışır: omuzlarında zamanın yükünü taşıyabilen, modern haber teknolojilerini bilen genç çalışanları, enformasyon yaymanın sorumluluğunu idrak eden ve bu çalışmanın ustası olan profesyonelleri ile.
Assa-Irada
Assa-Irada Uluslararası Bağımsız Haber Ajansı
Uluslararası Bağımsız Haber Ajansı, Assa-Irada Azerbaycan özel medya kuruluşlarının kırlangıcı kabul edilebilir. 1990’ların sonunda kurulan bu ajans o dönemde web siteleri olmadığına göre, ülkede yaşanan süreçler, Dağlık Karabağ sorunu dâhil olmak üzere ilgili haberleri hem yerel, hem de uluslararası tüketicilere telefon ve posta yoluyla gönderiyordu. Ajans Mart 1991’den bu yana, önde gelen dünya medyasına, abone gazetelerine ve dergilere teleksle ve ardından e-posta yoluyla hem İngilizce, hem de Rusça haber bültenleri vermeye başladı. O dönemde, bağımsız bir ajans olarak yurtdışındaki ilk muhabirlik bürolarını işte Assa-Irada açtı. Ajansın ABD’de ve Türkiye’de muhabir büroları çalışmaya başladı.
Haber ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi 1995 yılında Azerbaycan’da ilk web sitesinin kurulmasına yol açtı. Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi Bilişim Teknolojileri Enstitüsü’nde oluşturulan www.ab.az[33 - Bak: https://az.wikipedia.org/wiki/Science.gov.az] sitesi, Azerbaycan’da haber, iletişim ağının geliştirilmesinde yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Haber ajansları, aynı zamanda Assa-Irada olmak üzere kendi web sitelerini oluşturarak haberleri online olarak yaymaya başladı. Böylece, ajansın haberleri okurlar için daha işlevsel, hızlı ve erişilebilir hale geldi.
“Olaylar” Haber Ajansı
Azerbaycan’ın bağımsızlığını yeniden kazanmasının ardından oluşan ilk iletişim ajanslarından biri de “Olaylar”dır. Bu ajans 24 Nisan 1994’te çalışmaya başladı.
Ajansın Azerbaycan Türkçesi ve Rusça www.olaylar.az[34 - Bak: www.olaylar.az / “Hakkımızda” bölümü] haber sitesi faaliyet göstermektedir. Olaylar Haber Ajansı ve Olaylar gazetesinden alınan haberlerin yanı sıra, sitede siyaset, sosyal, kültür, şou-biznes, spor, cinayet, Güney Azerbaycan, din ve diğer konularda analitik makaleler ve uzman görüşleri yer alır.
Ajansın elektronik kaynağı “Haberler”, “Fotoğraf”, “Arşiv” ve “Radyo” bölümlerinden oluşmaktadır.
“Trend” Haber Ajansı
Azerbaycan’ın bağımsız haber ajanslarından biri olan “Trend” 1995 yılında faaliyete başlamış ve bölgenin önde gelen haber üreticilerinden biri olarak kabul edilmiştir.
Haber işlemine ve yayılmasına yeni yaklaşımları ile seçilen “Trend” uzman konseyi ili birlikte çalışıyor. Konsey bölge ve Batı ülkelerinden yaklaşık 40 tanınmış bağımsız uzmandan oluşmaktadır.
“Trend” Asya-Pasifik Haber Ajansları Birliği’nde (OANA) AZERTAC’dan sonra Azerbaycan’ı temsil eden ikinci haber ajansıdır. 2010 yılından OANA-nın üyesi olan bu ajans haber üretimi başarılarından dolayı 2006-2007 yıllarında “medya alanında en iyi şirket” seçilip, “Brand Award Azerbaijan-2008” ulusal ödülüne layık bilinip, Avrasya Televizyon ve Radyo Akademisi tarafından 2008 yılında “Avrasya’da daha dinamik gelişen bir kaynak” olarak kabul edilmiş. Trend Çin, Moğolistan, Afganistan, Kore Cumhuriyeti, Türkiye, İran, Gürcistan, Rusya, Ukrayna, Belarus, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan, Suriye, Fas, Almanya, Bulgaristan ve Romanya’dan haber ajanslarıyla bilgi alışverişinde bulunuyor.
Birçok ülkede muhabir büroları olan “Trend” haberlerini Azerbaycan Türkçesi, İngilizce, Rusça, Arapça ve Farsça www.az.trend.az[35 - www.az.trend.az / “Ajans hakkında” bölümü] sitesi aracılığıyla yayıyor. Ajans haberlere ek olarak, politik ve ekonomik konular, multimedya bilgileri, analitik raporlar ve tematik makalelerin yanı sıra uzman haberleri sunuyor.
Trend’in haber ve analitik ürünlerinin aboneleri arasında çeşitli ülkelerin devlet ve hükûmet kurumları, dünyanın en büyük ticari ve finansal şirketleri, önde gelen medya ve düşünce kuruluşları, büyükelçilikler, bankalar ve sigorta şirketleri bulunmaktadır.
Ajansın ürününe abonelik ücretlidir.
Turan Haber Ajansı
Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin (SSCB) çöküşünün döneminde tek kutuplu bir dünyanın ortaya çıkması, ideolojik zorbaların zayıfladığı dönemde Azerbaycan’da faaliyete başlayan ilk bağımsız haber ajansı TURAN oldu. Mayıs 1990’da bir grup gazeteci tarafından oluşturulan bu ajans, ilk olarak haberleri bülten şeklinde, teleks ve telefon aracılığıyla yaymıştır. 1991 yılında Azerbaycan’da ilk kez elektronik posta hizmeti kullanıldıktan, 1995 yılında ise internet erişimi kullanıldıktan[36 - Bak: Gündüz O.M. Azerbaycan internet kaynakları. Bakü, 2004, s.77] sonra TURAN, bu bağlantılar üzerinden dünyaya haber yaymaya başladı.
Ajans, dünyada ve Azerbaycan’da yaşanan yenilikler ve gelişmelerle ilgili haberler, analitik makaleler ve yorumlar hazırlayıp kendi bağlantıları aracılığıyla yayınlar. TURAN haber ürünlerini politika, ekonomi, enerji, finans, iletişim, pazar, mevzuat, din, kültür, spor, fotoğraflar, bilim ve arşiv haberleri şeklinde ajansın www.turan.az [37 - www.turan.az / “Bizim hakkımızda” bölümü] web sitesi üzerinde sunmaktadır.
Haberler Azerbaycan Türkçesinde, İngilizce ve Rusça hazırlanmaktadır. Ajans, haberleri gerçek zamanlı online olarak ve süreli yayınlar şeklinde yayar. Kullanıcılar ajansın bazı haber ürünlerini abonelikle alırlar.
Azadinform Haber Ajansı
1 Ocak 1999 tarihinden itibaren çalışmaya başlayan Azadinform ajansı 1999-2004 yıllarında haberlerini Azerbaycan, Rusça ve İngilizce olarak yayınlamıştır. Rusça dört yıllık bir aradan sonra 2009 yılında yeniden yayınlanmıştır.
Ajans haberleri e-posta aracılığıyla medyaya, hükümet ve sivil toplum kuruluşlarına, yabancı ülkelerin Azerbaycan’daki diplomatik temsilcilerine, Azerbaycan’ın yurt dışındaki büyükelçiliklerine, uluslararası kuruluşların Bakü ofislerine gönderiyor. Aboneleri arasında kamu ve sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra, çeşitli alanlarda faaliyet gösteren yerli ve yabancı özel şirketler bulunmaktadır.
Haberlerini medyaya ücretsiz olarak gönderen Azadinform’un ülkenin farklı bölgelerinde muhabir büroları çalışır.
Ajansın www.azadinform.az web sitesi Azerbaycan Türkçesi ve Rusça online olarak haberler yayınlıyor. Site, “Ana Sayfa”, “Haberler”, “Röportaj”, “Araştırma”, “Analytics”, “Proje”, “Video”, “Fotoğraf Albümü” bölümlerinden oluşmaktadır. “Haberler” bölümündeki enformasyon konulara göre “Ana haberler”, “Politika”, “Resmi”, “Sosyal”, “Gündem”, “Ekonomi”, “Kültür”, “İnsani”, “Medya”, “Bölge”, “İlginç”, “Olay”, “Cinayet”, “Uluslararası”, “Spor” ve “Kadın” alt bölümlerinde yer alır. Bu kullanıcının ilgilendiği haberleri daha kolay ve hızlı bir şekilde bulmasını sağlar.
İnterfax-Azerbaycan Haber Ajansı
“İnterfaks-Azerbaycan” Haber Ajansı Rusya’nın “İnterfaks” Uluslararası Bilişim Grubu’nun (Interfax Information Services Group) ve SOCAR-ın[38 - Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi.] yapı kuruluşu ile Ekim 2002’de Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in ve Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin’in kişisel girişimiyle kuruldu.
Ajans Azerbaycan’da yaşanan süreçleri net, doğru, tarafsız şekilde dünya kamuoyuna duyurmak, bilgilendirmek, ülkeyle ilgili eksiksiz ve net resim ortaya koymak amacıyla oluşturuldu. Haberler ajansın www.ifx.ru ve www.interfax. az [39 - www.interfax.az / “Hakkımızda” bölümü.] web siteleri aracılığıyla online şekilde “Azerbaycan haberleri” ve “Novosti Azerbaidjana” adlı özel haber akışlarında, “Politika”, “Ekonomi”, “Toplum”, “Ülkenin bölgeleri”, “Dış haberler”, “Özel”, “Basın açıklaması” ve “Bakış açısı” bölümlerinde yer almaktadır. Bu haberler Azerbaycan’ın sosyo-politik, finansal, ekonomik ve kültürel yaşamının yanı sıra, dünyanın önemli ve ilginç olaylarını yansıtmaktadır.
Genel ofisi Bakü’de olan ajansın Nahçıvan, Gence, Lenkeran ve Gabala’da muhabir büroları bulunmaktadır.
“İnterfaks-Azerbaycan”da bir basın merkezi de vardır. Merkez basın toplantıları, brifingler ve sunumlar için hizmetler önermektedir. Her yıl burada yaklaşık 100 basın toplantısı ve brifing düzenlenmektedir.
“Azeri-Press” Ajansı (APA)
“Azeri-Press” Ajansı (APA) limited şirketi, 8 Ocak 2004 tarihinde Azerbaycan Adalet Bakanlığı’na kayıta alındı ve aynı yılın 16 Kasımında faaliyete geçti. Ajans Azerbaycan Türkçesi, İngilizce, Rusça, Arapça ve Fransızca haber hizmeti sunuyor. Haber servisi özel bültenler ve online çevrimiçi düzeni ile gerçekleştirilir. Haber bültenlerinde Azerbaycan’ın siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel ve spor yaşamı hakkında haberlerin yanı sıra, bölge ve dünyadaki olaylarla ilgili operatif haberler sunulmaktadır.
Ajans haftanın her günü beş dilde genel, ekonomik haber bültenleri, fotoğraf ve görüntülü yayınları ve ayda iki kez ekonomik ve siyasi analiz bültenlerini hazırlamaktadır. Operatif ve doğru, tarafsız bir haber politikası izleyen APA, Türkiye, Orta Doğu, Rusya, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Orta Asya cumhuriyetleri, Baltık ülkeleri, Avrupa ülkeleri ve ABD’nin önde gelen medya kurumları, televizyon kanalları, elektronik yayın ve basın kuruluşları ile işbirliği ve haber alışverişi yapmaktadır.
Ajansın haber ürünlerinin ana kullanıcıları devlet kurumları, bakanlıklar, finansal kurumlar, Azerbaycan’daki büyükelçilikler, uluslararası kuruluşların temsilcileri, yerli ve yabancı şirketler, iş yapılarıdır. Abonelerin büyük çoğu Azerbaycan medyası, sivil toplum ve diaspora kuruluşlarıdır.
APA’nın Azerbaycan’ın bölgelerinin yanı sıra Türkiye, Rusya, Gürcistan, Orta Asya, Fransa ve ABD’de büroları bulunmaktadır.
Ajansın web sitesi www.apa.az’da[40 - Bak: http://az.apa.az/] “Politika”, “Analiz”, “Haberler”, “Ekonomi”, “Dünya”, “Kültür”, “Spor”, “Askeri”, “Fotoğraf”, “Görüntülü haber” bölümleri ve alt bölümleri yer alıyor.
Azerbaycan’da internet geliştikçe bazı haber ajansları da online televizyon kurmaktadır. APA bu ajanslardan biridir. Ajansın video haber kaynağı http://apa.tv/ [41 - Bak: http://apa.tv/]sosyo-politik, eğitimsel, sosyal, dini, bilimsel ve ekonomik konularda izleyicilerine programlar sunmaktadır.
Ses Haber Ajansı – SİA
Ses Medya Grubu’na üye olan Ses Haber Ajansı (SİA) 23 Temmuz 2008 tarihinde tescil edilmiş ve faaliyete başlamıştır. Ajans Azerbaycan Türkçesi, İngilizce ve Rusça online haber hizmeti sunuyor. “SİA” Azerbaycan’ın tüm bölgelerinde, Türkiye, Rusya, Ukrayna, Gürcistan’da ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde bürolarını açmıştır.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/aslan-aslanov/haber-olusturma-standartlar-ve-yeni-yaklasimlar-69500173/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Sevcan B. Anadolu Ajansı, 1920-1922, Ankara: KORZA yayıncılık, 2010, 47 s.
2
Haydar Aliyev ve basın: 4 cilt halinde, III cilt, Bakü: “Nurlar” Yayın ve Baskı Merkezi, 2003, 239 s.
3
ARDA: f.51, liste. 1, dep. uni. 33, yap. 104
4
ARDA: f.895, liste.1, dep. uni. 292, yap. 9-10
5
ARDA: f.24, liste.1, dep. uni. 412, yap.19
6
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti. Parlamento. 1918-1920 (Stenografik Raporlar). 2 ciltte, II cilt, Bakü: Azerbaycan, 1998, s.150
7
ARDA: f.51, liste.2, dep. uni. 12, yap.18
8
AzKafROSTA Rus Telgraf Ajansı’ROSTA’nın Kafkasya Bölgesel Bölümü’nün önde gelen bölümlerden biri olmaktadır
9
ARDA: f.57, lis.1, dep. uni. 175, y.1
10
Kyazimzade A. OT AzKavROSTA do Azerinform. Gaz. “Bakinskiy raboçiy”, Baku, 1990, 8 maya
11
ARDA: f.411, lis.1, dep. uni. 82, s. 15-16
12
Aynı kaynakta dep. uni. 74, s.13-14
13
ARDA: f.411, siy.1, sax. vah. 74, s.12
14
AzTAG, Baku: Kommunist, 1971 yılı, s.3
15
Kafkasya Telgraf Ajansı.
16
ARDA: f.379, lis.3, dep. uni. 1738, s.56
17
Postanovleniye Kabineta Ministrov Azerbaidjanskoy Respubliki “O Qosudarstvennom informatsionnom agentsve Azerbaidjanskoy Respubliki”, №195, 28 iyunya 1991 god.
18
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/8004
19
Bax: http://www.e-qanun.az/framework/9218
20
Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.10
21
Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.17
22
Bak: Aslanov A. Haydar Aliyev ve AZERTAC. Bakü, 2005, s.19
23
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/277
24
Aliyev Haydar. Bağımsızlığımız sonsuzdur: 25. kitap. Bakü: Azerneşr, 2008, s.202-203
25
Bak: http://www.e-qanun.az/alpidata/framework/data/0/f_879.htm
26
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/3578
27
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2001). Bakü: Azerbaycan, 2001, s. 104
28
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/1351
29
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7416
30
Bak: http://www.e-qanun.az/framework/7417
31
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının karar ve kararnameleri (Nisan-Haziran 2010 günü). Bakü: Azerbaycan, 2010, s. 122
32
Küreselleşen dünyada herkes için haber. Bakü: Doğu-Batı, 2009, s.10-11
33
Bak: https://az.wikipedia.org/wiki/Science.gov.az
34
Bak: www.olaylar.az / “Hakkımızda” bölümü
35
www.az.trend.az / “Ajans hakkında” bölümü
36
Bak: Gündüz O.M. Azerbaycan internet kaynakları. Bakü, 2004, s.77
37
www.turan.az / “Bizim hakkımızda” bölümü
38
Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi.
39
www.interfax.az / “Hakkımızda” bölümü.
40
Bak: http://az.apa.az/
41
Bak: http://apa.tv/
Aslan Aslanov
Тип: электронная книга
Жанр: Историческая литература
Язык: на турецком языке
Издательство: Elips Kitap
Дата публикации: 25.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Haber Oluşturma: Standartlar ve Yeni Yaklaşımlar, электронная книга автора Aslan Aslanov на турецком языке, в жанре историческая литература