Robinson Crusoe
Robinson Crusoe
Daniel Defoe
Ailesinden deniz üstünde maceralara atılmak için ayrılan Robinson Crusoe, başına gelecek talihsizliklerden habersiz seyahat tutkusunu gerçekleştirmek üzere yelkenleri rüzgâr yönüne çevirir. Yaptığı bu deniz seferlerinden birinde bir gemi kazası sonucu kıyıya vuran enkazdan sağ çıkan tek kişi olmasının yanı sıra bilmediği ıssız bir adada mahsur kalır. Vahşi adada duyduğu yalnızlık ve hayatta kalma mücadelesi ile insan aklının sınırsızlığını başarıyla kullanan Robinson, barınağını, ekmeğini adanın imkânları dâhilinde kendi başına üretir. Temel ihtiyaçlarını giderebilecek duruma geldiğinde başlarda çok inançlı olmasa da korkularıyla yüzleşip Yüce Tanrı’sına ulaşır ve yaşadıklarını bir ceza değil de mükâfat olarak değerlendirir. Adaya Cuma adını verdiği bir kişinin gelmesiyle Robinson, onca yıllık yalnızlığını giderir. Cuma’ya dilini, yaşamını ve Tanrı’sını öğretir. Yıllar içerisinde adanın sessizliği vahşilerin ve denizcilerin buraya uğramasıyla bozulmaya başlar. Adanın ilk sakini olan Robinson, artan nüfusa dirlik ve düzen sağlamakla birlikte adadaki mahkûmiyetinden kurtulma yollarını aramaya çalışır. İşte tam bitti derken Robinson Crusoe’nun yeni macerası burada başlar. “İnsan hayatı Yaratıcı’nın denetlediği ne tuhaf bir çalışmadır!”
Daniel Defoe
Robinson Crusoe
Daniel Defoe, 1659 yılında Londra’da, bir kasabın oğlu olarak dünyaya geldi. Babası, resmî mezhepten ayrılmış bir topluluktandı; bunlara “Muhalifler” deniyordu. Daniel, öğrenimini Newington Greendeki Muhalifler Akademisinde yaptı. Yazı hayatı na, yirmi iki yaşında, rahipleri eleştiren bir broşür yayımlayarak başladı. 1685’te Monmouth Dükü’nün hazırladığı ayaklanma hareketine katıldı fakat büyük bir şans eseri, cezalandırılmaktan kurtuldu. Aynı yıl ticaret hayatına atıldı. Fransa, İspanya gibi ülkeleri dolaştı. 1692’de atıldığı ticaret işinde başarılı olamayarak iflas etti. Tekrar yazı hayatına döndü. 1702’de çıkan The Shortest Way To Dissenters (Muhalifliğe Giden En Kısa Yol) adlı broşüründe, konu olarak Muhaliflere yapılan haksızlıkları işlediğinden tevkif edildi. Başı cendereye geçirilerek üç gün müddetle halka teşhir edildikten sonra hapsedildi. Hapiste Hymn To The Pillory (Cendereye İlahi) adlı manzumesini yazdı. Defoe, 1731’de hayata veda etti.
Daniel Defoe, edebiyat alanında en büyük ününü 1719’da ya yımlanan Robinson Crusoe adlı eseriyle sağladı. Bu ölümsüz ro manda Defoe, medenî bir adamın elinde hiç bir araç olmaksızın, doğa ile karşı karşıya kalıp onunla mücadelesini anlatmıştır. Robinson Crusoe adında bir İngiliz denizcisinin başından geçenlere dayanan bu kitap, Dünya Klasikleri arasına girmiştir.
Meral Harzem, 1975’te Balıkesir’de doğdu. 1982-1995 yılları arasında Almanya’da yaşadı ve eğitimine burada devam etti. Geilenkirchen, Höhere Handelsschule (Ticaret Yüksekokulu), İktisat bölümünden mezun oldu. Çeşitli firmaların ithalat ve ihracat departmanlarında çalıştı. 2010 yılından bu yana kitap çevirileri yapıyor.
Türkçeye kazandırdığı eserlerden bazıları, Amok Koşucusu, Mecburiyet, Yakıcı Sır (S. Zweig), Babaya Mektup (F. Kafka), Ay’a Yolculuk (J. Verne), Yahudi Devleti (T. Herzl), Ah Virginia (M. Kumpfmüller), Çıkmaz (C. Hau).
I.BÖLÜM
HAYATA BAŞLAMAK
1632 yılında, York şehrinde iyi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldim, ailem oralı değildi, babam Hull’a yerleşen ve aslen Bremenli olan ilk yabancılardan biriydi. Alım satım işleri sayesinde çok iyi kazanç sağlamış ve sonrasında ticareti bırakarak York’ta yaşamaya başlamıştı. O zamandan itibaren ilişkilerini daha da geliştirerek ülkenin ileri gelen ailelerinden biri olan Robinson ailesinin kızıyla evlenmişti, böylece ben de Robinson Kreutznaer ismini almıştım; ancak İngiltere’de herkes kelimelerin olağan söylenişini değiştirme alışkanlığına sahip olduğundan, çevremizdeki dostlarımız bizi Crusoe olarak anmaya başlamış ve böylece hepimiz Crusoe ismini benimsemiştik.
Eskiden ünlü Albay Lockhart tarafından komuta edilen Flanders’te, İngiliz ordusunda yarbay ve albay olarak görev yapan ve Dunkirk yakınlarındaki İspanyollara karşı yapılan savaşta şehit düşen iki erkek kardeşim vardı. İkinci kardeşim hakkında hiçbir zaman çok fazla bilgim olmadı, ailem benim başıma gelen hadiselerden ne kadar haberdarsa onun hakkında ben de ancak okadar bilgi sahibiydim.
Ailenin üçüncü oğlu olan ben, ticaretle ilgili hiçbir işe ilgim ve isteğim olmadığından, aklı bir karış havada, avare düşüncelere sahip bir genç olarak yetiştim. Çok yaşlı olan babam, elinden geldiğince beni bulunduğumuz bölgedeki okulların verebildiği seviyede evde eğitim vererek yetiştirmiş, gelecekte bir hukukçu olmamı planlayarak bu konuda desteğini benden hiç esirgememişti. Ancak o dönemlerde benim aklım fikrim sadece denizlerde dolaşmaktaydı; bu yaşam tarzını o kadar çok istiyordum ki, sonunda babamın tüm emirlerine, annemin ve diğer arkadaşlarımın tüm entrika ve nasihatlerine karşı çıkmak pahasına özlem duyduğum ve ileride kaderimin başıma açacağı sıkıntılardan tamamen bihaber hâlde hayatımı sonsuz denizlerin maviliklerine adadım.
Kalender ve bilge bir adam olan babam, benim bu konuda kararlılığımı görünce bana ciddi olduğu kadar önemli uyarılarda da bulundu. Bir sabah beni, çok uzun süredir çektiği damla hastalığından dolayı odasına çağırdı ve bana bu konuda çok samimi nasihatler verdi. Bana ticaret hayatına atılacak olursam çok rahatça varlıklı bir insan olabileceğimi, böylece rahat ve mutlu bir hayat sürebileceğimi söyledi. Baba evini, memleketimi terk edip avare bir şekilde denizlerde dolaşarak kendime nasıl bir gelecek hazırlamayı düşündüğümü sordu. Böyle bir hayatı seçen kişilerin ya çok umutsuz ya da çok zengin kişilere mahsus bir yaşam tarzına sahip olduklarını, zenginlerin kendilerine macera aramak, çeşitli işler yaparak servetlerine servet katmak, ün kazanmak için yabancı ülkelere seyahat eden kişiler olduklarını benim durumumun ise iki olasılığın ortasında olduğunu; orta hâlli bir yaşam tarzımız olduğundan rahatça mutlu olabileceğimizi, yaşanılacak tüm sıkıntılara göğüs gerebilecek durumda olduğumu, konumumuz sayesinde yüksek tabakanın kibrinden ve açgözlülüğünden de uzak durabileceğimizi ve kimse tarafından kıskanılacak bir yaşam şeklimizin olmadığını anlattı.
Bana bu memlekette orta hâlli yaşam süren bir kişinin imrenilecek durumda olduğunu, kralların bile sık sık devletin büyük işleriyle ilgilenmek zorunda kaldığından dolayı çoğunlukla yakındıklarını, aslında her zaman aşağı tabaka ve üst tabaka arasında bir yaşam sürmeyi özlediklerini; böyle bir yaşam sürmenin ne kadar mutluluk verici bir durum olduğunu anlayabilecek yaşa geldiğimi, bilge adamların yoksulluktan da, zenginlikten de korunmak için Tanrı’ya yakardıklarını, orta hâlli bir yaşamın onların mutluluk ölçütü olduğunu ifade etti.
Bana bu durumu bizzat kendim gözlemlemem için öneride bulundu ve onun bahsettikleri doğrultusunda yapmış olduğum gözlemlerime göre hayatın felaketlerinin daima insanlığın aşağı ve üst tabakaları arasında gerçekleştiğini, ancak orta tabakanın böylesi mağduriyetlere çok fazla maruz kalmadığını fark ettim. Hayır, gerçekten de orta tabakadaki insanlar kesinlikle ne aşağı tabakanın, toplumun onların üzerine uyguladığı ezici baskıdan yorgun düşmüş, yeterli kazancı olmadığından dolayı yaşamış olduğu sefil hayatın sıkıntılarını çekmek zorunda kalıyorlardı ne de bedensel ya da zihinsel olarak fazlasıyla kısır bir hayat sürmelerine rağmen, aşırı lüks ve savurganlıkla zorunlu olarak üst tabakada sürekli kendilerini göstermek için sıkıcı bir mücadelenin içine girmek zorunda kalıyorlardı. Orta tabakada yaşam süren insanların hepsi her tür erdem ve sevinci bir arada sağlayabilecek niteliği taşıyordu. Tüm huzur, bolluk, ılımlılık, sükûnet, sağlık, toplum bağları, yaşanabilecek her türlü güzel eğlence ortamı ve tüm arzu edilen zevklerin hepsi aslında orta tabaka yaşayışa lütfedilmiş olan muazzam bir armağan niteliğindeydi. Bu şekilde yaşam süren insanlar, sessiz ve sorunsuz bir şekilde kendi huzurlu dünyalarında yaşama olanağı bulabiliyor, yapmış oldukları işler için utanmıyor ya da bir lokma ekmek için kimsenin kölesi olmuyorlardı ya da görkemli ve zengin hayatların içinde yaşanan tehlikeli kıskançlık duyguları, büyük şeylere karşı gizliden gizliye duyulan habis tutkular ya da entrikaların arasında kendilerini yiyip bitirmiyorlardı. Orta hâlli yaşam süren insanların en büyük avantajı, dünyada yaşanabilecek her türlü mutluluk duygusunun ardından gelebilecek acı duygular ihtimali olmadan yaşayabiliyor olmalarıydı. Babam, mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürmek istiyorsam, kendimi kesinlikle değiştirmememi ve orta hâlli bir insan olarak her gün hayatın bana yaşatacağı yeni deneyimleri mutlulukla kabullenerek gül gibi yaşayıp gitmem gerektiğini söyledi.
Bunları açıkladıktan sonra, beni bir taraftan ciddi, bir taraftan da şefkatli tavrıyla köşeye sıkıştırmaya çalışıp artık genç bir adam gibi davranmam gerektiğini, körü körüne sadece duygularımı dinleyerek kendimi sıkıntıya sürüklememem gerektiğini; ekmeğimi kazanmak için kendimi denizlere atmam gerekmediğini; bu konuda bana birçok farklı yol gösterebileceğini ve onun öğütlediği bir yaşam sürmeye başlayabilmem için elinden gelen her şeyi yapacağını; onun bütün desteklerinden ve göstermiş olduğu yoldan yürümeme rağmen yine de mutlu olmayacak olursam bunun sadece kaderim ya da kendi hatalarımdan kaynaklı sıkıntılar olacağını, ancak kendisinin bu konuda sorumluluk taşımayacağını; yalnızca bir baba olarak eğer yanlış yolda yürüdüğümü düşünüyorsa her türlü ihtimale karşı beni uyarmakla görevini yerine getirmiş olduğunu söyledi. Bütün bunları açıklamasının ardından, şayet onun sözünü dinleyecek ve evde kalacak olursam, bana her türlü desteği göstereceğini ve mutlu olmamı sağlayacağını, ancak yine de gitmekte kararlıysam daha fazla sesini çıkarmayacağını ve bu konuda beni destekleyerek sonradan başıma gelebilecek felaketlerden sorumlu olmak istemediğini açık ve net bir şekilde beyan etti. Konuyu kapatmadan önce son olarak da Felemenk savaşları esnasında büyük kardeşime de aynı öğütleri verdiğini, gitmemesi için ona her şeyi açık açık anlattığını ve uyardığını, ben de dinlemeyecek olursam ileride sonumun tıpkı onunki gibi olmasının muhtemel olduğunu, vereceğim karar sonrasında bana bir daha hiç kimsenin yardımcı olmayacağını ve ileride büyük bir pişmanlık duyacağımı söyleyerek konuşmasını nihayetlendirdi.
Sanırım babamın konuşmasının bu son bölümü, kendisi hiç farkında olmasa da gerçekten bir kehanet niteliği taşıyordu. Tüm bu konuşma esnasında ve büyük kardeşimden bahsettiği sırada yanaklarından sicim gibi süzülen gözyaşlarına şahit oldum. Gidecek olursam, bir gün gelip pişman olacağımı, bana kimsenin yardım elini uzatmayacağını ve tüm bu öğütlerini büyük bir acıyla anımsayacağımı söylediği sırada öylesine duygulanmıştı ki, konuşmasına bir süre ara vermek zorunda kalmış ve sonrasında yüreğinin daha söyleyecek bir sürü sözle dolu olduğunu ancak daha fazla konuşmaya mecali kalmadığını söyleyerek susmayı tercih etmişti.
Babamın bu söyleminden fazlasıyla etkilenmiştim, benim yerimde kim olsa aynı şekilde etkilenirdi zaten, böylece uzaklara gitmek yerine babamın isteğine uyarak evde kalmaya karar verdim. Ancak ne yazık ki bu düşüncelerimin hepsi birkaç gün içinde silindi ve kısacası babamı bu konuda artık daha fazla üzmemek adına, birkaç hafta sonra sessizce evden kaçmaya karar verdim. Bununla birlikte, bu sefer kaçma planımda aceleci davranmaktan kaçındım. Annemin gayet sakin olduğu bir gün bu konuyu sadece annemle konuştum, dünyayı gezip görmeden başka hiçbir işe kendimi veremeyeceğimi, bunun hayatım boyunca gerçekleştirmek istediğim en büyük arzum olduğunu ve babamdan gizli kaçıp gitmektense bu yolcuğumu onun rızasıyla yerine getirmek istediğimi anneme anlattım. Artık on sekiz yaşımı doldurduğumu, bu yaşın bir iş yerinde çıraklık yapmak ya da bir avukatın yanında memur olmak için çok geç olduğunu, böyle bir olanak bulsam bile nihayetinde ustamın yanından kaçarak kendimi yeniden denizlere atacağımı bildiğimi söyledim. Eğer izin vermesi için babamı ikna edecek olursa bu yolculuğu yaptıktan sonra pişman olacak olursam, kesinlikle bir daha asla böyle girişimde bulunmadan evime geri döneceğime ve bu süre zarfında kaybetmiş olduğum zamanı telafi etmek için iki katı çaba sarf edeceğime söz verdim.
Sessizce beni dinleyen annem, konuşmalarıma fazlasıyla üzülmüş ve incinmişti. Bu konuda babamla konuşmasının nafile bir çaba olacağını söyledi ve babamın bana söylemiş olduğu bunca sözden, vermiş olduğu bunca nasihatten sonra nasıl olup da benim hâlâ böyle bir şeyi düşünebildiğime hayret ettiğini ve kısacası eğer hayatımı bile isteye mahvetmek istiyorsam buna söyleyecek bir sözü kalmadığını, kendi adına da bu kararımı onaylamadığını ve kendimi bir uçuruma doğru sürüklerken hiçbir suretle bu işin bir parçası olmak istemediğini açıkça ifade etti.
Annem konuştuklarımızı babama iletmeyeceğini söylemiş olmasına rağmen, daha sonra duyduğuma göre tüm söylediklerimi ona aktarmış, babam yaşamış olduğu büyük üzüntünün etkisiyle derin bir iç çekmiş ve “Bu çocuk ancak evde kaldığı sürece mutlu olabilir; şayet gidecek olursa hayal bile edemeyeceği bir sefalet yaşayacak, buna asla rıza gösteremem.” demişti.
Bu konuşmaların ardından neredeyse bir yıl sonra evden kaçtım, ancak bu süre zarfında işe girmemle ilgili tüm önerileri reddetmeye devam ederken büyük bir kararlılıkla belirlemiş olduğum hedefime yürümemi engellemek için bunca direnç gösteren annem ve babama karşı büyük öfke beslemeye başlamıştım. Aklımda herhangi bir kaçma planı olmadan, Hull’a gitmiş olduğum bir gün arkadaşlarımdan biri babasının gemisiyle Londra’ya yelken açmak üzere olduğunu, denizcilerin genel anlamda kullandıkları konuşma üslubuyla, bu yolculuğun bana hiçbir masrafı olmayacağını ve benim de onlarla birlikte gidebileceğimi söyledi. Fırsat ayağıma gelmişti, ne anneme ne de babama bir şey söyleme gereği duymadan bu konuda fazla istişare etmeden hemen teklifini kabul ettim. Tanrı’nın ya da babamın rızasını düşünmeksizin, şartlar ya da koşulları hiçbir suretle umursamadan, belki de gerçekten uğursuz bir saatte, 1 Eylül 1651 tarihinde Londra’ya doğru harekete geçen gemiye bindim. Herhâlde hiçbir genç maceracının başına, benim başıma gelen talihsizlikler gelmemiş ya da bu talihsizlikler benimki kadar uzun sürmemiştir. Gemi, henüz Humber limanından hareket etmişti ki, rüzgâr tüm gücüyle esmeye ve deniz korkunç dalgalarla yükselmeye başladı; daha önce hiç deniz yolculuğu yapmadığımdan tüm bedenim ifade edemeyeceğim kadar rahatsızlanmış ve aklımı kaçırmama yetecek kadar dehşete düşmüştüm. Ciddi anlamda yaptıklarımdan ve babamı habersiz bırakarak evden kaçmış olmamdan dolayı Tanrı’nın beni cezalandırdığını düşünmeye başlamıştım. Ailemin vermeye çalıştığı tüm güzel nasihatler, babamın gözyaşları ve annemin beni bu girişimden vazgeçirmek için yalvarmaları birer birer gözlerimin önünden geçiyordu; o zamanlar henüz şimdiki gibi nasırlaşmamış olan vicdanım, Tanrı’ya ve babama karşı işlemiş olduğum suçun ağırlığıyla eziliyordu.
Ben bütün bu düşüncelerle kıvranırken fırtına da gittikçe şiddetleniyordu, o zamana kadar üzerinde hiç yolculuk yapmadığım ve birkaç gün sonra farklı bir yüzünü görme olanağı bulacağım deniz, şimdi giderek büyüyen dalgalarla çalkalanıyordu; benim gibi acemi bir denizci için bu çalkalanma bile mahvolmama yetiyordu. Her kabaran dalganın bizi yutacağını düşünüyor, dalgalar her seferinde geminin tepesinden düştüğünde ortadan ikiye yarılacağını, deniz yüzeyine her çarpışımızda bu karanlık denizin içine gömüleceğimizi ve bir daha yukarı çıkamayacağımızı sanıyordum. Dehşete düşmüş hâlde Tanrı’ya sadece bu seferlik hayatımı bağışlaması için yalvarıyor, kuru toprağa adım atar atmaz doğrudan babamın yanına gideceğimi, bir daha asla bir gemiye ayak basmayacağımı, annemin ve babamın sözünden dışarı çıkmayacağımı haykırarak yeminler ediyordum. Babamın orta hâlli bir yaşam konusundaki gözlemleri hakkında ne kadar haklı olduğunu, bu zamana kadar ne kadar kolay ve rahat bir yaşam sürdüğünü, ne denizlerde böylesi dehşet verici bir fırtınayla ne de yaşamış olduğum tüm bu sorunlarla hiç karşılaşmamış olduğunu tüm çıplaklığıyla görebiliyordum. Aklımda sadece tek bir düşünce vardı, sadece tek bir dileğim vardı hayırsız bir evlat olarak tövbe etmek ve evime, babamın yanına dönmek istiyordum.
Yaşamış olduğum korkunun etkisiyle aklımın başıma gelmesi ve böyle bilgece düşüncelere kapılışım fırtına devam ederken ve fırtınanın ardından bir süre daha sürdü, ancak ertesi gün rüzgâr hafifleyip deniz sakinleştiğinde kendimi biraz olsun toparlayabilmiş ve fikirlerim değişmeye başlamıştı. Bununla birlikte, deniz tutmasından dolayı gün boyunca tıpkı ağır bir hasta gibi etrafta bitkin hâlde dolaştım, ancak geceye doğru hava iyice düzelmiş, rüzgâr tamamen kesilmiş ve süt liman olmuş denizin üzerine büyüleyici bir akşam çökmüştü; ertesi gün güneş tüm ihtişamıyla doğmuş, hafif bir meltem esintisi eşliğinde denizin üzerinde parlıyordu. Karşımda bugüne kadar görmüş olduğum en keyifli, en muazzam manzara duruyordu.
O gece gayet iyi uyudum ve deniz tutmasını da atlatmış, çok neşelenmiş, bir gün önce köpüren, korkunç dalgalarıyla bizi çalkalayan denizin birden bire böylesine sakin, böylesine güzel bir görünüme sahip olması karşısında hayrete düşmüştüm. Ve tam bu sırada, ben hâlâ eve dönme planları yapmayı sürdürürken evden kaçmam için beni ayartan arkadaşım yanıma geldi, “ Eh, Bob!” dedi omzuma vurarak. “Fırtınadan sonra nasılsın? Geceki bir ağız dolusu rüzgârdan korktuğuna kesinlikle eminim.”
“Bir ağız dolusu rüzgâr mı?” dedim şaşkınlıkla. “Korkunç bir fırtınaydı.”
“Bence, sen hiç fırtına görmemişsin.” diye karşılık verdi arkadaşım, alaycı bir tavırla. “Sen buna fırtına mı diyorsun? Bu hiçbir şeydi, bize güzel bir gemi ve açık bir deniz ver, gör bak fırtınalar nasıl rahatça aşılıyor ama sen acemi bir tatlı su gemicisisin, Bob. Gel, birer bardak punç içelim ve olan biteni unutalım; hava şimdi ne kadar büyüleyici değil mi?”
Hikâyemin bu üzücü bölümüne kısaca değinmek adına, tüm denizcilerin geçmiş oldukları yoldan ben de geçmiştim diyebilirim; punç hazırlanmış ve ben de sarhoş olana kadar içmiştim ve o uğursuz gecenin içinde, sarhoşluğun vermiş olduğu cesaretle, tüm pişmanlıklarımı, geçmişe dair tüm düşüncelerimi, gelecekle ilgili kararlarımı vicdanıma gömmüştüm. Kısacası, büyük dalgalar yok olup, deniz çarşaf gibi dümdüz hâle geldiğinde, fırtına tamamen dindiğinde aynı değişim duygularımı da etkilemiş, bir anda yaşadığım dehşetten dolayı kabaran korkularım dinmiş, vermiş olduğum tüm sözler ve yeminler sakin deniz tarafından yutulup, unutulmuştu ve eski arzularımın hepsi aynı şiddetle geri dönmüştü. Bazı düşünceler elbette kimi zaman aklıma yine düşüyordu ancak sanki bir hastalıktan kaçarmış gibi kendimi o düşüncelere dalmaktan sakınıyor; arkadaşlarımla vakit geçirerek, kendimi içkiye vererek, aklım sağlam düşünemeyecek kadar içerek, kısa süre içerisinde içimde uyanan hasret duygularımı da bastırıyor, vicdanımı uyuşturmayı başarabiliyordum. Böylece beş ya da altı gün içerisinde duyduğum tüm vicdan azabını, pişmanlıklarımı ve özlemlerimi her delikanlının dileyeceği gibi mutlak bir zaferle yenip geçtim. Ancak yine de başarıyla geçmem gereken bir sınavım daha vardı ve Tanrı beni tamamen merhametinden yoksun bırakarak hiçbir mazeret öne süremeyecek durumda bırakmaya karar vermişti. İlk tehlikeyi kazasız atlatmayı başarmıştık, ancak başımıza gelecek bir sonraki en kötü ve çetin uğursuzluk, bize hem tehlikenin hem de kurtuluşun tam olarak ne olduğunu gösterecekti.
Denizde geçirdiğimiz altı günün sonunda Yarmouth sularına gelmiştik; rüzgârın tersten esmesi ve havanın fazlasıyla sakin olması yüzünden çok az yol alabilmiştik. Rüzgârın ters yönden esişi devam ettiğinden burada demirlemek zorunda kalmıştık, yedi ya da sekiz gün burada beklememiz gerekecekti, bulunduğumuz nokta Newcastle’dan gelen çok sayıda geminin rüzgâr için beklemede kaldıkları ortak bir liman görevi görüyordu.
Bununla birlikte, rüzgârın fazla olması ve gelgit sırasında suların kabarmasıyla bulunduğumuz yerden farklı bir konuma demir atmış olsaydık, bu kadar uzun süre beklememiş olacaktık, dört beş gün sonra yağan yağmurun da etkisiyle rüzgâr çok güçlü esmeye başlamıştı. Bulunduğumuz konum itibarıyla güvendeydik, temel olarak hem demirimiz hem de zincirlerimiz gayet sağlamdı, adamlarımız havanın kötü olmasından hiç endişe duymuyor, başımıza gelebilecek herhangi bir tehlikenin olabileceğini akıllarına bile getirmiyorlar, zamanlarını dinlenerek, eğlenerek neşe içinde geçiriyorlardı. Ancak sekizinci günün sabahında rüzgâr şiddetini son derece arttırmıştı, gemideki eşyaların etrafa savrulmaması ve hasar görmemesi için hepimiz elimizden geldiğince hızlı çalışarak eşyaları sabitleyip, sarıyorduk. Öğlen vakti deniz tehlikeli şekilde kabardı, birkaç sefer başa doğru yatmaya başlayan gemimiz deniz suyuyla doldu, demir atmış olmamıza rağmen sürüklenmemize engel olamıyorduk, iki kez çapalarımız sabitlendiği yerden kurtulmuştu; bunun üzerine kaptanımız demirden yapılma iki büyük çapanın da denize atılmasını emretti ve zincirleri de sonuna kadar açtık.
Biz bu işlerle meşgul olurken sonunda korkunç bir fırtına patlak verdi; işte o anda denizcilerin yüzlerinde yaşadıkları şaşkınlık ve korkunun izlerini görmeye başladım. Kaptan, gemiyi korumak için elinden geleni yapmasına rağmen, kabinine girip çıkmak için yanımdan geçerken onun sürekli olarak kendi kendine, “Tanrı’m bize merhamet et! Hepimiz yok olacağız! İşimiz bitti!” gibi sözler mırıldandığını duyabiliyordum. Yaşanan bu telaşlı süreç zarfında, yapabileceğim hiçbir şey olmadığından, sersemlemiş hâlde dümen dairesindeki kamaramda hiç kıpırdamadan yatıyordum, yaşadığım korkuyu sözlerle ifade edebilmem mümkün değildi. Hiçe sayarak ayaklarımın altında çiğnediğim, yüreğimi tamamen soğuttuğum ve yaşamış olduğum pişmanlıklarımı vicdanımın en derinlerine gömdüğüm tüm suçluluk duygularım yine gün yüzüne çıkmaya başlamıştı. Kendi kendime o acı ölüm korkusunun geçmişte kaldığını ve yaşamış olduğumuz ilk fırtınanın yanında bu fırtınanın bir önemi olmadığını söyleyip duruyordum; ancak az önce belirttiğim gibi kaptanın yanımdan geçerken hepimizin yok olacağına dair söylemiş olduğu sözleri, dehşete kapılmama neden oluyordu. Kamaramdan çıktım ve dışarıyı gözden geçirdim; bugüne kadar hiç böylesine kasvetli ve korkunç bir manzarayla karşılaşmamıştım. Her üç ya da dört dakikada bir deniz dağlar gibi yükseliyor, korkunç dalgalar resmen üzerimizde patlıyordu; etrafa baktığımda korkunç bir uğursuzluktan başka hiçbir şey göremiyordum; hemen yakınımıza demirlenmiş iki geminin direkleri yüklerinden dolayı kırılıp devrilmişti; adamlarımız bir mil ötemize demirlenmiş başka bir geminin battığını söylüyordu. Çapaları sürüklenmeye başlayan başka iki geminin direkleri de kırılarak sulara kapılmıştı. Hafif gemiler denizde çok fazla çabalamak zorunda olmadıklarından, bize göre çok daha iyi durumdaydılar; ancak kısa bir süre sonra iki ya da üçü rüzgârın şiddetine daha fazla dayanamayarak hemen yanımızdan sürüklenip, gittiler.
Akşama doğru yardımcı kaptan ve güverte lostromosu,[1 - Lostromo: Ticaret gemilerinde tayfaların başı. (e.n.)] ön direklerin kesilmesine izin vermesi için kaptana yalvarıyorlardı. Ancak kaptan geminin olduğu gibi kalmasını istediğinden bunu kabul etmiyordu; sonunda güverte lostromosunun bunu yapmayacak olursa geminin savrulacağını ve nihayetinde batacağını söylemesi üzerine kaptan ikna olmuştu. Ön direkler kesilir kesilmez geminin orta konumunda bulunan direkler çok fazla gevşemiş ve gemiyi öylesine şiddetli sallamaya başlamıştı ki adamlarımız sonunda bu direkleri de keserek güverteyi tamamen dümdüz etmek zorunda kalmışlardı.
Deneyimli tüm denizciler, benim gibi dehşete kapılmış acemi bir denizcinin o anda hangi koşullarda olduğunu ve bütün bu süreç boyunca daha önce hiç olmadığı kadar çok korktuğunu kesinlikle anlayabilirdi. O zamanlar aklımdan geçen düşünceleri şimdi bu mesafeden dile getirmem gerekirse eski inançlarımdan, ilk başta aldığım kararlara geri dönmemden dolayı tüm düşüncelerim on kat daha fazla korku doluydu, ölümle burun burunaydım; bir de buna fırtınanın dehşeti eklendiğinde, yaşadığım korku ve dehşetin boyutlarını kelimelerle tarif etmem mümkün değildi. Ancak başımıza henüz daha kötüsü gelmemişti; fırtına öyle bir öfkeyle şiddetleniyordu ki, denizciler sürekli olarak daha önce bu denli kötüsünü görmediklerini, geminin kaynadığını söyleyerek bağrışıyorlardı. İyi bir gemimiz vardı, ancak o kadar yüklüydü ki denizcilerin hepsi bir anda geminin denizin dibini boylayacağından korkuyorlardı, kaptan ve güverte lostromosunun Tanrı’ya yakararak ağladıklarını görebiliyordum. Tam olarak ne olduğunu öğreninceye kadar, bu kaynama sözü ile neyi kastettiklerini anlamamış olmam benim açımdan gayet iyi olmuştu. Bununla birlikte, fırtına o kadar şiddetlenmişti ki böylesi bir duruma ancak çok nadiren rastlanabilirdi; kaptan, güverte lostromosu ve sinirleri sağlam olan birkaç denizci dua ederek, sanki her geçen dakika geminin denizin dibine batmasını bekliyordu. Gece yarısı, denizcilerden birkaçı geminin alt kısımlarını kontrol etmek için aşağı inmiş, içlerinden biri koşarak yukarı çıkmış ve bağırarak geminin su aldığını söylemişti; aşağıdan gelen bir diğeri ise ambarın dört ayak boyu suyla kaplı olduğunu anlatıyordu. Herkes tulumbaların başına çağırılmıştı. Duyduğum bu kelimeler, kalbimin sıkışmasına neden oluyordu, kendimi ölecekmiş gibi hissediyor, nefes alamıyordum, kamaramda ayağa kalktığım anda sırtüstü yere devrilerek sonunda kendimden geçtim. Neyse ki denizciler beni kısa sürede kendime getirdiler, daha önce hiç işlerine yaramamış olsam da şimdi en azından tulumbayla su çekebileceğimi söylediler; bu bir anda toparlanmamı sağlamıştı ve tulumbaya koşarak tüm gücümle çalışmaya başladım. Biz tulumbalarla uğraşırken kaptan etrafta sürüklenerek bize doğru yaklaşmakta olan birkaç küçük gemi olduğunu fark etmiş ve onların bize çarparak daha fazla tehlike yaratmamaları için bir top atılmasını emretmişti. Ne demek istediklerini tam olarak anlayamadığımdan, top atıldığı anda ortaya çıkan korkunç gürültüden geminin parçalandığını ya da çok daha korkunç bir şeyin olduğunu düşündüm. Tek cümleyle açıklamak gerekirse, o kadar korkmuştum ki tekrar yere yığılıp bayılmıştım. Herkesin canı burnundaydı, kimsenin beni düşünecek hâli yoktu, ben bile kendimi toparlayacak durumda değildim, ayılmış olsam da yattığım yerden kalkamıyordum. Benim kullandığım tulumbanın başına başka birisi geçti, adam herhâlde benim öldüğümü düşünmüş olacak ki kendine yer açmak için ayağıyla beni kenara itti, çok uzun süre sonra tekrar ayağa kalkabilecek kadar gücümü toparlayabilmiştim.
Dur durak bilmeden çalışıyorduk; ancak ambarda biriken su bitecek gibi değildi, geminin batacağı apaçık ortadaydı. Fırtınanın hızı biraz olsun kesilmiş olsa da geminin herhangi bir limana girene kadar yüzmesi mümkün değildi; kaptan sürekli top atışlarıyla yardım çağırmaya devam ediyordu; kısa bir süre sonra çok yakınımızdan geçmekte olan küçük bir gemi yardımcı olmak için gemi sandalını bize göndermeye cesaret edebildi. Teknenin bizim gemimize yaklaşması son derece tehlikeliydi; ancak sandala binebilmemiz ya da onu gemiye doğru iyice çekmemiz de imkânsızdı, sandaldaki denizciler canhıraş bir çabayla kürekleri çekiyordu, bizi kurtarmak için resmen kendi canlarını tehlikeye atıyorlardı; adamlarımız geminin arka tarafından onlara ucunda şamandıra bağlı olan bir halat fırlattılar, bir süre çabaladıktan sonra sandaldakiler halatı yakalayabildiler ve böylece hepimiz geminin arka tarafından sandala inebildik. Sandala bindikten sonra, kimsenin onların gemisine ulaşmak için herhangi bir düşüncesi ya da amacı olmadı; tek hedefimiz sandalın savrulmasına izin vermeden olabildiğince hızlı bir şekilde en yakın kara parçasına ulaşmaktı, böylece kara yönünde kürekleri çekmeye başladık. Kaptanımız sandal parçalanacak olursa karşı geminin tayfaları için kaptanlarıyla konuşacağına dair söz verdi; kısmen kürek çekerek kısmen de sürüklenerek sandalımızın kuzey yönüne doğru yanlamasına ilerlemesini sağlayarak Winterton Ness yakınlarına kadar ilerlemeye devam ettik.
Ayrılmamızın üzerinden henüz daha on beş dakika bile geçmemişti ki gemimizin sulara gömüldüğünü gördük, işte tam bu noktada geminin denizde kaynamasının ne anlama geldiğini anlamıştım. Denizciler geminin battığını söylediklerinde, gözlerimde buna seyirci kalacak takatim kalmamıştı; zira sandala bindiğim andan itibaren, hem yaşamış olduğum gerginlikten, hem heyecandan, hem de sonrasında başıma geleceklerin korkusundan yine baygınlık geçirmiştim.
Sandalı tüm güçleriyle kürek çekerek karaya ulaştırmaya çalışan denizcilerimiz, büyük dalgaların arasından yükselip, alçalan sandalı dengede tutmaya çalışırken dalgaların arasından görebildiğimiz kıyıda bize yardım etmek için oradan oraya koşuşturan bir sürü insanın el kol hareketlerini görebiliyorduk. Ancak çok yavaş bir şekilde kıyıya yanaşabiliyorduk; Winterton Deniz Feneri’nin yanından geçmediğimiz sürece kıyıya yanaşma olanağımız yoktu, kıyı Cromer’ın batısında kalıyordu, küçük bir koy şeklindeki kara parçası içine girdiğimiz anda rüzgârın şiddetini biraz olsun kırabilecek konumdaydı. Uzun süren çabaların sonucunda kıyıya yanaşabildik ve güvenli bir şekilde karaya ayak basabildik, sonrasında yürüyerek Yarmouth’a gittik. Kasaba halkı gemi kazazedeleri olmamızdan dolayı büyük bir insaniyet göstererek bizlere yardımcı oldular, kasabanın ileri gelenleri hepimizi iyi semtlere yerleştirdiler ve içlerinden bazı tüccarlar istediğimiz takdirde Londra’ya ya da Hull’a geri dönebilmemiz için ihtiyaç duyabileceğimiz kadar para yardımında bulundular.
Aslında o anda akıllıca davranarak Hull’a, oradan da doğrudan evime geri dönmüş olsaydım gayet mutlu bir adam olarak hayatımı devam ettirmiş olurdum ve babam da yüce kurtarıcımız İsa’nın buyurduğu gibi besili bir danayı benim için kurban ederdi; çünkü binmiş olduğum geminin Yarmouth açıklarında battığını, ancak boğulmadığımı çok uzun bir süre boyunca yapmış olduğu araştırmaların neticesinde öğrenmişti.
Ancak hastalıklı kaderim beni hiçbir şeyin önleyemeyeceği bir içgüdüyle yola devam etmeye zorluyordu; mantığımın sesi eve geri dönmem konusundaki kararımı sürekli yüksek sesle ifade etmeye çalışırken yüreğim bu kararı vermeme engel oluyordu. Bile isteye kendi yok oluşuma doğru koşmamı, göz göre göre kendimi tehlikeye atacak olduğumu bilmeme rağmen, hâlâ yolculuğa devam etmek için kendimi teşvik ediyor olmamı nasıl adlandırmam gerektiğini bilmiyorum. Ancak ilk yaşadıklarımdan sonra aldığım büyük derse, kaçındığım düşüncelerime ve gözü kara bir şekilde mantıklı olan fikirleri reddetmeme neden olan şeyin sadece ve sadece yazılmış olan kaderimin gizli ilahî gücünden başka bir şey olamayacağına inanıyordum.
Başta aklımı çelip bu yolculuğa çıkmak için beni yüreklendiren arkadaşım, kaptanın oğlu da artık cesaretini kaybetmiş gibi görünüyordu. Hepimiz farklı farklı mahallelere yerleştirilmiş olduğumuzdan, Yarmouth’a vardıktan ancak iki ya da üç gün sonra onunla konuşabildim; beni ilk gördüğü anda onun fazlasıyla değişmiş olduğunu söyledim; yüzü çok düşünceli görünüyordu ve başını sallayarak ne durumda olduğumu sordu, yanında duran babasına benim kim olduğumu, bu yolculuğa sadece ileride çıkmayı düşündüğüm çok daha uzun bir yolculuğa hazırlık olması amacıyla katılmış olduğumu söyledi. Babası bütün konuşmaları dinledikten sonra çok ciddi ve endişe verici bir tonla bana, “Genç adam!” dedi. “Sen bir daha asla denize çıkmamalısın; bu yaşamış olduklarını kesinlikle bir denizci olamayacağının belirgin bir işareti olarak görmelisin.”
“Neden efendim?” dedim ona. “Siz bir daha denize dönmeyecek misiniz?”
“Bu başka bir durum.” dedi bana. “Denizcilik benim mesleğim ve bu yüzden de asli görevim; ancak sen bu yolculuğa sadece kendini sınamak için çıktıysan, Tanrı’nın sana ileride başına neler gelebileceğine dair bir örnek verdiğini kabul etmelisin. Belki de Tarşuş’un gemisindeki Yunus gibi, bütün bunlar da senin yüzünden başımıza gelmiş olabilir. Tanrı’m!” diye üzgün bir ifadeyle konuşmasına devam etti. “Nasıl birisin sen, neden böyle bir deniz yolculuğuna çıktın ki?”
Bunun üzerine kendi hikâyemi ona anlattım; sonunda konuşmam bittiğinde adam korkunç bir öfkeyle bana patladı:
“Tanrı’m ben sana ne yaptım da gemime böyle bir yaratığı göndererek beni cezalandırdın?” diye haykırdı. “Bundan sonra senin ayağını attığın bir gemiye, üzerine para verseler dahi asla binmeyeceğim.”
Adamın yaşamış olduğu kaybından dolayı fazlasıyla acı çektiğini ve bu yüzden de sarf ettiği kelimeleri kontrol edemediğini düşünüyordum. Ancak bir süre sonra öfkesini kontrol altına almıştı, böylece ciddi bir ifadeyle benimle konuşmaya başladı, bana hiç vakit kaybetmeden babamın yanına geri dönmem gerektiğini, Tanrı’nın lanetini üzerime çekerek daha fazla başımı belaya sokmamamı nasihat etti.
“Ve genç adam…” dedi sonra. “Şayet babanın sözünü dinlemeyerek geri dönmeyecek olursan; nereye gidersen git onun sözleri yerine gelene kadar felaketler senin peşini bırakmayacak ve hayatın boyunca hayal kırıklıklarından başka hiçbir şeyle karşılaşmayacaksın.”
Bu konuşmanın ardından kısa süre sonra ayrıldık; ona bu konuda pek karşılık vermedim, zaten daha sonrasında da bir daha görmedim, başına ne geldi, nereye gitti bilmiyordum. Bana gelince, cebimde çok az param olduğundan kara yoluyla Londra’ya geçtim; bütün yolculuk boyunca doğrudan evime mi gitsem yoksa yeniden kendimi denizlere mi atsam diye düşünerek kendimle mücadele ettim.
Eve dönmemi engelleyen en büyük etken, yapmış olduklarım karşısında duyacağım büyük utançtı. Sadece annem ve babama karşı utanç duymayacaktım, komşularımız arasında da alay meselesi olacak, böylece etrafımdaki herkesten utanmak zorunda kalacaktım. Evden ayrıldığım günden bu yana insanları gözlemleme fırsatım olmuştu, ne kadar uygunsuz olursa olsun, ne kadar mantıksızca davranılırsa davranılsın genç bir delikanlının o dönemlerde hatasını anlayıp tövbe etmesi ve pişmanlık duyması durumunda kimsenin buna anlayış göstermeyeceğini biliyordum. Onlara göre işlediği suçtan utanmayan bir kişinin sonrasında duyduğu pişmanlık, insanı aptalca gösterecek bir davranışta bulunmaktan sıkılmazken o davranıştan sonra utanması ve vicdan azabı duymasına benzer bir şekilde bilgece davranış olarak görülmeyecekti.
Bu düşüncelerle mücadele ettiğim sırada, ileride ne yapmam ve nasıl bir yol izlemem gerektiği konusunda kendime bir yön çizemediğimden, bir süre yaşamımı aynı konumumda sürdürdüm. Eve geri dönme konusunda engelleyemediğim isteksizlik duygusu sürmeye devam ediyordu; zaman geçtikçe yaşamış olduğum amansız tehlikelerin izleri de yavaş yavaş silinmeye başlamış, az da olsa eve dönmek için duyduğum isteğim de onlarla birlikte kaybolmuştu, en sonunda da bu düşüncelerimin hepsini bir kenara bırakarak yolculuğa hazır olduğuma karar vermiştim.
II. BÖLÜM
ESARET VE KAÇIŞ
O zamanlar beni evimden kopararak uzaklara sürükleyen para kazanmak için duyduğum vahşice tutkularım, hiçbir şeyi umursamadan babamın tüm güzel öğütlerine, yalvarmalarına ve buyruklarına sırtımı dönmemi sağlayan, beni tamamen hâkimiyeti altına alan bu uğursuz etki; beni şimdi Afrika kıyılarına, gemicilerin kaba deyimiyle Gine’ye giden bir gemiye binmem için zorluyordu.
Bütün bu maceralarım esnasında yapmış olduğum en büyük hatam, bu yolculuklara asla bir denizci olarak gitmeyişimdi. Belki yolculuk boyunca çok daha fazla çalışmak zorunda kalabilirdim ancak bu sayede, zaman içerisinde kendimi geliştirerek bir güverte lostromosunun bilgi ve deneyimine sahip olabilir, çok daha fazla çalışarak günün birinde kazanmış olduğum deneyimlerimle belki yardımcı kaptan ya da bir kaptan görevine bile yükselebilirdim. Ama daha kötüsünü seçmek her zaman kaderim olduğundan, bu noktada da farklı davranmadım; cebimde param, sırtımda kaliteli kıyafetlerimle, gemiye saygın bir beyefendi edasıyla bindim; böylece bu yolculuğum boyunca da ne herhangi bir işte çalıştım, ne de herhangi bir şeyi öğrenmek için çaba sarf ettim.
Londra’da iyi bir arkadaş çevresine düşmüş olmaktan dolayı şanslıydım; bu da o zamanlar benim gibi etrafta avare şekilde dolaşan delikanlıların başına nadiren gelebilecek bir mutluluktu; benim gibi başıboş dolaşan delikanlılara şeytan türlü tuzaklarını hazırlamayı ihmal etmezdi; ancak bu durum benim için söz konusu olmamıştı. İlk olarak daha önce Gine kıyılarına yolculuk yapmış ve orada çok başarılı işlere imza atmış, bu yüzden de tekrar oraya gitmeye karar vermiş bir kaptanla tanışmıştım. Kaptanın konuşmaları öylesine süslü ve gösterişliydi ki, benim yaşımdaki bir delikanlıyla sohbet etmekten bile hoşlanmıştı, ona amacımın gezerek dünyayı görmek olduğunu söylediğimde, bana kendisi ile birlikte yolculuk yapacak olursam, masrafım olmayacağını belirtti. Ona yol arkadaşlığı edebileceğimi, yanımda getirebileceğim bazı ticari eşyalar olursa onların satışını yapabileceğimi ve belki de bu sayede gayet güzel bir kazanç elde edebileceğimi açıkladı.
Teklifi kabul ettim; dürüst, açık sözlü bir adam olan bu kaptanla sıkı bir dostluğa girerek onunla birlikte yolculuğa çıktım ve gerçekten de yanıma almış olduğum bazı ticari malları satarak onun desteğiyle gayet iyi para kazanmıştım; kaptanın önerileri üzerine yanıma yaklaşık kırk poundluk oyuncak ve bu türde birkaç malzeme almıştım. Bu kırk pound ise akrabalarımla yapmış olduğum son yazışmalar neticesinde bana destek olmak amacıyla gönderilmişti; muhtemelen annem ya da babamı bir şekilde kandırmayı başararak ilk yolculuğumda bana bu şekilde yardımcı olmak istemişlerdi.
Yaşadığım tüm maceralarım arasında başarılı geçen tek yolculuğum bu olmuştu diyebilirim, bunu da elbette kaptan arkadaşımın iyiliğine ve dürüstlüğüne borçluydum. Onun verdiği bilgiler sayesinde matematik ve gemicilik kuralları hakkında sağlam bilgilere sahip olmuş, geminin rotasının nasıl hesaplanacağını, nasıl gözlem yapıldığını, kısacası bir denizcinin bilmesi ve anlaması gereken bazı şeyleri onun yardımıyla öğrenmiştim. Bana ders vermekten çok zevk alıyor, ben de ondan bilgi aldığım için mutlu oluyordum; başka bir şekilde ifade etmem gerekirse onun sayesinde, bu yolculuk beni hem denizci hem de tüccar yapmıştı. Bu yolculuğun dönüşünde yanımda yaklaşık olarak iki buçuk kilo altın tozu getirmiştim, Londra’da bunun karşılığında neredeyse üç yüz pound almıştım; işte tüm düşüncelerimi değiştirerek, aşırı bir tutkuyla para kazanma hırsı da ilk defa o zaman gözümü karartarak yola devam etmem gerektiği konusunda bir saplantı hâline gelmişti.
Bu yolculuğumda bile yaşadığım bazı talihsizlikler olmuştu; özellikle de iklimin aşırı sıcak olmasından dolayı çok şiddetli bir beyin hummasına yakalanmıştım; başlıca ticaretimizi gerçekleştirdiğimiz kıyı, ekvatorun on beş derece kuzey enlemi üzerinde bulunuyordu.
Artık bir Gine tüccarı olmak üzereydim; çok büyük talihsizlik neticesinde arkadaşım bu yolculuktan döndükten kısa süre sonra öldü, bense aynı yolculuğu yeniden yapmaya karar vermiştim ve yine aynı gemiye bindim, ilk seferinde yardımcı kaptan olan kişi, şimdi kaptanlık görevine getirilmişti. Muhtemelen benden başka hiç kimse o güne kadar böylesine kötü ve talihsiz bir yolculuk yaşamamıştır; zira yola çıkarken kazanmış olduğum paranın yüz poundunu yanıma almış ve geri kalanını ölen yakın arkadaşımın dul eşine bırakmıştım; yola çıktığımız andan itibaren de çok feci talihsizlikler yaşamak zorunda kalmıştım. Başıma gelen ilk talihsizlik; sabah daha şafak sökmeden, gemimiz Kanarya Adaları’na doğru yol alırken daha doğrusu bu adalar ve Afrika kıyıları arasında; Sallee Limanı’ndan çıkan bir Türk korsan gemisinin tüm yelkenlerini açarak peşimize düşmüş olmasıydı. Biz de onlardan kaçabilmek için direklerimizin yüklenebileceği kadar yelkenlerimizi tam olarak açmıştık; ancak korsanlar bizden çok daha hızlı yol aldıklarından, birkaç saat içerisinde bize yetişebileceklerini görünce savaşa hazırlanmak zorunda kaldık; gemimizde on iki, korsanların gemisinde ise on sekiz top vardı. Öğleden sonra saat üç gibi bize ulaşmışlardı ve gemimize arka tarafından binmek isterlerken alabandadan saldırmışlardı, hemen el birliğiyle toplarımızdan sekizini o tarafa doğru yerleştirdik ve hepsini aynı anda ateşledik, bu hamlemizle bizden biraz uzaklaşmış olsalar da kısa süre sonra bize karşı top atışıyla karşılık vermiş ve bu esnada gemilerinde bulunan yaklaşık iki yüz adam ellerindeki silahları da ateşlemişti. Neyse ki bütün adamlarımız o sırada kendilerini siperlerde tuttukları için saldırıdan hiçbirimiz yara almadan kurtulmuştuk. Onlar bize tekrar saldırmaya, bizse kendimizi savunmaya hazır durumdaydık. Ancak biz kendimizi diğer hamlelerine hazırladığımız sırada, onların altmış adamı alabandanın diğer tarafından yaklaşarak gemimize bindiler ve hemen güvertemizdeki armalarımızı kesmeye ve ellerine geçirdikleri her şeyi parçalamaya başladılar. Silahlarımızla onlara karşılık verdik; saçmayla, süngüyle, yumruklarımızla onlara karşı savaştık ve güvertemizi iki kez onların bedenleriyle temizledik. Maceramızın bu hüzünlü bölümünü kısa geçersek, bütün bu mücadelenin sonunda gemimiz kullanılmaz hâle gelmiş ve adamlarımızdan üçü ölmüş, sekizi yaralanmıştı, böylece pes etmek zorunda kalmıştık; hepimiz esir alınarak Mağriplilere ait bir liman olan Sallee’ye götürüldük.
Orada, adamların bana karşı tutumu, beklediğim kadar korkunç olmadı; diğer adamlarımızı götürdükleri gibi beni imparatorun sarayına götürmediler, genç, çevik ve işlerine yarayacak kadar uyanık olduğumdan korsan gemisinin kaptanı beni kendisine ayırdı. Bir tüccardan sefil bir köle hâline düşmekle yaşadığım korkunç değişiklik beni mahvetmişti. Yine babamın düşeceğim kötü durumlar hakkındaki söyledikleri aklıma geliyordu, perişan olacağımı, kimsenin bana yardım etmeyeceğini, sanki her şeyi önceden görmüş gibi bana söyleyişini hatırlıyordum, bundan daha kötü bir duruma düşemeyeceğimi düşünüyordum ve babam yine haklı çıkmıştı. Artık Tanrı’nın gazabına uğramıştım ve ne yazık ki hiçbir şekilde kurtuluş umudum da yoktu! Ancak bununla da kalmayacaktı, hikâyenin devamında yaşayacaklarım görüleceği üzere bu yaşadıklarımın yanında hiç kalacaktı.
Yeni patronum ya da efendim beni kendi evine götürdüğünden, tekrar denizlere dönerek korsanlık yapmaya devam edeceğim günü beklemeye başlamıştım, böylece beni de yanına alacağını tekrar bir saldırıda bulunacağı zaman bir İspanyol ya da Portekiz savaş gemisine yakalanacak olursak, özgürlüğüme kavuşabileceğimi umuyordum. Ancak bu umudum da kısa süre içinde elimden alındı; çünkü denize açıldığı zamanlarda küçük bahçesine bakmam ya da diğer köleler ile evin başka işlerini halletmem için beni karada bırakarak tüm angarya işleri üzerime yıkıyordu; tekrar geri döndüğünde gemide yapılacak işleri halletmem için beni kamarasında yatırıyordu.
Buradan kaçmaktan başka bir şey düşünemez olmuştum, aklıma bin türlü fikir geliyordu ancak hangisinin en uygun olacağına bir türlü karar veremiyordum; çünkü planladığım kaçış yollarında bana destek olabilecek etrafımda ne bir İngiliz, ne İrlandalı ne de İskoç tek bir köle dahi yoktu. Böylece iki yıl boyunca kaçış planımı sadece hayal ederek kölelik hayatımı devam ettirdim; ancak bu süre zarfında hiçbir şekilde kaçmak için en ufak bir fırsat dahi yakalayamadım.
Yaklaşık iki yıl sonra, hiç beklemediğim bir anda karşıma çıkan tuhaf bir fırsat sayesinde, kaçmak ve özgür kalmak için yeniden planlar yapmaya başladım. Maddi açıdan sıkıntıda olduğunu duyduğum patronum, gemisine gerekli bakımı yaptıramadığından bu sefer çok daha uzun süreliğine karada kalmıştı. Haftada bir ya da iki kez, kimi zaman çok daha sık, havalar el verdiği sürece geminin sandalını alarak balığa çıkıyordu. Sandalın küreklerini çekmemiz için de her zaman beni ve Maresco’yu yanında götürüyordu, ikimiz onu hem çok eğlendiriyorduk hem de balık tutma konusunda oldukça maharetli olduğum için benim varlığımdan çok mutlu oluyordu. Kimi zaman beni akrabalarından biri olan bir Arap’la ve Maresco ile birlikte onların deyimiyle bir tabak balık yakalamaya gönderiyordu.
Havanın oldukça sakin olduğu bir sabah yine balığa çıkmıştık ve tam bu sırada aniden ortaya çıkan kalın bir sis tabakası yüzünden, kıyıdan yarım mil açıkta olmamıza rağmen karayı göremeyecek duruma düşmüştük, hangi yöne ya da ne tarafa gideceğimizi hiç bilmeden tüm gün ve tüm gece hiç durmadan kürek çekmiştik. Ancak ertesi sabah sis kalktığında kıyıya yaklaşmak yerine, karadan en az iki mil açıkta olduğumuzu fark etmiştik. Bununla birlikte, sabahın erken saatlerinde esen şiddetli rüzgâra rağmen, elimizden geleni yaparak küreklere asılmış ve hepimiz çok aç vaziyette sonunda karaya çıkabilmiştik.
Yaşadığımız bu talihsizlik patronumuzu fazlasıyla korkutmuş ve bir sonraki sefer çok daha ihtiyatlı davranmasına sebebiyet vermişti. Böylece ilk olarak küçük sandal yerine, bir İngiliz gemisinden ele geçirdiği büyük bir tekneyi balık avında kullanmak için hazırlattı ve bir daha pusulasız ve yanında yeteri kadar yiyecek olmadan ava çıkmamaya karar verdi. Bu yüzden geminin marangozu olan İngiliz asıllı kölesine teknenin tam ortasına, saltanat kayıklarında olduğu gibi küçük bir kamara, hemen kamaranın arkasında duracak dümen kısmı ve ön tarafında iki kişinin yelkenlere kumanda edebileceği şekilde durabileceği bir yer inşa etmesini emretti. Tekneye, Latin yelkeni denilen bir tür yelken takılmıştı; bu yelken kamaranın üst kısmından çok rahat ve kolayca uzanılarak kullanılabiliyordu, kamara da içerisinde kendisi ile birlikte iki kölesinin de yatabileceği şekilde düzenlenmişti; içeriye özellikle sevdiği içecekleri, ekmeği, pirinci ve kahvesini koyabileceği şekilde bir dolap ve masa da yerleştirilmişti.
Bu tekneyle daha sık balığa çıkmaya başlamıştık; marifetlerimden çok memnun olduğundan bensiz balığa çıkmaz olmuştu. Bir seferinde, bulunduğumuz bölgenin ileri gelenlerinden iki Mağripli ile birlikte hem zevk hem de balık avlamak için denize çıkmaya karar verdi, muazzam bir hazırlık yapıldı, geceden tekneye çok daha fazla yiyecek ve içecek malzemesi depolandı. Bana da gemisinde bulunan barut ve silahını alıp tekneye getirmemi emretti, böylece balık avlamanın yanı sıra spor amaçlı olarak kuş avına da çıkabileceklerini söyledi.
Bütün hazırlıkları emrettiği şekilde yerine getirdim ve ertesi sabah için tekneyi temizleyerek gelecek olan misafirlere daha gösterişli görünmesi için süsledim. Ancak ertesi gün patronum tekneye tek başına geldi, arkadaşlarının işi çıktığından balığa gelemeyeceklerini, onları akşam evinde yemekli olarak ağırlayacağından bana ve diğer köleye açılıp balık tutmamızı emretti, vermiş olduğu görevi hemen yerine getirmeye hazırdım.
Tam bu esnada kaçmak için düşüncelerim yeniden aklıma düşmüştü, çünkü şimdi emrim altında küçük bir teknem olacaktı. Patronum yanımdan ayrılır ayrılmaz, balık için değil çıkacağım yolculuk için hazırlanmaya başladım; aslında ne gideceğim yeri biliyordum ne de bunu önemsiyordum, tek dileğim bir an evvel buradan kaçıp herhangi bir yere giderek bu kölelikten kurtulmaktı.
İlk iş olarak bir şekilde Mağriplinin yolculuk boyunca bize yetecek kadar yiyecek getirmesini sağladım; bahane olarak da patronumuzla ava çıktığımızda onunla aynı ekmekten yememizin doğru olmayacağını öne sürdüm. Bu konuda doğru düşündüğümü söyleyerek tekneye bir sepet dolusu peksimet ve bisküvi, üç testi de fazladan su getirdi. Patronumun, İngiliz gemilerinden elde etmiş olduğu değerli şişelerini koyduğu dolabın yerini gayet iyi biliyordum, böylece Mağripli orada olmadığı sırada onları sanki patronum için konulmuş gibi dolabın içine yerleştirdim. Ayrıca ileride bize faydası dokunacağını düşündüğüm, bir büyük top bal mumu, bir top sicim, bir balta, bir testere ve bir de çekiç aldım; özellikle de bal mumu sonrasında bizim için gerçekten çok faydalı olmuş ve onu mum yapımında kullanmıştık. Mağripliye masum küçük bir oyun daha oynadım, o kadar iyi niyetli bir adamdı ki söylediklerime hemen inanmıştı. Asıl adı İsmail’di ancak onu genellikle Molla diye çağırıyorlardı. “Molla!” dedim ona. “Patronumuzun silahları teknede; onlar için biraz barut ve mermi getirir misin? Büyük gemide oldukça fazla cephanelik olduğunu biliyorum, belki balık haricinde kendimiz için birkaç kuş da vurabiliriz.”
“Tamam.” dedi adam hemen. “Biraz getireyim.” Kısa bir süre sonra da küçük deri kese içerisinde yaklaşık olarak bir buçuk kilo kadar barut getirerek tekneye koydu; bense bu arada patronumun odasından ihtiyacım kadar mermi alıp tekneye yerleştirmiştim. Aynı zamanda, patronumun gemideki odasında bir miktar daha barut bulmuştum, içeride bulduğum büyük bir şişenin içine de bu baruttan doldurdum; böylece ihtiyacımız olabilecek her şeyi yanımıza almış hâlde, sözde balık tutmak amacıyla limandan ayrılarak yola çıktık. Limanın girişindeki kalede nöbet tutanlar bizim kim olduğumuzu bildiklerinden, hiçbir şey söyleme gereği duymamışlardı; limandan bir mil kadar uzaklaştıktan sonra yelkenlerimizi indirerek balık tutmaya başladık. Rüzgâr istediğim gibi kuzeyden esmiyordu, şayet yönünü değiştirmiş olsaydı böylece İspanya kıyılarına, en azından Cadiz Körfezi’ne kadar ulaşabileceğimi düşünüyordum; ancak hangi yöne olursa olsun kararım kesindi, bu iğrenç ve korkunç yerden olabildiğince uzak bir yere gidecek ve gerisini kaderimin ellerine bırakacaktım.
Hiçbir şey yakalamadan bir süre avlandık, çünkü oltamın ucuna takılan balıkları bilerek yukarı çekmiyor ve kaçmalarını sağlıyordum, Mağripliye de, “Bu işe yaramayacak, patronumuz böyle bir hizmeti asla affetmez, bu yüzden daha fazla açılmamız gerekiyor.” dedim. Söylediklerimden herhangi bir kötü niyet beklemediğinden, zavallı adam teknenin başına geçerek yelkenleri açtı. Dümenin başında olduğundan böylece tekneyi üç mil daha ileriye götürdüm ve sonrasında sanki balık tutacakmışım gibi orada durdum; yardımcı çocuğa dümeni bıraktıktan sonra, usulca Mağriplinin yanına gittim ve sanki bir şeyler arıyormuşum gibi yaparak arkasında durdum, kolumu doğrudan onun beline sararak, kucakladığım gibi onu tekneden denize attım. Tıpkı bir mantar gibi yüzebildiğinden hemen su yüzüne çıkmış, bana bağırıyor, kendisini tekneye almam için yalvarıyor, dünyanın neresine gidersem gideyim benimle gelmeye razı olacağını söylüyordu. Çok hızlı yüzebildiğinden, kısa sürede bize yetişebileceğini görebiliyordum; bu yüzden de kamaraya giderek içeriye yerleştirmiş olduğumuz silahlardan birini aldım, dışarı çıktığımda ona peşimi bırakacak olursa, zarar vermeyeceğimi, hiçbir şey söylemeyecek olursa onu vurmayacağımı söyledim. “Ama…” dedim sonra. “Kıyıya varabilecek kadar iyi yüzüyorsun, deniz de yeterince sakin, bu yüzden kıyıya doğru yüzebilirsin, ben de sana zarar vermem; ancak tekneye biraz olsun yaklaşacak olursan senin kafanı dağıtırım, çünkü ben ne pahasına olursa olsun özgür olmayı kafama koydum.” dedim. Böylece adam geri dönerek kıyıya doğru yüzmeye başladı; mükemmel bir yüzücü olduğundan emin olduğum için onun kıyıya kolayca varmış olduğundan da hiç şüphem olmadı.
Belki de Mağripliyi yanıma alıp çocuğu denize atmam benim için daha iyi olabilirdi, ancak ona yeterince güvenemiyordum. O gittikten sonra, adı Xury olan çocuğa döndüm ve ona, “Xury, eğer bana sadık kalırsan seni harika bir adam yaparım ama ellerine yüzünü sıvazlayıp bana dürüstlüğünü göstermezsen (bu hareketin anlamı Muhammed ve babasının sakalı üzerine yemin ederim demekti), seni de denize atmak zorunda kalırım.”
Çocuk yüzüme bakarak gülümsedi ve hemen ardından bana sadık kalacağına ve tüm dünyayı benimle birlikte dolaşarak bana yardımcı olacağına dair yemin etti; o kadar masum bir ifadeyle konuşuyordu ki ona güvenmekten başka çarem kalmamıştı. Mağripli kıyıya doğru yüzmeye devam ederken ben de sanki doğrudan denize açılacakmışım gibi yönümü rüzgâra çevirmiştim, bu sayede herkes benim boğaza doğru gittiğimi sanacaktı (aslında aklı başında olan herkesin de böyle düşünmesi gerekirdi); güneye doğru, bütün zenci uluslarının bizi sandallarıyla çevreleyerek yok edebilecekleri barbar halkın yaşadığı sahillere doğru yola çıktığımı kim bilebilirdi ki? Büyük çabalarla kıyıya ulaşabilsek bile, vahşi hayvanlar ya da en az onlar kadar yabani olan insanlar tarafından parçalanma olasılığımız olduğunu kim düşünebilirdi?
Ancak akşam karanlığı çöktüğü sırada, rotamı değiştirdim ve kıyıyı gözden kaybetmeyeceğim şekilde yolumu doğrudan güneydoğu yönüne çevirdim. Taze, güzel bir akşam rüzgârı esiyordu, deniz fazlasıyla sakindi, gece boyunca ve ertesi gün öğleden sonra saat üçe kadar öyle güzel yol almıştım ki, sonunda Sallee Limanı’nın en az yüz elli mil güneyine varmayı başarmıştım. Fas İmparatorluğu’nun ya da o bölgedeki herhangi bir başka kralın ülkesinin çok ötesine çıkmıştım, çünkü tek bir insan dahi görmemiştik.
Yine de o bölgenin halkından ve onların ellerine yeniden düşmekten öylesine korkuyordum ki, burada ne kıyıya çıkmaya ne de karaya yanaşmaya hiçbir şekilde cesaret edemedim. Rüzgârın gayet güzel esmesi sayesinde beş gün boyunca durmadan yola devam ettim. Sonra rüzgâr yönünü güneye çevirdi, böylece peşime düşen herhangi bir gemi varsa rüzgârın yön değiştirmesiyle beni aramaktan vazgeçmiştir diye düşünmeye başladım. Bu yüzden de karaya yanaşma cesaretimi toplayarak küçük bir nehrin ağzına demir attım, bulunmuş olduğum yerin neresi olduğunu, hangi iklime, hangi enleme, hangi boylama, hangi ülke topraklarına ya da hangi nehre bağlı olduğunu bile bilmiyordum. Ne tek bir insan görmüştüm ne de görmek istemiştim, zaten tek dileğim tatlı suya ulaşabilmekti. Nehre akşam çöktüğünde girmiştik, hava karardıktan hemen sonra yüzerek karaya çıkmaya ve etrafı keşfetmeye karar verdik; ancak karanlık çöker çökmez etraftan yükselen vahşi hayvanların havlamaları, kükremeleri ve korkunç ulumaları yüzünden buna cesaret edemedik, zavallı çocuk korkudan ölecek gibiydi, sürekli olarak gün ağarana kadar kıyıya çıkmamız için bana yalvarıyordu.
“Tamam, Xury.” dedim ona. “O zaman gitmeyeceğim ama gün aydınlandığında da karşımıza bu hayvanlardan çok daha kötü insanlar çıkabilir.”
“Öyleyse ateş edersin silahla.” dedi Xury gülerek. “Hepsini kaçırırsın.” Xury’nin bizim gibi kölelerden öğrenmiş olduğu İngilizcesi bu kadardı. Bununla birlikte, çocuğun kendini toparlamış olduğunu görmekten dolayı da mutluydum, onu daha fazla neşelendirmek için (patronumuzun kasasındaki şişelerden) bir yudum içki verdim. Ne de olsa, Xury’nin önerisi gayet mantıklıydı, ben de onun sözünü dinlemiştim. Küçük çapamızı atarak olduğumuz yerde demir aldık ve bütün gece sessizce orada yattık. Sessizce diyorum çünkü ikimiz de uyuyamadık; iki ya da üç saat içinde pek çok türden büyük yaratığın (isimlerini bile bilmiyorduk), kıyıya inerek serinlemek için nehre girdiklerini, suyun içerisinde debelenerek yıkandıklarını gördük, öylesine büyük gürültü çıkarıyor, uluyor ve homurdanıyorlardı ki, hayatım boyunca böylesine korkunç ve iğrenç sesler duyduğumu hatırlamıyordum.
Xury, çok korkmuştu, ne yalan söyleyeyim aslında ben de çok korkuyordum; ancak bu güçlü yaratıklardan birinin teknemize doğru yüzdüğünü duyduğumuz anda ikimiz de paniklemeye başlamıştık; onu görmüyorduk ancak öfkeli şekilde solumasından ne kadar heybetli, korkunç ve vahşi bir hayvan olduğunu tahmin edebiliyorduk. Xury, onun bir aslan olabileceğini söylüyordu; belki de bir aslandı ancak ben tam olarak ne olabileceğini kestiremiyordum; zavallı Xury korkudan hemen demir alıp oradan uzaklaşmamız için bağırdı. “Hayır!” dedim ona. “Xury, şamandırayı uzatarak denize doğru ilerleyebiliriz, böylece bizi takip edemez.”
Bu sözlerimi henüz bitirmiştim ki, yaratığın (her ne ise) iki kürek mesafede tekneye yakın konumda durduğunu fark ettim; şaşkınlıktan donup kalmıştım; kendimi toparlamaya çalışarak elimden geldiğince hızlı hareket ederek, kamaradan içeri girdim ve silahımı alıp yaratığa ateş ettim; hayvan yaşamış olduğu şaşkınlıkla arkasını dönerek, karaya doğru yüzmeye başladı.
Ancak tüfeğin patlaması öylesine büyük bir etki yaratmıştı ki etraftan yükselen korkunç çığlıkları, ulumaları ve bağırışları kelimelerle tarif edebilmek mümkün değildi, aynı zamanda bu yaratıkların bugüne kadar hiç silah sesi duymadıklarına da ikna olmuştum. Geceleri buradan kıyıya çıkamayacağımız gün gibi aşikârdı; gündüz nasıl kıyıya çıkacağımız ise başka bir sorundu. Herhangi bir vahşinin eline düşmek sonuç olarak bir aslan ya da kaplanın pençelerinin arasına düşmekten çok daha kötüydü; aslında her iki tehlike de eşit oranda bizim için büyük sorun teşkil ediyordu.
Her hâlükârda kıyıya çıkmak zorundaydık, çünkü teknemizde bir damla olsun içme suyu kalmamıştı; en önemli soru ise bu suyu nereden bulabilirdik ve tekneden ne zaman inmemiz gerekirdi? Xury, testilerden birini alarak kıyıya çıkmasına izin verecek olursam, su arayabileceğini ve bana da biraz getirebileceğini söyledi. Ona neden kendisinin gitmek istediğini sordum? Neden o teknede kalmıyordu, neden ben gitmiyordum ki? Çocuk bana öylesine sevgi dolu sözlerle karşılık verdi ki, buna inanılmaz mutlu olmuştum. “Eğer vahşi adam gelirse beni yer, sen kaçar.” dedi bana.
“Tamam, Xury.” dedim ona. “İkimiz birlikte gideceğiz ve vahşi adamlar gelecek olursa onları öldüreceğiz, böylece ikimizi de yiyemezler.” Çocuğu biraz daha cesaretlendirmek için ona bir parça peksimet ekmeği ve patronun şişesinden bir yudum daha içki verdim; böylece tekneyi kıyıya çıkarabilmemiz için en uygun yer olacağını düşündüğümüz bir konuma çektik, yanımıza tüfeklerimizi ve ikişer testiyi alarak tekneden indik.
Vahşilerin küçük kayıklarından birinin her an karşımıza çıkma olasılığından korktuğum için, teknemizi gözümün önünden ayırmak istemiyordum; ancak çocuk karada bir mil kadar ileride bulunan çukura doğru koşarak uzaklaşmıştı, bu yüzden bir süre sonra koşarak yanıma geri dönene kadar olduğum yerde bekledim. Öylesine telaşla koşturuyordu ki peşine takılmış bir vahşi ya da korkunç bir hayvan olduğunu düşünmeye başlamıştım, ona yardımcı olabilmek için koşmaya başladım. Ama ona yaklaştığım sırada omuzlarından sarkan bir şey olduğunu gördüm, sanki bir tavşana benziyordu ama hem rengi farklıydı hem de bacaklar bir tavşanınkinden çok daha uzundu. Her ne olursa olsun ikimiz de buna çok sevinmiştik, hayvandan çok iyi et çıkmıştı; ancak etten ziyade zavallı Xury’inin bana güzel bir kaynaktan su bulmuş olması çok daha fazla sevindirmişti ve etrafta hiç vahşi adam da görmemişti.
Kısa bir süre sonra, aslında su için boşu boşuna bu kadar yorulmuş olduğumuzu anladık, çünkü gelgit çıktığında deniz suyu nehirden çekiliyor ve ardında çok güzel, içilecek tatlı su bırakıyordu. Hemen testilerimizi doldurduk, yakalanan tavşanla da kendimize güzel bir ziyafet çektikten sonra, kara boyunca kimseyi görmeyince yeniden yola çıkmak için hazırlandık.
Daha önce bu kıyılardan bir sefer geçmiş olduğumdan, Kanarya Adaları ve Cape de Verde sahillerinden çok uzak olmadığını gayet iyi biliyordum. Ancak hangi boylamda bulunduğumuzu gözlemlemek ya da en azından yeri tam olarak ölçebilmek için kullanabileceğimiz hiçbir aletimiz yoktu, ben de bu yüzden tam olarak o adaların yerlerini hatırlayamıyordum, nerede aramam ya da o adalara gidebilmek için hangi rotayı seçmem gerektiğini bilmiyordum. Tüm bu bilgilere sahip olsaydım onların yerini kolayca bulabilirdim. Sadece tek bir umudum vardı; bu sahil boyunca yoluma devam edecek olursam, İngilizlerin alışılagelmiş ticaret limanlarından birine ulaşabileceğimi ya da bu güzergâh üzerinde geçen herhangi bir gemi tarafından kurtarılabileceğimizi düşünüyordum.
Yapmış olduğum hesaplamalara göre, şu anda bulunduğumuz konum Fas İmparatorluğu’nun egemenliği ile zenci halkın toprakları arasında kalan vahşi hayvanlardan başka hiçbir canlının yaşamadığı ıssız bölgelerden biri olmalıydı. Mağriplilerin korkusundan zenciler bu toprakları terk ederek güneye gitmişler ve Mağripliler bu toprakların verimsizliğinden dolayı yaşamaya değer bulmamışlardı. Aslında her iki taraf da adada yoğun bir şekilde yaşayan aslan, kaplan, leopar ve diğer vahşi yaratıklar yüzünden kaçmışlardı. Bu sebepten dolayı Mağripliler buraya iki ya da üç bin kişilik orduyla sadece avlanmak için geliyorlardı; gerçekten de geçtiğimiz tüm bu sahil boyunca gündüzleri ıssız bakir araziden, geceleri ise uğuldayan, havlayan ve kükreyen vahşi hayvanların gürültüsünden başka hiçbir şey duymadık.
Gündüzleri bir ya da iki kez, Kanarya Adaları’ndaki Teneriffe Dağları’nın zirvesindeki Pico Tepesi’ni görebiliyordum, böylece kısa sürede oraya ulaşabilirim umuduyla rotamı o yöne doğru çevirmeyi düşündüm. Ancak iki kez denedikten sonra, ters esen rüzgâr yüzünden küçük teknem büyük dalgalarla mücadele edemeyince pes ettim; böylece daha önceden yaptığım gibi, kıyı boyunca yol almaya devam ettim.
Birkaç kez bulunduğumuz konumdan ayrıldıktan sonra, tatlı su doldurmak için karaya yanaşmak zorunda kaldım; özellikle bir seferinde sabah erken saatte, denizden oldukça yüksek olan küçük bir kara noktasına demir atmıştık; daha ileriye gidebilmek için gelgitin başlamasını bekliyorduk. Benimkinden daha keskin gözlere sahip olan Xury, usulca bana kıyıdan daha uzağa gitmemiz gerektiğini söylüyordu, “Bak, oradaki tepenin yamacında, korkunç bir canavar yatmış, uyuyor.” Nereye işaret ettiğine baktığımda, gerçekten de tepenin biraz üst kısmında bir tarafı gölgede kalmış, korkunç, büyük bir aslanın kıyıyı seyrederek yattığını gördüm. “Xury!” dedim ona. “Sen kıyıya çık ve onu öldür.”
Xury, korku dolu gözlerle bana bakıyordu ve sonunda, “Ben öldürmek! O beni bir ağızda yer!” O kadar dehşete düşmüştü ki, zavallı çocuğa sadece onu biraz rahatlatacak birkaç kelimeden başka bir şey söyleyemedim, en büyük tüfeğimizi alarak, içine en iyi barutumuzdan doldurarak, iki kurşun yerleştirdim. Sonra başka bir tüfeği alarak ona da iki kurşun yükledim ve üçüncüsüne de (zaten üç tüfeğimiz vardı) beş küçük mermi doldurarak bir kenara koydum. Ne kadar iyi bir nişancı olduğumu gösterebilmek için büyük tüfeği elime alarak aslanın başına nişan aldım, ancak pençesini burnunun üzerine tuhaf bir şekilde yerleştirmiş olduğundan, kurşunlar bacağının kenarından dizine çarparak kemiğinin kırılmasına neden oldu. İlk olarak homurdanarak yerinden doğrulmaya çalıştı, ancak kırık olan ayakları yüzünden yeniden yere devrildi; sonrasında üç ayağının üzerinden yükselerek hayatım boyunca belki de duyabileceğim en korkunç kükremeyle, yürümeye çalıştı. Onu başından vuramamış olduğumdan dolayı şaşkındım; bununla birlikte hemen ikinci tüfeği elime aldım ve o daha tam olarak harekete geçemeden tekrar ateş ettim, bu sefer başından vurmayı başardım; yere düştüğünü, kükremesinin yavaşladığını ve can çekiştiğini görmekten dolayı çok mutluydum. Kıvranan hayvanın ölmek üzere olduğunu gören Xury, cesaretini toplamış ve kıyıya gitmek için benden izin istiyordu. “Eh, git.” dedim ona. Çocuk hızla suya atladı, bir eliyle küçük tüfeğini tutarken, diğer eliyle kıyıya doğru yüzmeye çalışıyordu, bir süre sonra kıyıya çıktı, yaratığa iyice yaklaşarak tüfeğinin namlusunu hayvanın kulağına dayayıp, bir el ateş etti ve böylece yaratığı oracıkta öldürüverdi.
Bu bizim açımızdan güzel bir avcılık oyunu olmuştu ancak hiçbir işimize yaramayacak, yiyemeyeceğiz bir hayvan için üç kurşunumuzu kaybetmiş olduğumuzdan dolayı üzgündüm. Ancak, Xury yine de aslandan bir parça koparmak istiyordu; yeniden tekneye geri gelerek, benden baltayı vermemi istedi. “Ne için istiyorsun Xury?” diye sordum. “Ben başından kesmek.” dedi çocuk bana. Ancak yine de aslanın başını kesmeyi beceremedi, bu yüzden çok büyük bir canavar ayağına sahip olan aslanın sadece bir patisini keserek, tekneye geri döndü.
Her neyse, ben de belki ileride ihtiyaç olabilir düşüncesiyle, bir şekilde hayvanın derisini yüzmeye karar verdim. Böylece, Xury ile birlikte hayvanın üzerinde çalışmaya başladık; ancak Xury bu konuda benden çok daha becerikliydi, bense bu işi nasıl yapacağıma dair hiçbir bilgiye sahip değildim. Bu işlem neredeyse tam bir günümüzü almıştı, nihayet işimizi bitirdikten sonra postu kuruması için kamaranın üzerine serdik, hayvanın derisi ancak iki gün içinde tam olarak kuruyabilmişti, ilerleyen zamanda bu postu üzerinde yatmak için kullanmıştım.
III. BÖLÜM
ISSIZ ADADAKİ KAZAZEDE
Bu molanın ardından, on ya da on iki gün boyunca sürekli olarak güneye doğru ilerlemeye devam ettik, yiyeceğimiz oldukça azaldığından mümkün olduğunca az beslenmeye çalışıyorduk, karaya da sadece taze içme suyu alabilmek için yanaşarak hemen yola devam ediyorduk. Tek amacım, Gambiya ya da Senegal nehirlerine ulaşmaktı; bu sayede Avrupalı gemilere denk gelebileceğim Cape de Verde sahillerine varabilmekti; şayet bunu yapamayacak olursam, geriye adaları aramaktan ya da bu bölgelerdeki zenciler arasında yok olup gitmekten başka çarem kalmayacaktı. Gine kıyılarına, Brezilya’ya ya da Doğu Hint Adaları’na giden Avrupa’dan gelen tüm gemilerin bu burundan ya da adalardan geçtiğini biliyordum; yani aslında bütün kaderim tek bir noktaya bağlıydı; ya bir gemiye rastlamak zorundaydım ya da yok olacaktım.
Bu kararımın ardından, dediğim gibi on gün daha yola devam ettim ve toprağın insandan yoksun olmadığını görmeye başladım; iki ya da üç yerde, kenarından geçtiğimiz kıyılardan bizi izleyen insanlar olduğunu gördük; hepsinin kapkara ve çıplak olduklarını seçebiliyorduk. Bir seferinde bu kıyılardan birine çıkmaya niyetlendim; ancak benim iyi niyetli danışmanım Xury bana sürekli olarak, “Gitme, gitme.” dedi. Ancak yine de onlarla konuşabileceğim kadar kıyıya yaklaşmaya çalıştım ve hepsinin kıyı boyunca uzun süre ardımızdan koştuklarını gördüm.
Herhangi bir ateşli silahları olmadığı aşikârdı ancak ellerindeki uzun ince sopaları silah olarak kullanıyorlardı, Xury bunların mızrak olduğunu ve bu adamların o aleti kullanmakta çok usta olduklarını ve uzun mesafelere kadar atabildiklerini söyledi. Bu yüzden mümkün olduğunca onlardan uzak durmaya çalışarak elimden geldiğince işaretlerle konuşmaya çalıştım; özellikle de onlardan yiyecek istediğime dair işaretler yapıyordum; teknemi durdurmamı ve bana yiyecek bir şeyler getireceklerini işaret ettiler. Bunun üzerine yelkenimi yarıya kadar indirdim ve beklemeye başladım, adamlardan ikisi adadan içeri doğru koştu ve yarım saatten kısa bir süre içerisinde geri döndü. Yanlarında iki parça kuru et ve biraz da mısır vardı; gerçi ellerindeki ürünlerin tam olarak ne olduklarını bilmiyorduk. Bununla birlikte kabul etmeye de gayet istekliydik ancak diğer başka bir sorunumuz ise adaya nasıl çıkacağımızdı, çünkü onlardan çekindiğim için karaya çıkmaya cesaret edemiyordum ve onlar da görünüşe göre bizden fazlasıyla korkuyorlardı. Sonunda iki taraf açısından da güvenli olabileceğini düşündüğümüz bir yol bulduk, onlar yiyecekleri kıyıya bırakarak, uzaklaşacak ve biz yiyecekleri alana kadar kıyıya yaklaşmayacaklardı. Biz de böyle yaptık, yiyecekleri alıp teknemize geri döndükten sonra, kıyıdaki insanlar yine sahile doğru yaklaştılar.
El kol hareketleriyle onlara teşekkür ettik, çünkü onlara verebileceğimiz hiçbir şeyimizi yoktu; ancak tam bu sırada onlara minnetimizi ifade edebileceğimiz çok daha iyi bir fırsat çıktı. Tepeden aşağıya doğru iki büyük yaratık koşarak ve kavga ederek iniyordu; erkek dişisinin peşinde mi koşuyordu, birbirleriyle oynaşıyorlar mıydı yoksa öfkeli bir kavgaya mı tutuşmuşlardı bunu anlayamıyorduk; ayrıca böylesi bir duruma burada sık sık rastlanıp rastlanmadığından da bihaberdik. Ancak görünüşe göre bu durum pek nadiren rastlanan bir durumdu, bu tuhaf, korkunç yaratıklar çok nadiren gündüz vakti görünürlerdi, normal zamanlarda gece dışında pek ortalarda görünmezlerdi; ayrıca etrafta dolaşan bazı kadınlar da korkudan kaçışıp duruyordu. Mızraklı olan adam kaçmaya yeltenmemişti ancak diğerlerinin hepsi kaçmıştı. Bununla birlikte iki yaratık doğrudan suya dalmışlardı, herhangi bir şekilde yerlilere saldırmaya niyetleri yokmuş gibi görünüyorlardı, suya dalmışlar yüzerek oynaşıyor ve kendi aralarında eğleniyorlardı. Sonunda hayvanlardan biri hiç beklemediğim kadar teknenin yakınına yaklaşmaya başladı; ancak ben durum için çoktan hazırlıklıydım; tüfeğimi hızlıca doldurmuş ve diğer ikisini doldurması için de Xury’e emretmiştim. Hayvan menzilime iyice girer girmez hemen ateş ettim ve onu doğrudan kafasından vurdum; hayvan hemen suya daldı, ancak anında tekrar yükselerek sanki can çekişiyormuş gibi suya dalıp çıktı; almış olduğu ölümcül yaradan dolayı ne kadar uğraşırsa uğraşsın kıyıya ulaşamadan ölüp gitti.
Zavallı yerliler silahımın gürültüsünden dehşete düşmüşlerdi, yüzlerindeki ifadeyi size kelimelerle anlatabilmem imkânsız; hatta bazıları öylesine korkmuştu ki, bayılarak ölü gibi yere serilmişlerdi; nihayetinde hayvanın ölerek suya gömüldüğünü ve benim de işaretlerimden herhangi bir sıkıntı olmadığını görünce hepsi kıyıya doğru yaklaştılar ve suya batmış olan hayvanı aramaya başladılar. Kanı yüzünden bulanıklaşan suyun içerisinden hayvanı yakalayarak bir halatı boynuna doladım ve ipin ucunu da dışarı sürüklemeleri için yerlilere attım, hayvanı kıyaya doğru sürüklediklerinde, parıldayan muhteşem benekleri, hayran bırakan güzelliğiyle bir leoparı havaya doğru kaldıran yerliler, bu hayvanı neyle öldürmüş olabileceğimi anlayabilmek için evirip, çeviriyorlardı.
Tüfeğin ateş alması ve çıkarmış olduğu büyük gürültüden dolayı diğer yaratık korkarak karaya doğru yüzmüş ve sonrasında da arkasına bile bakmadan geldikleri yöne doğru koşarak tepenin ardında ortadan kaybolmuştu, aramızdaki mesafeden dolayı ne tür bir hayvan olduğunu bile görememiştim. Zencilerin bu yaratığın etini yemeye ne kadar istekli olduğunu çabucak anlamıştım, bu yüzden de bize göstermiş oldukları iyiliklerini karşılıksız bırakmamak için hayvanı onlara bırakmaya karar verdim; alabileceklerini işaret ettiğimde çok sevinmişlerdi. Hemen hayvanın üzerinde çalışmaya başladılar, bıçakları ya da parçalayacak keskin aletleri olmasa da buldukları tahta parçasını bıçak niyetine kullanarak hayvanın derisini kolayca yüzerek çıkardılar. Etleri parçalamaya başladıklarında, bir parça da bize vermek istediler ancak tekliflerini kabul etmedim, sadece hayvanın postunu almak istediğimi işaret ettim onlara, dileğimi seve seve kabul ettiler ve beraberinde tam olarak neler olduklarını bilmediğim yiyeceklerinden de ilave ettiler. Daha sonra onlara biraz da suya ihtiyacım olduğunu göstermek için içi boşalmış testimi ters çevirerek onu doldurmak istediğimi gösterdim. Hemen arkadaşlarından bazılarını çağırdılar ve iki kadın koşarak geldi, ellerinde muhtemelen güneşte pişirerek hazırlamış oldukları büyük bir tekne vardı, aynı yiyeceklere yaptıkları gibi onu da kıyıya bıraktılar, Xury’i kıyıya gönderdim ve testilerimizin üçünü de böylece doldurabildik. Kadınlar da tıpkı erkekler gibi çıplaktı.
Artık yiyecek, kökler, mısırlar ve su açısından gayet zengindik ve dost canlısı yerlilerle vedalaşarak bu kıyıdan ayrıldık, on gün boyunca kıyıya yanaşmaya hiç gerek görmeden yolumuza devam ettik, sonunda yaklaşık üç dört mil ötede büyük bir kara parçasını görene kadar hiç durmadan ilerledik. Deniz o kadar sakindi ki bu kara parçasına yaklaşabilmek için oldukça büyük mesafeden denize açılmak zorunda kaldım. Uzun bir yol aldıktan sonra, kara parçasının arka kısmına dolaştığım sırada, karadan iki mil uzaklıkta denize doğru düz bir şekilde inen başka bir kara parçası gördüm; iyice inceledikten sonra bu kara parçasının Cape de Verde adaları olarak adlandırılan adalar olduğu sonucuna vardım, kesinlikle öyleydi. Ancak bu grup adası oldukça uzak mesafedeydi ve iki adadan hangisine gitmem gerektiğine bir türlü karar veremiyordum; çünkü tam bu süre zarfında sert bir rüzgâr çıkacak olsa her iki adaya da ulaşma olanağım olmayacaktı.
Bu ikilemli düşüncelere kapılarak dalgın hâlde kamaradan içeri girdim ve oturdum, Xury dümene geçmişti; birden çocuğun, “Efendi, efendi, yelkenli gemi!” diye bağırdığını duydum. Aptal çocuk patronum arkamızdan bir gemi göndererek bizi yakalamaya çalıştığını düşünmüş, korkudan aklı başından gitmişti ancak ben onların bize ulaşamayacakları kadar uzak bir mesafede olduğumuzu bildiğimden rahattım. Kamaradan dışarı fırladım ve sadece gemiyi görmekle kalmadım, aynı zamanda bir Portekiz gemisi olduğunu da anladım; ilk aklıma gelen şey onların zencilerle alışveriş yapmak üzere Gine kıyılarına gittikleri oldu. Ancak, çevirdikleri rotayı düzgünce gözlemledikten sonra, kısa süre içerisinde başka bir yöne doğru gittiklerini ve kıyıya yanaşmaya niyetleri olmadığını fark ettim; bunun üzerine onlarla konuşabilmek için mümkün olduğunca denizde açılarak onlara yaklaşmaya çalıştım.
Yelkenlerimi her ne kadar tam olarak fora etmiş olsam da, onlara bir işaret dahi veremeden geçip gideceklerini anlamıştım. Elimden geldiğince yüksek sesle bağırmaya çalıştım ve tam umutsuzluğa kapıldığım sırada, muhtemelen denizcilerden birinin dürbünle bizi keşfederek bir Avrupa teknesi olduğumuzu, kazazede olduğumu düşündüklerini ve beni fark ettiklerini anlamıştım; onlara daha rahat ulaşabilmemiz için yelkenlerinden bazılarını indirerek yavaşlamışlardı. Bundan cesaret alarak, patronumun gemideki eski sancağını direğe çekerek, onlara tehlike işareti verdim ve hepsi rahatça görebilsin diye bir el ateş ettim; daha sonrasında öğrendiğime göre silahın sesini duymamış ancak dumanı görmüşlerdi. Bu işaretlerin sonucunda yelkenlerini tamamen indirmişler ve beklemeye başlamışlardı; yaklaşık üç saatin sonunda onlara yetişmiştim.
Bana Portekizce, İspanyolca ve Fransızca olarak kim olduğumu sordular, ancak hiçbirini anlayamadım; en sonunda gemideki İskoç bir denizci benimle konuştu; ona bir İngiliz olduğumu, Sallee’deki Mağriplilerin elinden kölelikten kaçtığımı anlattım; bu anlattıklarım sonrasında durumuma üzülerek teknedeki tüm mallarımla birlikte beni gemiye aldılar.
İçine düşmüş olduğum neredeyse mutsuz ve umutsuz korkunç kölelik durumundan kurtulabileceğim için yaşamış olduğum sevincin büyüklüğünü anlatmaya kelimeler kifayetsiz kalırdı; teknede bulunan tüm eşyalarımı kurtuluşumun şerefine kaptana hediye ettim. Ancak gayet mütevazı bir beyefendi olan kaptan, kibarca benden hiçbir şey alamayacağını söyledi, Brezilya’ya varır varmaz da tüm eşyalarımı eksiksiz olarak bana teslim edeceklerini açıkladı. “Çünkü…” dedi ciddi bir ifadeyle. “Bir gün gelir de ben de senin durumuna düşecek olursam, beni de kurtaracak biri olsun diye senden hiçbir karşılık beklemeden bunu yapıyorum. Ayrıca, şimdi senin elinde ne var ne yoksa hepsini alacak olursam, Brezilya’ya vardığımızda orada açlıktan ölürsün, bu da sonuç olarak kurtarmış olduğum canını geri almak olurdu. Hayır, hayır, Bay İngiliz adam, seni kesinlikle hiçbir karşılık beklemeden götüreceğim, bu eşyaların hepsini de indiğin zaman satabilir böylece hem ihtiyacın olan şeyleri alabilir, hem de tekrar ülkene geri dönmek için gerekli olan parayı sağlamış olursun.”
Bu teklifi gerçek anlamda sözde de kalmamış ve gerektiği şekilde eyleme de çevirmişti, gemideki adamlarına sahip olduğum hiçbir şeye dokunmamalarını emretti; sonra her şeyi, kendi mülkiyetine geçirerek üç toprak testimle birlikte eşyalarımın tüm listesini hazırlayıp bana verdi.
Tekneme gelince, durumu çok iyi olduğundan bunu kendi kullanımı için alacağını söyleyerek bunun karşılığında benim ne ücret talep ettiğimi sordu. Bana karşı büyük iyiliklerde bulunmuş olmasından dolayı, cömertliğine karşılık olarak tekneyi ona hediye etmek istediğimi söyledim. Bunun üzerine bana Brezilya’ya vardığımız zaman seksen adet sekizlik ödeme yapmak için bir senet yazacağını söyledi ve oraya vardığımızda herhangi biri daha fazlasını teklif edecek olursa bunu da karşılayacağına söz verdi. Ayrıca, yol arkadaşım Xury için de altmış adet sekizlik ödeme önerisinde bulundu; onu kaptana vermek istemediğimden değil ancak, bu zamana kadar bana hep sadık olan ve her zaman yardımcı olmaya çalışan zavallı çocuğun özgürlüğünü satmak konusunda istekli değildim. Bununla birlikte, hissettiklerimi kaptana anlattığımda düşüncelerimi destekleyerek, bana bu konuda çok uygun bir çözüm yolu önerdi: Çocuğa şayet Hristiyan olursa on yıl içerisinde onu özgür bırakacağına dair söz verdi; bu öneri Xury için de olumlu karşılanınca, kaptanın onu da almasına izin verdim.
Brezilya’ya kadar çok iyi bir yolculuk yaptık ve yaklaşık yirmi iki gün sonra Bay de Todoslos Santos ya da diğer adıyla Tüm Azizler Koyu’na vardık. Böylece hayatımın en sefil durumundan yine bir şekilde çıkmayı başarmıştım ve artık kendimle ilgili ne yapmam gerektiğini ciddi anlamda düşünmeliydim.
Kaptanın bana ne kadar yardımcı olduğunu, nasıl cömert davrandığını hiçbir kelimenin anlatmaya asla yetmeyeceğini düşünüyorum. Yolculuk konusunda benden hiçbir ücret talep etmemesinin yanı sıra teknemdeki leopar deri için yirmi, kaplan derisi için kırk dört dukalık bir ödeme yaptı, ayrıca gemideki bütün eşyalarımı da bana eksiksiz şekilde geri verdirdi. Şişe kasaları, iki tüfek ve şamdan yapmak için bir kısmını kullanmış olduğum bal mumundan kalanı ve satmak istediğim ne varsa hepsini kendisi satın aldı; tek bir cümleyle açıklamam gerekirse, kaptan tüm yükümü iki yüz yirmi adet sekizlik karşılığında benden aldı, böylece cebimde ganimetim Brezilya kıyılarına ulaşmıştım.
Varışımızdan kısa bir süre sonra kaptan, tıpkı kendisi gibi dürüst bir adam olan, Ingenio[2 - Şeker kamışı üretim çiftliği olan kişi.] dedikleri şeker kamışı yetiştiricisi bir arkadaşına önerdi. Bir süre boyunca bu adamın yanında kaldım ve bu süre zarfında şeker kamışı yetiştiriciliğini öğrendim. Şayet burada kalmak için gerekli izinlerimi alabilirsem, şeker kamışı üreticilerinin nasıl hızlı bir şekilde zengin olduklarını görünce, kendimi daha fazla geliştirerek şeker kamışı yetiştiricisi olmaya karar vermiştim; bu sırada Londra’da kalmış olan paramı getirtmek için yollar aramaya da başlamıştım. Bu amaçla, burada vatandaşlığa kabul edilebilmem için gerekli olan evrakları düzenleyerek yurttaşlık belgesini elde ettim, hemen sonrasında elimdeki ganimetimle henüz işlenmemiş bir araziyi satın aldım ve İngiltere’den gelecek olan parayı hesaba katarak kendi açımdan en faydalı olacak üretim ve yerleşim planımı oluşturdum.
İngiliz ebeveynleri olan, Lizbon’dan gelme Portekizli, tıpkı benim durumumda olan bir komşum vardı. Ona komşum diyorum, çünkü çiftliği hemen benim arazimin yanındaydı ve bu sayede de sık sık görüşme olanağı bulabiliyorduk. Benim gibi onun da parası çok azdı ve iki yıl boyunca her ikimiz de sadece kendi ekmeğimizi kazanacak kadar bir şeyler ekebildik. Ancak zaman içerisinde topraklarımız düzene girmeye ve gelirimiz artmaya başladı; böylece üçüncü yıl biraz tütün ektik ve her birimiz önümüzdeki sene için biraz daha fazla şeker kamışı ekebilmek için arazilerimizi genişlettik. Fakat her ikimizin de yardıma ihtiyacı vardı ve işte o zaman sevgili yol arkadaşım Xury’den ayrılarak ne kadar büyük bir yanlış yaptığımı anladım.
Yapılacak hiçbir şey yoktu, her zamanki gibi yanlış yapmak benim karakterimin artık vazgeçilmez bir özelliği hâline gelmişti. Devam etmekten başka çarem yoktu; babamın huzurlu evini terk ederek, verdiği hiçbir nasihati dikkate almayarak, sadece hayalini kurduğum bir yola çıkmış, onların yanında mutlu yaşamak yerine, yeteneklerimden çok uzak düşen bir işe girişmiştim. Hayır, kesinlikle hayalini kurduğum hayat bu değildi, babamın nasihatlerini dinleyerek orta hâlli bir yaşamı benimsemiş olsaydım, hem kendi vatanımda kalabilirdim hem de kendimi böylesine hiç bilmediğim topraklarda mahvetmez, aşağı tabakanın tepesine düşmezdim. Ayrıca bu yaptığım işin aynısını ne yaptığım ya da ne durumda olduğum konusunda hiç kimseye ulaştıramayacağım yabancı topraklarda değil, İngiltere’de dostlarımın ve ailemin yanında gayet iyi yapabilirdim diye düşünmekten kendimi alamıyordum.
Bu yüzden de düşmüş olduğum bu sefil duruma son derece büyük bir pişmanlıkla bakıyordum. Sadece yan arazideki komşum haricinde konuşacak kimsem yoktu; her türlü işimi tek başıma halletmek zorundaydım; kendimi tıpkı ıssız bir adaya düşmüş, yalnız başına hayatta kalmak zorunda kalan bir adam gibi hissediyordum. Ancak hak ettiğimi yaşıyordum işte, insan yaşadığı koşulları daha kötü durumlarla karşılaştırdığında nasıl Tanrı’dan bir değişiklik diliyorsa yaşamış olduğu acı deneyimlerin sonrasında eski hayatının ne kadar mutlu olduğunu da çok daha iyi anlayabiliyordu. Kendimi ıssız bir adadaymış gibi gördüğüm, hakikaten haksızlıklarla karşılaştığım ve yaşadığım tam anlamıyla gerçek yalnızlığım, eski hayatımın mutluluğunu, zenginliğini ve huzurunu şimdi nasıl da yüzüme bir tokat gibi vuruyordu.
Yolculuğum boyunca bana destek olan ve hayatımı kurtaran dürüst dostum kaptanın geri dönmesinden önce, arazimin ekimi konusunda oldukça iyi ilerleme kaydedebilmiştim -çünkü gemisinin yük alması, yola çıkabilmek için gerekli hazırlıkları yapabilmesi için neredeyse üç ay boyunca orada kalmıştı- ve geride Londra’da bıraktığım küçük ganimetimden ona bahsettiğinde bana yine her zamanki gibi samimi ve dürüst bir öneride bulundu. “Senyor Inglese!” dedi bana (her zaman bana böyle hitap ederdi). “Londra’da paranı emanet etmiş olduğun kişiye bir mektup yazarak paran karşılığında burada satabileceğin malları ayarlamasını ve Lizbon’da benim söyleyeceğim kişiye onları göndermesini söylersen, yollayacağı tüm malları geri dönüşümde Tanrı’nın da izniyle mutlak suretle sana ulaştırırım. Ancak sen de bilirsin yolda insanın başına bin türlü şey gelebilir, bu yüzden de mektubu yazacağın kişiye bu seferlik sadece paranın yarısı karşılığında yüz sterlinlik mal göndermesini söyleyerek olası tehlikelere karşı önlem almanı öneririm, böylece güvenli bir şekilde teslimatı yapmayı başarırsam bir sonraki yolculukta da diğer yarısını getiririm.”
Bu gerçekten de çok makul bir öneriydi ve öyle içtenlikle söylenmiş sözlerdi ki, alabileceğim en iyi kararın bu olabileceği konusunda ikna olmuştum; böylece paramı emanet ettiğim hanımefendiye gerekli olan mektubu yazdım ve Portekizli kaptan için de ihtiyacı olacak vekâleti verdim.
Ölen İngiliz kaptanın karısına oldukça uzun bir mektup yazarak, ona başımdan geçen bütün macerayı, köleliğimi, kaçışımı, Portekizli kaptanla nasıl tanıştığımı, beni nasıl kurtardığını, insanca davranışlarını ve şu anda ne durumda olduğumu anlatarak, mektubun sonuna da parayı nasıl göndermesi gerektiğine dair bilgileri ilave ettim ve dürüst dostum kaptan, Lizbon’a vardığında orada karşısına çıkan bazı İngiliz iş adamlarına hakkımdaki tüm bilgileri Londra’daki bir tüccara iletmeleri için detaylıca anlatmış ve mektubu onlara teslim etmiş. Tüccar ise hiç vakit kaybetmeden öğrenmiş olduğu tüm bilgileri eksiksiz şekilde kaptanın dul eşine anlatarak mektubumu ona ulaştırmıştı; öğrendiklerinden fazlasıyla etkilenen kadın, Portekizli kaptana bana karşı göstermiş olduğu cömert davranışlarından dolayı kendi adına güzel bir armağanın yanı sıra paramı da teslim etmişti.
Londralı tüccar tıpkı kaptanın ona sipariş ettiği gibi, almış olduğu yüz sterlin ile İngiliz mallarından almış, onları doğrudan Lizbon’a yollamış ve kaptan da güvenli bir şekilde Brezilya’ya bana ulaştırılmasını sağlamıştı. Bu arada cömert dostum kaptan, alınan eşyaların arasında (o sıralar uğraştığım işimde düşünmek için çok genç olduğumdan), ekili arazim için gerekli ve benim açımdan çok faydalı olacağını fark ettiğim her türlü alet, demir malzemeler ve takımları da almaya özen göstermişti.
Siparişlerim sonunda elime ulaştığında, artık her şeyin üstesinden gelebileceğimi düşünmeye başlamış, sevinçten şaşkına dönmüştüm. Sevgili kaptan dostum ona hediye olarak dul kadının göndermiş olduğu beş sterlin karşılığında, bana yardımcı olması ve yanımda altı yıl boyunca çalışmasını sağlayacak ödemeyi yaparak bir de hizmetçi tutmuş, onu da yanında getirmişti ve ne kadar uğraşırsam uğraşayım bunun karşılığında sadece kendi küçük arazime ekmiş olduğum ufak miktarda tütünden alması için onu güçlükle ikna edebilmiştim.
Hepsi bu kadar da değildi; getirmiş olduğu mallar buralarda oldukça yüksek fiyata satabileceğim ve çok aranan kıyafetler, kumaşlar ve İngiliz yapımı eşyalardan oluşuyordu. Dostumun sayesinde bu mallardan oldukça yüksek kazanç elde edebilmiştim; böylece ilk gelen malların değerinin dört katından daha fazlasına sahip olmayı başarmış ve kazancım sayesinde arazimi daha da fazla genişleterek zavallı komşumu epeyce geçmiştim -demek istediğim bu kazanç sayesinde ekili alanlarımı çok daha fazla mahsul alabileceğim şekilde düzeltebilmiştim; elde ettiğim kazançla ilk iş olarak kendime bir zenci köle ve Avrupalı bir uşak tuttum- yani kaptanın Lizbon’dan yanında getirdiği hizmetçi dışında, başka bir uşak daha tuttum demek istiyorum.
Ancak suistimal edilen bir mutluluk, çoğu zaman en büyük sıkıntılara sebebiyet verirdi ve bu durum benim için de aynen öyle gelişti. Ertesi yıl ekili arazimden büyük başarı elde ettim: komşulara destek olabilmek için ayırmış olduğum mahsulün haricinde, topraklarımdan elli büyük balya tütün daha elde ettim; her biri yüz kilo gelen bu elli balyayı da gayet iyi şekilde hazırlatarak Lizbon’dan gelecek filonun dönüşüne kadar güzelce depoladım. İşlerim ve zenginliğim her geçen gün arttıkça, kafam gerçek anlamda çoğu deneyimli iş adamının bile mahvolmasına sebebiyet verebilecek, ulaşamayacağım ve hatta beni bir felakete sürükleyebilecek projelerle dolmaya başlamıştı. Şu anda bulunduğum konumda hayatıma devam etmiş olsaydım, aslında babamın baştan bu yana bana öğütlemiş olduğu mutlu ve huzurlu orta hâlli yaşantımı sağlamış olacak, gayet refah içinde hayatımı idame ettirebilecektim. Ancak yine başıma gelen farklı şeyler yüzünden, her zaman yaptığım gibi kendi sefaletimi yine kendi ellerimle hazırlamıştım. Özellikle de vermiş olduğum yanlış kararlar yüzünden gelecekte başıma gelecek tüm sıkıntılar ve üzüntülerimi daha da fazla arttırmak için sanki elimden geleni yapmıştım. Başka ülkeleri görme hevesim, yurt dışında aptalca dolaşma eğilimim yine depreşmiş ve böylece her şeyi yine mahvetmeyi başarmıştım; bulunduğum yerde rahat hayat bana batmış, Tanrı’nın ve doğanın bana cömertçe sunmuş olduğu nimetleri bir kere daha elimin tersiyle itmiştim.
Bir zamanlar ailemin yanında mutlu mesut yaşarken yaptığım gibi, şimdi yine hayatın doğal akışının gerektirdiğinden daha kısa süre içerisinde zengin olmak ve mutlu bir adam olarak hayatımı yaşayabileceğim çiftliğimi arkamda bırakarak boş hayallerin peşinde koşmak için kendimi felaketim olacak en derin uçurumların kucağına bırakmıştım.
O zaman şimdi yaşadığım bu macera dolu hikâyenin daha ince ayrıntılarına girelim. Brezilya’da neredeyse dört yıl yaşadıktan ve arazilerim üzerinde oldukça büyük gelişme ve başarı sağladıktan sonra, sadece bu bölgenin dilini öğrenmekle kalmamış, aynı zamanda komşu çiftliklerden güzel arkadaşlar edinmiş ve St. Salvador Limanı’ndan birçok tüccarla da tanışma olanağı bulabilmiştim. Onlarla sohbet etme fırsatı bulduğum zamanlarda, Gine kıyılarına yapmış olduğum iki yolculuktan, orada zencilerle yaptığım ticaretten, boncuk, oyuncak, bıçak, makas, balta, cam parçaları ve benzerleri gibi küçük eşyalar haricinde, o bölgelerden altın tozu, fildişi, Gine baharatları ve Brezilya’da çalıştırılmak üzere nasıl birçok zenci kölenin dahi nasıl alınabileceğinden bahsetmiştim.
Hepsi bu sözlerimi her zaman çok dikkatli bir şekilde dinlemişti, ama o zamanlar zencilerin köle ticareti henüz daha yoğun bir şekilde yapılamıyor, sadece İspanya ve Portekiz krallarının izniyle az sayıda köle ülke sınırlarına sokulabiliyor ve onlar da halka çok yüksek fiyatlara satılabiliyordu.
Bazı tüccarlar ve çiftçilerle birlikte olduğum bir gün, onlara bu konu hakkında çok ciddi bilgi vermiştim, ertesi gün içlerinden üçü yeniden yanıma gelerek, anlattıklarımla fazlasıyla ilgilendiklerini söyleyerek, bana bu konuda gizli bir teklifte bulunmak istediklerini belirttiler. Bu durumun aramızda kalması konusunda tekrar uyarıda bulunarak, Gine’ye gitmek üzere bir gemi hazırladıklarını anlattılar. Benim gibi onlar da toprak sahibiydi ve tarlalarında çalışacak ırgat bulmada çektikleri sıkıntıyı başka hiçbir konuda çekmiyorlardı; sonuç olarak köle ticareti yapılmasına müsaade edilmediğinden ve halka açık bir şekilde satışı yasak olduğundan, tek seferlik bir yolculuk yapmak istediklerini, böylece dönüşlerinde gizlice ülkeye zenci getireceklerini ve onları kendi topraklarında çalışmaları için çiftçiler arasında bölüşeceklerini açıkladılar. Bütün bunları bana anlatmalarının tek sebebi ise, bu yolculuğa yük sorumlusu olarak çıkmamı ve Gine kıyılarındaki ticareti yönetmemi istemeleriydi; bunun karşılığında benden herhangi bir bedel talep etmeden tıpkı kendileri gibi eşit oranda pay almamı öneriyorlardı.
İtiraf etmem gerekir ki, bu gerçekten adil bir öneriydi; ayrıca kendine yeni bir düzen kurmaya çalışan ve henüz tam anlamıyla bir çiftlik kurmayı başaramamış bir kişi için de çok iyi kazanç sağlaması açısından bulunmaz bir fırsattı. Ancak ben düzenimi gayet iyi kurmuştum ve başladığım gibi çalışmaya devam edecek ve İngiltere’de kalan yüz sterlinimi de getirtecek olursam üç ya da dört yıl boyunca rahat bir şekilde yaşamam için önümde hiçbir engelim kalmıyordu. Geride kalan paramı da aldıktan sonra, ürünlerimden üç ya da dört bin sterlinlik bir varlığa sahip olabilecektim; kısacası benim konumumdaki bir kişinin böyle bir yolculuğa çıkması, hayatı boyunca verebileceği en saçma karar olurdu.
Ama ben, tamamen kendimi mahvetmek üzere doğmuş olan bir kişiydim, zamanında babamın vermiş olduğu nasihatleri dinlemeyerek kendimi sadece boş bir hevesten ibaret olan bir maceranın kollarına bıraktığım gibi, bu teklife de karşı koyacak iradeyi gösteremedim. Kısaca belirtmem gerekirse, yokluğumda arazilerime bakmayı ve başıma bir iş gelecek olursa topraklarımı onlara vermiş olduğum talimatlar doğrultusunda ilerletmeye devam etmeyi kabul edecek olurlarsa tüm kalbimle bu yolculuğa çıkmaya hazır olduğumu söyledim. Bunların hepsini kesinlikle yapacaklarına söz verdiler ve hatta bu konuda yazılı olarak bir sözleşme bile hazırladılar. Şayet ölecek olursam, geride kalan mal varlığımı mirasçım olarak hayatımı kurtaran geminin kaptanına bıraktığımı belirttiğim bir vasiyetname hazırladım ve mallarımın yarısını kendisi için almasını ve diğer yarısını da İngiltere’ye göndermesini istediğimi yazdım.
Kısacası, başıma bir iş gelecek olursa çiftliğimin menfaatlerinin korunması ve üretimin devam etmesini sağlamak adına mümkün olabilecek tüm önlemleri almıştım. Çiftliğime ve mal varlığıma karşı göstermiş olduğum ihtiyatlı davranışın yarısını kendi menfaatlerimi korumak için göstermiş ve yapmamam gereken ve yapmam gerekenler konusunda gerektiği gibi doğru kararları alabilmiş olsaydım, bu denli başarılı yürütmüş olduğum işimi bir hiç uğruna geride bırakarak böylesine bir deniz yolculuğuna çıkmazdım. Başıma gelebilecek onca talihsizliği ve denizde karşılaşabileceğim tüm tehlikeleri göze almamış olurdum.
Ancak bu yolculuğu yapmayı kafama koymuştum bir kere ve mantığımı dinlemek yerine yine körü körüne hayallerimin peşinden koşmaya başlamıştım. Böylece yola çıkacak geminin hazırlıkları tamamlanmış, yükleme bitmiş, yapmış olduğumuz antlaşma doğrultusunda her şey ortaklarım tarafından sağlanmıştı. Sonunda, 1 Eylül 1659 tarihinde, uğursuz bir saatte, bir zamanlar anne ve babama karşı isyankâr davranışlar gösterip, büyük bir aptallık yaparak hiç uğruna Hull’den çıkmış olduğum yolculuğun yıl dönümünde, yeniden denizlere açılmak için gemiye bindim.
Gemimiz yaklaşık olarak yüz yirmi ton ağırlıktaydı, gemide benim dışımda, altı top ve on dört denizcinin yanı sıra kaptan, kaptanın uşağı yerlerini almıştı. Boncuk, camdan malzemeler, mermiler ve diğer ufak tefek parçalar ve özellikle zencilerle yapacağımız ticarette kullanılmak üzere küçük aynalar, bıçaklar, makaslar ve baltaların haricinde gemide başka büyük yükümüz yoktu.
Gemiye bindiğim gün yola çıktık, yelkenler fora edilip bulunduğumuz kıyıdan kuzeye doğru yol almaya başladık, Afrika sahilleri bulunduğumuz konumdan on ila on iki derece kuzey enlemlerinden geçiyordu. St. Augustino Burnu açıklarına ulaşana dek hava çok güzeldi, ancak ilerlediğimiz kıyı şeridi boyunca sıcaklık giderek artarak bunaltıcı seviyeye ulaşmıştı. Burunu geçtikten sonra kıyıdan uzaklaşarak, kısa süre sonra kara manzaramızı tamamen kaybettik ve Fernando de Noronho Adası’na doğru yönümüzü doğuya yönelterek, poyraz rüzgârını arkamıza aldık. Bu rota üzerinde on iki gün boyunca ilerleyerek Ekvator’u geçtik ve son gözlemlerimize göre yedi derece yirmi iki dakika kuzey enleminde yolumuza devam ettiğimiz sırada birden kendimizi şiddetli bir kasırga ve fırtınanın içinde bulduk. Fırtına ilk olarak güneydoğu yönünden patlak verdi, sonra yönünü değiştirip kuzeybatıya yöneldi ve en sonunda kuzeydoğu yönünde poyraza dönüştü. O kadar korkunç bir fırtınaydı ki, on iki gün boyunca kendimizi şiddetli rüzgârın kollarına bırakmaktan, kaderimizi fırtınayı yönlendiren azgın rüzgârın sürüklemesine izin vermekten başka hiçbir şey yapamadık. Geçen on iki gün boyunca sürekli olarak denizin bizi yutup yok edeceğini düşünmekten başka hiçbir şey yapamadığımı söylemem sanırım gereksiz olacaktır, aslında o anda gemide hiç kimse hayatını bile kurtarabilmeyi beklemiyordu.
Fırtınanın dehşetinin yanı sıra, yaşamış olduğumuz korku ve düşmüş olduğumuz umutsuzluktan dolayı adamlarımızdan biri beyin hummasından ölmüş, başka bir adamımız ve kamarot da denize düşerek kaybolmuştu. On ikinci gün hava biraz olsun sakinleşmeye başlamıştı, kaptan elinden geldiğince bulunduğumuz konumu gözlemlemeye çalıştı ve on bir derece kuzey enlemi civarlarında bulunduğumuzu, ancak St. Augustino Burnu’nun yirmi iki boylam derecesi batısında olduğumuzu tespit etti. Böylece Guiana sahilleri ya da Brezilya’nın kuzey kısmında, Amazon Nehri’nin ötesinde genellikle büyük nehir olarak adlandırılan Orinoco Nehri’nin doğusunda olduğumuzu anladı. Fırtına yüzünden gemimiz fazlasıyla hırpalanmış ve bazı kısımlarından su almaya başlamıştı, kaptan bu konuda ne yapması gerektiğini bana danışıyordu, onun fikrine göre doğrudan Brezilya kıyılarına geri dönmek en mantıklı yol olacaktı.
Bense buna tamamen karşıydım, birlikte Amerika kıyılarını inceleyerek Karayip Adaları’nın çemberine girene kadar sığınabileceğimiz herhangi bir yerleşim yerinin olmadığı sonucuna vardık, böylece sonunda konumumuzdan fazlasıyla uzaklaşarak Meksika Körfezi ya da koylarına doğru sürüklenmemek için Barbados’a doğru açılmaya karar verdik. Nasıl olsa hem kendi ihtiyaçlarımızı, hem de gemimizin bazı eksikliklerini tamamlayamadan Afrika kıyılarına doğru yolculuk yapmamız mümkün değildi ve yaklaşık on beş gün boyunca yelkenlerimiz sayesinde bu yolu kolayca aşabilirdik.
Böylece rotamızı değiştirdik ve batıdan yönümüzü rahatlayacağımızı umduğumuz bazı İngiliz adalarına ulaşmak için doğuya yönelttik. Ancak yolculuğumuz hiç de umduğumuz gibi devam etmedi; on iki derece on sekiz dakika enlemi üzerine geldiğimizde, bizi doğrudan batıya doğru sürükleyen ikinci bir fırtına patlak verdi ve bu fırtına bizi öylesine uzak toprakların bulunduğu kıyılara sürükledi ki denizden kendimizi kurtarabilsek bile vahşilere yem olma ve bir daha asla ülkemize geri dönememe tehlikesiyle karşı karşıya kaldık.
Bütün bu sıkıntılarla boğuştuğumuz sırada, rüzgâr sanki bize inat çok daha kuvvetli esmeye devam ediyordu, bir sabah erken saatlerde adamlarımızdan birinin “Kara!” diye bağırdığını duyduk ve daha dünyanın neresine sürüklenmiş olduğumuzu görebilmek üzere kamaradan dışarı çıkamadan, gemi bir kum tepesine çarparak aniden hareketsiz kaldı. Dalgalar öylesine şiddetli üzerimize boşalıyordu ki, kısa süre içerisinde hepimiz yok olacağımızı düşünmeye başlamıştık. Denizin köpüren ve kamçı gibi üzerimize çarpan sularından korunabilmek için hepimiz olduğumuz yerde bulabileceğimiz en korunaklı yerlere sığındık.
Bu gibi durumlarla hiç karşılaşmamış birisine, yaşanılan acımasızlığı tanımlamak ya da böyle bir felaketi anlatabilmek hiç de kolay değildir. Nerede olduğumuzu ya da hangi topraklara doğru sürüklendiğimizi ve sürüklendiğimiz kara parçasında insan ya da bir yerleşim yeri olup olmadığını hiç bilmiyorduk. Korkunç rüzgârın etkisi biraz olsun hafiflemiş olsa da sarsılmamıza neden oluyordu ve eğer hemen bir mucize gerçekleşerek rüzgârın yönü değişmediği müddetce, geminin parçalanmadan daha uzun süre bu fırtınaya dayanabileceğini düşünmüyorduk. Kısacası hepimiz birbirimize bakarak her an ölümü bekleyen insanlar gibi başka bir dünyaya geçmek için bekliyorduk. Çünkü kendimizi düşmüş olduğumuz bu durumdan kurtarabileceğimiz ya çok az şey kamıştı ya da hiçbir şey kalmamış gibi görünüyordu. Şimdi tek tesellimiz ve biraz olsun rahatlamamızı sağlayan tek şey geminin henüz parçalanmamış olması ve kaptanın rüzgârın hızının yavaş da olsa azalmaya başladığını söylemesiydi.
Rüzgâr biraz olsun dinmiş olmasına rağmen, geminin sertçe kuma çarparak zemine oturmuş olmasından dolayı onu kıpırdatmamız neredeyse imkânsızdı, gerçekten de korkunç bir durumdaydık ve şu an için canımızı kurtarmaktan başka yapabileceğimiz hiçbir şeyimiz yoktu. Fırtınadan önce, geminin arka tarafında asılı duran bir sandalımız vardı, ancak önce geminin dümenine çarparak sıkışmış ve sonrasında yerinden koparak ya paramparça olmuş ya da denizde sürüklenerek kaybolup gitmişti, bu yüzden bir sandala dair umutlarımız da tamamen sönmüştü. Gemide başka bir sandalımız daha vardı, ancak onu da denize nasıl indireceğimiz gayet şüpheliydi. Bununla birlikte, tartışacak zamanımız da yoktu, çünkü geminin her geçen dakika parçalanacağından korkuyorduk. Bazıları ise çoktan parçalanmaya başladığını haykırıyordu.
Bu sıkıntılı durumda, ikinci kaptan daha fazla sessiz kalmaya dayanamayarak sandalı ele geçirdi ve diğer denizcilerin yardımıyla sandalı geminin bordasından aşağıya attı. Hemen arkasından on bir kişilik ekip olarak hepimiz sandala doluştuk ve kendimizi önce Tanrı’nın merhametine sonrasında da azgın denizin kucağına bıraktık. Fırtına önemli ölçüde zayıflamıştı, ancak korkunç derecede yükselmiş olan denizin yüksek dalgaları karayı büyük bir şiddetle dövmeye devam ediyordu, Hollandalılar böylesi azgın denizi Den Wıld Zee (Vahşi Deniz) olarak adlandırıyordu.
Ve şimdi durumumuz gerçekten çok iç karartıcıydı, çünkü hepimiz içinde bulduğumuz sandalın bu yükselen dalgalara dayanamayacağını ve kaçınılmaz sonuç olarak boğulacağımızı açıkça görebiliyorduk. Yelken açmak için elimizde hiçbir şeyimiz yoktu, hem olsa bile ne işe yarardı ki? Bu yüzden hepimizi var gücümüzle küreklere sarılmıştık, ancak tıpkı idam mahkûmları gibi yüreklerimiz ölüm korkusuyla dolu, toprağa ulaşır ulaşmaz parçalanacağımızı kesin olarak bilmemize rağmen karaya doğru ilerlemeye çalışıyorduk. Bununla birlikte ruhlarımızı Tanrı’ya emanet ederek, bizi kıyıya doğru sürükleyen rüzgârı umursamadan, tüm gücümüzle kendi ellerimizle hazırladığımız sona doğru kürek çekmeye devam ediyorduk.
Kıyıda bizi ne bekliyordu, sahil şeridi kum muydu, yoksa sarp ve dik kayalardan mı oluşuyordu, sığ mıydı yoksa derin miydi bilmiyorduk. Mantıklı bir şekilde bize en azından beklentilerimiz için bir umut kaynağı olabilecek bir koy, bir körfez ya da bir nehir ağzına ulaşabilmeyi diliyorduk ve şansımız da yaver gidecek olursa belki de kendimizi durgun sulara bırakabilir ve bu sayede düzgün bir şekilde karaya çıkabilirdik. Fakat hiçbir şey umduğumuz gibi görünmüyordu; kıyıya yaklaştıkça karşımıza çıkan kara parçası denizden çok daha korkunç görünmeye başlamıştı.
Kürek çekmeye devam etmek için mücadele ediyorduk, ancak fırtına yüzünden yalnızca sürüklenebiliyorduk, bir buçuk mil kadar sürüklendikten sonra bir anda dağ gibi yüksek azgın bir dalga bize arkamızdan bindirdi ve ölümcül darbesini üzerimize indirdi. Öylesine korkunç bir şiddetle bize çarpmıştı ki tek seferde sandalı alabora etmişti. Hepimiz sandaldan dışarı fırlayarak bir yerlere dağılmıştık, “Yüce Tanrı’m!” bile demeye vakit kalmadan büyük bir dalga hepimizi bir anda yutmuştu.
Suya battığımda hissettiğim karmakarışık duyguları hiçbir şekilde tarif edebilmem mümkün değil; çok iyi yüzmeme rağmen, dalgalardan başımı çıkararak nefes almaya dahi olanak bulamıyordum, sonunda dalgaların beni sürüklemesine izin verdim ve bir süre sonra beni sürükleyen dalga kırılarak kıyıdan geri çekilmeye başladığında kendimi neredeyse yarı ölü hâlde bir kumsalda buldum. Suyun akımı oldukça güçlüydü ve yeni bir dalga gelip beni kara parçasından tekrar koparamasın diye kendimi biraz olsun toparlayarak ayağa kalktım ve mümkün olduğunca hızlı karaya doğru koşmaya başladım, nefes almakta bile zorlanıyordum. Ancak dalgalardan öyle kolay kurtulamayacağımı da hemen anlamıştım, arkamdan dağ gibi yükselen bir dalganın, büyük bir öfkeyle, kudurmuş bir düşman gibi üzerime geldiğini görebiliyordum. Ne nefes alabilmek, ne de kendimi suyun üzerinde tutabilmek için yeterli gücüm kalmamıştı, tek yapabileceğim şey mümkün olduğunca nefesimi tutarak, kendimi suyun üzerinde tutacak şekilde sakin bırakmak ve dalganın beni kıyıya fırlatmasına izin vermekti, tekrar nefes almayı başaracak ve ayaklarımın altında yeniden zemini hissedecek olursam bir şekilde hızlı davranarak kendimi karaya çekmek zorundaydım. Beni kıyıya doğru fırlatıp atan dalganın, geri çekilirken tekrar denize sürüklememesi için dua ediyordum.
Arkamdan gelen dalga, sonunda bana ulaşmış neredeyse yirmi otuz ayak derinliğe kadar beni sürükleyerek yutmuştu, büyük bir güç ve hızla karaya doğru taşındığımı hissedebiliyordum, hemen nefesimi tuttum ve bedenimde kalan tüm gücümle dalganın itme kuvvetinden destek alarak ileriye doğru yüzmeye çalıştım. Nefesimin neredeyse tükendiğini ve boğulmak üzere olduğumu anladığım anda, birden yeniden yükseldiğimi, başımın ve ellerimin suyun yüzeyine çıktığını hissettim, iki saniyeliğine de olsa nefes alabilecek olmam beni rahatlatmış ve kendimi toparlayabilmem için bana cesaret vermişti. Bir süre daha dalganın içine çekildim ancak bu seferki çok uzun sürmemiş ve kendimi yeniden suyun yüzeyinde bulmuştum. Dalganın tekrar kırılarak geri çekildiğini gördüğüm sırada, kendimi bir anda öne doğru attım ve ayaklarımın altındaki toprağı hissettim. Nefes alabilmek için olduğum yerde birkaç saniye öylece durdum ve sular üzerimden akıp gittikten sonra bütün gücümü toplayarak karaya doğru koşmaya başladım. Ancak bu çabam da peşime düşmüş olan denizin öfkesinden beni kurtarmaya yetmemişti, çok daha yüksek bir dalga beni yeniden ele geçirerek ayaklarımı yerden kesmiş, kıyı çok düz olduğu için beni iki kez yeniden ileriye doğru taşımıştı. Bu son iki dalganın etkisi benim açımdan neredeyse ölümcül olmuştu, çünkü deniz beni yine kendi bağrına çekip, sonrasında büyük itici gücüyle tekrar karaya doğru fırlattığında, bu sefer kumlu zemin yerine bir kaya parçasına öylesine hızla çarpmıştım ki, bu yüzden bayılarak gerçekten çaresizlik içerisinde kendimden geçmiştim. Çarpmanın etkisiyle göğsüme de şiddetli bir darbe almış olduğumdan nefesim de kesilmişti; şayet biraz daha suyun içerisinde kalacak olsaydım, kesinlikle boğulacağımdan emindim. Ancak dalgaların tekrar kıyıya geri dönmesinden önce kendimi toparlamayı başardım ve üzerime gelen dalgaları görünce, bulunduğum kayaya elimden geldiğince sıkı tutunmaya ve sular tekrar çekilene kadar nefesimi tutmaya karar verdim. Şimdi karaya çok yakın konumdayken yaklaşan dalgalar ilk başta olduğu kadar yüksek olmadığından, dalga üzerimi aşıp geri çekilene kadar nefesimi tuttum ve sonrasında yeniden hızla karaya doğru koştum, tam bu sırada ikinci bir dalga üzerimden geçmiş de olsa bu sefer beni yutarak geri çekmeyi başaramamıştı. Birkaç adım daha attıktan sonra, sonunda ana karaya ulaşmıştım, büyük bir rahatlamayla kıyıdaki kayalıklara tırmandım ve dalgaların artık hiçbir suretle ulaşamayacağı çimenlik alana doğru yürüdüm, tehlikeden uzaklaştığım anda derin bir nefes alarak kendimi çimlerin üzerine bıraktım.
Nihayet karaya çıkabilmiştim, artık güvendeydim, gözlerimi gökyüzüne çevirerek Tanrı’ya şükretmeye başladım, daha bir dakika öncesine kadar hiçbir umudum kalmamışken şimdi kurtulmuş hâlde karada uzanıyordum. Mezara girmenin eşiğinden dönen bir insanın yaşamış olduğu coşku ve sevinci anlatması sanırım pek mümkün değildir, son anda bağışlanarak boynundan ilmeği çıkarılmış olan bir idam mahkûmu için, olası heyecandan dolayı yaşayacağı kalp krizini önlemek adına ondan kan alacak bir cerrahın yanında hazır bulundurulması yasasına artık hiç şaşırmıyordum.
“Keder gibi ani sevinçler de ilk anda insanın aklını karıştırır.” Kıyıya doğru yürüdüm, ellerimi kaldırdım ve bütün varlığımı Tanrı’ya adayarak kurtuluşumun tefekkürüne sarıldım, tarif bile edemeyeceğim binlerce hareketle işaretler yaparak boğulan arkadaşlarımı ve kendi kurtarılmış ruhumu düşünüyordum. Onların boğulduğunu düşünüyordum, çünkü üç şapka, bir kasket, birer eşi olmayan iki ayakkabı haricinde onlardan hiçbir iz ya da işaret göremedim.
Gözlerimi batık hâldeki gemiye çevirdim, dalgalardan dolayı köpüren deniz yüzünden onu güçlükle görebiliyordum ve ne kadar uzakta olduğunu görünce bir anda aklımdan sadece “Tanrı’m!” Kıyıya nasıl çıkabildim?” düşüncesi geçti.
En azından hayatta olduğumu düşünerek kendimi teselli ettim ve ne tür bir yerdeyim, buralarda neler yapabilirim diye etrafıma bakmaya başladım. Ve kurtulmuş olmama dair sevincim gördüklerim karşında yerle bir oldu, çünkü çok geçmeden burasının benim için korkunç bir kurtuluş olduğunu fark ettim. Islaktım ve ne üzerimi değiştirebileceğim tek bir kıyafetim ne de biraz olsun kendimi toparlayabileceğim yiyeceğim vardı. Görünüşe göre burada ya açlıktan ya da vahşi hayvanlara yem olarak ölüp gidecektim ve beni en çok endişelendiren şey, karnımı doyurabilmek ya da bana saldıracak olurlarsa vahşi hayvanlara karşı kendimi savunabileceğim bir silahımın olmamasıydı. Tek kelimeyle çaresiz durumdaydım, üzerimde sadece küçük bir çakı, bir pipo, küçük bir kutuda bulunan azıcık tütünden başka hiçbir şeyim yoktu. Bütün bunları düşündükçe aklım başımdan gidecek gibi hissediyordum ve bir süre delirmiş gibi etrafta bir o tarafa, bir diğer tarafa koşup durarak karmakarışık olmuş zihnimi toparlamaya çalıştım. Gece çökmek üzereydi, şayet bulunduğum topraklarda geceleri avlanmaya çıkan öfkeli canavarlar varsa ne yapacaktım hiçbir fikrim yoktu, içim daralıyordu, nasıl işler açmıştım böyle başıma!
Aklıma ilk gelen fikir, hemen yakınımda bulunan köknar gibi kalın gövdeli, gür dalları olan ağaca çıkmak oldu ancak ağaç çok dikenliydi, bütün gece orada oturmaya karar verdim, böylece hangi ölümle öleceğimi ertesi gün düşünürüm diyordum kendi kendime, çünkü artık yaşama dair hiçbir umudum kalmamıştı. Kıyı boyunca bir süre yürüyerek içebileceğim tatlı su bulabilir miyim diye etrafı inceledim. Suyu bulunca neşem biraz olsun yerine geldi, açlığımı bir nebze olsun bastırsın diye ağzıma biraz tütün atarak çiğnedim, tekrar ağaca geri döndüm ve yukarı tırmanarak gece uykumda düşmeyeyim diye gövdemi güzelce dalların arasına yerleştirdim. Olası bir tehlikeye karşı kendimi koruyabilmek adına bir sopa kestim ve yanıma koydum; o kadar yorulmuştum ki hemen uykuya daldım ve rahatça uyudum. Sanırım böyle bir durum karşısında bu kadar rahat uyuyabilecek tek kişi benim diyebilirim, sabah uyandığımda kendimi gayet zinde ve yenilenmiş hissediyordum.
IV. BÖLÜM
ADADA İLK HAFTA
Uyandığımda gün nerdeyse öğleye dönmüştü, hava açıktı ve fırtına dinmişti, denizin öfkeli dalgaları yerini sakin salınımlara bırakmıştı. Ama beni en çok şaşırtan şey, gemimin bir gecede gelgit yüzünden batmış olduğu kum tepesinden kendini kurtararak, neredeyse daha önce bahsettiğim, bayılmama neden olan kayalıklara kadar sürüklenmiş olmasıydı. Gemi bulunduğum kıyıdan nerdeyse bir mil kadar uzağımda ve görünüşe göre gayet sağlam durumda görünüyordu, içinden en azından işime yarayabilecek bazı şeyleri kurtarabilirim diye düşünüyordum.
Ağaçtaki küçük evimden aşağıya inerek tekrar etrafı inceledim ve yaklaşık olarak iki mil sağımda karşıma ilk çıkan şey, rüzgâr ve fırtınanın etkisiyle karaya vurmuş olan küçük sandal oldu. Kıyı boyunca ilerleyebildiğim kadar yürüdüm, ancak karşıma sandala ulaşmamı engelleyecek yarım mil genişliğinde bir körfez çıktı; bu mesafeyi aşmayı göze alamadığımdan şimdilik sandalı bulunduğu yerde bırakarak işime daha çok yarayacak eşyalar bulmayı umut ettiğim gemi enkazına girmek için geri döndüm.
Öğleden sonra deniz çok daha sakinleşmiş ve gelgit nedeniyle sular gemiye daha rahat binmeme olanak verecek şekilde neredeyse çeyrek mil kadar geri çekilmişti. Ve gemiye doğru yaklaştığımda bir kez daha büyük bir acıyla sarsıldım, geminin gayet sağlam durumda olduğu açıkça görülüyordu, şayet o fırtına esnasında gemide kalmış olsaydık hem hepimiz kurtulacak, hem de ben böylesine bir başıma çaresiz kalmayacaktım. Bu düşüncelerle gözlerim doldu; ancak artık yapacak hiçbir şey yoktu, mümkün olduğunca çabuk gemiye çıkmaya karar verdim, hava aşırı derecede sıcaktı ve bu yüzden kıyafetlerimi çıkararak, doğrudan suya daldım. Gemiye vardığım zaman başka bir engelle karşılaştım, nasıl bineceğimi kestiremiyordum; gemi suyun sığ tarafında karaya oturmuştu ve küpeşteleri ulaşamayacağım kadar yüksekte kalmıştı, etrafında tutunarak yukarı çıkmamı sağlayacak bir şey de yoktu. Geminin çevresini iki kez dolaştım, ikinci kez dolaştığım sırada zincirlerden sarkan, ilk geçtiğimde görmediğim küçük bir halat olduğunu fark ettim; her ne kadar aşağıya kadar inmiş olsa da onu yine de güçlükle yakalayabildim ve sonunda güç bela gemiye tırmanabildim. Nihayet yukarı çıktığımda geminin ön tarafının parçalanmış olduğunu ve ambarın da oldukça fazla su almış olduğunu gördüm; ancak sert kum zemine oturmuş olduğundan burun kısmı neredeyse denize gömülmüş olsa da arka kısmı sudan gayet yukarı yükselmiş durumdaydı. Bu sayede geminin arka kısmında kalan bütün malzemeler sağlam ve kupkuru kalmıştı; çünkü tahmin edeceğiniz üzere ilk işim nelerin bozulmuş ve nelerin sağlam olduğunu incelemek oldu. İlk olarak yiyecek malzemelerin tamamen kuru kaldığını tespit ettim, yiyeceklerin bulunduğu kısma girerek ceplerimi ekmek ve bisküvi ile doldurdum, bir taraftan karnımı doyurmaya çalışıyor, bir taraftan da alabileceğim kadar yiyeceği yanıma alıyordum, çünkü kaybedecek hiç vaktim yoktu. Ayrıca büyük kamaraya da girdim, içerde biraz rom buldum, kendimi cesaretlendirmek ve halletmem gereken işler için güç toplamak adına birkaç yudum içtim. Tam bu sırada, aslında tek ihtiyacım olan şey, toplayabildiğim bütün eşyaları karaya taşımamı sağlayacak bir sandaldı.
Şimdi hareketsiz oturup sahip olmadıklarımı dilemek boşunaydı; yapılması gereken çok iş vardı ve hepsini tek başıma halletmek zorundaydım. Gemide birkaç yedek gemi direği, iki ya da üç büyük direk ve bolca tahta vardı; direkleri ve tahtalardan taşıyabileceğim ağırlıkta olanları dağılmasın diye bir halatla bağlayarak, gemiden aşağıya atmaya karar verdim. Bu işi hallettikten sonra geminin yan tarafından aşağı inerek, önce direkleri kendime doğru çekip, bir sal biçimini alacak şekilde yan getirip sıkıca bağladım ve üzerine çapraz şekilde üç dört tahta parçasını güzelce yerleştirdim, böylece üzerinde kolayca yürüyebileceğimi fark ettim, ancak parçalar çok hafif olduğundan ağır bir yükü taşıyabilecek durumda değildi. Tekrar çalışmaya devam ederek, bu sefer direklerden birini testereyle üç parçaya ayırdım, büyük çaba sarf ederek sonunda onları da salıma yüklemeyi başardım. Ancak içimden sürekli olarak kabaran ihtiyacım olabilecek bütün eşyaları yanıma alma dürtüsü beni rahat bırakmıyor, her zamankinden daha çok iş yapmaya itiyordu.
Salım artık belli ölçüde ağırlığa dayanabilecek kadar güçlü duruma gelmişti. Artık düşünmem gereken başka bir durum vardı, ona neler yükleyecektim ve üzerine yüklediğim şeyleri ve salımı kıyıya varana kadar dalgalardan ve denizden nasıl koruyacaktım ancak bu konuyu düşünmek için de çok uzun zaman harcamadım. İlk olarak alabileceğim tüm tahtaları ve keresteleri salıma yerleştirdim ve etrafı gözden geçirip en çok işime yarayacak ne var diye kontrol ettikten sonra, denizcilerin sandıklarından üçünü açarak içlerini boşalttım ve onları da sala indirdim. Bu sandıklardan birinin içine ekmek, pirinç, üç Hollanda peyniri, gemide çok fazla tükettiğimiz beş parça kurutulmuş keçi eti ve denize açılırken yanımızda getirdiğimiz, sonradan kesilen tavukları ve kalan bazı Avrupa buğday ve mısırını doldurdum. Yola çıkarken yanımıza biraz arpa ve buğday da almıştık ancak onların fareler tarafından yenmiş ve bozulmuş olduklarını görünce büyük hayal kırıklığı yaşadım. İçkilere gelince, içeride kaptanımıza ait birkaç şişe kasası buldum, bu kasaların bazılarında rom vardı, toplamda beş altı galon içki kamarasında depolanmıştı. Bunları kasalara koyarak doldurmak istemediğim ve fazla da yerim olmadığı için, ilk etapta onları yanıma almaya gerek görmedim. Ben bütün bu işlerle uğraştığım sırada, deniz hâlâ sakinliğini korumasına rağmen, gelgit yüzünden sular yine yükselmeye başlamıştı; kıyıda bıraktığım ceketim, gömleğim ve pantolonumun suyun üzerinde yüzdüğünü görünce büyük bir üzüntüye kapıldım. Üzerimde sadece dizden sıkmalı keten pantolonum ve çoraplarım vardı, bunun dışında kuru başka bir kıyafetim de yoktu. Böylece, tekrar gemiden içeri girerek bulabildiğim kadar kıyafeti bir araya getirdim, ancak gözüm hâlâ işime yarayacak alet ve edevatı arayarak bulup bir araya getirmekteydi. Uzunca bir süre bu aletleri blmak için zaman harcamak zorunda kaldım; ancak nihayetinde düşmüş olduğum durum açısından benim için büyük nimet olarak görebileceğim ve şu anda bu gemiden bile çok değerli olan alet sandığını bulabildim. Genel olarak ne içerdiğini tam olarak bilmiyordum, çünkü içine bakmak için kaybedecek zamanım yoktu, bu yüzden sandığı kaptığım gibi hızlıca sala indirdim.
İkinci olarak en çok işime yarayacak olan şey, silah ve mühimmattı. Büyük kamarada çok iyi konumda iki av tüfeği ve iki tabanca olduğunu biliyordum. İlk olarak o silahları, küçük bir barut torbasını, mermi çantasını, iki eski ve paslı kılıcı güvenli bir yere bıraktım. Gemide üç varil dolusu barut olduğunu biliyordum, ancak topçularımız onları nereye depolamıştı bundan bihaberdim; bir süre onları aradıktan sonra, sonunda iki fıçıyı gayet kuru, birini ise su almış hâlde buldum. Silahlarla birlikte topladığım diğer eşyaları ve bu iki barut fıçısını da salıma yükledim. Artık gayet iyi yük almış durumda olduğuma kanaat getirdikten sonra, şimdi bu salı yelken, kürek ve dümen olmadan nasıl yüzdürebileceğimi düşünmeye başladım; en ufak bir rüzgâr esintisi bile salımı altüst etmeye yetebilirdi.
Bulunduğum durumda bana teselli veren üç şey vardı: birincisi deniz fazlasıyla sakin ve pürüzsüzdü; ikincisi gelgit yükseliyordu ve akıntı karaya doğru vuruyordu; üçüncüsü ise çok hafiften esen rüzgârın beni karaya kadar götürebilecek olmasıydı. Böylece, gemideki sandala ait iki üç kırık kürek parçasını da bulduktan sonra, alet sandığının haricinde içeride keşfettiğim iki testere, bir balta ve bir çekici de yanıma alarak kıyıya doğru yola koyuldum. Bir mil, belki biraz daha fazla mesafeyi sorunsuz aşabildim, ancak akıntının beni varmak istediğim noktadan biraz daha ileriye doğru sürüklediğini fark ettim. Önümde karaya doğru giden bir miktar su birikintisi olduğunu görebiliyordum, orasının bir dere ya da ırmak ağzı olduğu sonucuna vararak bu noktayı karaya inmem, yükümü rahatça taşıyabilmem ve salımı emniyete alabilmem için sığınabileceğim bir liman olarak kullanabileceğime karar verdim.
Yer tahmin ettiğim gibi de çıkmıştı. Hemen önümde bir su birikintisi vardı ve gelgit sayesinde deniz o tarafa doğru hızlı bir akıntı yapıyordu; bu yüzden salımı mümkün olduğunca akıntının ortasında dengede tutmaya çalışarak ilerledim. Ancak tam bu sırada, ikinci bir kazaya kurban gitmeme ramak kalmıştı, eğer böyle bir şey gerçekten olsaydı yaşayacağım hayal kırıklığı ve üzüntü de çok büyük olacaktı. Bulunduğum toprakların kıyılarını henüz tanımadığım için, salımın bir ucu karaya oturmuş ve diğer tarafı havaya doğru kalkmıştı; neredeyse bütün yükler havaya kalkan tarafta olduğundan hepsi kayarak denize düşmek üzereydi. Elimden geldiğince sabit durmaya çalışarak, sırtımı sandıklara dayadım ve onları yerlerinde tutabilmek için var gücümle itmeye çalıştım; ancak bu durumdayken ne sanlımı ilerletebiliyordum ne de sırtımı sandıklardan çekebiliyordum. Bu şekilde oturarak yarım saat bekledim; bu sırada suyun daha da yükselmesiyle sal biraz daha yerinden kalktı ve kısa süre sonra sular biraz daha yükselince salım yeniden yüzmeye başladı. Elimdeki kürekle itip kakarak salı su girintisine girmesi için yönlendirdim ve sonunda daha da yükselerek kendimi küçük nehrin ağzında buldum, iki yanımda kara parçası uzanıyor ve gelgit yüzünden kabaran sular karaya doğru kuvvetli bir akıntı olmasını sağlıyordu. Kıyıya çıkabileceğim en uygun yeri bulabilmek için her iki tarafıma baktım, çünkü belki denizden geçen bir gemi görebilirim umuduyla, nehrin yukarılarına doğru sürüklenip bulunduğum kıyıdan uzaklaşmak istemiyordum, bu yüzden de elimden geldiğince kıyıya yakın konumda kalmaya karar verdim.
Nihayetinde, uzunca nehrin sağ tarafında küçük bir koy olduğunu fark ettim, büyük acılar ve güçlüklerle salımı o yöne doğru çevirdim ve en sonunda kıyıya o kadar yaklaşmıştım ki, küreğimle yere vurarak onu doğrudan karaya çıkarabilecek konuma gelmiştim. Ama bu noktada yine tüm yükümü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kaldım; kıyı oldukça dik ve eğimliydi, bu yüzden salımın yeniden dibe oturma tehlikesi vardı, biraz fazla ilerleyecek olsam bu sefer de kayalar yüzünden bir ucu yukarı kalkacak, öteki uç alçalacak ve bütün yükün kaymasına engel olamayacaktım. Yapabileceğim tek şey gelgit en yüksek seviyeye gelene kadar beklemekti, küreğimi tıpkı bir demir gibi kullanarak salımı yükselen suların üzerini kaplayacağını düşündüğüm düz bir kayanın kenarına saplayarak, beklemeye başladım ve bir süre sonra tıpkı beklediğim gibi de oldu. Sular yeterince yükseldiğinde, salım neredeyse bir ayak boyu yükselmiş, böylece onu düz bir zemine doğru itebilmiştim ve tam bu noktada kırık iki küreğimin birini salın bir tarafına, diğerini diğer tarafına kuma saplayarak, suların çekilmesini beklemeye başladım; sonunda sular çekildiğinde hem salım hem de tüm yüküm güvenli bir şekilde karaya çıkmıştı.
Bir sonraki işim, bulunduğum toprakları dolaşarak kendime yerleşebileceğim ve tüm eşyalarımı güvenli bir şekilde saklayabileceğim bir yer aramak oldu. Nerede olduğumu bilmiyordum; bir adada mıydım yoksa bir ana karada mı kestiremiyordum; benden başka yaşayan birileri var mıydı, vahşi hayvan tehlikesi var mıydı, yok muydu? Bir mil kadar uzağımda çok dik ve yüksek bir tepe olduğunu gördüm, kuzeye doğru sıralanan dağların içindeki birkaç tepenin en yükseği gibiydi. Yüklerimin arasından bir av tüfeği, bir tabanca ve küçük barut torbasını yanıma aldım; böylece silahlanmış olarak etrafı keşfetmek için rahatça dolaşmaya çıkabilirdim. Uzun bir yürüyüşün ve büyük çabaların neticesinde tırmanmış olduğum tepeden etrafıma bakındığımda, alnıma yazılmış kaderimin karanlığıyla sarsıldım; her tarafım denizlerle çevriliydi, bir adadaydım ve etrafta gördüğüm birkaç kayalık haricinde başka kara parçası yoktu, sadece gözlerimi kısarak üç mil kadar uzağa, batıya doğru baktığımda burası haricinde iki küçük ada daha olduğunu fark ettim.
Ayrıca üzerinde bulunduğum ada gayet çoraktı, tahmin ettiğim gibi benden başka tek bir insan dahi yoktu, ancak buna karşılık vahşi hayvanlarla dolu olduğunu anlayabilmiştim. Ayrıca burada birçok kuş türü olduğunu da fark etmiştim, ancak onların da ne tür kuşlar olduklarını, hangilerini avlayıp yiyebileceğimi, hangilerinden korunmam gerektiğini bilmiyordum. Geriye dönerken kıyısından geçtiğim ormanın kenarında bulunan büyük bir ağacın dalına tünemiş, oldukça iri bir kuşa ateş ettim. Sanırım dünyanın yaratılmasından bu yana, burada atılan ilk silah benimkiydi. Daha silahımı ateşler ateşlemez, ormanın her tarafından sayısız türde kuş havalanarak şaşkınlık ve korku içerisinde öterek büyük bir gürültü koparmışlardı, ancak onları incelemeye çalıştığımda bir tanesinin bile ne türde bir kuş olduğunu bilmediğimi anladım. Öldürdüğüm yaratığa gelince, rengine ve gagasının şekline dayanarak onun bir tür şahin, tırnak ve pençelerine bakacak olursam da sıradan bir kuş olduğunu söyleyebilirim. Ancak eti leş gibi kokan bir hayvan olduğu için, hiçbir şekilde yemek için uygun bir tür değildi.
Yapmış olduğum bu keşiften kısmen memnun olmuş hâlde, salımın bulunduğu noktaya geri döndüm ve kıyıya getirmeyi başarmış olduğum yükümü boşaltmak için çalışmaya başladım, bütün bu işleri halletmem günün geri kalanı boyunca sürdü. Gece çöktüğünde ne yapmam ve nerede yatmam gerektiğini bilemez durumdaydım, vahşi hayvanların gelip saldırmasından dolayı geceleri yerde uyumaktan korkuyordum fakat bu korkularımın da tamamen yersiz olduklarını daha sonradan anlamıştım. Gemiden yüklemiş olduğum tahta ve kereste parçalarını elimden geldiğince kıyıya doğru taşıdım ve o geceki konaklama yeri olarak kendime küçük bir tür kulübe yaptım. Yemeğe gelince, vurmuş olduğum kuşun bulunduğu ormanın kenarında tavşana benzeyen bir iki hayvan olduğunu görmüştüm.
Şimdi de gemiden benim için faydalı olabileceğini düşündüğüm pek çok şeyi, özellikle de ip, yelken ve karaya taşınabilecek diğer tüm eşyaları getirmeyi düşünmeye başlamıştım. Mümkün olursa, gemiye başka bir sefer daha yapmaya karar verdim. Ve patlayacak bir sonraki fırtınanın gemiyi tamamen parçalara ayıracağını bildiğim için, alabileceğim her şeyi gemiden çıkartana kadar başka hiçbir işle uğraşmama kararı aldım. Sonrasında yeniden salımı kullanabilir miyim diye kontrol ettim, ancak bu pek mümkün gibi görünmüyordu; bu yüzden de geçen sefer yaptığım gibi gelgitin çekilmesini bekleyerek yola çıkmaya karar verdim. Öyle de yaptım zaten, sadece bu sefer denize girmeden önce kıyafetlerimi kulübemde çıkararak üzerimde sadece keten şortum ve çoraplarım kalana kadar soyundum.
Yine bir önceki seferde yaptığım gibi gemiye gittim ve ikinci bir sal hazırladım; ilkinden fazlasıyla deneyim kazanmış olduğumdan, bu sefer salımı ne batacak kadar ağır ne de devrilecek kadar hafif yüklememeye dikkat ettim; dönüşümde yine işime çok yaracak birçok faydalı eşyayı karaya çıkarmayı başardım. İlk olarak geminin marangozunun eşyaları arasında bulunan iki çuval dolusu çivi ve mıhı sala yükledim, büyük bir tornavida, bir iki düzine kadar balta takımı ve hepsinden öte benim açımdan gerçekten çok yararlı olacak bileyi taşı denen eşyayı yanıma aldım. Bütün bunları, topçuya ait birkaç eşyayı ve özellikle de iki ya da üç demir kargaburnu ve iki küçük tüfek mermisi, yedi misket, başka küçük miktarda barut, büyük bir top yaprak kurşunu ve iki fıçı saçmayı bir kenara ayırdım. Ancak son aldığım fıçı o kadar ağırdı ki, onu ne kadar uğraşırsam uğraşayım geminin güvertesine çıkarmayı başaramadım. Bunların yanı sıra, bulabildiğim bütün kıyafetleri, yedek bir üst yelkeni, bir hamağı ve yatak takımını aldım; bütün bunları ikinci salıma yükledim ve bu sefer bütün eşyaları güvenli bir şekilde rahatça kıyıya çıkardım.
Karadan uzak olduğum süre boyunca aklım sürekli olarak adadaki eşyalarımdaydı, biri gelebilir yiyeceklerimi yiyebilir diye korkuyordum ama geri döndüğümde bütün eşyalarımı bıraktığım hâliyle yerlerinde buldum; sadece sandıklardan birinin üzerinde yabani kedi gibi bir yaratığın oturduğunu gördüm, ona doğru yaklaştığımda biraz gerileyerek kaçtı, ancak sonrasında olduğu yerde durdu. Oturdu ve tamamen kaygısız bir ifadeyle yüzüme bakmaya başladı, sanki benimle tanışmak istiyormuş gibi görünüyordu. Silahımı ona doğrulttum, ancak ne olduğunu anlamadığından ne herhangi bir tepki gösterdi, ne de kaçmaya yeltendi; bunun üzerine her ne kadar yiyecek konusunda dikkatli davranmam gerekse de ekmeğimden kopararak bir parçasını ona attım; önce usulca yaklaştı, ekmeği kokladı ve hemen yemeye başladı, sonra başını kaldırıp sanki daha yok mu der gibi bana bakmaya başladı, belli ki yediği şeyi beğenmişti. Bu duruma gerçekten memnun olmuştum ama daha fazlasını verme olanağım yoktu, böylece yaratık bir süre bekleyip, sonrasında çekip gitti.
Kıymetli eşyalarımı ikinci salımla birlikte karaya çıkardıktan sonra, çok ağır olmalarından dolayı önce barut fıçılarını açtım ve onları parça parça güvenli bir konuma taşıdım, özel olarak kesmiş olduğum direkleri toprağa sabitleyip, yelken bezini kullanarak kendime küçük bir çadır kurdum ve sonrasında da yağmur ya da güneşten bozulabileceğini düşündüğüm bütün eşyaları bu çadıra yerleştirdim. Bütün bu işlemlerden sonra, boşalan tüm sandıkları ve fıçıları etrafta dolaşabilecek insanlara ya da hayvanların ani girişimlerine karşı korumak için çadırın etrafına daire şeklinde yığdım.
Bunu yaptıktan sonra, çadırın giriş kısmını içerden bazı tahtalarla kapattım ve dışına da sıkıca kapalı durması için boş bir sandığı dayadım. Yataklardan birini yere yayarak iki tabancamı başucuma ve tüfeklerimden birini de hemen yanıma koydum, bir gün öncesinde gemiden eşyaları getirmek için büyük çaba sarf ettiğim ve gece de çok az uyuduğum için o kadar yorgundum ki ilk iş olarak doğrudan yatağa girdim ve bütün gece boyunca deliksiz bir uyku çektim.
Tek başına ıssız bir adaya düşmüş bir adam için, gerçekten her türlü eşyayla dolu büyük bir ambarım vardı şimdi ama durumumdan yine de memnun değildim, gemi hâlâ bulunduğu konumda ayakta durduğu sürece, kendimi içinde ne var ne yoksa karaya çıkarmak zorundaymışım gibi hissediyordum. Bu yüzden de her gün suların çekilmesini bekleyerek, düzenli olarak gemiden başka eşyaları kıyıya taşıyordum; özellikle üçüncü sefer gidişimde, yelkenleri tamir edebilmek için bulabildiğim bütün küçük halatları, ipleri, sicimleri, ıslak barut fıçısını toplayarak, gemiden bulabildiğim bütün yelken bezlerini de alarak kıyıya çıkardım. Kısacası bulabildiğim bütün kumaşları topladım; sadece onların hepsini parça parça keserek taşımak zorunda kaldım, çünkü hiçbirini yelken yapımında kullanmayacaktım.
Ama beni en çok sevindiren şey, her şeyden önce bunun gibi beş altı sefer daha yaparak gemide artık hiçbir eşyanın kalmadığını düşündüğüm sırada bulmuş olduğum büyük ganimet oldu; artık gemide işe yarar hiçbir şey kalmadığını düşündüğüm sırada geminin bölmelerinden birinde büyük bir ekmek fıçısı, üç küçük fıçı rom ya da başka içkilerden, bir sandık şeker ve bir fıçı da gayet kaliteli un buldum; bu benim için gerçekten çok şaşırtıcıydı, çünkü gemide sudan dolayı ıslanarak bozulan malzemelerin dışında başka bir şey kalmadığını düşünüyordum. Ekmekleri bulundukları kaptan hemen boşaltarak onları daha önce kesmiş olduğum yelken bezlerine ayrı ayrı güzelce sardım ve onların hepsini de düzgün şekilde karaya çıkardım.
Ertesi gün gemiye bir yolculuk daha yaptım, kullanabileceğim ne var ne yoksa her şeyi karaya taşımış olduğumdan, şimdi sırada gemideki halatlar kalmıştı. Büyük halatı, taşıyabileceğim ağırlıklarda parçalar hâlinde kestikten sonra, iki halat palamarlarını alarak etraftaki bütün demirleri bir araya topladım; mizanayla küçük sereni ve işime yarayacak her şeyi kesip büyük bir sal yaptım ve tüm ağır eşyaları bu sala yükleyerek gemiden ayrıldım. Yaver giden şansım yeniden dönmeye başlamıştı; çok hantal ve üzeri aşırı yüklü olan sal, diğer malzemeleri taşıdığım küçük salla girdiğim koya doğru ilerlerken öyle kolay yönetilecek gibi değildi ve sonunda yan devrilerek hem üzerindeki yükün tamamını hem de beni denize fırlattı. Kıyıya çok yakın konumda olduğumdan, bana çok bir şey olmamıştı; ancak eşyaların çok büyük kısmını kaybetmiştim, özellikle de işime gerçekten çok yaracağını düşündüğüm demirlerin hepsi sulara gömülmüştü; bununla birlikte gelgit çekilmeye başladığında geride kalan halat parçalarını ve bazı bulabildiğim demir parçalarını toplama olanağı bulabilmiştim, bu işi yaparken sürekli olarak suya dalıp çıkmak zorunda kaldığımdan dolayı da çok fazla yorulmuştum. Bundan sonrasında da her gün gemiye giderek alabileceğim her şeyi karaya çıkardım.
Bu adaya düşeli on üç gün olmuştu, bu süre zarfında on bir kez gemiye gidip gelmiş, tek başıma getirebileceğim ne var ne yoksa hepsini kıyıya taşımıştım; hava aynı şekilde iyi gitseydi muhtemelen bütün gemiyi sonunda kıyıya taşımış olacaktım. Ancak on ikinci gün gemiye çıkmak için hazırlandığım sırada, şiddetli bir rüzgâr esmeye başlamıştı. Buna rağmen gelgit sayesinde sular çekildiğinde yine gemiye çıktım, kamaranın her tarafını iyice araştırıp, içeride alınacak hiçbir şey kalmadığını düşündüğüm esnada, bir anda gözüm çekmeceli bir dolaba takıldı. Çekmeceleri kontrol ettiğim sırada birinin içinden iki üç ustura, bir düzine kaliteli bıçak, çatal ve kaşık takımı ve aynı zamanda bir makas buldum. Diğer çekmeceyi açtığımda, burada otuz altı pound ve bunun dışında biraz Avrupa ve Brezilya parası, birkaç altın ve biraz da gümüş olduğunu gördüm.
Parayı görünce istemsizce gülümsedim: “Ah, kahrolası para!” diye hayıflandım yüksek sesle. “Şimdi elimde olsan neye yarar ki? Hiçbir işime yaramazsın; hayır eğilip seni almama bile değmez; bu bıçaklardan biri bile senin tümünden daha değerli. Burada hiçbir işimize yaramazsın, olduğun yerde kal ve değersiz bir yaratık gibi denizin dibini boyla.” Kendi kendime bütün bunları söylemiş olmama rağmen, yine de olası ihtimallere karşı paraları da bir beze sararak yanıma aldım ve yeniden başka bir sal yapmak için düşünmeye başladım. Ancak tam salı yapmak için işe giriştiğim sırada gökyüzündeki kara bulutları ve şiddetli rüzgârı fark ettim ve on beş dakika sonrasında kıyıdan patlak veren ilk fırtınanın emarelerini gördüm. Rüzgâr kıyıdan estiği için, bir sal yapmanın şu an için anlamsız olduğunu düşündüm ve gelgit yeniden başlamadan önce karaya çıkmak zorundaydım, çünkü fırtına başladığı anda kıyaya ulaşma olanağım olmayacaktı. Bu yüzden hemen denize atladım, kısmen yanıma almış olduğum eşyalardan kısmen de dalgaların şiddetinden dolayı büyük güçlükle ilerlemeye çalıştım ve gemiyle kumsal arasında kalan açıklığı yüzerek geçtim. Gelgit henüz başlamamış olmasına rağmen, şiddetli esen rüzgârın da etkisiyle korkunç bir fırtına patlak verdi.
Neyse ki fırtına patlak verdikten çok kısa süre sonra ben, bütün eşyalarımın bulunduğu küçük çadırımın içine girerek kendimi emniyete almıştım. Fırtına bütün gece şiddetli bir şekilde devam etti ve sabah dışarı çıktığımda artık geminin ortalarda olmadığını gördüm! Bu beni biraz üzmüştü, ancak faydalı olabilecek bütün eşyaları ve malzemeleri hiç üşenmeden ve tembellik etmeden özenle kıyıya taşımış olmaktan dolayı mutluydum, geride getirmek istediğim çok az şey kalmıştı.
Artık gemiyi ve içinde geri kalanları daha fazla düşünmenin bir anlamı yoktu, sadece belki dalgalar geminin kalıntılarından birtakım malzemeyi kıyıya sürükler diye denizi gözlemlemeye devam ediyordum, öyle de oldu zaten ancak çıkan malzemeler çok da işe yarar değildi.
Artık aklım fikrim sadece adada olası vahşilerin ve yabani hayvanların saldırısına uğrayacak olursam, kendimi korumak için bir şeyler yapmaktaydı; korunaklı olarak kalabileceğim bir barınak yapmam gerekiyordu, kendime özel bir mağara mı kazmalıydım, yoksa yine başka bir çadır mı kurmalıydım? Kısacası uzun bir düşünme sürecinden sonra, her ikisini de yapmaya karar verdim; bunları nasıl yaptığımı burada açıklamam da yersiz olmayacaktır.
Bulunmuş olduğum yer kıyıya fazla yakın ve zemini de fazlasıyla yumuşak ve nemli olduğundan dolayı, sağlığım açısından uzun süre burada kalmamın uygun olmayacağına inanıyordum, bu yüzden de daha sağlıklı ve daha uygun bir yer bulmaya karar verdim.
Durumuma en uygun yeri bulabilmem için sağlamam gereken belli koşullar vardı: Birincisi; az önce bahsettiğim gibi sağlıklı olması gerekiyordu ve tatlı su alabileceğim bir konuma yakın olmalıydı, ikincisi; güneşin sıcağından beni koruması gerekiyordu, üçüncüsü; gerek insan olsun gerekse hayvan olsun her türlü vahşi yaratığa karşı emniyetli olmalıydı, dördüncü olarak da; Tanrı şayet bir gün buralara bir gemi gönderecek olursa çünkü hâlâ umudumu kesmeyi düşünmüyordum, denizi gözlemleyebileceğim bir yerde olması gerekiyordu.
İşte bütün bu nitelikleri taşıyabilecek en uygun yeri arıyordum, yüksek bir tepenin yamacını gözüme kestirdim, bu tepenin bir tarafı düz bir duvar niteliği taşıyordu ve tepeden aşağıya inmek için herhangi bir olanak da olmadığından burası gayet uygun görünüyordu. Kayalığın bir tarafında, mağara girişini andıran bir oyuntu vardı ancak boşluk kısmına girildiğinde derinlere doğru ilerleyen herhangi bir mağara ya da yol yoktu.
Oyuğun hemen önünde geniş bir çimenlik alan vardı, çadırımı buraya kurmaya karar verdim. Bu çimenlik alan yaklaşık yüz metre genişliğinde ve yine yaklaşık olarak iki katı uzunlukta geniş bir arazi olarak tepenin yamacında dümdüz uzanıyordu, bu alanın bittiği yerde ise her taraftan denize doğru dimdik inen uçurumlar bulunuyordu. Seçmiş olduğum konum tepenin kuzeybatısına düşüyordu; böylece aşırı sıcak havalarda güneş güneybatı yönüne dönene kadar kızgın sıcaktan korunmuş olacaktım, zaten bu bölgede güneş güneybatı yönüne döndüğü zaman, kısa süre sonra da batıyordu.
Çadırımı kurmadan önce, oyuk kısmın önüne yarıçapı yaklaşık olarak kayadan on metre ileriye giden ve başlangıç noktası ile bitişi arasında uzaklığı da yirmi metre olan yarım bir daire çizdim.
Bu yarım dairenin çevresine iki sıra oldukça güçlü direkler diktim, bu direkler yerlerinden kıpırdamasın diye hepsini oldukça derine gömülebilecek şekilde zemine iyice çaktım, böylece evimin çevresini yüksekliği yaklaşık olarak beş metreyi bulan bir çitle çevirmiş olacaktım, demirlerin uç kısımlarını da güzelce sivrilttim. İki sıra arasındaki boşluk da altı parmak genişliği geçmiyordu.
Sonra, gemiden kesmiş olduğum halat parçalarını aldım ve sırayla bu iki sıralı çitlerin arasından geçirerek, onları üst üste dizdim. İç kısımdan da direklerin devrilmemesi için iki buçuk metre yüksekliğinde kazıklar dayadım; böylece evimin etrafına hazırlamış olduğum korunaklı çitimi artık ne bir hayvan ne de bir insan aşamazdı. Bütün bu işleri yapmak, özellikle de ormandan malzemeleri taşımak, direkleri kesmek, onları bir düzen içinde çakmak için hem çok zaman hem de büyük çaba sarf etmiştim.
Bu yerin girişine bir de kapı yaptım, tepeden inip çıkarken içeri girmek için bir merdiven yapmıştım, böylece içeride olduğum zamanlarda merdiveni içeri alarak kendimi güvene alıyordum. Artık korunaklı evimin etrafını sağlam çitlerle de emniyete almış olduğumdan geceleri güvenli ve huzurlu bir şekilde uyuyabiliyordum; bununla birlikte daha sonraları tehlikeli düşmanlardan korunmak için bu kadar dikkatli davranmamın boşuna çabadan başka bir şey olmadığını anladım.
Etrafı çitlerle çevrili evimin içine, çok büyük çaba sarf ederek tüm eşyalarımı, malzemelerimi, silahlarımı ve mühimmatlarımı taşıdım; beni yılın belli bir bölümünde çok şiddetli yağmurlardan koruyacak şekilde büyük bir çadır kurdum, sonrasında bu çadırın içine biraz daha küçük ölçülerde bir çadır daha kurarak kendime çift katlı koruma sağlamış oldum ve hepsinin üzerini de geminin yelkenlerinden kalan büyük branda ile kapladım. Bir süredir artık gemiden getirdiğim yatağı kullanmıyordum, geminin ikinci kaptanına ait olan hamağı çadırıma kurmuş, rahat bir şekilde bu hamağı kullanıyordum.
Bu çadırın içine bütün yiyecek malzememi, ıslanarak bozulabilecek tüm eşyaları getirdim; evim olacak çadırımın içine bütün bu eşyaları güzelce yerleştirdim ve sonrasında bütün bu süre boyunca açık duran giriş kapımı düzgünce kapatarak dediğim gibi içeri merdivenle girip çıkmaya başladım.
Bunu yaptıktan sonra, kayanın içine doğru bir oyuk açmaya başladım ve çadırımın içine çıkardığım tüm taşı ve toprağı direklerle çevirmiş olduğum çitin arkasına doğru yığarak toprağı bir buçuk metre yükselttim ve bir teras oluşturmuş oldum; artık çadırımın arkasında benim için kiler görevi görecek küçük bir mağaram olmuştu.
Tüm bu işleri mükemmel hâle getirene kadar çok çalışmam ve çok emek harcamam gerekmişti, bu çalışmalar günlerce sürdü ve şimdi işlerim hafiflemeye başladığında yeniden eski düşüncelerim aklımı kurcalamaya başladı. Çadırımı, terasımı ve mağaramı yapmakla ilgili planlarımı tasarladığım sıralarda, bir gün kopkoyu bulutlar gökyüzünü kaplamış ve korkunç bir sağanak yağmur başlamıştı, birden şimşekler çaktı ve hemen arkasından da doğal olarak büyük bir gök gürültüsü koptu. Aslında şimşekten korkan biri değildim ancak bu şimşek sanki bir anda beynimde çakmıştı, “Eyvah barutum!” diye haykırdığımı hatırlıyorum. Sadece kendimi korumam için değil, karnımı doyurmak adına avlanabilmek için de her zaman ihtiyacım olacak barutumun bir anda alev alarak patlaması düşüncesi, bir anda kalbimin buz kesmesine neden oldu. Kendim için bir endişem yoktu, ancak barut bir kıvılcım dahi alacak olsa benden geriye ne kalırdı hayal bile edemiyordum.
Bütün bu düşünceler beni öylesine korkutmuştu ki fırtına sona erdikten sonra tüm işlerimi bir kenara bırakarak barut fıçısından tozu küçük çuvallara bölerek ayrı ayrı yerlere koydum; böylece hepsi aynı yerde olmadığından çuvallardan biri alev almış olsa bile diğerlerine hiçbir şey olmayacağını umut ediyordum. Bu işi yaklaşık olarak iki haftada bitirdim; sanırım yaklaşık iki yüz kırk kilo ağırlığındaki barut tozunu, neredeyse yüz ayrı çuval içine doldurdum. Islak olan barut fıçısına gelince, onun açısından bir tehlike görmediğimden onu yeni mağaramın içine bir kenara bıraktım. Geri kalanını ise kayaların arasına delikler açarak içlerine sakladım, böylece üzerlerine hiçbir ıslaklık gelmeyecekti, sakladığım her noktayı da çok dikkatlice işaretledim.
Bu süre zarfında, günde en az bir kez silahımla birlikte dışarı çıkarak, hem yemeye uygun bir şey avlayabilir miyim diye etrafta dolaşıyor, hem de elimden geldiğince adanın bitki örtüsünü ve üzerinde neler yetiştiğini öğrenmeye çalışıyordum. Dışarı ilk çıktığım zaman, adada keçiler olduğunu keşfetmiştim, bu beni çok ama çok mutlu etmişti; ama keçilerin fazlasıyla yabani, ürkek ve aşırı çevik olmasından dolayı yanlarına yaklaşmamın çok zor olduğunu anlayınca sevincim kursağımda kalmıştı. Bununla birlikte, cesaretimin kırılmasına izin vermeye hiç niyetim yoktu; hiç şüphem yoktu ki aralarından birkaçını rahatlıkla vurarak avlayabilirdim. Onların uğradıkları ve toplu olarak dolaştıkları yerleri iyice öğrendikten sonra bir süre bekleyerek hareketlerini gözlemledim. Kayaların üzerinde olmalarına rağmen su kenarında beni gördükleri anda korkudan kaçıştıklarını görüyordum ama ben kayaların üzerindeyken, su kenarına indiklerinde beni görseler bile hiç umursamıyorlardı; bu gözlemlerim sonucunda bu hayvanların doğaları gereği her zaman aşağıdaki nesneleri görebildiklerini ve uzak mesafede yukarıda bulunan nesneleri göremediklerini anladım. Böylece, şu yöntemi kullandım: İlk olarak onlardan önce kayalıklara tırmanarak onların üzerinde kalabileceğim bir yere kendimi konumlandırıyor, sonrasında da onları gözlemliyordum.
Bunların içinden ilk vurduğum, memesinden karnını doyurmaya çalışan yavrusu olan, dişi bir keçi oldu; onu öldürmüş olmanın acısı yüreğimi sızlatmıştı, çünkü yere yığılıp öldüğü anda ben gidip hayvanı alana kadar yavrusu yanından hiç ayrılmamıştı. Sadece bu kadarla da kalmamıştı, ölen keçiyi sırtlanarak evime götürmek için yürümeye başladığımda, küçük keçi yol boyunca peşimden gelmişti. Bunun üzerine avımı çitlerin dışına bırakıp, yavru keçiyi kucağıma aldım ve belki alıştırabilirim umuduyla çitlerin üzerinden onu içeriye bıraktım; ancak zavallı yavru hiçbir şey yemediğinden sonunda onu da öldürerek yemek zorunda kaldım. Bu iki keçinin eti, bana uzun süre yetecek kadar yiyecek sağlamıştı, çünkü azar azar yemeğe dikkat ediyordum, özellikle ekmeğim konusunda çok daha hassas davranıyordum.
Kalabileceğim yuvamı güzelce yerleştirip bir düzene soktuktan sonra, ateş yakabilmek için bir ocak yapmamın ve gerekli yakacak malzemeyi toplamamın zorunlu olduğunu fark ettim; bütün bunlar için neler yaptığımı ve ayrıca mağaramı nasıl genişlettiğimi, ne gibi kolaylıklar sağladığımı da yeri geldikçe hepinize ayrıntılarıyla anlatacağım. Ama şimdi size öncelikle kendimden ve hayatıma dair düşüncelerimden bahsetmem gerekiyor, elbette bu düşüncelerin de çok az olmadığını herhâlde tahmin etmişsinizdir.
Durumum aslında pek de parlak görünmüyordu; zira yaşamış olduğumuz korkunç fırtınanın neticesinde, rotamızdan tamamen saparak, insanların ticaret için gelip geçtikleri sulardan yüzlerce mil uzaklara sürüklenerek, böylesi ıssız bir yere düşüşümü ve burada bir başıma yaşayarak ölmemi Tanrı’nın isteğine bağlamam için çok fazla sebebim vardı. Bu düşünceler aklıma geldikçe, yapabildiğim tek şey gözyaşlarına boğulmak oluyordu; bazen Tanrı’nın yarattıklarına neden bu kadar çile çektirdiğini, onların hayatlarını mahvederek, mutsuz olmaları için elinden geleni yaparak, çaresizliğinde hiçbir yardım eli uzatmayarak tamamen kendi yalnızlığına terk etmesini ve sonrasında da bu sefalet içerisinde yaşattığı insanlardan ona şükretmelerini beklemesinin mantıksızlığını sorguluyordum.
Fakat ben böyle düşündükçe, içimden bir ses sürekli beni azarlayarak düşüncelerimi kontrol altında tutmamı söylüyordu; özellikle de bir gün elimde silahımla deniz kenarında aklımda tüm bu düşüncelerle dalgın bir hâlde yürüdüğüm sırada, aklıma birden bambaşka bir soru geldi. “Eh, acınacak durumda olduğun ortada ama yine de kendi hâline şükret, geride kalanlar nerede şimdi? Buraya çıkmadan önce, sandalda on bir kişi değil miydiniz? Diğer on kişi nerede? Neden onlar kurtulmadı da sadece sen kurtuldun? Neden sadece sen seçildin? Burada olmak mı daha iyi yoksa onların yerinde olmak mı isterdin?” ve bunları söyledikten sonra, doğrudan denize doğru döndüm. Tüm kötülükler, içlerindeki iyilikle ve onlardan çok daha kötüsünün olabileceği durumlarla birlikte düşünülmelidir.
Sonra tekrar aklım başıma geldi, aslında hayatta kalabilmem için ihtiyacım olan neredeyse her şeye sahiptim, eğer o gemi kıyıya bu kadar yakın konumda karaya vurmamış olsaydı, içinden ihtiyacım olabilecek tüm eşyaları karaya taşıyabilecek kadar yakınıma gelmemiş olsaydı ve ben onları karaya çıkaracak kadar vakit bulamasaydım, ilk buraya düştüğüm hâlimle kalacak olsaydım ne olacaktı? “Özellikle de…” dedim yüksek sesle kendi kedime. “Silahsız, mühimmatsız, herhangi bir şey yapmana olanak tanıyacak herhangi bir araç olmadan, hiçbir şey yapamadan, kıyafetin, çadırın ve yatağın olmasaydı, ne yapacaktın?” Şimdi bunların hepsinden elimde yeterli miktarda vardı ve cephanem bitse, silahsız yaşamak zorunda kalsam bile kendimi idare edebilecek kadar eşyaya sahiptim. Bu şekilde, en azından hayatta olduğum sürece hiçbir şeyin eksikliğini çekmeden yaşayabileceğime inanıyordum; zira baştan itibaren başıma gelebilecek her türlü kazaya karşı nasıl davranmam gerektiğini, mühimmatım bitecek, sağlığım bozulacak ya da gücüm kesilecek olsa bile neler yapmam gerektiğini düşünerek tüm önlemlerimi almıştım.
Bu arada, barutumun bir yıldırım düşmesi sonucunda tamamen yok olma düşüncesini hâlâ kaldıramadığımı da itiraf edebilirim elbette; bu yüzden hâlâ gök gürlediği ya da şimşek çaktığı zaman korkarak irkilmeme mani olamıyorum.
Ve şimdi, belki de dünyada daha önce hiç duyulmamış ıssız bir yaşama adım atmış olduğumdan, size her şeyi sırasıyla baştan başlayarak anlatacağım. Daha önce söylediğim gibi 30 Eylül tarihinde o korkunç fırtına yaşandı ve sonrasında kendimi bu adada buldum; o zamanlar sonbahar döneminde olan güneş, neredeyse tam tepemdeydi, zira yapmış olduğum gözlemlere göre dokuz derece yirmi iki dakikalık kuzey enlemi üzerinde bulunduğumuzu düşünüyordum.
Adaya geldikten on, on iki gün sonra elimde defter, kalem ve mürekkep olmadığından günlerimin sayısını şaşıracağımı, belki de pazar günlerini de normal çalışma günüyle karıştırabileceğimi düşündüm; ancak bunu önlemek adına büyük bir tahtayı alarak üzerine bıçakla, büyük harflerle karaya vurduğum ilk gün olan 30 Eylül 1659 tarihini kazıdım. Bu tahtayı tıpkı bir haç gibi direklerden birinin üzerine çakarak, sonrasında her geçen gün için tahtanın üzerinde bir çentik attım ve her yedinci çentikte bir haftanın tamamlanmış olduğunu belirlemek üzerine çentiklerin üzerine yatay bir çizgi çektim, her ayın ilk günü geldiğinde çizgiyi çekmesi gerçekten çok zor oluyordu; işte böylece haftalık, aylık ve yıllık zamanımı hesaplayabileceğim bir takvim yapmıştım kendime.
Daha önce yukarıda da bahsettiğim gibi, gemiye gidiş gelişlerim sırasında getirmiş olduğum birçok eşya arasında, değeri fazla olmasa bile işime gerçekten çok yarayan bazı eşyalar da vardı; daha önce size bahsetmediğim bu eşyaların arasında özellikle kalemler, mürekkepler ve kâğıtların yanı sıra, kaptan ve ikinci kaptanın, topçunun ve marangozun kamaralarından toparladığım birkaç paket, üç, dört pusula, bazı matematik araçları, dürbün, harita, gemicilik ve rota kitapları da bulunuyordu, işime yarayıp yaramayacağını hiç sorgulamadan hepsini kapıp adaya getirmiştim. Ayrıca, İngiltere’den gelen eşyalarımın arasında getirmiş olduğum çok iyi üç İncil, bazı Portekizce kitaplar ve aralarında iki üç Katolik dua kitabı da vardı, hepsini büyük bir titizlikle güvence altına almıştım. Tüm bunlarla birlikte, gemide ayrıca iki kedimiz ve bir de köpeğimiz olduğunu söylemeyi de unutmamalıyım; gemiden eşyaları taşıdığım sırada iki kediyi de yanıma almıştım, köpeğe gelince o doğrudan gemiden denize atladı ve ben eşyaları kıyıya taşıdığım sırada kıyıya kadar yüzerek yanıma geldi, sonrasında da yıllarca bana büyük bir bağlılıkla hizmet etti. Aslında ondan beklediğim, istediğim şeyleri bana getirmesi, bir yere giderken yanımda bana eşlik etmesi değildi; keşke olanak olsaydı da arada sırada benimle sohbet edebilseydi ancak bunu yapamazdı. Az önce bahsettiğim gibi, sonunda almış olduğum eşyaların arasından kalemler, mürekkep ve kâğıtları bulmuştum; bunları kesinlikle büyük tutumlulukla kullanmam gerektiğinin farkındaydım. Mürekkebim olduğu sürece başımdan geçenlerin hepsini detaylıca yazmış olduğumu zaten göreceksiniz, ancak ondan sonrasında ne denersem deneyeyim mürekkebin yerini tutacak bir şey bulamadığım için, işler değişti.
Ve bu durum, getirmiş olduğum bir sürü eşya olmasına rağmen, daha birçok şeye ihtiyacım olduğunu aklıma getirdi; bu eksiklerin birinci sırasında elbette mürekkep yer alıyordu, sonrasında ise toprağı kazmak için kürek, kazma ve bel gerekiyordu; ayrıca iğne ve ipliğim de yoktu, kumaş konusuna gelince onlardan vazgeçmeyi zaten çok kısa sürede öğrenmiştim.
İhtiyacım olan bu aletlerin yoksunluğu, yaptığım her işin çok daha uzun sürede bitmesine neden oluyordu; bütün çabalarıma rağmen etrafını kapattığım küçük yuvamı bitirebilmem neredeyse bir yılımı almıştı. Neredeyse kaldıramayacağım kadar ağır olan kazık ve direklerin, ormandan kesilip getirilmesi ve bir de onları evin yakınına kadar taşıması oldukça uzun zamanımı aldı. Bu yüzden kimi zaman iki gün boyunca sadece bir direğin kesilip evime kadar taşınmasıyla uğraşmak zorunda kaldım, onların yere çakılması da tam bir günümü alıyordu. İlk başlarda kazıkları çakmak için ağır odun parçalarını kullanıyordum, sonrasında bunların yerine daha hafif ama aynı şekilde sağlam olan demirleri kullanmama rağmen, işin yorgunluğundan ve zorluğundan kurtulamadım.
Yine de yapmak zorunda olduğum işlerin zorluğunu ve yoruculuğunu düşünecek durumda değildim, sonuç olarak hepsini bitirmek için yeterince zamanım yok muydu? Burada yapacak başka da bir işim yoktu ki; en fazla birkaç sefer dışarı çıkıp yiyecek bir şeyler bulmak adına adayı dolaşıyordum, bu da zaten tahmin edebileceğiniz gibi her zaman yaptığım düzenli işlerden biriydi.
Gün geçtikçe durumumun ciddiyetini ve bulunduğum koşulları enikonu düşünmeye başladım. Başımdan geçen her şeyi yazdım, niyetim onları benden sonra buraya gelecek birisine bırakmak değildi, sonuç olarak günlük olarak yapmış olduğum tüm gözlemleri ve başımdan geçenleri okuması için arkamda bırakacağım bir varisim yoktu ve bütün bunları ayrıntılarıyla anlatıyor olmam da aslında nafile bir çabaydı. Aklımı sürekli kurcalayan kötümser duyguları bu şekilde uzaklaştırmaya çalışarak elimden geldiğince kendimi oyalamak için uğraşıyordum. Duygularımı dengede tutabilmek için de koşullarımın arasında iyi ve kötüyü karşılaştırarak, tüm çekmiş olduğum acıları, yaşamış olduğum rahat dönemlerimi ve bulunduğum durumu hiç taraf tutmaksızın, bir alacak verecek defterine her şeyi kaydeder gibi sıralamaya başladım.
Kötü olan: Her türlü kurtulma umudumu yerle bir eden, korkunç derecede ıssız bir adaya düşmüştüm.
İyi olan: Hayattaydım ve tüm diğer denizci arkadaşlarım gibi boğularak denizin dibini boylamamıştım.
Kötü olan: Tüm dünyada sadece bu şekilde sefil olmak ve sürünmek üzere seçilmiştim.
İyi olan: Ama buna rağmen, tüm denizci arkadaşlarımın arasında hayatta kalan da yine bendim; Tanrı beni mucizevi bir şekilde ölümden kurtarmıştı, bu durumumdan da kurtarabilirdi.
Kötü olan: İnsanlıktan ayrılmıştım. Bir başıma kalmıştım, insanlık tarafından kovulmuş biriydim artık.
İyi olan: Ama açlıktan ölmeyecektim, sonuç olarak tamamen çorak topraklarda kalarak yiyecek ve içecekten yoksun ölüme terk edilmiş de olabilirdim.
Kötü olan: Üstüme giyeceğim kıyafetim yoktu.
İyi olan: Ama sıcak bir iklimin hâkim olduğu bir yerdeydim; eğer kıyafetlerim olsaydı onları giyme fırsatım bile olmayacaktı.
Kötü olan: Kendimi savunabileceğim ya da herhangi bir insan veya hayvanın saldırısına karşı koyabileceğim araçlarım ve yeteneğim yoktu.
İyi olan: Ancak düşmüş olduğum bu ada, Afrika kıyılarında gördüğüm kadarıyla hiçbir yırtıcı hayvanı ya da vahşi insanları içinde barındırmıyordu, peki, ya o kıyılardan birine düşmüş olsaydım?
Kötü olan: Konuşacak hiç kimsem yoktu, bu yüzden içimi rahatlatacak sohbetler yapamıyordum.
İyi olan: Ancak Tanrı yine de bana acımış ve gemi enkazını ulaşabileceğim en yakın kıyıya kadar sürükleyerek içinden ihtiyacım olabilecek ve hayatımı idame ettirebileceğim neredeyse her şeyi bir nimet olarak bana sunmuştu.
İşte bir bütün olarak bu karşılaştırmaya bakılacak olursa hiç şüphesiz ki düşmüş olduğum böylesi kötü durumun dünyada bir eşi benzeri daha olmadığı gayet açıktı, ancak bir sürü olumsuz yönleri olmasına rağmen, müteşekkir olacağım birçok olumlu yönleri de vardı. Bu dünyada her ne kadar kötü şeyler yaşamış da olsanız, en mutsuz anınızda bile deneyimlerinizde şu kuralı benimsemelisiniz: Her ne kadar kötü duruma düşerseniz düşün, kendinizi teselli etmek için durumun iyi ve kötü yönlerinin bir hesabını tutarak defterin alacak bölümüne yazmış olduğunuz olumlu noktaları ön plana çıkarın.
Artık durumumu çok fazla sorgulayarak kendimi üzmekten vazgeçmiş ve bulunduğum yaşam koşullarına alışmaya başlamıştım. Belki uzaklardan geçen bir gemi görebilirim düşüncesiyle her gün denizi gözetlemeyi de yavaş yavaş bıraktım. Daha doğru ifade etmem gerekirse artık kendimi boş yere üzmek yerine, daha düzgün bir yaşam düzeni kurmaya ve işlerimi elimden geldiğince kolaylaştırmaya adadım.
Bir kayanın yamacında, etrafına çok sayıda direk dikmiş ve halatlarla çevrelemiş olduğum bir çadırdan oluşturduğum barınağımı zaten anlatmıştım ama şimdi kazıklardan yapılmış bu çiti duvar diye adlandırmayı tercih ederim, çünkü artık bu çitin dış kısmına iki metre kalınlığında uzanan çim bir duvar yükseltmiştim. Bir süre sonra, sanırım bir buçuk yılın sonunda bu duvardan kayaya doğru kirişler dizdim ve ağaçların dallarıyla bu kirişlerin üzerini güzelce örterek yağan yağmurun altına geçmesini engelledim; çünkü yılın bazı zamanlarında çok şiddetli yağmur geçişleri yaşanıyordu.
Tüm eşyalarımı bu çadır ve arka kısmına yapmış olduğum mağaraya nasıl taşıdığımdan da daha önce bahsetmiştim. Ancak, ilk başlarda bütün eşyaları karmakarışık bir şekilde içeriye koymuş olduğumdan hepsinin çok fazla yer kapladığını da belirtmeliyim, eşyalar yüzünden bana bile dönecek yer kalmamıştı. Bu yüzden kayayı içe doğru daha fazla oyarak mağaramı genişletmeye başladım, kayanın yapısı genel anlamda kumlu taştan oluştuğundan kazı işlemimi gayet rahat sürdürdüm. Yırtıcı hayvanların olası saldırılarına karşı kendimi tam anlamıyla güvende hissettiğim zaman, bu sefer de kayayı yanlamasına sağa doğru genişletmeye başladım ve sonra tekrar sağa doğru oymaya devam ederek, çadırdan doğrudan dışarı çıkabileceğim bir kapı açtım. Bu bana sadece bir giriş çıkış yolu olmakla kalmadı, ayrıca çadırım ve kilerimin arkasında eşyalarımı depolayabileceğim ilave bir alan da sağladı.
Ve şimdi, en başından beri çok istediğim özellikle de en fazla kullanacağım eşyalar üzerine odaklanarak ilk önce kendime bir sandalye ve masa yapmaya giriştim; çünkü bunlar olmadan dünyada sahip olduğum nadir miktardaki konforumun tadını çıkarma olanağım yoktu. Masam olmadan ne zevkle yazılarımı yazabiliyor, ne keyifle yemeğimi yiyebiliyor, ne de yapmaktan çok mutlu olduğum birçok iş üzerinde çalışabiliyordum. Böylece çalışmalarıma başladım, şunu da özellikle belirtmek isterim ki mantık, matematiğin özü ve kökeni olduğundan her şeyi önce aklın ölçülerine göre belirleyerek, nesnelerin en mantıklı şekilde rasyonel yargısını yaparak, her insan bir süre sonra el işleri konusunda kendisini ustalaştırabilirmiş. Hayatımda hiçbir zaman eline alet almayan ben bile, zoru görünce tembelliğe kapılmadan, büyük çaba göstererek ve kendime inanarak neler yapabildiğimi görmüştüm, hele bir de elimde uygun aletler olsaydı, kim bilir neler başarabilirdim. Ancak gerekli aletlerim olmasa bile, birçok işi halletmiştim ve bunların bazılarını da daha önce hiç görülmemiş şekilde inanılmaz büyük bir emek sarf ederek sadece bir keser ve baltanın yardımıyla başarmıştım. Mesela, eğer bir tahtaya ihtiyacım olursa büyük bir ağacı keserek önüme yatırıyor ve sonrasında baltamla her iki tarafından istediğim boyutlara ulaşana kadar ağacın gövdesini yontuyor, sonrasında da keserimle etrafını pürüzsüz olana kadar güzelce düzeltiyordum. Bununla birlikte, tek bir tahta için koca bir ağacı kesmek zorunda kaldığımı da belirtmek isterim; fakat tek bir tahta için harcadığım olağanüstü çaba ve zamana karşın, başka yapacak hiçbir şeyim olmadığından, maalesef bu duruma sabırla katlanmak zorunda kalıyordum. Burada zamanı ya da çabalarımı herhangi bir işe harcamam, benim için bir farklılık yaratmıyordu.
Neyse, daha önce bahsettiğim gibi, salın üzerine yükleyerek gemiden getirmiş olduğum küçük tahta parçalarıyla ilk iş olarak masa ve sandalyemi yaptım. Bununla birlikte, az önce anlattığım şekilde tahta yapmaya başladıktan sonra, mağaramın neredeyse bütün duvarlarına bir buçuk metre boyunda ve bir buçuk metre genişliğinde büyük raflar hazırladım, sonrasında da bu rafların üzerine tüm çivilerimi, aletlerimi ve demir takımlarımı yerleştirdim. Kısaca, büyük ve fazlasıyla yer tutan bütün eşyaları, kolayca bulabileceğim şekilde bu raflara yerleştirdim. Silahlarımı asabilmek için, taş duvarların belli kısımlarına çiviler çaktım, böylece mağaram ihtiyacım olabilecek tüm eşyaların deposu hâline geldi; her şeyi öylesine güzel ve düzenli bir şekilde yerleştirmiştim ki, tüm eşyamı böyle düzen içinde görmek ve özellikle de bu kadar çok şeye sahip olduğumu bilmek, beni fazlasıyla mutlu ediyordu.
Ve şimdi, her gün yapmış olduğum işlerin günlüğünü tutmaya başladım; çünkü ilk başlarda çok fazla işim vardı ve hem çok fazla işim olmasından hem de aklım o zamanlar çok karışık olduğundan, o dönem bir günlük yazmış olsaydım çok can sıkıcı şeylerden bahsetmek zorunda kalacaktım. Mesela şöyle bir şeyler yazabilirdim:
30 Eylül
Kıyıya çıktıktan ve boğulmaktan kurtulduktan sonra, Tanrı’ya şükretmek yerine ilk iş olarak yutmuş olduğum büyük miktarda tuzlu suyu kusmakla meşgul oldum. Biraz kendimi toparladıktan sonra, yüzümü gözümü yumruklayarak, “Ben bittim, bittim artık!” diye bağırdım ve yere yığılına kadar hıçkırarak ağladım, etrafta bana saldıracak vahşi hayvanlar olabilir diye korkudan uyuyamadım. Bundan birkaç gün sonra, yani gemiden alabileceğim eşyaların tümünü karaya çıkardıktan sonra, her gün bir tepeye çıkarak belki geçen bir gemi görebilirim umuduyla, denizi izlemekten kendimi alamıyordum. Bir süre sonra karşıdan bir geminin yelken açtığını gördüğümü sanıyor, çok uzak mesafede olduğundan gözlerim kamaşana kadar o tarafa bakıyor, herhangi bir gemi olmadığını fark edince yaşamış olduğum hayal kırıklığından dolayı, tıpkı bir çocuk gibi oturup saatlerce ağlıyor, böylece sefaletimi delirecek seviyelere kadar arttırıyordum.
Ancak, bir süre sonra bu davranışlarımı belli bir ölçüde dizginleyebildikten sonra, yaşam alanımı, bana yuva olacak evimi, toplamış olduğum tüm eşyalarını güzelce yerleştirdim, sonrasında kendim için bir masa ve sandalye yaptım ve aşağıda örneğini göreceğiniz gibi bir günlük tutmaya başladım; burada anlatacaklarım her ne kadar size tüm detayları verecek olsa da daha fazla mürekkebim kalmayınca, günlüğü yazmayı bırakmak zorunda kaldım.
V. BÖLÜM
EV İNŞASI – GÜNLÜK
30 Eylül 1659
Ben, zavallı, talihsiz Robinson Crusoe, denizde yaşanılan korkunç bir fırtına sonucu batan gemiden kurtularak bu “Umutsuzluk Adası” olarak adlandırdığım kasvetli ve lanet adaya düştüm; gemideki diğer denizcilerin hepsi boğularak öldü ve neredeyse ben de kendimi kurtaramayacaktım. Günün geri kalanında zamanımı sadece düşmüş olduğum bu korkunç duruma isyan ederek ve ağlayarak geçirdim. Ne yiyecek bir lokma yiyeceğim, ne evim, ne kıyafetim, ne silahım, ne de saldırıya uğrayacak olursam kaçabileceğim hiçbir yerim yoktu; buradan kurtulabilmek için tek çarenin ölüm olacağını düşünüyor, umutsuzluğa kapılıyordum. Burada ya vahşi hayvanlar tarafından parçalanarak öldürülecek ya da yiyecek bir şey bulamayacağımdan dolayı açlıktan ölecektim. Gece çökmeye başladığında, yırtıcı hayvanların saldırısından korktuğum için; bütün gece yağmur yağmasına rağmen bir ağaca tırmanarak uyudum.
1 Ekim
Sabah uyandığımda, gemi enkazının yükselen gelgit sayesinde adanın çok yakınına kadar gelmiş olduğunu görünce, büyük şaşkınlık yaşadım; bir taraftan bu duruma mutlu oldum, çünkü gemi dik duruyor ve gayet de sağlam görünüyordu. Rüzgâr azalacak olursa gemiye çıkabilir ve oradan biraz yiyecek ve ihtiyacım olacak malzemeleri toplayabilirim, diye düşünüyordum. Öte yandan, eğer gemide kalmış olsaydık, belki de gemiyi kurtarabileceğimizi ve en azından denizci yoldaşlarımın boğulup ölmeyeceklerini düşünerek hayıflanıyordum; bu adamlar boğulup yok olmasalardı geminin enkazından mutlaka bizi dünyanın başka topraklarına taşıyabilecek bir tekne yapabilirlerdi. Bu günün büyük kısmını işte bu tür düşünceler içinde kendimle mücadele ederek geçirdim; ancak sonunda geminin uzun süre boyunca kuru kaldığını görünce, kendimi toparlayarak mümkün olduğunca kumda yürüdüm ve gemiye kadar yüzdüm. Bugün ayrıca, hiç rüzgâr olmamasına rağmen, yağmur bütün gün devam etti.
1 Ekim – 24 Ekim
Bütün geçen bu günler boyunca, birçok sefer gemiye çıkarak işime yarayacak ne varsa hepsini toplayıp suların her yükselişi esnasında bu eşyaları yapmış olduğum sallarla karaya taşıdım. Bazı zamanlarda hava açmış olsa da günlerce çok yağmur yağdı, sanırım yağmur mevsimindeyiz.
20 Ekim
Salım devrildi ve üzerindeki tüm eşyalarım döküldü; ancak sığ sularda bulduklarımı aldım ve gelgit kısa sürede çekildikten sonra birçoğunu toplamayı başardım.
25 Ekim
Bütün gece ve bütün gün yağmur yağdı; bu sırada çok şiddetli esen rüzgâr yüzünden gemi parçalara ayrıldı, sular çekildiğinde etrafa yayılmış sadece birkaç tahta parçası haricinde, gemiden eser kalmamıştı. Günün geri kalanını, toplayıp kıyıya getirmiş olduğum tüm malzemeleri korunaklı bir yere götürerek düzgünce yerleştirmeye ve üzerlerini örtmeye ayırdım.
26 Ekim
Nerdeyse bütün gün kıyı boyunca yürüyerek kendime, geceleri vahşi hayvanlardan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşı korunaklı bir mevzi bulabilmek için yerleşim yeri aradım. Akşama doğru bir tepenin yamacında bulduğum, konumu gayet uygun olan bir kayanın alt kısmını tespit ettim, bu yerin çevresini yarım daire şeklinde çizdim; etrafını dikmiş olduğum çift sıralı demir kazıklar ve halatlarla çevreledim ve bütün bunları duvar ya da tahkimatla güçlendirmeye karar verdim.
26 Ekim – 30 Ekim
Tüm malzemelerimi yeni yerleşim yerime taşımak için çok çalıştım, zaman zaman yağan şiddetli yağmurlara bile hiç aldırış etmedim.
31 Ekim
Sabah saatlerinde bir şeyler aramak ve adayı keşfetmek için silahımı da alarak etrafı dolaşmaya çıktım; dişi bir yaban keçisini vurdum ve yavrusu eve kadar peşime takıldı, onu beslemeye çalıştım ancak hiçbir şey yemediği için onu da öldürmek zorunda kaldım.
1 Kasım
Çadırımı bir kayanın dibine kurdum ve ilk gece gayet güvenli bir şekilde, huzur içerisinde orada uyudum. Çadırı elimden geldiğince büyük kurmaya çalıştım ve içine dikmiş olduğum direklerin arasına hamağımı kurdum.
2 Kasım
Tüm sandıklarımı, tahtalarımı, raf yapmak için gemiden kurtarmış olduğum tüm kereste parçalarını duvar yapmak için daha önceden belirlemiş olduğum yarım dairenin iç tarafına düzgünce sıralayarak bir çit yaptım.
3 Kasım
Silahımı alarak dışarıya çıktım, ördeğe benzer iki kuş vurdum. Öğleden sonra kendim için bir masa ve sandalye yapmak üzere işe giriştim.
4 Kasım
Bu sabah çalışma zamanlarımı, silahımla dışarıda dolaşma, uyuma ve dinlenme saatlerimi bir düzene sokmaya başladım. Her sabah, eğer yağmur yoksa silahımla iki ya da üç saat boyunca yürüyordum; daha sonra saat on bire kadar çalışmalarıma devam ettim; sonrasında elimde var olanlarla karnımı doyurarak akşama kadar çalışmaya devam ediyordum. Hem bugün, hem de ertesi günkü çalışmam sadece masayı yapmakla geçti, çünkü henüz çok becerikli olmayan zavallı bir işçiydim. Ancak zaman geçtikçe, yerine getirmek zorunda kalacağım işler sayesinde, benim durumumdaki herkesin de olacağı gibi, tamir işlerinde oldukça usta oldum.
5 Kasım
Bugün silahımı yanıma alarak köpeğimle dışarıda dolaşmaya çıktım ve bir yaban kedisi öldürdüm; derisi gerçekten yumuşak olmasına rağmen, eti çok sertti. Öldürdüğüm her hayvanın derisini düzgünce yüzerek, saklıyorum. Deniz kıyısına döndüğüm sırada, türlerini hiç bilmediğim bir sürü kuş gördüm. Ne olduklarını tam olarak bilmediğim kuşları şaşkınlıkla izlediğim sırada denize dalarak benden kaçan üç ayı balığını görünce gerçekten korktum.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/daniel-defo/robinson-crusoe-69428020/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Lostromo: Ticaret gemilerinde tayfaların başı. (e.n.)
2
Şeker kamışı üretim çiftliği olan kişi.
Daniel Defoe
Ailesinden deniz üstünde maceralara atılmak için ayrılan Robinson Crusoe, başına gelecek talihsizliklerden habersiz seyahat tutkusunu gerçekleştirmek üzere yelkenleri rüzgâr yönüne çevirir. Yaptığı bu deniz seferlerinden birinde bir gemi kazası sonucu kıyıya vuran enkazdan sağ çıkan tek kişi olmasının yanı sıra bilmediği ıssız bir adada mahsur kalır. Vahşi adada duyduğu yalnızlık ve hayatta kalma mücadelesi ile insan aklının sınırsızlığını başarıyla kullanan Robinson, barınağını, ekmeğini adanın imkânları dâhilinde kendi başına üretir. Temel ihtiyaçlarını giderebilecek duruma geldiğinde başlarda çok inançlı olmasa da korkularıyla yüzleşip Yüce Tanrı’sına ulaşır ve yaşadıklarını bir ceza değil de mükâfat olarak değerlendirir. Adaya Cuma adını verdiği bir kişinin gelmesiyle Robinson, onca yıllık yalnızlığını giderir. Cuma’ya dilini, yaşamını ve Tanrı’sını öğretir. Yıllar içerisinde adanın sessizliği vahşilerin ve denizcilerin buraya uğramasıyla bozulmaya başlar. Adanın ilk sakini olan Robinson, artan nüfusa dirlik ve düzen sağlamakla birlikte adadaki mahkûmiyetinden kurtulma yollarını aramaya çalışır. İşte tam bitti derken Robinson Crusoe’nun yeni macerası burada başlar. “İnsan hayatı Yaratıcı’nın denetlediği ne tuhaf bir çalışmadır!”
Daniel Defoe
Robinson Crusoe
Daniel Defoe, 1659 yılında Londra’da, bir kasabın oğlu olarak dünyaya geldi. Babası, resmî mezhepten ayrılmış bir topluluktandı; bunlara “Muhalifler” deniyordu. Daniel, öğrenimini Newington Greendeki Muhalifler Akademisinde yaptı. Yazı hayatı na, yirmi iki yaşında, rahipleri eleştiren bir broşür yayımlayarak başladı. 1685’te Monmouth Dükü’nün hazırladığı ayaklanma hareketine katıldı fakat büyük bir şans eseri, cezalandırılmaktan kurtuldu. Aynı yıl ticaret hayatına atıldı. Fransa, İspanya gibi ülkeleri dolaştı. 1692’de atıldığı ticaret işinde başarılı olamayarak iflas etti. Tekrar yazı hayatına döndü. 1702’de çıkan The Shortest Way To Dissenters (Muhalifliğe Giden En Kısa Yol) adlı broşüründe, konu olarak Muhaliflere yapılan haksızlıkları işlediğinden tevkif edildi. Başı cendereye geçirilerek üç gün müddetle halka teşhir edildikten sonra hapsedildi. Hapiste Hymn To The Pillory (Cendereye İlahi) adlı manzumesini yazdı. Defoe, 1731’de hayata veda etti.
Daniel Defoe, edebiyat alanında en büyük ününü 1719’da ya yımlanan Robinson Crusoe adlı eseriyle sağladı. Bu ölümsüz ro manda Defoe, medenî bir adamın elinde hiç bir araç olmaksızın, doğa ile karşı karşıya kalıp onunla mücadelesini anlatmıştır. Robinson Crusoe adında bir İngiliz denizcisinin başından geçenlere dayanan bu kitap, Dünya Klasikleri arasına girmiştir.
Meral Harzem, 1975’te Balıkesir’de doğdu. 1982-1995 yılları arasında Almanya’da yaşadı ve eğitimine burada devam etti. Geilenkirchen, Höhere Handelsschule (Ticaret Yüksekokulu), İktisat bölümünden mezun oldu. Çeşitli firmaların ithalat ve ihracat departmanlarında çalıştı. 2010 yılından bu yana kitap çevirileri yapıyor.
Türkçeye kazandırdığı eserlerden bazıları, Amok Koşucusu, Mecburiyet, Yakıcı Sır (S. Zweig), Babaya Mektup (F. Kafka), Ay’a Yolculuk (J. Verne), Yahudi Devleti (T. Herzl), Ah Virginia (M. Kumpfmüller), Çıkmaz (C. Hau).
I.BÖLÜM
HAYATA BAŞLAMAK
1632 yılında, York şehrinde iyi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldim, ailem oralı değildi, babam Hull’a yerleşen ve aslen Bremenli olan ilk yabancılardan biriydi. Alım satım işleri sayesinde çok iyi kazanç sağlamış ve sonrasında ticareti bırakarak York’ta yaşamaya başlamıştı. O zamandan itibaren ilişkilerini daha da geliştirerek ülkenin ileri gelen ailelerinden biri olan Robinson ailesinin kızıyla evlenmişti, böylece ben de Robinson Kreutznaer ismini almıştım; ancak İngiltere’de herkes kelimelerin olağan söylenişini değiştirme alışkanlığına sahip olduğundan, çevremizdeki dostlarımız bizi Crusoe olarak anmaya başlamış ve böylece hepimiz Crusoe ismini benimsemiştik.
Eskiden ünlü Albay Lockhart tarafından komuta edilen Flanders’te, İngiliz ordusunda yarbay ve albay olarak görev yapan ve Dunkirk yakınlarındaki İspanyollara karşı yapılan savaşta şehit düşen iki erkek kardeşim vardı. İkinci kardeşim hakkında hiçbir zaman çok fazla bilgim olmadı, ailem benim başıma gelen hadiselerden ne kadar haberdarsa onun hakkında ben de ancak okadar bilgi sahibiydim.
Ailenin üçüncü oğlu olan ben, ticaretle ilgili hiçbir işe ilgim ve isteğim olmadığından, aklı bir karış havada, avare düşüncelere sahip bir genç olarak yetiştim. Çok yaşlı olan babam, elinden geldiğince beni bulunduğumuz bölgedeki okulların verebildiği seviyede evde eğitim vererek yetiştirmiş, gelecekte bir hukukçu olmamı planlayarak bu konuda desteğini benden hiç esirgememişti. Ancak o dönemlerde benim aklım fikrim sadece denizlerde dolaşmaktaydı; bu yaşam tarzını o kadar çok istiyordum ki, sonunda babamın tüm emirlerine, annemin ve diğer arkadaşlarımın tüm entrika ve nasihatlerine karşı çıkmak pahasına özlem duyduğum ve ileride kaderimin başıma açacağı sıkıntılardan tamamen bihaber hâlde hayatımı sonsuz denizlerin maviliklerine adadım.
Kalender ve bilge bir adam olan babam, benim bu konuda kararlılığımı görünce bana ciddi olduğu kadar önemli uyarılarda da bulundu. Bir sabah beni, çok uzun süredir çektiği damla hastalığından dolayı odasına çağırdı ve bana bu konuda çok samimi nasihatler verdi. Bana ticaret hayatına atılacak olursam çok rahatça varlıklı bir insan olabileceğimi, böylece rahat ve mutlu bir hayat sürebileceğimi söyledi. Baba evini, memleketimi terk edip avare bir şekilde denizlerde dolaşarak kendime nasıl bir gelecek hazırlamayı düşündüğümü sordu. Böyle bir hayatı seçen kişilerin ya çok umutsuz ya da çok zengin kişilere mahsus bir yaşam tarzına sahip olduklarını, zenginlerin kendilerine macera aramak, çeşitli işler yaparak servetlerine servet katmak, ün kazanmak için yabancı ülkelere seyahat eden kişiler olduklarını benim durumumun ise iki olasılığın ortasında olduğunu; orta hâlli bir yaşam tarzımız olduğundan rahatça mutlu olabileceğimizi, yaşanılacak tüm sıkıntılara göğüs gerebilecek durumda olduğumu, konumumuz sayesinde yüksek tabakanın kibrinden ve açgözlülüğünden de uzak durabileceğimizi ve kimse tarafından kıskanılacak bir yaşam şeklimizin olmadığını anlattı.
Bana bu memlekette orta hâlli yaşam süren bir kişinin imrenilecek durumda olduğunu, kralların bile sık sık devletin büyük işleriyle ilgilenmek zorunda kaldığından dolayı çoğunlukla yakındıklarını, aslında her zaman aşağı tabaka ve üst tabaka arasında bir yaşam sürmeyi özlediklerini; böyle bir yaşam sürmenin ne kadar mutluluk verici bir durum olduğunu anlayabilecek yaşa geldiğimi, bilge adamların yoksulluktan da, zenginlikten de korunmak için Tanrı’ya yakardıklarını, orta hâlli bir yaşamın onların mutluluk ölçütü olduğunu ifade etti.
Bana bu durumu bizzat kendim gözlemlemem için öneride bulundu ve onun bahsettikleri doğrultusunda yapmış olduğum gözlemlerime göre hayatın felaketlerinin daima insanlığın aşağı ve üst tabakaları arasında gerçekleştiğini, ancak orta tabakanın böylesi mağduriyetlere çok fazla maruz kalmadığını fark ettim. Hayır, gerçekten de orta tabakadaki insanlar kesinlikle ne aşağı tabakanın, toplumun onların üzerine uyguladığı ezici baskıdan yorgun düşmüş, yeterli kazancı olmadığından dolayı yaşamış olduğu sefil hayatın sıkıntılarını çekmek zorunda kalıyorlardı ne de bedensel ya da zihinsel olarak fazlasıyla kısır bir hayat sürmelerine rağmen, aşırı lüks ve savurganlıkla zorunlu olarak üst tabakada sürekli kendilerini göstermek için sıkıcı bir mücadelenin içine girmek zorunda kalıyorlardı. Orta tabakada yaşam süren insanların hepsi her tür erdem ve sevinci bir arada sağlayabilecek niteliği taşıyordu. Tüm huzur, bolluk, ılımlılık, sükûnet, sağlık, toplum bağları, yaşanabilecek her türlü güzel eğlence ortamı ve tüm arzu edilen zevklerin hepsi aslında orta tabaka yaşayışa lütfedilmiş olan muazzam bir armağan niteliğindeydi. Bu şekilde yaşam süren insanlar, sessiz ve sorunsuz bir şekilde kendi huzurlu dünyalarında yaşama olanağı bulabiliyor, yapmış oldukları işler için utanmıyor ya da bir lokma ekmek için kimsenin kölesi olmuyorlardı ya da görkemli ve zengin hayatların içinde yaşanan tehlikeli kıskançlık duyguları, büyük şeylere karşı gizliden gizliye duyulan habis tutkular ya da entrikaların arasında kendilerini yiyip bitirmiyorlardı. Orta hâlli yaşam süren insanların en büyük avantajı, dünyada yaşanabilecek her türlü mutluluk duygusunun ardından gelebilecek acı duygular ihtimali olmadan yaşayabiliyor olmalarıydı. Babam, mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürmek istiyorsam, kendimi kesinlikle değiştirmememi ve orta hâlli bir insan olarak her gün hayatın bana yaşatacağı yeni deneyimleri mutlulukla kabullenerek gül gibi yaşayıp gitmem gerektiğini söyledi.
Bunları açıkladıktan sonra, beni bir taraftan ciddi, bir taraftan da şefkatli tavrıyla köşeye sıkıştırmaya çalışıp artık genç bir adam gibi davranmam gerektiğini, körü körüne sadece duygularımı dinleyerek kendimi sıkıntıya sürüklememem gerektiğini; ekmeğimi kazanmak için kendimi denizlere atmam gerekmediğini; bu konuda bana birçok farklı yol gösterebileceğini ve onun öğütlediği bir yaşam sürmeye başlayabilmem için elinden gelen her şeyi yapacağını; onun bütün desteklerinden ve göstermiş olduğu yoldan yürümeme rağmen yine de mutlu olmayacak olursam bunun sadece kaderim ya da kendi hatalarımdan kaynaklı sıkıntılar olacağını, ancak kendisinin bu konuda sorumluluk taşımayacağını; yalnızca bir baba olarak eğer yanlış yolda yürüdüğümü düşünüyorsa her türlü ihtimale karşı beni uyarmakla görevini yerine getirmiş olduğunu söyledi. Bütün bunları açıklamasının ardından, şayet onun sözünü dinleyecek ve evde kalacak olursam, bana her türlü desteği göstereceğini ve mutlu olmamı sağlayacağını, ancak yine de gitmekte kararlıysam daha fazla sesini çıkarmayacağını ve bu konuda beni destekleyerek sonradan başıma gelebilecek felaketlerden sorumlu olmak istemediğini açık ve net bir şekilde beyan etti. Konuyu kapatmadan önce son olarak da Felemenk savaşları esnasında büyük kardeşime de aynı öğütleri verdiğini, gitmemesi için ona her şeyi açık açık anlattığını ve uyardığını, ben de dinlemeyecek olursam ileride sonumun tıpkı onunki gibi olmasının muhtemel olduğunu, vereceğim karar sonrasında bana bir daha hiç kimsenin yardımcı olmayacağını ve ileride büyük bir pişmanlık duyacağımı söyleyerek konuşmasını nihayetlendirdi.
Sanırım babamın konuşmasının bu son bölümü, kendisi hiç farkında olmasa da gerçekten bir kehanet niteliği taşıyordu. Tüm bu konuşma esnasında ve büyük kardeşimden bahsettiği sırada yanaklarından sicim gibi süzülen gözyaşlarına şahit oldum. Gidecek olursam, bir gün gelip pişman olacağımı, bana kimsenin yardım elini uzatmayacağını ve tüm bu öğütlerini büyük bir acıyla anımsayacağımı söylediği sırada öylesine duygulanmıştı ki, konuşmasına bir süre ara vermek zorunda kalmış ve sonrasında yüreğinin daha söyleyecek bir sürü sözle dolu olduğunu ancak daha fazla konuşmaya mecali kalmadığını söyleyerek susmayı tercih etmişti.
Babamın bu söyleminden fazlasıyla etkilenmiştim, benim yerimde kim olsa aynı şekilde etkilenirdi zaten, böylece uzaklara gitmek yerine babamın isteğine uyarak evde kalmaya karar verdim. Ancak ne yazık ki bu düşüncelerimin hepsi birkaç gün içinde silindi ve kısacası babamı bu konuda artık daha fazla üzmemek adına, birkaç hafta sonra sessizce evden kaçmaya karar verdim. Bununla birlikte, bu sefer kaçma planımda aceleci davranmaktan kaçındım. Annemin gayet sakin olduğu bir gün bu konuyu sadece annemle konuştum, dünyayı gezip görmeden başka hiçbir işe kendimi veremeyeceğimi, bunun hayatım boyunca gerçekleştirmek istediğim en büyük arzum olduğunu ve babamdan gizli kaçıp gitmektense bu yolcuğumu onun rızasıyla yerine getirmek istediğimi anneme anlattım. Artık on sekiz yaşımı doldurduğumu, bu yaşın bir iş yerinde çıraklık yapmak ya da bir avukatın yanında memur olmak için çok geç olduğunu, böyle bir olanak bulsam bile nihayetinde ustamın yanından kaçarak kendimi yeniden denizlere atacağımı bildiğimi söyledim. Eğer izin vermesi için babamı ikna edecek olursa bu yolculuğu yaptıktan sonra pişman olacak olursam, kesinlikle bir daha asla böyle girişimde bulunmadan evime geri döneceğime ve bu süre zarfında kaybetmiş olduğum zamanı telafi etmek için iki katı çaba sarf edeceğime söz verdim.
Sessizce beni dinleyen annem, konuşmalarıma fazlasıyla üzülmüş ve incinmişti. Bu konuda babamla konuşmasının nafile bir çaba olacağını söyledi ve babamın bana söylemiş olduğu bunca sözden, vermiş olduğu bunca nasihatten sonra nasıl olup da benim hâlâ böyle bir şeyi düşünebildiğime hayret ettiğini ve kısacası eğer hayatımı bile isteye mahvetmek istiyorsam buna söyleyecek bir sözü kalmadığını, kendi adına da bu kararımı onaylamadığını ve kendimi bir uçuruma doğru sürüklerken hiçbir suretle bu işin bir parçası olmak istemediğini açıkça ifade etti.
Annem konuştuklarımızı babama iletmeyeceğini söylemiş olmasına rağmen, daha sonra duyduğuma göre tüm söylediklerimi ona aktarmış, babam yaşamış olduğu büyük üzüntünün etkisiyle derin bir iç çekmiş ve “Bu çocuk ancak evde kaldığı sürece mutlu olabilir; şayet gidecek olursa hayal bile edemeyeceği bir sefalet yaşayacak, buna asla rıza gösteremem.” demişti.
Bu konuşmaların ardından neredeyse bir yıl sonra evden kaçtım, ancak bu süre zarfında işe girmemle ilgili tüm önerileri reddetmeye devam ederken büyük bir kararlılıkla belirlemiş olduğum hedefime yürümemi engellemek için bunca direnç gösteren annem ve babama karşı büyük öfke beslemeye başlamıştım. Aklımda herhangi bir kaçma planı olmadan, Hull’a gitmiş olduğum bir gün arkadaşlarımdan biri babasının gemisiyle Londra’ya yelken açmak üzere olduğunu, denizcilerin genel anlamda kullandıkları konuşma üslubuyla, bu yolculuğun bana hiçbir masrafı olmayacağını ve benim de onlarla birlikte gidebileceğimi söyledi. Fırsat ayağıma gelmişti, ne anneme ne de babama bir şey söyleme gereği duymadan bu konuda fazla istişare etmeden hemen teklifini kabul ettim. Tanrı’nın ya da babamın rızasını düşünmeksizin, şartlar ya da koşulları hiçbir suretle umursamadan, belki de gerçekten uğursuz bir saatte, 1 Eylül 1651 tarihinde Londra’ya doğru harekete geçen gemiye bindim. Herhâlde hiçbir genç maceracının başına, benim başıma gelen talihsizlikler gelmemiş ya da bu talihsizlikler benimki kadar uzun sürmemiştir. Gemi, henüz Humber limanından hareket etmişti ki, rüzgâr tüm gücüyle esmeye ve deniz korkunç dalgalarla yükselmeye başladı; daha önce hiç deniz yolculuğu yapmadığımdan tüm bedenim ifade edemeyeceğim kadar rahatsızlanmış ve aklımı kaçırmama yetecek kadar dehşete düşmüştüm. Ciddi anlamda yaptıklarımdan ve babamı habersiz bırakarak evden kaçmış olmamdan dolayı Tanrı’nın beni cezalandırdığını düşünmeye başlamıştım. Ailemin vermeye çalıştığı tüm güzel nasihatler, babamın gözyaşları ve annemin beni bu girişimden vazgeçirmek için yalvarmaları birer birer gözlerimin önünden geçiyordu; o zamanlar henüz şimdiki gibi nasırlaşmamış olan vicdanım, Tanrı’ya ve babama karşı işlemiş olduğum suçun ağırlığıyla eziliyordu.
Ben bütün bu düşüncelerle kıvranırken fırtına da gittikçe şiddetleniyordu, o zamana kadar üzerinde hiç yolculuk yapmadığım ve birkaç gün sonra farklı bir yüzünü görme olanağı bulacağım deniz, şimdi giderek büyüyen dalgalarla çalkalanıyordu; benim gibi acemi bir denizci için bu çalkalanma bile mahvolmama yetiyordu. Her kabaran dalganın bizi yutacağını düşünüyor, dalgalar her seferinde geminin tepesinden düştüğünde ortadan ikiye yarılacağını, deniz yüzeyine her çarpışımızda bu karanlık denizin içine gömüleceğimizi ve bir daha yukarı çıkamayacağımızı sanıyordum. Dehşete düşmüş hâlde Tanrı’ya sadece bu seferlik hayatımı bağışlaması için yalvarıyor, kuru toprağa adım atar atmaz doğrudan babamın yanına gideceğimi, bir daha asla bir gemiye ayak basmayacağımı, annemin ve babamın sözünden dışarı çıkmayacağımı haykırarak yeminler ediyordum. Babamın orta hâlli bir yaşam konusundaki gözlemleri hakkında ne kadar haklı olduğunu, bu zamana kadar ne kadar kolay ve rahat bir yaşam sürdüğünü, ne denizlerde böylesi dehşet verici bir fırtınayla ne de yaşamış olduğum tüm bu sorunlarla hiç karşılaşmamış olduğunu tüm çıplaklığıyla görebiliyordum. Aklımda sadece tek bir düşünce vardı, sadece tek bir dileğim vardı hayırsız bir evlat olarak tövbe etmek ve evime, babamın yanına dönmek istiyordum.
Yaşamış olduğum korkunun etkisiyle aklımın başıma gelmesi ve böyle bilgece düşüncelere kapılışım fırtına devam ederken ve fırtınanın ardından bir süre daha sürdü, ancak ertesi gün rüzgâr hafifleyip deniz sakinleştiğinde kendimi biraz olsun toparlayabilmiş ve fikirlerim değişmeye başlamıştı. Bununla birlikte, deniz tutmasından dolayı gün boyunca tıpkı ağır bir hasta gibi etrafta bitkin hâlde dolaştım, ancak geceye doğru hava iyice düzelmiş, rüzgâr tamamen kesilmiş ve süt liman olmuş denizin üzerine büyüleyici bir akşam çökmüştü; ertesi gün güneş tüm ihtişamıyla doğmuş, hafif bir meltem esintisi eşliğinde denizin üzerinde parlıyordu. Karşımda bugüne kadar görmüş olduğum en keyifli, en muazzam manzara duruyordu.
O gece gayet iyi uyudum ve deniz tutmasını da atlatmış, çok neşelenmiş, bir gün önce köpüren, korkunç dalgalarıyla bizi çalkalayan denizin birden bire böylesine sakin, böylesine güzel bir görünüme sahip olması karşısında hayrete düşmüştüm. Ve tam bu sırada, ben hâlâ eve dönme planları yapmayı sürdürürken evden kaçmam için beni ayartan arkadaşım yanıma geldi, “ Eh, Bob!” dedi omzuma vurarak. “Fırtınadan sonra nasılsın? Geceki bir ağız dolusu rüzgârdan korktuğuna kesinlikle eminim.”
“Bir ağız dolusu rüzgâr mı?” dedim şaşkınlıkla. “Korkunç bir fırtınaydı.”
“Bence, sen hiç fırtına görmemişsin.” diye karşılık verdi arkadaşım, alaycı bir tavırla. “Sen buna fırtına mı diyorsun? Bu hiçbir şeydi, bize güzel bir gemi ve açık bir deniz ver, gör bak fırtınalar nasıl rahatça aşılıyor ama sen acemi bir tatlı su gemicisisin, Bob. Gel, birer bardak punç içelim ve olan biteni unutalım; hava şimdi ne kadar büyüleyici değil mi?”
Hikâyemin bu üzücü bölümüne kısaca değinmek adına, tüm denizcilerin geçmiş oldukları yoldan ben de geçmiştim diyebilirim; punç hazırlanmış ve ben de sarhoş olana kadar içmiştim ve o uğursuz gecenin içinde, sarhoşluğun vermiş olduğu cesaretle, tüm pişmanlıklarımı, geçmişe dair tüm düşüncelerimi, gelecekle ilgili kararlarımı vicdanıma gömmüştüm. Kısacası, büyük dalgalar yok olup, deniz çarşaf gibi dümdüz hâle geldiğinde, fırtına tamamen dindiğinde aynı değişim duygularımı da etkilemiş, bir anda yaşadığım dehşetten dolayı kabaran korkularım dinmiş, vermiş olduğum tüm sözler ve yeminler sakin deniz tarafından yutulup, unutulmuştu ve eski arzularımın hepsi aynı şiddetle geri dönmüştü. Bazı düşünceler elbette kimi zaman aklıma yine düşüyordu ancak sanki bir hastalıktan kaçarmış gibi kendimi o düşüncelere dalmaktan sakınıyor; arkadaşlarımla vakit geçirerek, kendimi içkiye vererek, aklım sağlam düşünemeyecek kadar içerek, kısa süre içerisinde içimde uyanan hasret duygularımı da bastırıyor, vicdanımı uyuşturmayı başarabiliyordum. Böylece beş ya da altı gün içerisinde duyduğum tüm vicdan azabını, pişmanlıklarımı ve özlemlerimi her delikanlının dileyeceği gibi mutlak bir zaferle yenip geçtim. Ancak yine de başarıyla geçmem gereken bir sınavım daha vardı ve Tanrı beni tamamen merhametinden yoksun bırakarak hiçbir mazeret öne süremeyecek durumda bırakmaya karar vermişti. İlk tehlikeyi kazasız atlatmayı başarmıştık, ancak başımıza gelecek bir sonraki en kötü ve çetin uğursuzluk, bize hem tehlikenin hem de kurtuluşun tam olarak ne olduğunu gösterecekti.
Denizde geçirdiğimiz altı günün sonunda Yarmouth sularına gelmiştik; rüzgârın tersten esmesi ve havanın fazlasıyla sakin olması yüzünden çok az yol alabilmiştik. Rüzgârın ters yönden esişi devam ettiğinden burada demirlemek zorunda kalmıştık, yedi ya da sekiz gün burada beklememiz gerekecekti, bulunduğumuz nokta Newcastle’dan gelen çok sayıda geminin rüzgâr için beklemede kaldıkları ortak bir liman görevi görüyordu.
Bununla birlikte, rüzgârın fazla olması ve gelgit sırasında suların kabarmasıyla bulunduğumuz yerden farklı bir konuma demir atmış olsaydık, bu kadar uzun süre beklememiş olacaktık, dört beş gün sonra yağan yağmurun da etkisiyle rüzgâr çok güçlü esmeye başlamıştı. Bulunduğumuz konum itibarıyla güvendeydik, temel olarak hem demirimiz hem de zincirlerimiz gayet sağlamdı, adamlarımız havanın kötü olmasından hiç endişe duymuyor, başımıza gelebilecek herhangi bir tehlikenin olabileceğini akıllarına bile getirmiyorlar, zamanlarını dinlenerek, eğlenerek neşe içinde geçiriyorlardı. Ancak sekizinci günün sabahında rüzgâr şiddetini son derece arttırmıştı, gemideki eşyaların etrafa savrulmaması ve hasar görmemesi için hepimiz elimizden geldiğince hızlı çalışarak eşyaları sabitleyip, sarıyorduk. Öğlen vakti deniz tehlikeli şekilde kabardı, birkaç sefer başa doğru yatmaya başlayan gemimiz deniz suyuyla doldu, demir atmış olmamıza rağmen sürüklenmemize engel olamıyorduk, iki kez çapalarımız sabitlendiği yerden kurtulmuştu; bunun üzerine kaptanımız demirden yapılma iki büyük çapanın da denize atılmasını emretti ve zincirleri de sonuna kadar açtık.
Biz bu işlerle meşgul olurken sonunda korkunç bir fırtına patlak verdi; işte o anda denizcilerin yüzlerinde yaşadıkları şaşkınlık ve korkunun izlerini görmeye başladım. Kaptan, gemiyi korumak için elinden geleni yapmasına rağmen, kabinine girip çıkmak için yanımdan geçerken onun sürekli olarak kendi kendine, “Tanrı’m bize merhamet et! Hepimiz yok olacağız! İşimiz bitti!” gibi sözler mırıldandığını duyabiliyordum. Yaşanan bu telaşlı süreç zarfında, yapabileceğim hiçbir şey olmadığından, sersemlemiş hâlde dümen dairesindeki kamaramda hiç kıpırdamadan yatıyordum, yaşadığım korkuyu sözlerle ifade edebilmem mümkün değildi. Hiçe sayarak ayaklarımın altında çiğnediğim, yüreğimi tamamen soğuttuğum ve yaşamış olduğum pişmanlıklarımı vicdanımın en derinlerine gömdüğüm tüm suçluluk duygularım yine gün yüzüne çıkmaya başlamıştı. Kendi kendime o acı ölüm korkusunun geçmişte kaldığını ve yaşamış olduğumuz ilk fırtınanın yanında bu fırtınanın bir önemi olmadığını söyleyip duruyordum; ancak az önce belirttiğim gibi kaptanın yanımdan geçerken hepimizin yok olacağına dair söylemiş olduğu sözleri, dehşete kapılmama neden oluyordu. Kamaramdan çıktım ve dışarıyı gözden geçirdim; bugüne kadar hiç böylesine kasvetli ve korkunç bir manzarayla karşılaşmamıştım. Her üç ya da dört dakikada bir deniz dağlar gibi yükseliyor, korkunç dalgalar resmen üzerimizde patlıyordu; etrafa baktığımda korkunç bir uğursuzluktan başka hiçbir şey göremiyordum; hemen yakınımıza demirlenmiş iki geminin direkleri yüklerinden dolayı kırılıp devrilmişti; adamlarımız bir mil ötemize demirlenmiş başka bir geminin battığını söylüyordu. Çapaları sürüklenmeye başlayan başka iki geminin direkleri de kırılarak sulara kapılmıştı. Hafif gemiler denizde çok fazla çabalamak zorunda olmadıklarından, bize göre çok daha iyi durumdaydılar; ancak kısa bir süre sonra iki ya da üçü rüzgârın şiddetine daha fazla dayanamayarak hemen yanımızdan sürüklenip, gittiler.
Akşama doğru yardımcı kaptan ve güverte lostromosu,[1 - Lostromo: Ticaret gemilerinde tayfaların başı. (e.n.)] ön direklerin kesilmesine izin vermesi için kaptana yalvarıyorlardı. Ancak kaptan geminin olduğu gibi kalmasını istediğinden bunu kabul etmiyordu; sonunda güverte lostromosunun bunu yapmayacak olursa geminin savrulacağını ve nihayetinde batacağını söylemesi üzerine kaptan ikna olmuştu. Ön direkler kesilir kesilmez geminin orta konumunda bulunan direkler çok fazla gevşemiş ve gemiyi öylesine şiddetli sallamaya başlamıştı ki adamlarımız sonunda bu direkleri de keserek güverteyi tamamen dümdüz etmek zorunda kalmışlardı.
Deneyimli tüm denizciler, benim gibi dehşete kapılmış acemi bir denizcinin o anda hangi koşullarda olduğunu ve bütün bu süreç boyunca daha önce hiç olmadığı kadar çok korktuğunu kesinlikle anlayabilirdi. O zamanlar aklımdan geçen düşünceleri şimdi bu mesafeden dile getirmem gerekirse eski inançlarımdan, ilk başta aldığım kararlara geri dönmemden dolayı tüm düşüncelerim on kat daha fazla korku doluydu, ölümle burun burunaydım; bir de buna fırtınanın dehşeti eklendiğinde, yaşadığım korku ve dehşetin boyutlarını kelimelerle tarif etmem mümkün değildi. Ancak başımıza henüz daha kötüsü gelmemişti; fırtına öyle bir öfkeyle şiddetleniyordu ki, denizciler sürekli olarak daha önce bu denli kötüsünü görmediklerini, geminin kaynadığını söyleyerek bağrışıyorlardı. İyi bir gemimiz vardı, ancak o kadar yüklüydü ki denizcilerin hepsi bir anda geminin denizin dibini boylayacağından korkuyorlardı, kaptan ve güverte lostromosunun Tanrı’ya yakararak ağladıklarını görebiliyordum. Tam olarak ne olduğunu öğreninceye kadar, bu kaynama sözü ile neyi kastettiklerini anlamamış olmam benim açımdan gayet iyi olmuştu. Bununla birlikte, fırtına o kadar şiddetlenmişti ki böylesi bir duruma ancak çok nadiren rastlanabilirdi; kaptan, güverte lostromosu ve sinirleri sağlam olan birkaç denizci dua ederek, sanki her geçen dakika geminin denizin dibine batmasını bekliyordu. Gece yarısı, denizcilerden birkaçı geminin alt kısımlarını kontrol etmek için aşağı inmiş, içlerinden biri koşarak yukarı çıkmış ve bağırarak geminin su aldığını söylemişti; aşağıdan gelen bir diğeri ise ambarın dört ayak boyu suyla kaplı olduğunu anlatıyordu. Herkes tulumbaların başına çağırılmıştı. Duyduğum bu kelimeler, kalbimin sıkışmasına neden oluyordu, kendimi ölecekmiş gibi hissediyor, nefes alamıyordum, kamaramda ayağa kalktığım anda sırtüstü yere devrilerek sonunda kendimden geçtim. Neyse ki denizciler beni kısa sürede kendime getirdiler, daha önce hiç işlerine yaramamış olsam da şimdi en azından tulumbayla su çekebileceğimi söylediler; bu bir anda toparlanmamı sağlamıştı ve tulumbaya koşarak tüm gücümle çalışmaya başladım. Biz tulumbalarla uğraşırken kaptan etrafta sürüklenerek bize doğru yaklaşmakta olan birkaç küçük gemi olduğunu fark etmiş ve onların bize çarparak daha fazla tehlike yaratmamaları için bir top atılmasını emretmişti. Ne demek istediklerini tam olarak anlayamadığımdan, top atıldığı anda ortaya çıkan korkunç gürültüden geminin parçalandığını ya da çok daha korkunç bir şeyin olduğunu düşündüm. Tek cümleyle açıklamak gerekirse, o kadar korkmuştum ki tekrar yere yığılıp bayılmıştım. Herkesin canı burnundaydı, kimsenin beni düşünecek hâli yoktu, ben bile kendimi toparlayacak durumda değildim, ayılmış olsam da yattığım yerden kalkamıyordum. Benim kullandığım tulumbanın başına başka birisi geçti, adam herhâlde benim öldüğümü düşünmüş olacak ki kendine yer açmak için ayağıyla beni kenara itti, çok uzun süre sonra tekrar ayağa kalkabilecek kadar gücümü toparlayabilmiştim.
Dur durak bilmeden çalışıyorduk; ancak ambarda biriken su bitecek gibi değildi, geminin batacağı apaçık ortadaydı. Fırtınanın hızı biraz olsun kesilmiş olsa da geminin herhangi bir limana girene kadar yüzmesi mümkün değildi; kaptan sürekli top atışlarıyla yardım çağırmaya devam ediyordu; kısa bir süre sonra çok yakınımızdan geçmekte olan küçük bir gemi yardımcı olmak için gemi sandalını bize göndermeye cesaret edebildi. Teknenin bizim gemimize yaklaşması son derece tehlikeliydi; ancak sandala binebilmemiz ya da onu gemiye doğru iyice çekmemiz de imkânsızdı, sandaldaki denizciler canhıraş bir çabayla kürekleri çekiyordu, bizi kurtarmak için resmen kendi canlarını tehlikeye atıyorlardı; adamlarımız geminin arka tarafından onlara ucunda şamandıra bağlı olan bir halat fırlattılar, bir süre çabaladıktan sonra sandaldakiler halatı yakalayabildiler ve böylece hepimiz geminin arka tarafından sandala inebildik. Sandala bindikten sonra, kimsenin onların gemisine ulaşmak için herhangi bir düşüncesi ya da amacı olmadı; tek hedefimiz sandalın savrulmasına izin vermeden olabildiğince hızlı bir şekilde en yakın kara parçasına ulaşmaktı, böylece kara yönünde kürekleri çekmeye başladık. Kaptanımız sandal parçalanacak olursa karşı geminin tayfaları için kaptanlarıyla konuşacağına dair söz verdi; kısmen kürek çekerek kısmen de sürüklenerek sandalımızın kuzey yönüne doğru yanlamasına ilerlemesini sağlayarak Winterton Ness yakınlarına kadar ilerlemeye devam ettik.
Ayrılmamızın üzerinden henüz daha on beş dakika bile geçmemişti ki gemimizin sulara gömüldüğünü gördük, işte tam bu noktada geminin denizde kaynamasının ne anlama geldiğini anlamıştım. Denizciler geminin battığını söylediklerinde, gözlerimde buna seyirci kalacak takatim kalmamıştı; zira sandala bindiğim andan itibaren, hem yaşamış olduğum gerginlikten, hem heyecandan, hem de sonrasında başıma geleceklerin korkusundan yine baygınlık geçirmiştim.
Sandalı tüm güçleriyle kürek çekerek karaya ulaştırmaya çalışan denizcilerimiz, büyük dalgaların arasından yükselip, alçalan sandalı dengede tutmaya çalışırken dalgaların arasından görebildiğimiz kıyıda bize yardım etmek için oradan oraya koşuşturan bir sürü insanın el kol hareketlerini görebiliyorduk. Ancak çok yavaş bir şekilde kıyıya yanaşabiliyorduk; Winterton Deniz Feneri’nin yanından geçmediğimiz sürece kıyıya yanaşma olanağımız yoktu, kıyı Cromer’ın batısında kalıyordu, küçük bir koy şeklindeki kara parçası içine girdiğimiz anda rüzgârın şiddetini biraz olsun kırabilecek konumdaydı. Uzun süren çabaların sonucunda kıyıya yanaşabildik ve güvenli bir şekilde karaya ayak basabildik, sonrasında yürüyerek Yarmouth’a gittik. Kasaba halkı gemi kazazedeleri olmamızdan dolayı büyük bir insaniyet göstererek bizlere yardımcı oldular, kasabanın ileri gelenleri hepimizi iyi semtlere yerleştirdiler ve içlerinden bazı tüccarlar istediğimiz takdirde Londra’ya ya da Hull’a geri dönebilmemiz için ihtiyaç duyabileceğimiz kadar para yardımında bulundular.
Aslında o anda akıllıca davranarak Hull’a, oradan da doğrudan evime geri dönmüş olsaydım gayet mutlu bir adam olarak hayatımı devam ettirmiş olurdum ve babam da yüce kurtarıcımız İsa’nın buyurduğu gibi besili bir danayı benim için kurban ederdi; çünkü binmiş olduğum geminin Yarmouth açıklarında battığını, ancak boğulmadığımı çok uzun bir süre boyunca yapmış olduğu araştırmaların neticesinde öğrenmişti.
Ancak hastalıklı kaderim beni hiçbir şeyin önleyemeyeceği bir içgüdüyle yola devam etmeye zorluyordu; mantığımın sesi eve geri dönmem konusundaki kararımı sürekli yüksek sesle ifade etmeye çalışırken yüreğim bu kararı vermeme engel oluyordu. Bile isteye kendi yok oluşuma doğru koşmamı, göz göre göre kendimi tehlikeye atacak olduğumu bilmeme rağmen, hâlâ yolculuğa devam etmek için kendimi teşvik ediyor olmamı nasıl adlandırmam gerektiğini bilmiyorum. Ancak ilk yaşadıklarımdan sonra aldığım büyük derse, kaçındığım düşüncelerime ve gözü kara bir şekilde mantıklı olan fikirleri reddetmeme neden olan şeyin sadece ve sadece yazılmış olan kaderimin gizli ilahî gücünden başka bir şey olamayacağına inanıyordum.
Başta aklımı çelip bu yolculuğa çıkmak için beni yüreklendiren arkadaşım, kaptanın oğlu da artık cesaretini kaybetmiş gibi görünüyordu. Hepimiz farklı farklı mahallelere yerleştirilmiş olduğumuzdan, Yarmouth’a vardıktan ancak iki ya da üç gün sonra onunla konuşabildim; beni ilk gördüğü anda onun fazlasıyla değişmiş olduğunu söyledim; yüzü çok düşünceli görünüyordu ve başını sallayarak ne durumda olduğumu sordu, yanında duran babasına benim kim olduğumu, bu yolculuğa sadece ileride çıkmayı düşündüğüm çok daha uzun bir yolculuğa hazırlık olması amacıyla katılmış olduğumu söyledi. Babası bütün konuşmaları dinledikten sonra çok ciddi ve endişe verici bir tonla bana, “Genç adam!” dedi. “Sen bir daha asla denize çıkmamalısın; bu yaşamış olduklarını kesinlikle bir denizci olamayacağının belirgin bir işareti olarak görmelisin.”
“Neden efendim?” dedim ona. “Siz bir daha denize dönmeyecek misiniz?”
“Bu başka bir durum.” dedi bana. “Denizcilik benim mesleğim ve bu yüzden de asli görevim; ancak sen bu yolculuğa sadece kendini sınamak için çıktıysan, Tanrı’nın sana ileride başına neler gelebileceğine dair bir örnek verdiğini kabul etmelisin. Belki de Tarşuş’un gemisindeki Yunus gibi, bütün bunlar da senin yüzünden başımıza gelmiş olabilir. Tanrı’m!” diye üzgün bir ifadeyle konuşmasına devam etti. “Nasıl birisin sen, neden böyle bir deniz yolculuğuna çıktın ki?”
Bunun üzerine kendi hikâyemi ona anlattım; sonunda konuşmam bittiğinde adam korkunç bir öfkeyle bana patladı:
“Tanrı’m ben sana ne yaptım da gemime böyle bir yaratığı göndererek beni cezalandırdın?” diye haykırdı. “Bundan sonra senin ayağını attığın bir gemiye, üzerine para verseler dahi asla binmeyeceğim.”
Adamın yaşamış olduğu kaybından dolayı fazlasıyla acı çektiğini ve bu yüzden de sarf ettiği kelimeleri kontrol edemediğini düşünüyordum. Ancak bir süre sonra öfkesini kontrol altına almıştı, böylece ciddi bir ifadeyle benimle konuşmaya başladı, bana hiç vakit kaybetmeden babamın yanına geri dönmem gerektiğini, Tanrı’nın lanetini üzerime çekerek daha fazla başımı belaya sokmamamı nasihat etti.
“Ve genç adam…” dedi sonra. “Şayet babanın sözünü dinlemeyerek geri dönmeyecek olursan; nereye gidersen git onun sözleri yerine gelene kadar felaketler senin peşini bırakmayacak ve hayatın boyunca hayal kırıklıklarından başka hiçbir şeyle karşılaşmayacaksın.”
Bu konuşmanın ardından kısa süre sonra ayrıldık; ona bu konuda pek karşılık vermedim, zaten daha sonrasında da bir daha görmedim, başına ne geldi, nereye gitti bilmiyordum. Bana gelince, cebimde çok az param olduğundan kara yoluyla Londra’ya geçtim; bütün yolculuk boyunca doğrudan evime mi gitsem yoksa yeniden kendimi denizlere mi atsam diye düşünerek kendimle mücadele ettim.
Eve dönmemi engelleyen en büyük etken, yapmış olduklarım karşısında duyacağım büyük utançtı. Sadece annem ve babama karşı utanç duymayacaktım, komşularımız arasında da alay meselesi olacak, böylece etrafımdaki herkesten utanmak zorunda kalacaktım. Evden ayrıldığım günden bu yana insanları gözlemleme fırsatım olmuştu, ne kadar uygunsuz olursa olsun, ne kadar mantıksızca davranılırsa davranılsın genç bir delikanlının o dönemlerde hatasını anlayıp tövbe etmesi ve pişmanlık duyması durumunda kimsenin buna anlayış göstermeyeceğini biliyordum. Onlara göre işlediği suçtan utanmayan bir kişinin sonrasında duyduğu pişmanlık, insanı aptalca gösterecek bir davranışta bulunmaktan sıkılmazken o davranıştan sonra utanması ve vicdan azabı duymasına benzer bir şekilde bilgece davranış olarak görülmeyecekti.
Bu düşüncelerle mücadele ettiğim sırada, ileride ne yapmam ve nasıl bir yol izlemem gerektiği konusunda kendime bir yön çizemediğimden, bir süre yaşamımı aynı konumumda sürdürdüm. Eve geri dönme konusunda engelleyemediğim isteksizlik duygusu sürmeye devam ediyordu; zaman geçtikçe yaşamış olduğum amansız tehlikelerin izleri de yavaş yavaş silinmeye başlamış, az da olsa eve dönmek için duyduğum isteğim de onlarla birlikte kaybolmuştu, en sonunda da bu düşüncelerimin hepsini bir kenara bırakarak yolculuğa hazır olduğuma karar vermiştim.
II. BÖLÜM
ESARET VE KAÇIŞ
O zamanlar beni evimden kopararak uzaklara sürükleyen para kazanmak için duyduğum vahşice tutkularım, hiçbir şeyi umursamadan babamın tüm güzel öğütlerine, yalvarmalarına ve buyruklarına sırtımı dönmemi sağlayan, beni tamamen hâkimiyeti altına alan bu uğursuz etki; beni şimdi Afrika kıyılarına, gemicilerin kaba deyimiyle Gine’ye giden bir gemiye binmem için zorluyordu.
Bütün bu maceralarım esnasında yapmış olduğum en büyük hatam, bu yolculuklara asla bir denizci olarak gitmeyişimdi. Belki yolculuk boyunca çok daha fazla çalışmak zorunda kalabilirdim ancak bu sayede, zaman içerisinde kendimi geliştirerek bir güverte lostromosunun bilgi ve deneyimine sahip olabilir, çok daha fazla çalışarak günün birinde kazanmış olduğum deneyimlerimle belki yardımcı kaptan ya da bir kaptan görevine bile yükselebilirdim. Ama daha kötüsünü seçmek her zaman kaderim olduğundan, bu noktada da farklı davranmadım; cebimde param, sırtımda kaliteli kıyafetlerimle, gemiye saygın bir beyefendi edasıyla bindim; böylece bu yolculuğum boyunca da ne herhangi bir işte çalıştım, ne de herhangi bir şeyi öğrenmek için çaba sarf ettim.
Londra’da iyi bir arkadaş çevresine düşmüş olmaktan dolayı şanslıydım; bu da o zamanlar benim gibi etrafta avare şekilde dolaşan delikanlıların başına nadiren gelebilecek bir mutluluktu; benim gibi başıboş dolaşan delikanlılara şeytan türlü tuzaklarını hazırlamayı ihmal etmezdi; ancak bu durum benim için söz konusu olmamıştı. İlk olarak daha önce Gine kıyılarına yolculuk yapmış ve orada çok başarılı işlere imza atmış, bu yüzden de tekrar oraya gitmeye karar vermiş bir kaptanla tanışmıştım. Kaptanın konuşmaları öylesine süslü ve gösterişliydi ki, benim yaşımdaki bir delikanlıyla sohbet etmekten bile hoşlanmıştı, ona amacımın gezerek dünyayı görmek olduğunu söylediğimde, bana kendisi ile birlikte yolculuk yapacak olursam, masrafım olmayacağını belirtti. Ona yol arkadaşlığı edebileceğimi, yanımda getirebileceğim bazı ticari eşyalar olursa onların satışını yapabileceğimi ve belki de bu sayede gayet güzel bir kazanç elde edebileceğimi açıkladı.
Teklifi kabul ettim; dürüst, açık sözlü bir adam olan bu kaptanla sıkı bir dostluğa girerek onunla birlikte yolculuğa çıktım ve gerçekten de yanıma almış olduğum bazı ticari malları satarak onun desteğiyle gayet iyi para kazanmıştım; kaptanın önerileri üzerine yanıma yaklaşık kırk poundluk oyuncak ve bu türde birkaç malzeme almıştım. Bu kırk pound ise akrabalarımla yapmış olduğum son yazışmalar neticesinde bana destek olmak amacıyla gönderilmişti; muhtemelen annem ya da babamı bir şekilde kandırmayı başararak ilk yolculuğumda bana bu şekilde yardımcı olmak istemişlerdi.
Yaşadığım tüm maceralarım arasında başarılı geçen tek yolculuğum bu olmuştu diyebilirim, bunu da elbette kaptan arkadaşımın iyiliğine ve dürüstlüğüne borçluydum. Onun verdiği bilgiler sayesinde matematik ve gemicilik kuralları hakkında sağlam bilgilere sahip olmuş, geminin rotasının nasıl hesaplanacağını, nasıl gözlem yapıldığını, kısacası bir denizcinin bilmesi ve anlaması gereken bazı şeyleri onun yardımıyla öğrenmiştim. Bana ders vermekten çok zevk alıyor, ben de ondan bilgi aldığım için mutlu oluyordum; başka bir şekilde ifade etmem gerekirse onun sayesinde, bu yolculuk beni hem denizci hem de tüccar yapmıştı. Bu yolculuğun dönüşünde yanımda yaklaşık olarak iki buçuk kilo altın tozu getirmiştim, Londra’da bunun karşılığında neredeyse üç yüz pound almıştım; işte tüm düşüncelerimi değiştirerek, aşırı bir tutkuyla para kazanma hırsı da ilk defa o zaman gözümü karartarak yola devam etmem gerektiği konusunda bir saplantı hâline gelmişti.
Bu yolculuğumda bile yaşadığım bazı talihsizlikler olmuştu; özellikle de iklimin aşırı sıcak olmasından dolayı çok şiddetli bir beyin hummasına yakalanmıştım; başlıca ticaretimizi gerçekleştirdiğimiz kıyı, ekvatorun on beş derece kuzey enlemi üzerinde bulunuyordu.
Artık bir Gine tüccarı olmak üzereydim; çok büyük talihsizlik neticesinde arkadaşım bu yolculuktan döndükten kısa süre sonra öldü, bense aynı yolculuğu yeniden yapmaya karar vermiştim ve yine aynı gemiye bindim, ilk seferinde yardımcı kaptan olan kişi, şimdi kaptanlık görevine getirilmişti. Muhtemelen benden başka hiç kimse o güne kadar böylesine kötü ve talihsiz bir yolculuk yaşamamıştır; zira yola çıkarken kazanmış olduğum paranın yüz poundunu yanıma almış ve geri kalanını ölen yakın arkadaşımın dul eşine bırakmıştım; yola çıktığımız andan itibaren de çok feci talihsizlikler yaşamak zorunda kalmıştım. Başıma gelen ilk talihsizlik; sabah daha şafak sökmeden, gemimiz Kanarya Adaları’na doğru yol alırken daha doğrusu bu adalar ve Afrika kıyıları arasında; Sallee Limanı’ndan çıkan bir Türk korsan gemisinin tüm yelkenlerini açarak peşimize düşmüş olmasıydı. Biz de onlardan kaçabilmek için direklerimizin yüklenebileceği kadar yelkenlerimizi tam olarak açmıştık; ancak korsanlar bizden çok daha hızlı yol aldıklarından, birkaç saat içerisinde bize yetişebileceklerini görünce savaşa hazırlanmak zorunda kaldık; gemimizde on iki, korsanların gemisinde ise on sekiz top vardı. Öğleden sonra saat üç gibi bize ulaşmışlardı ve gemimize arka tarafından binmek isterlerken alabandadan saldırmışlardı, hemen el birliğiyle toplarımızdan sekizini o tarafa doğru yerleştirdik ve hepsini aynı anda ateşledik, bu hamlemizle bizden biraz uzaklaşmış olsalar da kısa süre sonra bize karşı top atışıyla karşılık vermiş ve bu esnada gemilerinde bulunan yaklaşık iki yüz adam ellerindeki silahları da ateşlemişti. Neyse ki bütün adamlarımız o sırada kendilerini siperlerde tuttukları için saldırıdan hiçbirimiz yara almadan kurtulmuştuk. Onlar bize tekrar saldırmaya, bizse kendimizi savunmaya hazır durumdaydık. Ancak biz kendimizi diğer hamlelerine hazırladığımız sırada, onların altmış adamı alabandanın diğer tarafından yaklaşarak gemimize bindiler ve hemen güvertemizdeki armalarımızı kesmeye ve ellerine geçirdikleri her şeyi parçalamaya başladılar. Silahlarımızla onlara karşılık verdik; saçmayla, süngüyle, yumruklarımızla onlara karşı savaştık ve güvertemizi iki kez onların bedenleriyle temizledik. Maceramızın bu hüzünlü bölümünü kısa geçersek, bütün bu mücadelenin sonunda gemimiz kullanılmaz hâle gelmiş ve adamlarımızdan üçü ölmüş, sekizi yaralanmıştı, böylece pes etmek zorunda kalmıştık; hepimiz esir alınarak Mağriplilere ait bir liman olan Sallee’ye götürüldük.
Orada, adamların bana karşı tutumu, beklediğim kadar korkunç olmadı; diğer adamlarımızı götürdükleri gibi beni imparatorun sarayına götürmediler, genç, çevik ve işlerine yarayacak kadar uyanık olduğumdan korsan gemisinin kaptanı beni kendisine ayırdı. Bir tüccardan sefil bir köle hâline düşmekle yaşadığım korkunç değişiklik beni mahvetmişti. Yine babamın düşeceğim kötü durumlar hakkındaki söyledikleri aklıma geliyordu, perişan olacağımı, kimsenin bana yardım etmeyeceğini, sanki her şeyi önceden görmüş gibi bana söyleyişini hatırlıyordum, bundan daha kötü bir duruma düşemeyeceğimi düşünüyordum ve babam yine haklı çıkmıştı. Artık Tanrı’nın gazabına uğramıştım ve ne yazık ki hiçbir şekilde kurtuluş umudum da yoktu! Ancak bununla da kalmayacaktı, hikâyenin devamında yaşayacaklarım görüleceği üzere bu yaşadıklarımın yanında hiç kalacaktı.
Yeni patronum ya da efendim beni kendi evine götürdüğünden, tekrar denizlere dönerek korsanlık yapmaya devam edeceğim günü beklemeye başlamıştım, böylece beni de yanına alacağını tekrar bir saldırıda bulunacağı zaman bir İspanyol ya da Portekiz savaş gemisine yakalanacak olursak, özgürlüğüme kavuşabileceğimi umuyordum. Ancak bu umudum da kısa süre içinde elimden alındı; çünkü denize açıldığı zamanlarda küçük bahçesine bakmam ya da diğer köleler ile evin başka işlerini halletmem için beni karada bırakarak tüm angarya işleri üzerime yıkıyordu; tekrar geri döndüğünde gemide yapılacak işleri halletmem için beni kamarasında yatırıyordu.
Buradan kaçmaktan başka bir şey düşünemez olmuştum, aklıma bin türlü fikir geliyordu ancak hangisinin en uygun olacağına bir türlü karar veremiyordum; çünkü planladığım kaçış yollarında bana destek olabilecek etrafımda ne bir İngiliz, ne İrlandalı ne de İskoç tek bir köle dahi yoktu. Böylece iki yıl boyunca kaçış planımı sadece hayal ederek kölelik hayatımı devam ettirdim; ancak bu süre zarfında hiçbir şekilde kaçmak için en ufak bir fırsat dahi yakalayamadım.
Yaklaşık iki yıl sonra, hiç beklemediğim bir anda karşıma çıkan tuhaf bir fırsat sayesinde, kaçmak ve özgür kalmak için yeniden planlar yapmaya başladım. Maddi açıdan sıkıntıda olduğunu duyduğum patronum, gemisine gerekli bakımı yaptıramadığından bu sefer çok daha uzun süreliğine karada kalmıştı. Haftada bir ya da iki kez, kimi zaman çok daha sık, havalar el verdiği sürece geminin sandalını alarak balığa çıkıyordu. Sandalın küreklerini çekmemiz için de her zaman beni ve Maresco’yu yanında götürüyordu, ikimiz onu hem çok eğlendiriyorduk hem de balık tutma konusunda oldukça maharetli olduğum için benim varlığımdan çok mutlu oluyordu. Kimi zaman beni akrabalarından biri olan bir Arap’la ve Maresco ile birlikte onların deyimiyle bir tabak balık yakalamaya gönderiyordu.
Havanın oldukça sakin olduğu bir sabah yine balığa çıkmıştık ve tam bu sırada aniden ortaya çıkan kalın bir sis tabakası yüzünden, kıyıdan yarım mil açıkta olmamıza rağmen karayı göremeyecek duruma düşmüştük, hangi yöne ya da ne tarafa gideceğimizi hiç bilmeden tüm gün ve tüm gece hiç durmadan kürek çekmiştik. Ancak ertesi sabah sis kalktığında kıyıya yaklaşmak yerine, karadan en az iki mil açıkta olduğumuzu fark etmiştik. Bununla birlikte, sabahın erken saatlerinde esen şiddetli rüzgâra rağmen, elimizden geleni yaparak küreklere asılmış ve hepimiz çok aç vaziyette sonunda karaya çıkabilmiştik.
Yaşadığımız bu talihsizlik patronumuzu fazlasıyla korkutmuş ve bir sonraki sefer çok daha ihtiyatlı davranmasına sebebiyet vermişti. Böylece ilk olarak küçük sandal yerine, bir İngiliz gemisinden ele geçirdiği büyük bir tekneyi balık avında kullanmak için hazırlattı ve bir daha pusulasız ve yanında yeteri kadar yiyecek olmadan ava çıkmamaya karar verdi. Bu yüzden geminin marangozu olan İngiliz asıllı kölesine teknenin tam ortasına, saltanat kayıklarında olduğu gibi küçük bir kamara, hemen kamaranın arkasında duracak dümen kısmı ve ön tarafında iki kişinin yelkenlere kumanda edebileceği şekilde durabileceği bir yer inşa etmesini emretti. Tekneye, Latin yelkeni denilen bir tür yelken takılmıştı; bu yelken kamaranın üst kısmından çok rahat ve kolayca uzanılarak kullanılabiliyordu, kamara da içerisinde kendisi ile birlikte iki kölesinin de yatabileceği şekilde düzenlenmişti; içeriye özellikle sevdiği içecekleri, ekmeği, pirinci ve kahvesini koyabileceği şekilde bir dolap ve masa da yerleştirilmişti.
Bu tekneyle daha sık balığa çıkmaya başlamıştık; marifetlerimden çok memnun olduğundan bensiz balığa çıkmaz olmuştu. Bir seferinde, bulunduğumuz bölgenin ileri gelenlerinden iki Mağripli ile birlikte hem zevk hem de balık avlamak için denize çıkmaya karar verdi, muazzam bir hazırlık yapıldı, geceden tekneye çok daha fazla yiyecek ve içecek malzemesi depolandı. Bana da gemisinde bulunan barut ve silahını alıp tekneye getirmemi emretti, böylece balık avlamanın yanı sıra spor amaçlı olarak kuş avına da çıkabileceklerini söyledi.
Bütün hazırlıkları emrettiği şekilde yerine getirdim ve ertesi sabah için tekneyi temizleyerek gelecek olan misafirlere daha gösterişli görünmesi için süsledim. Ancak ertesi gün patronum tekneye tek başına geldi, arkadaşlarının işi çıktığından balığa gelemeyeceklerini, onları akşam evinde yemekli olarak ağırlayacağından bana ve diğer köleye açılıp balık tutmamızı emretti, vermiş olduğu görevi hemen yerine getirmeye hazırdım.
Tam bu esnada kaçmak için düşüncelerim yeniden aklıma düşmüştü, çünkü şimdi emrim altında küçük bir teknem olacaktı. Patronum yanımdan ayrılır ayrılmaz, balık için değil çıkacağım yolculuk için hazırlanmaya başladım; aslında ne gideceğim yeri biliyordum ne de bunu önemsiyordum, tek dileğim bir an evvel buradan kaçıp herhangi bir yere giderek bu kölelikten kurtulmaktı.
İlk iş olarak bir şekilde Mağriplinin yolculuk boyunca bize yetecek kadar yiyecek getirmesini sağladım; bahane olarak da patronumuzla ava çıktığımızda onunla aynı ekmekten yememizin doğru olmayacağını öne sürdüm. Bu konuda doğru düşündüğümü söyleyerek tekneye bir sepet dolusu peksimet ve bisküvi, üç testi de fazladan su getirdi. Patronumun, İngiliz gemilerinden elde etmiş olduğu değerli şişelerini koyduğu dolabın yerini gayet iyi biliyordum, böylece Mağripli orada olmadığı sırada onları sanki patronum için konulmuş gibi dolabın içine yerleştirdim. Ayrıca ileride bize faydası dokunacağını düşündüğüm, bir büyük top bal mumu, bir top sicim, bir balta, bir testere ve bir de çekiç aldım; özellikle de bal mumu sonrasında bizim için gerçekten çok faydalı olmuş ve onu mum yapımında kullanmıştık. Mağripliye masum küçük bir oyun daha oynadım, o kadar iyi niyetli bir adamdı ki söylediklerime hemen inanmıştı. Asıl adı İsmail’di ancak onu genellikle Molla diye çağırıyorlardı. “Molla!” dedim ona. “Patronumuzun silahları teknede; onlar için biraz barut ve mermi getirir misin? Büyük gemide oldukça fazla cephanelik olduğunu biliyorum, belki balık haricinde kendimiz için birkaç kuş da vurabiliriz.”
“Tamam.” dedi adam hemen. “Biraz getireyim.” Kısa bir süre sonra da küçük deri kese içerisinde yaklaşık olarak bir buçuk kilo kadar barut getirerek tekneye koydu; bense bu arada patronumun odasından ihtiyacım kadar mermi alıp tekneye yerleştirmiştim. Aynı zamanda, patronumun gemideki odasında bir miktar daha barut bulmuştum, içeride bulduğum büyük bir şişenin içine de bu baruttan doldurdum; böylece ihtiyacımız olabilecek her şeyi yanımıza almış hâlde, sözde balık tutmak amacıyla limandan ayrılarak yola çıktık. Limanın girişindeki kalede nöbet tutanlar bizim kim olduğumuzu bildiklerinden, hiçbir şey söyleme gereği duymamışlardı; limandan bir mil kadar uzaklaştıktan sonra yelkenlerimizi indirerek balık tutmaya başladık. Rüzgâr istediğim gibi kuzeyden esmiyordu, şayet yönünü değiştirmiş olsaydı böylece İspanya kıyılarına, en azından Cadiz Körfezi’ne kadar ulaşabileceğimi düşünüyordum; ancak hangi yöne olursa olsun kararım kesindi, bu iğrenç ve korkunç yerden olabildiğince uzak bir yere gidecek ve gerisini kaderimin ellerine bırakacaktım.
Hiçbir şey yakalamadan bir süre avlandık, çünkü oltamın ucuna takılan balıkları bilerek yukarı çekmiyor ve kaçmalarını sağlıyordum, Mağripliye de, “Bu işe yaramayacak, patronumuz böyle bir hizmeti asla affetmez, bu yüzden daha fazla açılmamız gerekiyor.” dedim. Söylediklerimden herhangi bir kötü niyet beklemediğinden, zavallı adam teknenin başına geçerek yelkenleri açtı. Dümenin başında olduğundan böylece tekneyi üç mil daha ileriye götürdüm ve sonrasında sanki balık tutacakmışım gibi orada durdum; yardımcı çocuğa dümeni bıraktıktan sonra, usulca Mağriplinin yanına gittim ve sanki bir şeyler arıyormuşum gibi yaparak arkasında durdum, kolumu doğrudan onun beline sararak, kucakladığım gibi onu tekneden denize attım. Tıpkı bir mantar gibi yüzebildiğinden hemen su yüzüne çıkmış, bana bağırıyor, kendisini tekneye almam için yalvarıyor, dünyanın neresine gidersem gideyim benimle gelmeye razı olacağını söylüyordu. Çok hızlı yüzebildiğinden, kısa sürede bize yetişebileceğini görebiliyordum; bu yüzden de kamaraya giderek içeriye yerleştirmiş olduğumuz silahlardan birini aldım, dışarı çıktığımda ona peşimi bırakacak olursa, zarar vermeyeceğimi, hiçbir şey söylemeyecek olursa onu vurmayacağımı söyledim. “Ama…” dedim sonra. “Kıyıya varabilecek kadar iyi yüzüyorsun, deniz de yeterince sakin, bu yüzden kıyıya doğru yüzebilirsin, ben de sana zarar vermem; ancak tekneye biraz olsun yaklaşacak olursan senin kafanı dağıtırım, çünkü ben ne pahasına olursa olsun özgür olmayı kafama koydum.” dedim. Böylece adam geri dönerek kıyıya doğru yüzmeye başladı; mükemmel bir yüzücü olduğundan emin olduğum için onun kıyıya kolayca varmış olduğundan da hiç şüphem olmadı.
Belki de Mağripliyi yanıma alıp çocuğu denize atmam benim için daha iyi olabilirdi, ancak ona yeterince güvenemiyordum. O gittikten sonra, adı Xury olan çocuğa döndüm ve ona, “Xury, eğer bana sadık kalırsan seni harika bir adam yaparım ama ellerine yüzünü sıvazlayıp bana dürüstlüğünü göstermezsen (bu hareketin anlamı Muhammed ve babasının sakalı üzerine yemin ederim demekti), seni de denize atmak zorunda kalırım.”
Çocuk yüzüme bakarak gülümsedi ve hemen ardından bana sadık kalacağına ve tüm dünyayı benimle birlikte dolaşarak bana yardımcı olacağına dair yemin etti; o kadar masum bir ifadeyle konuşuyordu ki ona güvenmekten başka çarem kalmamıştı. Mağripli kıyıya doğru yüzmeye devam ederken ben de sanki doğrudan denize açılacakmışım gibi yönümü rüzgâra çevirmiştim, bu sayede herkes benim boğaza doğru gittiğimi sanacaktı (aslında aklı başında olan herkesin de böyle düşünmesi gerekirdi); güneye doğru, bütün zenci uluslarının bizi sandallarıyla çevreleyerek yok edebilecekleri barbar halkın yaşadığı sahillere doğru yola çıktığımı kim bilebilirdi ki? Büyük çabalarla kıyıya ulaşabilsek bile, vahşi hayvanlar ya da en az onlar kadar yabani olan insanlar tarafından parçalanma olasılığımız olduğunu kim düşünebilirdi?
Ancak akşam karanlığı çöktüğü sırada, rotamı değiştirdim ve kıyıyı gözden kaybetmeyeceğim şekilde yolumu doğrudan güneydoğu yönüne çevirdim. Taze, güzel bir akşam rüzgârı esiyordu, deniz fazlasıyla sakindi, gece boyunca ve ertesi gün öğleden sonra saat üçe kadar öyle güzel yol almıştım ki, sonunda Sallee Limanı’nın en az yüz elli mil güneyine varmayı başarmıştım. Fas İmparatorluğu’nun ya da o bölgedeki herhangi bir başka kralın ülkesinin çok ötesine çıkmıştım, çünkü tek bir insan dahi görmemiştik.
Yine de o bölgenin halkından ve onların ellerine yeniden düşmekten öylesine korkuyordum ki, burada ne kıyıya çıkmaya ne de karaya yanaşmaya hiçbir şekilde cesaret edemedim. Rüzgârın gayet güzel esmesi sayesinde beş gün boyunca durmadan yola devam ettim. Sonra rüzgâr yönünü güneye çevirdi, böylece peşime düşen herhangi bir gemi varsa rüzgârın yön değiştirmesiyle beni aramaktan vazgeçmiştir diye düşünmeye başladım. Bu yüzden de karaya yanaşma cesaretimi toplayarak küçük bir nehrin ağzına demir attım, bulunmuş olduğum yerin neresi olduğunu, hangi iklime, hangi enleme, hangi boylama, hangi ülke topraklarına ya da hangi nehre bağlı olduğunu bile bilmiyordum. Ne tek bir insan görmüştüm ne de görmek istemiştim, zaten tek dileğim tatlı suya ulaşabilmekti. Nehre akşam çöktüğünde girmiştik, hava karardıktan hemen sonra yüzerek karaya çıkmaya ve etrafı keşfetmeye karar verdik; ancak karanlık çöker çökmez etraftan yükselen vahşi hayvanların havlamaları, kükremeleri ve korkunç ulumaları yüzünden buna cesaret edemedik, zavallı çocuk korkudan ölecek gibiydi, sürekli olarak gün ağarana kadar kıyıya çıkmamız için bana yalvarıyordu.
“Tamam, Xury.” dedim ona. “O zaman gitmeyeceğim ama gün aydınlandığında da karşımıza bu hayvanlardan çok daha kötü insanlar çıkabilir.”
“Öyleyse ateş edersin silahla.” dedi Xury gülerek. “Hepsini kaçırırsın.” Xury’nin bizim gibi kölelerden öğrenmiş olduğu İngilizcesi bu kadardı. Bununla birlikte, çocuğun kendini toparlamış olduğunu görmekten dolayı da mutluydum, onu daha fazla neşelendirmek için (patronumuzun kasasındaki şişelerden) bir yudum içki verdim. Ne de olsa, Xury’nin önerisi gayet mantıklıydı, ben de onun sözünü dinlemiştim. Küçük çapamızı atarak olduğumuz yerde demir aldık ve bütün gece sessizce orada yattık. Sessizce diyorum çünkü ikimiz de uyuyamadık; iki ya da üç saat içinde pek çok türden büyük yaratığın (isimlerini bile bilmiyorduk), kıyıya inerek serinlemek için nehre girdiklerini, suyun içerisinde debelenerek yıkandıklarını gördük, öylesine büyük gürültü çıkarıyor, uluyor ve homurdanıyorlardı ki, hayatım boyunca böylesine korkunç ve iğrenç sesler duyduğumu hatırlamıyordum.
Xury, çok korkmuştu, ne yalan söyleyeyim aslında ben de çok korkuyordum; ancak bu güçlü yaratıklardan birinin teknemize doğru yüzdüğünü duyduğumuz anda ikimiz de paniklemeye başlamıştık; onu görmüyorduk ancak öfkeli şekilde solumasından ne kadar heybetli, korkunç ve vahşi bir hayvan olduğunu tahmin edebiliyorduk. Xury, onun bir aslan olabileceğini söylüyordu; belki de bir aslandı ancak ben tam olarak ne olabileceğini kestiremiyordum; zavallı Xury korkudan hemen demir alıp oradan uzaklaşmamız için bağırdı. “Hayır!” dedim ona. “Xury, şamandırayı uzatarak denize doğru ilerleyebiliriz, böylece bizi takip edemez.”
Bu sözlerimi henüz bitirmiştim ki, yaratığın (her ne ise) iki kürek mesafede tekneye yakın konumda durduğunu fark ettim; şaşkınlıktan donup kalmıştım; kendimi toparlamaya çalışarak elimden geldiğince hızlı hareket ederek, kamaradan içeri girdim ve silahımı alıp yaratığa ateş ettim; hayvan yaşamış olduğu şaşkınlıkla arkasını dönerek, karaya doğru yüzmeye başladı.
Ancak tüfeğin patlaması öylesine büyük bir etki yaratmıştı ki etraftan yükselen korkunç çığlıkları, ulumaları ve bağırışları kelimelerle tarif edebilmek mümkün değildi, aynı zamanda bu yaratıkların bugüne kadar hiç silah sesi duymadıklarına da ikna olmuştum. Geceleri buradan kıyıya çıkamayacağımız gün gibi aşikârdı; gündüz nasıl kıyıya çıkacağımız ise başka bir sorundu. Herhangi bir vahşinin eline düşmek sonuç olarak bir aslan ya da kaplanın pençelerinin arasına düşmekten çok daha kötüydü; aslında her iki tehlike de eşit oranda bizim için büyük sorun teşkil ediyordu.
Her hâlükârda kıyıya çıkmak zorundaydık, çünkü teknemizde bir damla olsun içme suyu kalmamıştı; en önemli soru ise bu suyu nereden bulabilirdik ve tekneden ne zaman inmemiz gerekirdi? Xury, testilerden birini alarak kıyıya çıkmasına izin verecek olursam, su arayabileceğini ve bana da biraz getirebileceğini söyledi. Ona neden kendisinin gitmek istediğini sordum? Neden o teknede kalmıyordu, neden ben gitmiyordum ki? Çocuk bana öylesine sevgi dolu sözlerle karşılık verdi ki, buna inanılmaz mutlu olmuştum. “Eğer vahşi adam gelirse beni yer, sen kaçar.” dedi bana.
“Tamam, Xury.” dedim ona. “İkimiz birlikte gideceğiz ve vahşi adamlar gelecek olursa onları öldüreceğiz, böylece ikimizi de yiyemezler.” Çocuğu biraz daha cesaretlendirmek için ona bir parça peksimet ekmeği ve patronun şişesinden bir yudum daha içki verdim; böylece tekneyi kıyıya çıkarabilmemiz için en uygun yer olacağını düşündüğümüz bir konuma çektik, yanımıza tüfeklerimizi ve ikişer testiyi alarak tekneden indik.
Vahşilerin küçük kayıklarından birinin her an karşımıza çıkma olasılığından korktuğum için, teknemizi gözümün önünden ayırmak istemiyordum; ancak çocuk karada bir mil kadar ileride bulunan çukura doğru koşarak uzaklaşmıştı, bu yüzden bir süre sonra koşarak yanıma geri dönene kadar olduğum yerde bekledim. Öylesine telaşla koşturuyordu ki peşine takılmış bir vahşi ya da korkunç bir hayvan olduğunu düşünmeye başlamıştım, ona yardımcı olabilmek için koşmaya başladım. Ama ona yaklaştığım sırada omuzlarından sarkan bir şey olduğunu gördüm, sanki bir tavşana benziyordu ama hem rengi farklıydı hem de bacaklar bir tavşanınkinden çok daha uzundu. Her ne olursa olsun ikimiz de buna çok sevinmiştik, hayvandan çok iyi et çıkmıştı; ancak etten ziyade zavallı Xury’inin bana güzel bir kaynaktan su bulmuş olması çok daha fazla sevindirmişti ve etrafta hiç vahşi adam da görmemişti.
Kısa bir süre sonra, aslında su için boşu boşuna bu kadar yorulmuş olduğumuzu anladık, çünkü gelgit çıktığında deniz suyu nehirden çekiliyor ve ardında çok güzel, içilecek tatlı su bırakıyordu. Hemen testilerimizi doldurduk, yakalanan tavşanla da kendimize güzel bir ziyafet çektikten sonra, kara boyunca kimseyi görmeyince yeniden yola çıkmak için hazırlandık.
Daha önce bu kıyılardan bir sefer geçmiş olduğumdan, Kanarya Adaları ve Cape de Verde sahillerinden çok uzak olmadığını gayet iyi biliyordum. Ancak hangi boylamda bulunduğumuzu gözlemlemek ya da en azından yeri tam olarak ölçebilmek için kullanabileceğimiz hiçbir aletimiz yoktu, ben de bu yüzden tam olarak o adaların yerlerini hatırlayamıyordum, nerede aramam ya da o adalara gidebilmek için hangi rotayı seçmem gerektiğini bilmiyordum. Tüm bu bilgilere sahip olsaydım onların yerini kolayca bulabilirdim. Sadece tek bir umudum vardı; bu sahil boyunca yoluma devam edecek olursam, İngilizlerin alışılagelmiş ticaret limanlarından birine ulaşabileceğimi ya da bu güzergâh üzerinde geçen herhangi bir gemi tarafından kurtarılabileceğimizi düşünüyordum.
Yapmış olduğum hesaplamalara göre, şu anda bulunduğumuz konum Fas İmparatorluğu’nun egemenliği ile zenci halkın toprakları arasında kalan vahşi hayvanlardan başka hiçbir canlının yaşamadığı ıssız bölgelerden biri olmalıydı. Mağriplilerin korkusundan zenciler bu toprakları terk ederek güneye gitmişler ve Mağripliler bu toprakların verimsizliğinden dolayı yaşamaya değer bulmamışlardı. Aslında her iki taraf da adada yoğun bir şekilde yaşayan aslan, kaplan, leopar ve diğer vahşi yaratıklar yüzünden kaçmışlardı. Bu sebepten dolayı Mağripliler buraya iki ya da üç bin kişilik orduyla sadece avlanmak için geliyorlardı; gerçekten de geçtiğimiz tüm bu sahil boyunca gündüzleri ıssız bakir araziden, geceleri ise uğuldayan, havlayan ve kükreyen vahşi hayvanların gürültüsünden başka hiçbir şey duymadık.
Gündüzleri bir ya da iki kez, Kanarya Adaları’ndaki Teneriffe Dağları’nın zirvesindeki Pico Tepesi’ni görebiliyordum, böylece kısa sürede oraya ulaşabilirim umuduyla rotamı o yöne doğru çevirmeyi düşündüm. Ancak iki kez denedikten sonra, ters esen rüzgâr yüzünden küçük teknem büyük dalgalarla mücadele edemeyince pes ettim; böylece daha önceden yaptığım gibi, kıyı boyunca yol almaya devam ettim.
Birkaç kez bulunduğumuz konumdan ayrıldıktan sonra, tatlı su doldurmak için karaya yanaşmak zorunda kaldım; özellikle bir seferinde sabah erken saatte, denizden oldukça yüksek olan küçük bir kara noktasına demir atmıştık; daha ileriye gidebilmek için gelgitin başlamasını bekliyorduk. Benimkinden daha keskin gözlere sahip olan Xury, usulca bana kıyıdan daha uzağa gitmemiz gerektiğini söylüyordu, “Bak, oradaki tepenin yamacında, korkunç bir canavar yatmış, uyuyor.” Nereye işaret ettiğine baktığımda, gerçekten de tepenin biraz üst kısmında bir tarafı gölgede kalmış, korkunç, büyük bir aslanın kıyıyı seyrederek yattığını gördüm. “Xury!” dedim ona. “Sen kıyıya çık ve onu öldür.”
Xury, korku dolu gözlerle bana bakıyordu ve sonunda, “Ben öldürmek! O beni bir ağızda yer!” O kadar dehşete düşmüştü ki, zavallı çocuğa sadece onu biraz rahatlatacak birkaç kelimeden başka bir şey söyleyemedim, en büyük tüfeğimizi alarak, içine en iyi barutumuzdan doldurarak, iki kurşun yerleştirdim. Sonra başka bir tüfeği alarak ona da iki kurşun yükledim ve üçüncüsüne de (zaten üç tüfeğimiz vardı) beş küçük mermi doldurarak bir kenara koydum. Ne kadar iyi bir nişancı olduğumu gösterebilmek için büyük tüfeği elime alarak aslanın başına nişan aldım, ancak pençesini burnunun üzerine tuhaf bir şekilde yerleştirmiş olduğundan, kurşunlar bacağının kenarından dizine çarparak kemiğinin kırılmasına neden oldu. İlk olarak homurdanarak yerinden doğrulmaya çalıştı, ancak kırık olan ayakları yüzünden yeniden yere devrildi; sonrasında üç ayağının üzerinden yükselerek hayatım boyunca belki de duyabileceğim en korkunç kükremeyle, yürümeye çalıştı. Onu başından vuramamış olduğumdan dolayı şaşkındım; bununla birlikte hemen ikinci tüfeği elime aldım ve o daha tam olarak harekete geçemeden tekrar ateş ettim, bu sefer başından vurmayı başardım; yere düştüğünü, kükremesinin yavaşladığını ve can çekiştiğini görmekten dolayı çok mutluydum. Kıvranan hayvanın ölmek üzere olduğunu gören Xury, cesaretini toplamış ve kıyıya gitmek için benden izin istiyordu. “Eh, git.” dedim ona. Çocuk hızla suya atladı, bir eliyle küçük tüfeğini tutarken, diğer eliyle kıyıya doğru yüzmeye çalışıyordu, bir süre sonra kıyıya çıktı, yaratığa iyice yaklaşarak tüfeğinin namlusunu hayvanın kulağına dayayıp, bir el ateş etti ve böylece yaratığı oracıkta öldürüverdi.
Bu bizim açımızdan güzel bir avcılık oyunu olmuştu ancak hiçbir işimize yaramayacak, yiyemeyeceğiz bir hayvan için üç kurşunumuzu kaybetmiş olduğumuzdan dolayı üzgündüm. Ancak, Xury yine de aslandan bir parça koparmak istiyordu; yeniden tekneye geri gelerek, benden baltayı vermemi istedi. “Ne için istiyorsun Xury?” diye sordum. “Ben başından kesmek.” dedi çocuk bana. Ancak yine de aslanın başını kesmeyi beceremedi, bu yüzden çok büyük bir canavar ayağına sahip olan aslanın sadece bir patisini keserek, tekneye geri döndü.
Her neyse, ben de belki ileride ihtiyaç olabilir düşüncesiyle, bir şekilde hayvanın derisini yüzmeye karar verdim. Böylece, Xury ile birlikte hayvanın üzerinde çalışmaya başladık; ancak Xury bu konuda benden çok daha becerikliydi, bense bu işi nasıl yapacağıma dair hiçbir bilgiye sahip değildim. Bu işlem neredeyse tam bir günümüzü almıştı, nihayet işimizi bitirdikten sonra postu kuruması için kamaranın üzerine serdik, hayvanın derisi ancak iki gün içinde tam olarak kuruyabilmişti, ilerleyen zamanda bu postu üzerinde yatmak için kullanmıştım.
III. BÖLÜM
ISSIZ ADADAKİ KAZAZEDE
Bu molanın ardından, on ya da on iki gün boyunca sürekli olarak güneye doğru ilerlemeye devam ettik, yiyeceğimiz oldukça azaldığından mümkün olduğunca az beslenmeye çalışıyorduk, karaya da sadece taze içme suyu alabilmek için yanaşarak hemen yola devam ediyorduk. Tek amacım, Gambiya ya da Senegal nehirlerine ulaşmaktı; bu sayede Avrupalı gemilere denk gelebileceğim Cape de Verde sahillerine varabilmekti; şayet bunu yapamayacak olursam, geriye adaları aramaktan ya da bu bölgelerdeki zenciler arasında yok olup gitmekten başka çarem kalmayacaktı. Gine kıyılarına, Brezilya’ya ya da Doğu Hint Adaları’na giden Avrupa’dan gelen tüm gemilerin bu burundan ya da adalardan geçtiğini biliyordum; yani aslında bütün kaderim tek bir noktaya bağlıydı; ya bir gemiye rastlamak zorundaydım ya da yok olacaktım.
Bu kararımın ardından, dediğim gibi on gün daha yola devam ettim ve toprağın insandan yoksun olmadığını görmeye başladım; iki ya da üç yerde, kenarından geçtiğimiz kıyılardan bizi izleyen insanlar olduğunu gördük; hepsinin kapkara ve çıplak olduklarını seçebiliyorduk. Bir seferinde bu kıyılardan birine çıkmaya niyetlendim; ancak benim iyi niyetli danışmanım Xury bana sürekli olarak, “Gitme, gitme.” dedi. Ancak yine de onlarla konuşabileceğim kadar kıyıya yaklaşmaya çalıştım ve hepsinin kıyı boyunca uzun süre ardımızdan koştuklarını gördüm.
Herhangi bir ateşli silahları olmadığı aşikârdı ancak ellerindeki uzun ince sopaları silah olarak kullanıyorlardı, Xury bunların mızrak olduğunu ve bu adamların o aleti kullanmakta çok usta olduklarını ve uzun mesafelere kadar atabildiklerini söyledi. Bu yüzden mümkün olduğunca onlardan uzak durmaya çalışarak elimden geldiğince işaretlerle konuşmaya çalıştım; özellikle de onlardan yiyecek istediğime dair işaretler yapıyordum; teknemi durdurmamı ve bana yiyecek bir şeyler getireceklerini işaret ettiler. Bunun üzerine yelkenimi yarıya kadar indirdim ve beklemeye başladım, adamlardan ikisi adadan içeri doğru koştu ve yarım saatten kısa bir süre içerisinde geri döndü. Yanlarında iki parça kuru et ve biraz da mısır vardı; gerçi ellerindeki ürünlerin tam olarak ne olduklarını bilmiyorduk. Bununla birlikte kabul etmeye de gayet istekliydik ancak diğer başka bir sorunumuz ise adaya nasıl çıkacağımızdı, çünkü onlardan çekindiğim için karaya çıkmaya cesaret edemiyordum ve onlar da görünüşe göre bizden fazlasıyla korkuyorlardı. Sonunda iki taraf açısından da güvenli olabileceğini düşündüğümüz bir yol bulduk, onlar yiyecekleri kıyıya bırakarak, uzaklaşacak ve biz yiyecekleri alana kadar kıyıya yaklaşmayacaklardı. Biz de böyle yaptık, yiyecekleri alıp teknemize geri döndükten sonra, kıyıdaki insanlar yine sahile doğru yaklaştılar.
El kol hareketleriyle onlara teşekkür ettik, çünkü onlara verebileceğimiz hiçbir şeyimizi yoktu; ancak tam bu sırada onlara minnetimizi ifade edebileceğimiz çok daha iyi bir fırsat çıktı. Tepeden aşağıya doğru iki büyük yaratık koşarak ve kavga ederek iniyordu; erkek dişisinin peşinde mi koşuyordu, birbirleriyle oynaşıyorlar mıydı yoksa öfkeli bir kavgaya mı tutuşmuşlardı bunu anlayamıyorduk; ayrıca böylesi bir duruma burada sık sık rastlanıp rastlanmadığından da bihaberdik. Ancak görünüşe göre bu durum pek nadiren rastlanan bir durumdu, bu tuhaf, korkunç yaratıklar çok nadiren gündüz vakti görünürlerdi, normal zamanlarda gece dışında pek ortalarda görünmezlerdi; ayrıca etrafta dolaşan bazı kadınlar da korkudan kaçışıp duruyordu. Mızraklı olan adam kaçmaya yeltenmemişti ancak diğerlerinin hepsi kaçmıştı. Bununla birlikte iki yaratık doğrudan suya dalmışlardı, herhangi bir şekilde yerlilere saldırmaya niyetleri yokmuş gibi görünüyorlardı, suya dalmışlar yüzerek oynaşıyor ve kendi aralarında eğleniyorlardı. Sonunda hayvanlardan biri hiç beklemediğim kadar teknenin yakınına yaklaşmaya başladı; ancak ben durum için çoktan hazırlıklıydım; tüfeğimi hızlıca doldurmuş ve diğer ikisini doldurması için de Xury’e emretmiştim. Hayvan menzilime iyice girer girmez hemen ateş ettim ve onu doğrudan kafasından vurdum; hayvan hemen suya daldı, ancak anında tekrar yükselerek sanki can çekişiyormuş gibi suya dalıp çıktı; almış olduğu ölümcül yaradan dolayı ne kadar uğraşırsa uğraşsın kıyıya ulaşamadan ölüp gitti.
Zavallı yerliler silahımın gürültüsünden dehşete düşmüşlerdi, yüzlerindeki ifadeyi size kelimelerle anlatabilmem imkânsız; hatta bazıları öylesine korkmuştu ki, bayılarak ölü gibi yere serilmişlerdi; nihayetinde hayvanın ölerek suya gömüldüğünü ve benim de işaretlerimden herhangi bir sıkıntı olmadığını görünce hepsi kıyıya doğru yaklaştılar ve suya batmış olan hayvanı aramaya başladılar. Kanı yüzünden bulanıklaşan suyun içerisinden hayvanı yakalayarak bir halatı boynuna doladım ve ipin ucunu da dışarı sürüklemeleri için yerlilere attım, hayvanı kıyaya doğru sürüklediklerinde, parıldayan muhteşem benekleri, hayran bırakan güzelliğiyle bir leoparı havaya doğru kaldıran yerliler, bu hayvanı neyle öldürmüş olabileceğimi anlayabilmek için evirip, çeviriyorlardı.
Tüfeğin ateş alması ve çıkarmış olduğu büyük gürültüden dolayı diğer yaratık korkarak karaya doğru yüzmüş ve sonrasında da arkasına bile bakmadan geldikleri yöne doğru koşarak tepenin ardında ortadan kaybolmuştu, aramızdaki mesafeden dolayı ne tür bir hayvan olduğunu bile görememiştim. Zencilerin bu yaratığın etini yemeye ne kadar istekli olduğunu çabucak anlamıştım, bu yüzden de bize göstermiş oldukları iyiliklerini karşılıksız bırakmamak için hayvanı onlara bırakmaya karar verdim; alabileceklerini işaret ettiğimde çok sevinmişlerdi. Hemen hayvanın üzerinde çalışmaya başladılar, bıçakları ya da parçalayacak keskin aletleri olmasa da buldukları tahta parçasını bıçak niyetine kullanarak hayvanın derisini kolayca yüzerek çıkardılar. Etleri parçalamaya başladıklarında, bir parça da bize vermek istediler ancak tekliflerini kabul etmedim, sadece hayvanın postunu almak istediğimi işaret ettim onlara, dileğimi seve seve kabul ettiler ve beraberinde tam olarak neler olduklarını bilmediğim yiyeceklerinden de ilave ettiler. Daha sonra onlara biraz da suya ihtiyacım olduğunu göstermek için içi boşalmış testimi ters çevirerek onu doldurmak istediğimi gösterdim. Hemen arkadaşlarından bazılarını çağırdılar ve iki kadın koşarak geldi, ellerinde muhtemelen güneşte pişirerek hazırlamış oldukları büyük bir tekne vardı, aynı yiyeceklere yaptıkları gibi onu da kıyıya bıraktılar, Xury’i kıyıya gönderdim ve testilerimizin üçünü de böylece doldurabildik. Kadınlar da tıpkı erkekler gibi çıplaktı.
Artık yiyecek, kökler, mısırlar ve su açısından gayet zengindik ve dost canlısı yerlilerle vedalaşarak bu kıyıdan ayrıldık, on gün boyunca kıyıya yanaşmaya hiç gerek görmeden yolumuza devam ettik, sonunda yaklaşık üç dört mil ötede büyük bir kara parçasını görene kadar hiç durmadan ilerledik. Deniz o kadar sakindi ki bu kara parçasına yaklaşabilmek için oldukça büyük mesafeden denize açılmak zorunda kaldım. Uzun bir yol aldıktan sonra, kara parçasının arka kısmına dolaştığım sırada, karadan iki mil uzaklıkta denize doğru düz bir şekilde inen başka bir kara parçası gördüm; iyice inceledikten sonra bu kara parçasının Cape de Verde adaları olarak adlandırılan adalar olduğu sonucuna vardım, kesinlikle öyleydi. Ancak bu grup adası oldukça uzak mesafedeydi ve iki adadan hangisine gitmem gerektiğine bir türlü karar veremiyordum; çünkü tam bu süre zarfında sert bir rüzgâr çıkacak olsa her iki adaya da ulaşma olanağım olmayacaktı.
Bu ikilemli düşüncelere kapılarak dalgın hâlde kamaradan içeri girdim ve oturdum, Xury dümene geçmişti; birden çocuğun, “Efendi, efendi, yelkenli gemi!” diye bağırdığını duydum. Aptal çocuk patronum arkamızdan bir gemi göndererek bizi yakalamaya çalıştığını düşünmüş, korkudan aklı başından gitmişti ancak ben onların bize ulaşamayacakları kadar uzak bir mesafede olduğumuzu bildiğimden rahattım. Kamaradan dışarı fırladım ve sadece gemiyi görmekle kalmadım, aynı zamanda bir Portekiz gemisi olduğunu da anladım; ilk aklıma gelen şey onların zencilerle alışveriş yapmak üzere Gine kıyılarına gittikleri oldu. Ancak, çevirdikleri rotayı düzgünce gözlemledikten sonra, kısa süre içerisinde başka bir yöne doğru gittiklerini ve kıyıya yanaşmaya niyetleri olmadığını fark ettim; bunun üzerine onlarla konuşabilmek için mümkün olduğunca denizde açılarak onlara yaklaşmaya çalıştım.
Yelkenlerimi her ne kadar tam olarak fora etmiş olsam da, onlara bir işaret dahi veremeden geçip gideceklerini anlamıştım. Elimden geldiğince yüksek sesle bağırmaya çalıştım ve tam umutsuzluğa kapıldığım sırada, muhtemelen denizcilerden birinin dürbünle bizi keşfederek bir Avrupa teknesi olduğumuzu, kazazede olduğumu düşündüklerini ve beni fark ettiklerini anlamıştım; onlara daha rahat ulaşabilmemiz için yelkenlerinden bazılarını indirerek yavaşlamışlardı. Bundan cesaret alarak, patronumun gemideki eski sancağını direğe çekerek, onlara tehlike işareti verdim ve hepsi rahatça görebilsin diye bir el ateş ettim; daha sonrasında öğrendiğime göre silahın sesini duymamış ancak dumanı görmüşlerdi. Bu işaretlerin sonucunda yelkenlerini tamamen indirmişler ve beklemeye başlamışlardı; yaklaşık üç saatin sonunda onlara yetişmiştim.
Bana Portekizce, İspanyolca ve Fransızca olarak kim olduğumu sordular, ancak hiçbirini anlayamadım; en sonunda gemideki İskoç bir denizci benimle konuştu; ona bir İngiliz olduğumu, Sallee’deki Mağriplilerin elinden kölelikten kaçtığımı anlattım; bu anlattıklarım sonrasında durumuma üzülerek teknedeki tüm mallarımla birlikte beni gemiye aldılar.
İçine düşmüş olduğum neredeyse mutsuz ve umutsuz korkunç kölelik durumundan kurtulabileceğim için yaşamış olduğum sevincin büyüklüğünü anlatmaya kelimeler kifayetsiz kalırdı; teknede bulunan tüm eşyalarımı kurtuluşumun şerefine kaptana hediye ettim. Ancak gayet mütevazı bir beyefendi olan kaptan, kibarca benden hiçbir şey alamayacağını söyledi, Brezilya’ya varır varmaz da tüm eşyalarımı eksiksiz olarak bana teslim edeceklerini açıkladı. “Çünkü…” dedi ciddi bir ifadeyle. “Bir gün gelir de ben de senin durumuna düşecek olursam, beni de kurtaracak biri olsun diye senden hiçbir karşılık beklemeden bunu yapıyorum. Ayrıca, şimdi senin elinde ne var ne yoksa hepsini alacak olursam, Brezilya’ya vardığımızda orada açlıktan ölürsün, bu da sonuç olarak kurtarmış olduğum canını geri almak olurdu. Hayır, hayır, Bay İngiliz adam, seni kesinlikle hiçbir karşılık beklemeden götüreceğim, bu eşyaların hepsini de indiğin zaman satabilir böylece hem ihtiyacın olan şeyleri alabilir, hem de tekrar ülkene geri dönmek için gerekli olan parayı sağlamış olursun.”
Bu teklifi gerçek anlamda sözde de kalmamış ve gerektiği şekilde eyleme de çevirmişti, gemideki adamlarına sahip olduğum hiçbir şeye dokunmamalarını emretti; sonra her şeyi, kendi mülkiyetine geçirerek üç toprak testimle birlikte eşyalarımın tüm listesini hazırlayıp bana verdi.
Tekneme gelince, durumu çok iyi olduğundan bunu kendi kullanımı için alacağını söyleyerek bunun karşılığında benim ne ücret talep ettiğimi sordu. Bana karşı büyük iyiliklerde bulunmuş olmasından dolayı, cömertliğine karşılık olarak tekneyi ona hediye etmek istediğimi söyledim. Bunun üzerine bana Brezilya’ya vardığımız zaman seksen adet sekizlik ödeme yapmak için bir senet yazacağını söyledi ve oraya vardığımızda herhangi biri daha fazlasını teklif edecek olursa bunu da karşılayacağına söz verdi. Ayrıca, yol arkadaşım Xury için de altmış adet sekizlik ödeme önerisinde bulundu; onu kaptana vermek istemediğimden değil ancak, bu zamana kadar bana hep sadık olan ve her zaman yardımcı olmaya çalışan zavallı çocuğun özgürlüğünü satmak konusunda istekli değildim. Bununla birlikte, hissettiklerimi kaptana anlattığımda düşüncelerimi destekleyerek, bana bu konuda çok uygun bir çözüm yolu önerdi: Çocuğa şayet Hristiyan olursa on yıl içerisinde onu özgür bırakacağına dair söz verdi; bu öneri Xury için de olumlu karşılanınca, kaptanın onu da almasına izin verdim.
Brezilya’ya kadar çok iyi bir yolculuk yaptık ve yaklaşık yirmi iki gün sonra Bay de Todoslos Santos ya da diğer adıyla Tüm Azizler Koyu’na vardık. Böylece hayatımın en sefil durumundan yine bir şekilde çıkmayı başarmıştım ve artık kendimle ilgili ne yapmam gerektiğini ciddi anlamda düşünmeliydim.
Kaptanın bana ne kadar yardımcı olduğunu, nasıl cömert davrandığını hiçbir kelimenin anlatmaya asla yetmeyeceğini düşünüyorum. Yolculuk konusunda benden hiçbir ücret talep etmemesinin yanı sıra teknemdeki leopar deri için yirmi, kaplan derisi için kırk dört dukalık bir ödeme yaptı, ayrıca gemideki bütün eşyalarımı da bana eksiksiz şekilde geri verdirdi. Şişe kasaları, iki tüfek ve şamdan yapmak için bir kısmını kullanmış olduğum bal mumundan kalanı ve satmak istediğim ne varsa hepsini kendisi satın aldı; tek bir cümleyle açıklamam gerekirse, kaptan tüm yükümü iki yüz yirmi adet sekizlik karşılığında benden aldı, böylece cebimde ganimetim Brezilya kıyılarına ulaşmıştım.
Varışımızdan kısa bir süre sonra kaptan, tıpkı kendisi gibi dürüst bir adam olan, Ingenio[2 - Şeker kamışı üretim çiftliği olan kişi.] dedikleri şeker kamışı yetiştiricisi bir arkadaşına önerdi. Bir süre boyunca bu adamın yanında kaldım ve bu süre zarfında şeker kamışı yetiştiriciliğini öğrendim. Şayet burada kalmak için gerekli izinlerimi alabilirsem, şeker kamışı üreticilerinin nasıl hızlı bir şekilde zengin olduklarını görünce, kendimi daha fazla geliştirerek şeker kamışı yetiştiricisi olmaya karar vermiştim; bu sırada Londra’da kalmış olan paramı getirtmek için yollar aramaya da başlamıştım. Bu amaçla, burada vatandaşlığa kabul edilebilmem için gerekli olan evrakları düzenleyerek yurttaşlık belgesini elde ettim, hemen sonrasında elimdeki ganimetimle henüz işlenmemiş bir araziyi satın aldım ve İngiltere’den gelecek olan parayı hesaba katarak kendi açımdan en faydalı olacak üretim ve yerleşim planımı oluşturdum.
İngiliz ebeveynleri olan, Lizbon’dan gelme Portekizli, tıpkı benim durumumda olan bir komşum vardı. Ona komşum diyorum, çünkü çiftliği hemen benim arazimin yanındaydı ve bu sayede de sık sık görüşme olanağı bulabiliyorduk. Benim gibi onun da parası çok azdı ve iki yıl boyunca her ikimiz de sadece kendi ekmeğimizi kazanacak kadar bir şeyler ekebildik. Ancak zaman içerisinde topraklarımız düzene girmeye ve gelirimiz artmaya başladı; böylece üçüncü yıl biraz tütün ektik ve her birimiz önümüzdeki sene için biraz daha fazla şeker kamışı ekebilmek için arazilerimizi genişlettik. Fakat her ikimizin de yardıma ihtiyacı vardı ve işte o zaman sevgili yol arkadaşım Xury’den ayrılarak ne kadar büyük bir yanlış yaptığımı anladım.
Yapılacak hiçbir şey yoktu, her zamanki gibi yanlış yapmak benim karakterimin artık vazgeçilmez bir özelliği hâline gelmişti. Devam etmekten başka çarem yoktu; babamın huzurlu evini terk ederek, verdiği hiçbir nasihati dikkate almayarak, sadece hayalini kurduğum bir yola çıkmış, onların yanında mutlu yaşamak yerine, yeteneklerimden çok uzak düşen bir işe girişmiştim. Hayır, kesinlikle hayalini kurduğum hayat bu değildi, babamın nasihatlerini dinleyerek orta hâlli bir yaşamı benimsemiş olsaydım, hem kendi vatanımda kalabilirdim hem de kendimi böylesine hiç bilmediğim topraklarda mahvetmez, aşağı tabakanın tepesine düşmezdim. Ayrıca bu yaptığım işin aynısını ne yaptığım ya da ne durumda olduğum konusunda hiç kimseye ulaştıramayacağım yabancı topraklarda değil, İngiltere’de dostlarımın ve ailemin yanında gayet iyi yapabilirdim diye düşünmekten kendimi alamıyordum.
Bu yüzden de düşmüş olduğum bu sefil duruma son derece büyük bir pişmanlıkla bakıyordum. Sadece yan arazideki komşum haricinde konuşacak kimsem yoktu; her türlü işimi tek başıma halletmek zorundaydım; kendimi tıpkı ıssız bir adaya düşmüş, yalnız başına hayatta kalmak zorunda kalan bir adam gibi hissediyordum. Ancak hak ettiğimi yaşıyordum işte, insan yaşadığı koşulları daha kötü durumlarla karşılaştırdığında nasıl Tanrı’dan bir değişiklik diliyorsa yaşamış olduğu acı deneyimlerin sonrasında eski hayatının ne kadar mutlu olduğunu da çok daha iyi anlayabiliyordu. Kendimi ıssız bir adadaymış gibi gördüğüm, hakikaten haksızlıklarla karşılaştığım ve yaşadığım tam anlamıyla gerçek yalnızlığım, eski hayatımın mutluluğunu, zenginliğini ve huzurunu şimdi nasıl da yüzüme bir tokat gibi vuruyordu.
Yolculuğum boyunca bana destek olan ve hayatımı kurtaran dürüst dostum kaptanın geri dönmesinden önce, arazimin ekimi konusunda oldukça iyi ilerleme kaydedebilmiştim -çünkü gemisinin yük alması, yola çıkabilmek için gerekli hazırlıkları yapabilmesi için neredeyse üç ay boyunca orada kalmıştı- ve geride Londra’da bıraktığım küçük ganimetimden ona bahsettiğinde bana yine her zamanki gibi samimi ve dürüst bir öneride bulundu. “Senyor Inglese!” dedi bana (her zaman bana böyle hitap ederdi). “Londra’da paranı emanet etmiş olduğun kişiye bir mektup yazarak paran karşılığında burada satabileceğin malları ayarlamasını ve Lizbon’da benim söyleyeceğim kişiye onları göndermesini söylersen, yollayacağı tüm malları geri dönüşümde Tanrı’nın da izniyle mutlak suretle sana ulaştırırım. Ancak sen de bilirsin yolda insanın başına bin türlü şey gelebilir, bu yüzden de mektubu yazacağın kişiye bu seferlik sadece paranın yarısı karşılığında yüz sterlinlik mal göndermesini söyleyerek olası tehlikelere karşı önlem almanı öneririm, böylece güvenli bir şekilde teslimatı yapmayı başarırsam bir sonraki yolculukta da diğer yarısını getiririm.”
Bu gerçekten de çok makul bir öneriydi ve öyle içtenlikle söylenmiş sözlerdi ki, alabileceğim en iyi kararın bu olabileceği konusunda ikna olmuştum; böylece paramı emanet ettiğim hanımefendiye gerekli olan mektubu yazdım ve Portekizli kaptan için de ihtiyacı olacak vekâleti verdim.
Ölen İngiliz kaptanın karısına oldukça uzun bir mektup yazarak, ona başımdan geçen bütün macerayı, köleliğimi, kaçışımı, Portekizli kaptanla nasıl tanıştığımı, beni nasıl kurtardığını, insanca davranışlarını ve şu anda ne durumda olduğumu anlatarak, mektubun sonuna da parayı nasıl göndermesi gerektiğine dair bilgileri ilave ettim ve dürüst dostum kaptan, Lizbon’a vardığında orada karşısına çıkan bazı İngiliz iş adamlarına hakkımdaki tüm bilgileri Londra’daki bir tüccara iletmeleri için detaylıca anlatmış ve mektubu onlara teslim etmiş. Tüccar ise hiç vakit kaybetmeden öğrenmiş olduğu tüm bilgileri eksiksiz şekilde kaptanın dul eşine anlatarak mektubumu ona ulaştırmıştı; öğrendiklerinden fazlasıyla etkilenen kadın, Portekizli kaptana bana karşı göstermiş olduğu cömert davranışlarından dolayı kendi adına güzel bir armağanın yanı sıra paramı da teslim etmişti.
Londralı tüccar tıpkı kaptanın ona sipariş ettiği gibi, almış olduğu yüz sterlin ile İngiliz mallarından almış, onları doğrudan Lizbon’a yollamış ve kaptan da güvenli bir şekilde Brezilya’ya bana ulaştırılmasını sağlamıştı. Bu arada cömert dostum kaptan, alınan eşyaların arasında (o sıralar uğraştığım işimde düşünmek için çok genç olduğumdan), ekili arazim için gerekli ve benim açımdan çok faydalı olacağını fark ettiğim her türlü alet, demir malzemeler ve takımları da almaya özen göstermişti.
Siparişlerim sonunda elime ulaştığında, artık her şeyin üstesinden gelebileceğimi düşünmeye başlamış, sevinçten şaşkına dönmüştüm. Sevgili kaptan dostum ona hediye olarak dul kadının göndermiş olduğu beş sterlin karşılığında, bana yardımcı olması ve yanımda altı yıl boyunca çalışmasını sağlayacak ödemeyi yaparak bir de hizmetçi tutmuş, onu da yanında getirmişti ve ne kadar uğraşırsam uğraşayım bunun karşılığında sadece kendi küçük arazime ekmiş olduğum ufak miktarda tütünden alması için onu güçlükle ikna edebilmiştim.
Hepsi bu kadar da değildi; getirmiş olduğu mallar buralarda oldukça yüksek fiyata satabileceğim ve çok aranan kıyafetler, kumaşlar ve İngiliz yapımı eşyalardan oluşuyordu. Dostumun sayesinde bu mallardan oldukça yüksek kazanç elde edebilmiştim; böylece ilk gelen malların değerinin dört katından daha fazlasına sahip olmayı başarmış ve kazancım sayesinde arazimi daha da fazla genişleterek zavallı komşumu epeyce geçmiştim -demek istediğim bu kazanç sayesinde ekili alanlarımı çok daha fazla mahsul alabileceğim şekilde düzeltebilmiştim; elde ettiğim kazançla ilk iş olarak kendime bir zenci köle ve Avrupalı bir uşak tuttum- yani kaptanın Lizbon’dan yanında getirdiği hizmetçi dışında, başka bir uşak daha tuttum demek istiyorum.
Ancak suistimal edilen bir mutluluk, çoğu zaman en büyük sıkıntılara sebebiyet verirdi ve bu durum benim için de aynen öyle gelişti. Ertesi yıl ekili arazimden büyük başarı elde ettim: komşulara destek olabilmek için ayırmış olduğum mahsulün haricinde, topraklarımdan elli büyük balya tütün daha elde ettim; her biri yüz kilo gelen bu elli balyayı da gayet iyi şekilde hazırlatarak Lizbon’dan gelecek filonun dönüşüne kadar güzelce depoladım. İşlerim ve zenginliğim her geçen gün arttıkça, kafam gerçek anlamda çoğu deneyimli iş adamının bile mahvolmasına sebebiyet verebilecek, ulaşamayacağım ve hatta beni bir felakete sürükleyebilecek projelerle dolmaya başlamıştı. Şu anda bulunduğum konumda hayatıma devam etmiş olsaydım, aslında babamın baştan bu yana bana öğütlemiş olduğu mutlu ve huzurlu orta hâlli yaşantımı sağlamış olacak, gayet refah içinde hayatımı idame ettirebilecektim. Ancak yine başıma gelen farklı şeyler yüzünden, her zaman yaptığım gibi kendi sefaletimi yine kendi ellerimle hazırlamıştım. Özellikle de vermiş olduğum yanlış kararlar yüzünden gelecekte başıma gelecek tüm sıkıntılar ve üzüntülerimi daha da fazla arttırmak için sanki elimden geleni yapmıştım. Başka ülkeleri görme hevesim, yurt dışında aptalca dolaşma eğilimim yine depreşmiş ve böylece her şeyi yine mahvetmeyi başarmıştım; bulunduğum yerde rahat hayat bana batmış, Tanrı’nın ve doğanın bana cömertçe sunmuş olduğu nimetleri bir kere daha elimin tersiyle itmiştim.
Bir zamanlar ailemin yanında mutlu mesut yaşarken yaptığım gibi, şimdi yine hayatın doğal akışının gerektirdiğinden daha kısa süre içerisinde zengin olmak ve mutlu bir adam olarak hayatımı yaşayabileceğim çiftliğimi arkamda bırakarak boş hayallerin peşinde koşmak için kendimi felaketim olacak en derin uçurumların kucağına bırakmıştım.
O zaman şimdi yaşadığım bu macera dolu hikâyenin daha ince ayrıntılarına girelim. Brezilya’da neredeyse dört yıl yaşadıktan ve arazilerim üzerinde oldukça büyük gelişme ve başarı sağladıktan sonra, sadece bu bölgenin dilini öğrenmekle kalmamış, aynı zamanda komşu çiftliklerden güzel arkadaşlar edinmiş ve St. Salvador Limanı’ndan birçok tüccarla da tanışma olanağı bulabilmiştim. Onlarla sohbet etme fırsatı bulduğum zamanlarda, Gine kıyılarına yapmış olduğum iki yolculuktan, orada zencilerle yaptığım ticaretten, boncuk, oyuncak, bıçak, makas, balta, cam parçaları ve benzerleri gibi küçük eşyalar haricinde, o bölgelerden altın tozu, fildişi, Gine baharatları ve Brezilya’da çalıştırılmak üzere nasıl birçok zenci kölenin dahi nasıl alınabileceğinden bahsetmiştim.
Hepsi bu sözlerimi her zaman çok dikkatli bir şekilde dinlemişti, ama o zamanlar zencilerin köle ticareti henüz daha yoğun bir şekilde yapılamıyor, sadece İspanya ve Portekiz krallarının izniyle az sayıda köle ülke sınırlarına sokulabiliyor ve onlar da halka çok yüksek fiyatlara satılabiliyordu.
Bazı tüccarlar ve çiftçilerle birlikte olduğum bir gün, onlara bu konu hakkında çok ciddi bilgi vermiştim, ertesi gün içlerinden üçü yeniden yanıma gelerek, anlattıklarımla fazlasıyla ilgilendiklerini söyleyerek, bana bu konuda gizli bir teklifte bulunmak istediklerini belirttiler. Bu durumun aramızda kalması konusunda tekrar uyarıda bulunarak, Gine’ye gitmek üzere bir gemi hazırladıklarını anlattılar. Benim gibi onlar da toprak sahibiydi ve tarlalarında çalışacak ırgat bulmada çektikleri sıkıntıyı başka hiçbir konuda çekmiyorlardı; sonuç olarak köle ticareti yapılmasına müsaade edilmediğinden ve halka açık bir şekilde satışı yasak olduğundan, tek seferlik bir yolculuk yapmak istediklerini, böylece dönüşlerinde gizlice ülkeye zenci getireceklerini ve onları kendi topraklarında çalışmaları için çiftçiler arasında bölüşeceklerini açıkladılar. Bütün bunları bana anlatmalarının tek sebebi ise, bu yolculuğa yük sorumlusu olarak çıkmamı ve Gine kıyılarındaki ticareti yönetmemi istemeleriydi; bunun karşılığında benden herhangi bir bedel talep etmeden tıpkı kendileri gibi eşit oranda pay almamı öneriyorlardı.
İtiraf etmem gerekir ki, bu gerçekten adil bir öneriydi; ayrıca kendine yeni bir düzen kurmaya çalışan ve henüz tam anlamıyla bir çiftlik kurmayı başaramamış bir kişi için de çok iyi kazanç sağlaması açısından bulunmaz bir fırsattı. Ancak ben düzenimi gayet iyi kurmuştum ve başladığım gibi çalışmaya devam edecek ve İngiltere’de kalan yüz sterlinimi de getirtecek olursam üç ya da dört yıl boyunca rahat bir şekilde yaşamam için önümde hiçbir engelim kalmıyordu. Geride kalan paramı da aldıktan sonra, ürünlerimden üç ya da dört bin sterlinlik bir varlığa sahip olabilecektim; kısacası benim konumumdaki bir kişinin böyle bir yolculuğa çıkması, hayatı boyunca verebileceği en saçma karar olurdu.
Ama ben, tamamen kendimi mahvetmek üzere doğmuş olan bir kişiydim, zamanında babamın vermiş olduğu nasihatleri dinlemeyerek kendimi sadece boş bir hevesten ibaret olan bir maceranın kollarına bıraktığım gibi, bu teklife de karşı koyacak iradeyi gösteremedim. Kısaca belirtmem gerekirse, yokluğumda arazilerime bakmayı ve başıma bir iş gelecek olursa topraklarımı onlara vermiş olduğum talimatlar doğrultusunda ilerletmeye devam etmeyi kabul edecek olurlarsa tüm kalbimle bu yolculuğa çıkmaya hazır olduğumu söyledim. Bunların hepsini kesinlikle yapacaklarına söz verdiler ve hatta bu konuda yazılı olarak bir sözleşme bile hazırladılar. Şayet ölecek olursam, geride kalan mal varlığımı mirasçım olarak hayatımı kurtaran geminin kaptanına bıraktığımı belirttiğim bir vasiyetname hazırladım ve mallarımın yarısını kendisi için almasını ve diğer yarısını da İngiltere’ye göndermesini istediğimi yazdım.
Kısacası, başıma bir iş gelecek olursa çiftliğimin menfaatlerinin korunması ve üretimin devam etmesini sağlamak adına mümkün olabilecek tüm önlemleri almıştım. Çiftliğime ve mal varlığıma karşı göstermiş olduğum ihtiyatlı davranışın yarısını kendi menfaatlerimi korumak için göstermiş ve yapmamam gereken ve yapmam gerekenler konusunda gerektiği gibi doğru kararları alabilmiş olsaydım, bu denli başarılı yürütmüş olduğum işimi bir hiç uğruna geride bırakarak böylesine bir deniz yolculuğuna çıkmazdım. Başıma gelebilecek onca talihsizliği ve denizde karşılaşabileceğim tüm tehlikeleri göze almamış olurdum.
Ancak bu yolculuğu yapmayı kafama koymuştum bir kere ve mantığımı dinlemek yerine yine körü körüne hayallerimin peşinden koşmaya başlamıştım. Böylece yola çıkacak geminin hazırlıkları tamamlanmış, yükleme bitmiş, yapmış olduğumuz antlaşma doğrultusunda her şey ortaklarım tarafından sağlanmıştı. Sonunda, 1 Eylül 1659 tarihinde, uğursuz bir saatte, bir zamanlar anne ve babama karşı isyankâr davranışlar gösterip, büyük bir aptallık yaparak hiç uğruna Hull’den çıkmış olduğum yolculuğun yıl dönümünde, yeniden denizlere açılmak için gemiye bindim.
Gemimiz yaklaşık olarak yüz yirmi ton ağırlıktaydı, gemide benim dışımda, altı top ve on dört denizcinin yanı sıra kaptan, kaptanın uşağı yerlerini almıştı. Boncuk, camdan malzemeler, mermiler ve diğer ufak tefek parçalar ve özellikle zencilerle yapacağımız ticarette kullanılmak üzere küçük aynalar, bıçaklar, makaslar ve baltaların haricinde gemide başka büyük yükümüz yoktu.
Gemiye bindiğim gün yola çıktık, yelkenler fora edilip bulunduğumuz kıyıdan kuzeye doğru yol almaya başladık, Afrika sahilleri bulunduğumuz konumdan on ila on iki derece kuzey enlemlerinden geçiyordu. St. Augustino Burnu açıklarına ulaşana dek hava çok güzeldi, ancak ilerlediğimiz kıyı şeridi boyunca sıcaklık giderek artarak bunaltıcı seviyeye ulaşmıştı. Burunu geçtikten sonra kıyıdan uzaklaşarak, kısa süre sonra kara manzaramızı tamamen kaybettik ve Fernando de Noronho Adası’na doğru yönümüzü doğuya yönelterek, poyraz rüzgârını arkamıza aldık. Bu rota üzerinde on iki gün boyunca ilerleyerek Ekvator’u geçtik ve son gözlemlerimize göre yedi derece yirmi iki dakika kuzey enleminde yolumuza devam ettiğimiz sırada birden kendimizi şiddetli bir kasırga ve fırtınanın içinde bulduk. Fırtına ilk olarak güneydoğu yönünden patlak verdi, sonra yönünü değiştirip kuzeybatıya yöneldi ve en sonunda kuzeydoğu yönünde poyraza dönüştü. O kadar korkunç bir fırtınaydı ki, on iki gün boyunca kendimizi şiddetli rüzgârın kollarına bırakmaktan, kaderimizi fırtınayı yönlendiren azgın rüzgârın sürüklemesine izin vermekten başka hiçbir şey yapamadık. Geçen on iki gün boyunca sürekli olarak denizin bizi yutup yok edeceğini düşünmekten başka hiçbir şey yapamadığımı söylemem sanırım gereksiz olacaktır, aslında o anda gemide hiç kimse hayatını bile kurtarabilmeyi beklemiyordu.
Fırtınanın dehşetinin yanı sıra, yaşamış olduğumuz korku ve düşmüş olduğumuz umutsuzluktan dolayı adamlarımızdan biri beyin hummasından ölmüş, başka bir adamımız ve kamarot da denize düşerek kaybolmuştu. On ikinci gün hava biraz olsun sakinleşmeye başlamıştı, kaptan elinden geldiğince bulunduğumuz konumu gözlemlemeye çalıştı ve on bir derece kuzey enlemi civarlarında bulunduğumuzu, ancak St. Augustino Burnu’nun yirmi iki boylam derecesi batısında olduğumuzu tespit etti. Böylece Guiana sahilleri ya da Brezilya’nın kuzey kısmında, Amazon Nehri’nin ötesinde genellikle büyük nehir olarak adlandırılan Orinoco Nehri’nin doğusunda olduğumuzu anladı. Fırtına yüzünden gemimiz fazlasıyla hırpalanmış ve bazı kısımlarından su almaya başlamıştı, kaptan bu konuda ne yapması gerektiğini bana danışıyordu, onun fikrine göre doğrudan Brezilya kıyılarına geri dönmek en mantıklı yol olacaktı.
Bense buna tamamen karşıydım, birlikte Amerika kıyılarını inceleyerek Karayip Adaları’nın çemberine girene kadar sığınabileceğimiz herhangi bir yerleşim yerinin olmadığı sonucuna vardık, böylece sonunda konumumuzdan fazlasıyla uzaklaşarak Meksika Körfezi ya da koylarına doğru sürüklenmemek için Barbados’a doğru açılmaya karar verdik. Nasıl olsa hem kendi ihtiyaçlarımızı, hem de gemimizin bazı eksikliklerini tamamlayamadan Afrika kıyılarına doğru yolculuk yapmamız mümkün değildi ve yaklaşık on beş gün boyunca yelkenlerimiz sayesinde bu yolu kolayca aşabilirdik.
Böylece rotamızı değiştirdik ve batıdan yönümüzü rahatlayacağımızı umduğumuz bazı İngiliz adalarına ulaşmak için doğuya yönelttik. Ancak yolculuğumuz hiç de umduğumuz gibi devam etmedi; on iki derece on sekiz dakika enlemi üzerine geldiğimizde, bizi doğrudan batıya doğru sürükleyen ikinci bir fırtına patlak verdi ve bu fırtına bizi öylesine uzak toprakların bulunduğu kıyılara sürükledi ki denizden kendimizi kurtarabilsek bile vahşilere yem olma ve bir daha asla ülkemize geri dönememe tehlikesiyle karşı karşıya kaldık.
Bütün bu sıkıntılarla boğuştuğumuz sırada, rüzgâr sanki bize inat çok daha kuvvetli esmeye devam ediyordu, bir sabah erken saatlerde adamlarımızdan birinin “Kara!” diye bağırdığını duyduk ve daha dünyanın neresine sürüklenmiş olduğumuzu görebilmek üzere kamaradan dışarı çıkamadan, gemi bir kum tepesine çarparak aniden hareketsiz kaldı. Dalgalar öylesine şiddetli üzerimize boşalıyordu ki, kısa süre içerisinde hepimiz yok olacağımızı düşünmeye başlamıştık. Denizin köpüren ve kamçı gibi üzerimize çarpan sularından korunabilmek için hepimiz olduğumuz yerde bulabileceğimiz en korunaklı yerlere sığındık.
Bu gibi durumlarla hiç karşılaşmamış birisine, yaşanılan acımasızlığı tanımlamak ya da böyle bir felaketi anlatabilmek hiç de kolay değildir. Nerede olduğumuzu ya da hangi topraklara doğru sürüklendiğimizi ve sürüklendiğimiz kara parçasında insan ya da bir yerleşim yeri olup olmadığını hiç bilmiyorduk. Korkunç rüzgârın etkisi biraz olsun hafiflemiş olsa da sarsılmamıza neden oluyordu ve eğer hemen bir mucize gerçekleşerek rüzgârın yönü değişmediği müddetce, geminin parçalanmadan daha uzun süre bu fırtınaya dayanabileceğini düşünmüyorduk. Kısacası hepimiz birbirimize bakarak her an ölümü bekleyen insanlar gibi başka bir dünyaya geçmek için bekliyorduk. Çünkü kendimizi düşmüş olduğumuz bu durumdan kurtarabileceğimiz ya çok az şey kamıştı ya da hiçbir şey kalmamış gibi görünüyordu. Şimdi tek tesellimiz ve biraz olsun rahatlamamızı sağlayan tek şey geminin henüz parçalanmamış olması ve kaptanın rüzgârın hızının yavaş da olsa azalmaya başladığını söylemesiydi.
Rüzgâr biraz olsun dinmiş olmasına rağmen, geminin sertçe kuma çarparak zemine oturmuş olmasından dolayı onu kıpırdatmamız neredeyse imkânsızdı, gerçekten de korkunç bir durumdaydık ve şu an için canımızı kurtarmaktan başka yapabileceğimiz hiçbir şeyimiz yoktu. Fırtınadan önce, geminin arka tarafında asılı duran bir sandalımız vardı, ancak önce geminin dümenine çarparak sıkışmış ve sonrasında yerinden koparak ya paramparça olmuş ya da denizde sürüklenerek kaybolup gitmişti, bu yüzden bir sandala dair umutlarımız da tamamen sönmüştü. Gemide başka bir sandalımız daha vardı, ancak onu da denize nasıl indireceğimiz gayet şüpheliydi. Bununla birlikte, tartışacak zamanımız da yoktu, çünkü geminin her geçen dakika parçalanacağından korkuyorduk. Bazıları ise çoktan parçalanmaya başladığını haykırıyordu.
Bu sıkıntılı durumda, ikinci kaptan daha fazla sessiz kalmaya dayanamayarak sandalı ele geçirdi ve diğer denizcilerin yardımıyla sandalı geminin bordasından aşağıya attı. Hemen arkasından on bir kişilik ekip olarak hepimiz sandala doluştuk ve kendimizi önce Tanrı’nın merhametine sonrasında da azgın denizin kucağına bıraktık. Fırtına önemli ölçüde zayıflamıştı, ancak korkunç derecede yükselmiş olan denizin yüksek dalgaları karayı büyük bir şiddetle dövmeye devam ediyordu, Hollandalılar böylesi azgın denizi Den Wıld Zee (Vahşi Deniz) olarak adlandırıyordu.
Ve şimdi durumumuz gerçekten çok iç karartıcıydı, çünkü hepimiz içinde bulduğumuz sandalın bu yükselen dalgalara dayanamayacağını ve kaçınılmaz sonuç olarak boğulacağımızı açıkça görebiliyorduk. Yelken açmak için elimizde hiçbir şeyimiz yoktu, hem olsa bile ne işe yarardı ki? Bu yüzden hepimizi var gücümüzle küreklere sarılmıştık, ancak tıpkı idam mahkûmları gibi yüreklerimiz ölüm korkusuyla dolu, toprağa ulaşır ulaşmaz parçalanacağımızı kesin olarak bilmemize rağmen karaya doğru ilerlemeye çalışıyorduk. Bununla birlikte ruhlarımızı Tanrı’ya emanet ederek, bizi kıyıya doğru sürükleyen rüzgârı umursamadan, tüm gücümüzle kendi ellerimizle hazırladığımız sona doğru kürek çekmeye devam ediyorduk.
Kıyıda bizi ne bekliyordu, sahil şeridi kum muydu, yoksa sarp ve dik kayalardan mı oluşuyordu, sığ mıydı yoksa derin miydi bilmiyorduk. Mantıklı bir şekilde bize en azından beklentilerimiz için bir umut kaynağı olabilecek bir koy, bir körfez ya da bir nehir ağzına ulaşabilmeyi diliyorduk ve şansımız da yaver gidecek olursa belki de kendimizi durgun sulara bırakabilir ve bu sayede düzgün bir şekilde karaya çıkabilirdik. Fakat hiçbir şey umduğumuz gibi görünmüyordu; kıyıya yaklaştıkça karşımıza çıkan kara parçası denizden çok daha korkunç görünmeye başlamıştı.
Kürek çekmeye devam etmek için mücadele ediyorduk, ancak fırtına yüzünden yalnızca sürüklenebiliyorduk, bir buçuk mil kadar sürüklendikten sonra bir anda dağ gibi yüksek azgın bir dalga bize arkamızdan bindirdi ve ölümcül darbesini üzerimize indirdi. Öylesine korkunç bir şiddetle bize çarpmıştı ki tek seferde sandalı alabora etmişti. Hepimiz sandaldan dışarı fırlayarak bir yerlere dağılmıştık, “Yüce Tanrı’m!” bile demeye vakit kalmadan büyük bir dalga hepimizi bir anda yutmuştu.
Suya battığımda hissettiğim karmakarışık duyguları hiçbir şekilde tarif edebilmem mümkün değil; çok iyi yüzmeme rağmen, dalgalardan başımı çıkararak nefes almaya dahi olanak bulamıyordum, sonunda dalgaların beni sürüklemesine izin verdim ve bir süre sonra beni sürükleyen dalga kırılarak kıyıdan geri çekilmeye başladığında kendimi neredeyse yarı ölü hâlde bir kumsalda buldum. Suyun akımı oldukça güçlüydü ve yeni bir dalga gelip beni kara parçasından tekrar koparamasın diye kendimi biraz olsun toparlayarak ayağa kalktım ve mümkün olduğunca hızlı karaya doğru koşmaya başladım, nefes almakta bile zorlanıyordum. Ancak dalgalardan öyle kolay kurtulamayacağımı da hemen anlamıştım, arkamdan dağ gibi yükselen bir dalganın, büyük bir öfkeyle, kudurmuş bir düşman gibi üzerime geldiğini görebiliyordum. Ne nefes alabilmek, ne de kendimi suyun üzerinde tutabilmek için yeterli gücüm kalmamıştı, tek yapabileceğim şey mümkün olduğunca nefesimi tutarak, kendimi suyun üzerinde tutacak şekilde sakin bırakmak ve dalganın beni kıyıya fırlatmasına izin vermekti, tekrar nefes almayı başaracak ve ayaklarımın altında yeniden zemini hissedecek olursam bir şekilde hızlı davranarak kendimi karaya çekmek zorundaydım. Beni kıyıya doğru fırlatıp atan dalganın, geri çekilirken tekrar denize sürüklememesi için dua ediyordum.
Arkamdan gelen dalga, sonunda bana ulaşmış neredeyse yirmi otuz ayak derinliğe kadar beni sürükleyerek yutmuştu, büyük bir güç ve hızla karaya doğru taşındığımı hissedebiliyordum, hemen nefesimi tuttum ve bedenimde kalan tüm gücümle dalganın itme kuvvetinden destek alarak ileriye doğru yüzmeye çalıştım. Nefesimin neredeyse tükendiğini ve boğulmak üzere olduğumu anladığım anda, birden yeniden yükseldiğimi, başımın ve ellerimin suyun yüzeyine çıktığını hissettim, iki saniyeliğine de olsa nefes alabilecek olmam beni rahatlatmış ve kendimi toparlayabilmem için bana cesaret vermişti. Bir süre daha dalganın içine çekildim ancak bu seferki çok uzun sürmemiş ve kendimi yeniden suyun yüzeyinde bulmuştum. Dalganın tekrar kırılarak geri çekildiğini gördüğüm sırada, kendimi bir anda öne doğru attım ve ayaklarımın altındaki toprağı hissettim. Nefes alabilmek için olduğum yerde birkaç saniye öylece durdum ve sular üzerimden akıp gittikten sonra bütün gücümü toplayarak karaya doğru koşmaya başladım. Ancak bu çabam da peşime düşmüş olan denizin öfkesinden beni kurtarmaya yetmemişti, çok daha yüksek bir dalga beni yeniden ele geçirerek ayaklarımı yerden kesmiş, kıyı çok düz olduğu için beni iki kez yeniden ileriye doğru taşımıştı. Bu son iki dalganın etkisi benim açımdan neredeyse ölümcül olmuştu, çünkü deniz beni yine kendi bağrına çekip, sonrasında büyük itici gücüyle tekrar karaya doğru fırlattığında, bu sefer kumlu zemin yerine bir kaya parçasına öylesine hızla çarpmıştım ki, bu yüzden bayılarak gerçekten çaresizlik içerisinde kendimden geçmiştim. Çarpmanın etkisiyle göğsüme de şiddetli bir darbe almış olduğumdan nefesim de kesilmişti; şayet biraz daha suyun içerisinde kalacak olsaydım, kesinlikle boğulacağımdan emindim. Ancak dalgaların tekrar kıyıya geri dönmesinden önce kendimi toparlamayı başardım ve üzerime gelen dalgaları görünce, bulunduğum kayaya elimden geldiğince sıkı tutunmaya ve sular tekrar çekilene kadar nefesimi tutmaya karar verdim. Şimdi karaya çok yakın konumdayken yaklaşan dalgalar ilk başta olduğu kadar yüksek olmadığından, dalga üzerimi aşıp geri çekilene kadar nefesimi tuttum ve sonrasında yeniden hızla karaya doğru koştum, tam bu sırada ikinci bir dalga üzerimden geçmiş de olsa bu sefer beni yutarak geri çekmeyi başaramamıştı. Birkaç adım daha attıktan sonra, sonunda ana karaya ulaşmıştım, büyük bir rahatlamayla kıyıdaki kayalıklara tırmandım ve dalgaların artık hiçbir suretle ulaşamayacağı çimenlik alana doğru yürüdüm, tehlikeden uzaklaştığım anda derin bir nefes alarak kendimi çimlerin üzerine bıraktım.
Nihayet karaya çıkabilmiştim, artık güvendeydim, gözlerimi gökyüzüne çevirerek Tanrı’ya şükretmeye başladım, daha bir dakika öncesine kadar hiçbir umudum kalmamışken şimdi kurtulmuş hâlde karada uzanıyordum. Mezara girmenin eşiğinden dönen bir insanın yaşamış olduğu coşku ve sevinci anlatması sanırım pek mümkün değildir, son anda bağışlanarak boynundan ilmeği çıkarılmış olan bir idam mahkûmu için, olası heyecandan dolayı yaşayacağı kalp krizini önlemek adına ondan kan alacak bir cerrahın yanında hazır bulundurulması yasasına artık hiç şaşırmıyordum.
“Keder gibi ani sevinçler de ilk anda insanın aklını karıştırır.” Kıyıya doğru yürüdüm, ellerimi kaldırdım ve bütün varlığımı Tanrı’ya adayarak kurtuluşumun tefekkürüne sarıldım, tarif bile edemeyeceğim binlerce hareketle işaretler yaparak boğulan arkadaşlarımı ve kendi kurtarılmış ruhumu düşünüyordum. Onların boğulduğunu düşünüyordum, çünkü üç şapka, bir kasket, birer eşi olmayan iki ayakkabı haricinde onlardan hiçbir iz ya da işaret göremedim.
Gözlerimi batık hâldeki gemiye çevirdim, dalgalardan dolayı köpüren deniz yüzünden onu güçlükle görebiliyordum ve ne kadar uzakta olduğunu görünce bir anda aklımdan sadece “Tanrı’m!” Kıyıya nasıl çıkabildim?” düşüncesi geçti.
En azından hayatta olduğumu düşünerek kendimi teselli ettim ve ne tür bir yerdeyim, buralarda neler yapabilirim diye etrafıma bakmaya başladım. Ve kurtulmuş olmama dair sevincim gördüklerim karşında yerle bir oldu, çünkü çok geçmeden burasının benim için korkunç bir kurtuluş olduğunu fark ettim. Islaktım ve ne üzerimi değiştirebileceğim tek bir kıyafetim ne de biraz olsun kendimi toparlayabileceğim yiyeceğim vardı. Görünüşe göre burada ya açlıktan ya da vahşi hayvanlara yem olarak ölüp gidecektim ve beni en çok endişelendiren şey, karnımı doyurabilmek ya da bana saldıracak olurlarsa vahşi hayvanlara karşı kendimi savunabileceğim bir silahımın olmamasıydı. Tek kelimeyle çaresiz durumdaydım, üzerimde sadece küçük bir çakı, bir pipo, küçük bir kutuda bulunan azıcık tütünden başka hiçbir şeyim yoktu. Bütün bunları düşündükçe aklım başımdan gidecek gibi hissediyordum ve bir süre delirmiş gibi etrafta bir o tarafa, bir diğer tarafa koşup durarak karmakarışık olmuş zihnimi toparlamaya çalıştım. Gece çökmek üzereydi, şayet bulunduğum topraklarda geceleri avlanmaya çıkan öfkeli canavarlar varsa ne yapacaktım hiçbir fikrim yoktu, içim daralıyordu, nasıl işler açmıştım böyle başıma!
Aklıma ilk gelen fikir, hemen yakınımda bulunan köknar gibi kalın gövdeli, gür dalları olan ağaca çıkmak oldu ancak ağaç çok dikenliydi, bütün gece orada oturmaya karar verdim, böylece hangi ölümle öleceğimi ertesi gün düşünürüm diyordum kendi kendime, çünkü artık yaşama dair hiçbir umudum kalmamıştı. Kıyı boyunca bir süre yürüyerek içebileceğim tatlı su bulabilir miyim diye etrafı inceledim. Suyu bulunca neşem biraz olsun yerine geldi, açlığımı bir nebze olsun bastırsın diye ağzıma biraz tütün atarak çiğnedim, tekrar ağaca geri döndüm ve yukarı tırmanarak gece uykumda düşmeyeyim diye gövdemi güzelce dalların arasına yerleştirdim. Olası bir tehlikeye karşı kendimi koruyabilmek adına bir sopa kestim ve yanıma koydum; o kadar yorulmuştum ki hemen uykuya daldım ve rahatça uyudum. Sanırım böyle bir durum karşısında bu kadar rahat uyuyabilecek tek kişi benim diyebilirim, sabah uyandığımda kendimi gayet zinde ve yenilenmiş hissediyordum.
IV. BÖLÜM
ADADA İLK HAFTA
Uyandığımda gün nerdeyse öğleye dönmüştü, hava açıktı ve fırtına dinmişti, denizin öfkeli dalgaları yerini sakin salınımlara bırakmıştı. Ama beni en çok şaşırtan şey, gemimin bir gecede gelgit yüzünden batmış olduğu kum tepesinden kendini kurtararak, neredeyse daha önce bahsettiğim, bayılmama neden olan kayalıklara kadar sürüklenmiş olmasıydı. Gemi bulunduğum kıyıdan nerdeyse bir mil kadar uzağımda ve görünüşe göre gayet sağlam durumda görünüyordu, içinden en azından işime yarayabilecek bazı şeyleri kurtarabilirim diye düşünüyordum.
Ağaçtaki küçük evimden aşağıya inerek tekrar etrafı inceledim ve yaklaşık olarak iki mil sağımda karşıma ilk çıkan şey, rüzgâr ve fırtınanın etkisiyle karaya vurmuş olan küçük sandal oldu. Kıyı boyunca ilerleyebildiğim kadar yürüdüm, ancak karşıma sandala ulaşmamı engelleyecek yarım mil genişliğinde bir körfez çıktı; bu mesafeyi aşmayı göze alamadığımdan şimdilik sandalı bulunduğu yerde bırakarak işime daha çok yarayacak eşyalar bulmayı umut ettiğim gemi enkazına girmek için geri döndüm.
Öğleden sonra deniz çok daha sakinleşmiş ve gelgit nedeniyle sular gemiye daha rahat binmeme olanak verecek şekilde neredeyse çeyrek mil kadar geri çekilmişti. Ve gemiye doğru yaklaştığımda bir kez daha büyük bir acıyla sarsıldım, geminin gayet sağlam durumda olduğu açıkça görülüyordu, şayet o fırtına esnasında gemide kalmış olsaydık hem hepimiz kurtulacak, hem de ben böylesine bir başıma çaresiz kalmayacaktım. Bu düşüncelerle gözlerim doldu; ancak artık yapacak hiçbir şey yoktu, mümkün olduğunca çabuk gemiye çıkmaya karar verdim, hava aşırı derecede sıcaktı ve bu yüzden kıyafetlerimi çıkararak, doğrudan suya daldım. Gemiye vardığım zaman başka bir engelle karşılaştım, nasıl bineceğimi kestiremiyordum; gemi suyun sığ tarafında karaya oturmuştu ve küpeşteleri ulaşamayacağım kadar yüksekte kalmıştı, etrafında tutunarak yukarı çıkmamı sağlayacak bir şey de yoktu. Geminin çevresini iki kez dolaştım, ikinci kez dolaştığım sırada zincirlerden sarkan, ilk geçtiğimde görmediğim küçük bir halat olduğunu fark ettim; her ne kadar aşağıya kadar inmiş olsa da onu yine de güçlükle yakalayabildim ve sonunda güç bela gemiye tırmanabildim. Nihayet yukarı çıktığımda geminin ön tarafının parçalanmış olduğunu ve ambarın da oldukça fazla su almış olduğunu gördüm; ancak sert kum zemine oturmuş olduğundan burun kısmı neredeyse denize gömülmüş olsa da arka kısmı sudan gayet yukarı yükselmiş durumdaydı. Bu sayede geminin arka kısmında kalan bütün malzemeler sağlam ve kupkuru kalmıştı; çünkü tahmin edeceğiniz üzere ilk işim nelerin bozulmuş ve nelerin sağlam olduğunu incelemek oldu. İlk olarak yiyecek malzemelerin tamamen kuru kaldığını tespit ettim, yiyeceklerin bulunduğu kısma girerek ceplerimi ekmek ve bisküvi ile doldurdum, bir taraftan karnımı doyurmaya çalışıyor, bir taraftan da alabileceğim kadar yiyeceği yanıma alıyordum, çünkü kaybedecek hiç vaktim yoktu. Ayrıca büyük kamaraya da girdim, içerde biraz rom buldum, kendimi cesaretlendirmek ve halletmem gereken işler için güç toplamak adına birkaç yudum içtim. Tam bu sırada, aslında tek ihtiyacım olan şey, toplayabildiğim bütün eşyaları karaya taşımamı sağlayacak bir sandaldı.
Şimdi hareketsiz oturup sahip olmadıklarımı dilemek boşunaydı; yapılması gereken çok iş vardı ve hepsini tek başıma halletmek zorundaydım. Gemide birkaç yedek gemi direği, iki ya da üç büyük direk ve bolca tahta vardı; direkleri ve tahtalardan taşıyabileceğim ağırlıkta olanları dağılmasın diye bir halatla bağlayarak, gemiden aşağıya atmaya karar verdim. Bu işi hallettikten sonra geminin yan tarafından aşağı inerek, önce direkleri kendime doğru çekip, bir sal biçimini alacak şekilde yan getirip sıkıca bağladım ve üzerine çapraz şekilde üç dört tahta parçasını güzelce yerleştirdim, böylece üzerinde kolayca yürüyebileceğimi fark ettim, ancak parçalar çok hafif olduğundan ağır bir yükü taşıyabilecek durumda değildi. Tekrar çalışmaya devam ederek, bu sefer direklerden birini testereyle üç parçaya ayırdım, büyük çaba sarf ederek sonunda onları da salıma yüklemeyi başardım. Ancak içimden sürekli olarak kabaran ihtiyacım olabilecek bütün eşyaları yanıma alma dürtüsü beni rahat bırakmıyor, her zamankinden daha çok iş yapmaya itiyordu.
Salım artık belli ölçüde ağırlığa dayanabilecek kadar güçlü duruma gelmişti. Artık düşünmem gereken başka bir durum vardı, ona neler yükleyecektim ve üzerine yüklediğim şeyleri ve salımı kıyıya varana kadar dalgalardan ve denizden nasıl koruyacaktım ancak bu konuyu düşünmek için de çok uzun zaman harcamadım. İlk olarak alabileceğim tüm tahtaları ve keresteleri salıma yerleştirdim ve etrafı gözden geçirip en çok işime yarayacak ne var diye kontrol ettikten sonra, denizcilerin sandıklarından üçünü açarak içlerini boşalttım ve onları da sala indirdim. Bu sandıklardan birinin içine ekmek, pirinç, üç Hollanda peyniri, gemide çok fazla tükettiğimiz beş parça kurutulmuş keçi eti ve denize açılırken yanımızda getirdiğimiz, sonradan kesilen tavukları ve kalan bazı Avrupa buğday ve mısırını doldurdum. Yola çıkarken yanımıza biraz arpa ve buğday da almıştık ancak onların fareler tarafından yenmiş ve bozulmuş olduklarını görünce büyük hayal kırıklığı yaşadım. İçkilere gelince, içeride kaptanımıza ait birkaç şişe kasası buldum, bu kasaların bazılarında rom vardı, toplamda beş altı galon içki kamarasında depolanmıştı. Bunları kasalara koyarak doldurmak istemediğim ve fazla da yerim olmadığı için, ilk etapta onları yanıma almaya gerek görmedim. Ben bütün bu işlerle uğraştığım sırada, deniz hâlâ sakinliğini korumasına rağmen, gelgit yüzünden sular yine yükselmeye başlamıştı; kıyıda bıraktığım ceketim, gömleğim ve pantolonumun suyun üzerinde yüzdüğünü görünce büyük bir üzüntüye kapıldım. Üzerimde sadece dizden sıkmalı keten pantolonum ve çoraplarım vardı, bunun dışında kuru başka bir kıyafetim de yoktu. Böylece, tekrar gemiden içeri girerek bulabildiğim kadar kıyafeti bir araya getirdim, ancak gözüm hâlâ işime yarayacak alet ve edevatı arayarak bulup bir araya getirmekteydi. Uzunca bir süre bu aletleri blmak için zaman harcamak zorunda kaldım; ancak nihayetinde düşmüş olduğum durum açısından benim için büyük nimet olarak görebileceğim ve şu anda bu gemiden bile çok değerli olan alet sandığını bulabildim. Genel olarak ne içerdiğini tam olarak bilmiyordum, çünkü içine bakmak için kaybedecek zamanım yoktu, bu yüzden sandığı kaptığım gibi hızlıca sala indirdim.
İkinci olarak en çok işime yarayacak olan şey, silah ve mühimmattı. Büyük kamarada çok iyi konumda iki av tüfeği ve iki tabanca olduğunu biliyordum. İlk olarak o silahları, küçük bir barut torbasını, mermi çantasını, iki eski ve paslı kılıcı güvenli bir yere bıraktım. Gemide üç varil dolusu barut olduğunu biliyordum, ancak topçularımız onları nereye depolamıştı bundan bihaberdim; bir süre onları aradıktan sonra, sonunda iki fıçıyı gayet kuru, birini ise su almış hâlde buldum. Silahlarla birlikte topladığım diğer eşyaları ve bu iki barut fıçısını da salıma yükledim. Artık gayet iyi yük almış durumda olduğuma kanaat getirdikten sonra, şimdi bu salı yelken, kürek ve dümen olmadan nasıl yüzdürebileceğimi düşünmeye başladım; en ufak bir rüzgâr esintisi bile salımı altüst etmeye yetebilirdi.
Bulunduğum durumda bana teselli veren üç şey vardı: birincisi deniz fazlasıyla sakin ve pürüzsüzdü; ikincisi gelgit yükseliyordu ve akıntı karaya doğru vuruyordu; üçüncüsü ise çok hafiften esen rüzgârın beni karaya kadar götürebilecek olmasıydı. Böylece, gemideki sandala ait iki üç kırık kürek parçasını da bulduktan sonra, alet sandığının haricinde içeride keşfettiğim iki testere, bir balta ve bir çekici de yanıma alarak kıyıya doğru yola koyuldum. Bir mil, belki biraz daha fazla mesafeyi sorunsuz aşabildim, ancak akıntının beni varmak istediğim noktadan biraz daha ileriye doğru sürüklediğini fark ettim. Önümde karaya doğru giden bir miktar su birikintisi olduğunu görebiliyordum, orasının bir dere ya da ırmak ağzı olduğu sonucuna vararak bu noktayı karaya inmem, yükümü rahatça taşıyabilmem ve salımı emniyete alabilmem için sığınabileceğim bir liman olarak kullanabileceğime karar verdim.
Yer tahmin ettiğim gibi de çıkmıştı. Hemen önümde bir su birikintisi vardı ve gelgit sayesinde deniz o tarafa doğru hızlı bir akıntı yapıyordu; bu yüzden salımı mümkün olduğunca akıntının ortasında dengede tutmaya çalışarak ilerledim. Ancak tam bu sırada, ikinci bir kazaya kurban gitmeme ramak kalmıştı, eğer böyle bir şey gerçekten olsaydı yaşayacağım hayal kırıklığı ve üzüntü de çok büyük olacaktı. Bulunduğum toprakların kıyılarını henüz tanımadığım için, salımın bir ucu karaya oturmuş ve diğer tarafı havaya doğru kalkmıştı; neredeyse bütün yükler havaya kalkan tarafta olduğundan hepsi kayarak denize düşmek üzereydi. Elimden geldiğince sabit durmaya çalışarak, sırtımı sandıklara dayadım ve onları yerlerinde tutabilmek için var gücümle itmeye çalıştım; ancak bu durumdayken ne sanlımı ilerletebiliyordum ne de sırtımı sandıklardan çekebiliyordum. Bu şekilde oturarak yarım saat bekledim; bu sırada suyun daha da yükselmesiyle sal biraz daha yerinden kalktı ve kısa süre sonra sular biraz daha yükselince salım yeniden yüzmeye başladı. Elimdeki kürekle itip kakarak salı su girintisine girmesi için yönlendirdim ve sonunda daha da yükselerek kendimi küçük nehrin ağzında buldum, iki yanımda kara parçası uzanıyor ve gelgit yüzünden kabaran sular karaya doğru kuvvetli bir akıntı olmasını sağlıyordu. Kıyıya çıkabileceğim en uygun yeri bulabilmek için her iki tarafıma baktım, çünkü belki denizden geçen bir gemi görebilirim umuduyla, nehrin yukarılarına doğru sürüklenip bulunduğum kıyıdan uzaklaşmak istemiyordum, bu yüzden de elimden geldiğince kıyıya yakın konumda kalmaya karar verdim.
Nihayetinde, uzunca nehrin sağ tarafında küçük bir koy olduğunu fark ettim, büyük acılar ve güçlüklerle salımı o yöne doğru çevirdim ve en sonunda kıyıya o kadar yaklaşmıştım ki, küreğimle yere vurarak onu doğrudan karaya çıkarabilecek konuma gelmiştim. Ama bu noktada yine tüm yükümü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kaldım; kıyı oldukça dik ve eğimliydi, bu yüzden salımın yeniden dibe oturma tehlikesi vardı, biraz fazla ilerleyecek olsam bu sefer de kayalar yüzünden bir ucu yukarı kalkacak, öteki uç alçalacak ve bütün yükün kaymasına engel olamayacaktım. Yapabileceğim tek şey gelgit en yüksek seviyeye gelene kadar beklemekti, küreğimi tıpkı bir demir gibi kullanarak salımı yükselen suların üzerini kaplayacağını düşündüğüm düz bir kayanın kenarına saplayarak, beklemeye başladım ve bir süre sonra tıpkı beklediğim gibi de oldu. Sular yeterince yükseldiğinde, salım neredeyse bir ayak boyu yükselmiş, böylece onu düz bir zemine doğru itebilmiştim ve tam bu noktada kırık iki küreğimin birini salın bir tarafına, diğerini diğer tarafına kuma saplayarak, suların çekilmesini beklemeye başladım; sonunda sular çekildiğinde hem salım hem de tüm yüküm güvenli bir şekilde karaya çıkmıştı.
Bir sonraki işim, bulunduğum toprakları dolaşarak kendime yerleşebileceğim ve tüm eşyalarımı güvenli bir şekilde saklayabileceğim bir yer aramak oldu. Nerede olduğumu bilmiyordum; bir adada mıydım yoksa bir ana karada mı kestiremiyordum; benden başka yaşayan birileri var mıydı, vahşi hayvan tehlikesi var mıydı, yok muydu? Bir mil kadar uzağımda çok dik ve yüksek bir tepe olduğunu gördüm, kuzeye doğru sıralanan dağların içindeki birkaç tepenin en yükseği gibiydi. Yüklerimin arasından bir av tüfeği, bir tabanca ve küçük barut torbasını yanıma aldım; böylece silahlanmış olarak etrafı keşfetmek için rahatça dolaşmaya çıkabilirdim. Uzun bir yürüyüşün ve büyük çabaların neticesinde tırmanmış olduğum tepeden etrafıma bakındığımda, alnıma yazılmış kaderimin karanlığıyla sarsıldım; her tarafım denizlerle çevriliydi, bir adadaydım ve etrafta gördüğüm birkaç kayalık haricinde başka kara parçası yoktu, sadece gözlerimi kısarak üç mil kadar uzağa, batıya doğru baktığımda burası haricinde iki küçük ada daha olduğunu fark ettim.
Ayrıca üzerinde bulunduğum ada gayet çoraktı, tahmin ettiğim gibi benden başka tek bir insan dahi yoktu, ancak buna karşılık vahşi hayvanlarla dolu olduğunu anlayabilmiştim. Ayrıca burada birçok kuş türü olduğunu da fark etmiştim, ancak onların da ne tür kuşlar olduklarını, hangilerini avlayıp yiyebileceğimi, hangilerinden korunmam gerektiğini bilmiyordum. Geriye dönerken kıyısından geçtiğim ormanın kenarında bulunan büyük bir ağacın dalına tünemiş, oldukça iri bir kuşa ateş ettim. Sanırım dünyanın yaratılmasından bu yana, burada atılan ilk silah benimkiydi. Daha silahımı ateşler ateşlemez, ormanın her tarafından sayısız türde kuş havalanarak şaşkınlık ve korku içerisinde öterek büyük bir gürültü koparmışlardı, ancak onları incelemeye çalıştığımda bir tanesinin bile ne türde bir kuş olduğunu bilmediğimi anladım. Öldürdüğüm yaratığa gelince, rengine ve gagasının şekline dayanarak onun bir tür şahin, tırnak ve pençelerine bakacak olursam da sıradan bir kuş olduğunu söyleyebilirim. Ancak eti leş gibi kokan bir hayvan olduğu için, hiçbir şekilde yemek için uygun bir tür değildi.
Yapmış olduğum bu keşiften kısmen memnun olmuş hâlde, salımın bulunduğu noktaya geri döndüm ve kıyıya getirmeyi başarmış olduğum yükümü boşaltmak için çalışmaya başladım, bütün bu işleri halletmem günün geri kalanı boyunca sürdü. Gece çöktüğünde ne yapmam ve nerede yatmam gerektiğini bilemez durumdaydım, vahşi hayvanların gelip saldırmasından dolayı geceleri yerde uyumaktan korkuyordum fakat bu korkularımın da tamamen yersiz olduklarını daha sonradan anlamıştım. Gemiden yüklemiş olduğum tahta ve kereste parçalarını elimden geldiğince kıyıya doğru taşıdım ve o geceki konaklama yeri olarak kendime küçük bir tür kulübe yaptım. Yemeğe gelince, vurmuş olduğum kuşun bulunduğu ormanın kenarında tavşana benzeyen bir iki hayvan olduğunu görmüştüm.
Şimdi de gemiden benim için faydalı olabileceğini düşündüğüm pek çok şeyi, özellikle de ip, yelken ve karaya taşınabilecek diğer tüm eşyaları getirmeyi düşünmeye başlamıştım. Mümkün olursa, gemiye başka bir sefer daha yapmaya karar verdim. Ve patlayacak bir sonraki fırtınanın gemiyi tamamen parçalara ayıracağını bildiğim için, alabileceğim her şeyi gemiden çıkartana kadar başka hiçbir işle uğraşmama kararı aldım. Sonrasında yeniden salımı kullanabilir miyim diye kontrol ettim, ancak bu pek mümkün gibi görünmüyordu; bu yüzden de geçen sefer yaptığım gibi gelgitin çekilmesini bekleyerek yola çıkmaya karar verdim. Öyle de yaptım zaten, sadece bu sefer denize girmeden önce kıyafetlerimi kulübemde çıkararak üzerimde sadece keten şortum ve çoraplarım kalana kadar soyundum.
Yine bir önceki seferde yaptığım gibi gemiye gittim ve ikinci bir sal hazırladım; ilkinden fazlasıyla deneyim kazanmış olduğumdan, bu sefer salımı ne batacak kadar ağır ne de devrilecek kadar hafif yüklememeye dikkat ettim; dönüşümde yine işime çok yaracak birçok faydalı eşyayı karaya çıkarmayı başardım. İlk olarak geminin marangozunun eşyaları arasında bulunan iki çuval dolusu çivi ve mıhı sala yükledim, büyük bir tornavida, bir iki düzine kadar balta takımı ve hepsinden öte benim açımdan gerçekten çok yararlı olacak bileyi taşı denen eşyayı yanıma aldım. Bütün bunları, topçuya ait birkaç eşyayı ve özellikle de iki ya da üç demir kargaburnu ve iki küçük tüfek mermisi, yedi misket, başka küçük miktarda barut, büyük bir top yaprak kurşunu ve iki fıçı saçmayı bir kenara ayırdım. Ancak son aldığım fıçı o kadar ağırdı ki, onu ne kadar uğraşırsam uğraşayım geminin güvertesine çıkarmayı başaramadım. Bunların yanı sıra, bulabildiğim bütün kıyafetleri, yedek bir üst yelkeni, bir hamağı ve yatak takımını aldım; bütün bunları ikinci salıma yükledim ve bu sefer bütün eşyaları güvenli bir şekilde rahatça kıyıya çıkardım.
Karadan uzak olduğum süre boyunca aklım sürekli olarak adadaki eşyalarımdaydı, biri gelebilir yiyeceklerimi yiyebilir diye korkuyordum ama geri döndüğümde bütün eşyalarımı bıraktığım hâliyle yerlerinde buldum; sadece sandıklardan birinin üzerinde yabani kedi gibi bir yaratığın oturduğunu gördüm, ona doğru yaklaştığımda biraz gerileyerek kaçtı, ancak sonrasında olduğu yerde durdu. Oturdu ve tamamen kaygısız bir ifadeyle yüzüme bakmaya başladı, sanki benimle tanışmak istiyormuş gibi görünüyordu. Silahımı ona doğrulttum, ancak ne olduğunu anlamadığından ne herhangi bir tepki gösterdi, ne de kaçmaya yeltendi; bunun üzerine her ne kadar yiyecek konusunda dikkatli davranmam gerekse de ekmeğimden kopararak bir parçasını ona attım; önce usulca yaklaştı, ekmeği kokladı ve hemen yemeye başladı, sonra başını kaldırıp sanki daha yok mu der gibi bana bakmaya başladı, belli ki yediği şeyi beğenmişti. Bu duruma gerçekten memnun olmuştum ama daha fazlasını verme olanağım yoktu, böylece yaratık bir süre bekleyip, sonrasında çekip gitti.
Kıymetli eşyalarımı ikinci salımla birlikte karaya çıkardıktan sonra, çok ağır olmalarından dolayı önce barut fıçılarını açtım ve onları parça parça güvenli bir konuma taşıdım, özel olarak kesmiş olduğum direkleri toprağa sabitleyip, yelken bezini kullanarak kendime küçük bir çadır kurdum ve sonrasında da yağmur ya da güneşten bozulabileceğini düşündüğüm bütün eşyaları bu çadıra yerleştirdim. Bütün bu işlemlerden sonra, boşalan tüm sandıkları ve fıçıları etrafta dolaşabilecek insanlara ya da hayvanların ani girişimlerine karşı korumak için çadırın etrafına daire şeklinde yığdım.
Bunu yaptıktan sonra, çadırın giriş kısmını içerden bazı tahtalarla kapattım ve dışına da sıkıca kapalı durması için boş bir sandığı dayadım. Yataklardan birini yere yayarak iki tabancamı başucuma ve tüfeklerimden birini de hemen yanıma koydum, bir gün öncesinde gemiden eşyaları getirmek için büyük çaba sarf ettiğim ve gece de çok az uyuduğum için o kadar yorgundum ki ilk iş olarak doğrudan yatağa girdim ve bütün gece boyunca deliksiz bir uyku çektim.
Tek başına ıssız bir adaya düşmüş bir adam için, gerçekten her türlü eşyayla dolu büyük bir ambarım vardı şimdi ama durumumdan yine de memnun değildim, gemi hâlâ bulunduğu konumda ayakta durduğu sürece, kendimi içinde ne var ne yoksa karaya çıkarmak zorundaymışım gibi hissediyordum. Bu yüzden de her gün suların çekilmesini bekleyerek, düzenli olarak gemiden başka eşyaları kıyıya taşıyordum; özellikle üçüncü sefer gidişimde, yelkenleri tamir edebilmek için bulabildiğim bütün küçük halatları, ipleri, sicimleri, ıslak barut fıçısını toplayarak, gemiden bulabildiğim bütün yelken bezlerini de alarak kıyıya çıkardım. Kısacası bulabildiğim bütün kumaşları topladım; sadece onların hepsini parça parça keserek taşımak zorunda kaldım, çünkü hiçbirini yelken yapımında kullanmayacaktım.
Ama beni en çok sevindiren şey, her şeyden önce bunun gibi beş altı sefer daha yaparak gemide artık hiçbir eşyanın kalmadığını düşündüğüm sırada bulmuş olduğum büyük ganimet oldu; artık gemide işe yarar hiçbir şey kalmadığını düşündüğüm sırada geminin bölmelerinden birinde büyük bir ekmek fıçısı, üç küçük fıçı rom ya da başka içkilerden, bir sandık şeker ve bir fıçı da gayet kaliteli un buldum; bu benim için gerçekten çok şaşırtıcıydı, çünkü gemide sudan dolayı ıslanarak bozulan malzemelerin dışında başka bir şey kalmadığını düşünüyordum. Ekmekleri bulundukları kaptan hemen boşaltarak onları daha önce kesmiş olduğum yelken bezlerine ayrı ayrı güzelce sardım ve onların hepsini de düzgün şekilde karaya çıkardım.
Ertesi gün gemiye bir yolculuk daha yaptım, kullanabileceğim ne var ne yoksa her şeyi karaya taşımış olduğumdan, şimdi sırada gemideki halatlar kalmıştı. Büyük halatı, taşıyabileceğim ağırlıklarda parçalar hâlinde kestikten sonra, iki halat palamarlarını alarak etraftaki bütün demirleri bir araya topladım; mizanayla küçük sereni ve işime yarayacak her şeyi kesip büyük bir sal yaptım ve tüm ağır eşyaları bu sala yükleyerek gemiden ayrıldım. Yaver giden şansım yeniden dönmeye başlamıştı; çok hantal ve üzeri aşırı yüklü olan sal, diğer malzemeleri taşıdığım küçük salla girdiğim koya doğru ilerlerken öyle kolay yönetilecek gibi değildi ve sonunda yan devrilerek hem üzerindeki yükün tamamını hem de beni denize fırlattı. Kıyıya çok yakın konumda olduğumdan, bana çok bir şey olmamıştı; ancak eşyaların çok büyük kısmını kaybetmiştim, özellikle de işime gerçekten çok yaracağını düşündüğüm demirlerin hepsi sulara gömülmüştü; bununla birlikte gelgit çekilmeye başladığında geride kalan halat parçalarını ve bazı bulabildiğim demir parçalarını toplama olanağı bulabilmiştim, bu işi yaparken sürekli olarak suya dalıp çıkmak zorunda kaldığımdan dolayı da çok fazla yorulmuştum. Bundan sonrasında da her gün gemiye giderek alabileceğim her şeyi karaya çıkardım.
Bu adaya düşeli on üç gün olmuştu, bu süre zarfında on bir kez gemiye gidip gelmiş, tek başıma getirebileceğim ne var ne yoksa hepsini kıyıya taşımıştım; hava aynı şekilde iyi gitseydi muhtemelen bütün gemiyi sonunda kıyıya taşımış olacaktım. Ancak on ikinci gün gemiye çıkmak için hazırlandığım sırada, şiddetli bir rüzgâr esmeye başlamıştı. Buna rağmen gelgit sayesinde sular çekildiğinde yine gemiye çıktım, kamaranın her tarafını iyice araştırıp, içeride alınacak hiçbir şey kalmadığını düşündüğüm esnada, bir anda gözüm çekmeceli bir dolaba takıldı. Çekmeceleri kontrol ettiğim sırada birinin içinden iki üç ustura, bir düzine kaliteli bıçak, çatal ve kaşık takımı ve aynı zamanda bir makas buldum. Diğer çekmeceyi açtığımda, burada otuz altı pound ve bunun dışında biraz Avrupa ve Brezilya parası, birkaç altın ve biraz da gümüş olduğunu gördüm.
Parayı görünce istemsizce gülümsedim: “Ah, kahrolası para!” diye hayıflandım yüksek sesle. “Şimdi elimde olsan neye yarar ki? Hiçbir işime yaramazsın; hayır eğilip seni almama bile değmez; bu bıçaklardan biri bile senin tümünden daha değerli. Burada hiçbir işimize yaramazsın, olduğun yerde kal ve değersiz bir yaratık gibi denizin dibini boyla.” Kendi kendime bütün bunları söylemiş olmama rağmen, yine de olası ihtimallere karşı paraları da bir beze sararak yanıma aldım ve yeniden başka bir sal yapmak için düşünmeye başladım. Ancak tam salı yapmak için işe giriştiğim sırada gökyüzündeki kara bulutları ve şiddetli rüzgârı fark ettim ve on beş dakika sonrasında kıyıdan patlak veren ilk fırtınanın emarelerini gördüm. Rüzgâr kıyıdan estiği için, bir sal yapmanın şu an için anlamsız olduğunu düşündüm ve gelgit yeniden başlamadan önce karaya çıkmak zorundaydım, çünkü fırtına başladığı anda kıyaya ulaşma olanağım olmayacaktı. Bu yüzden hemen denize atladım, kısmen yanıma almış olduğum eşyalardan kısmen de dalgaların şiddetinden dolayı büyük güçlükle ilerlemeye çalıştım ve gemiyle kumsal arasında kalan açıklığı yüzerek geçtim. Gelgit henüz başlamamış olmasına rağmen, şiddetli esen rüzgârın da etkisiyle korkunç bir fırtına patlak verdi.
Neyse ki fırtına patlak verdikten çok kısa süre sonra ben, bütün eşyalarımın bulunduğu küçük çadırımın içine girerek kendimi emniyete almıştım. Fırtına bütün gece şiddetli bir şekilde devam etti ve sabah dışarı çıktığımda artık geminin ortalarda olmadığını gördüm! Bu beni biraz üzmüştü, ancak faydalı olabilecek bütün eşyaları ve malzemeleri hiç üşenmeden ve tembellik etmeden özenle kıyıya taşımış olmaktan dolayı mutluydum, geride getirmek istediğim çok az şey kalmıştı.
Artık gemiyi ve içinde geri kalanları daha fazla düşünmenin bir anlamı yoktu, sadece belki dalgalar geminin kalıntılarından birtakım malzemeyi kıyıya sürükler diye denizi gözlemlemeye devam ediyordum, öyle de oldu zaten ancak çıkan malzemeler çok da işe yarar değildi.
Artık aklım fikrim sadece adada olası vahşilerin ve yabani hayvanların saldırısına uğrayacak olursam, kendimi korumak için bir şeyler yapmaktaydı; korunaklı olarak kalabileceğim bir barınak yapmam gerekiyordu, kendime özel bir mağara mı kazmalıydım, yoksa yine başka bir çadır mı kurmalıydım? Kısacası uzun bir düşünme sürecinden sonra, her ikisini de yapmaya karar verdim; bunları nasıl yaptığımı burada açıklamam da yersiz olmayacaktır.
Bulunmuş olduğum yer kıyıya fazla yakın ve zemini de fazlasıyla yumuşak ve nemli olduğundan dolayı, sağlığım açısından uzun süre burada kalmamın uygun olmayacağına inanıyordum, bu yüzden de daha sağlıklı ve daha uygun bir yer bulmaya karar verdim.
Durumuma en uygun yeri bulabilmem için sağlamam gereken belli koşullar vardı: Birincisi; az önce bahsettiğim gibi sağlıklı olması gerekiyordu ve tatlı su alabileceğim bir konuma yakın olmalıydı, ikincisi; güneşin sıcağından beni koruması gerekiyordu, üçüncüsü; gerek insan olsun gerekse hayvan olsun her türlü vahşi yaratığa karşı emniyetli olmalıydı, dördüncü olarak da; Tanrı şayet bir gün buralara bir gemi gönderecek olursa çünkü hâlâ umudumu kesmeyi düşünmüyordum, denizi gözlemleyebileceğim bir yerde olması gerekiyordu.
İşte bütün bu nitelikleri taşıyabilecek en uygun yeri arıyordum, yüksek bir tepenin yamacını gözüme kestirdim, bu tepenin bir tarafı düz bir duvar niteliği taşıyordu ve tepeden aşağıya inmek için herhangi bir olanak da olmadığından burası gayet uygun görünüyordu. Kayalığın bir tarafında, mağara girişini andıran bir oyuntu vardı ancak boşluk kısmına girildiğinde derinlere doğru ilerleyen herhangi bir mağara ya da yol yoktu.
Oyuğun hemen önünde geniş bir çimenlik alan vardı, çadırımı buraya kurmaya karar verdim. Bu çimenlik alan yaklaşık yüz metre genişliğinde ve yine yaklaşık olarak iki katı uzunlukta geniş bir arazi olarak tepenin yamacında dümdüz uzanıyordu, bu alanın bittiği yerde ise her taraftan denize doğru dimdik inen uçurumlar bulunuyordu. Seçmiş olduğum konum tepenin kuzeybatısına düşüyordu; böylece aşırı sıcak havalarda güneş güneybatı yönüne dönene kadar kızgın sıcaktan korunmuş olacaktım, zaten bu bölgede güneş güneybatı yönüne döndüğü zaman, kısa süre sonra da batıyordu.
Çadırımı kurmadan önce, oyuk kısmın önüne yarıçapı yaklaşık olarak kayadan on metre ileriye giden ve başlangıç noktası ile bitişi arasında uzaklığı da yirmi metre olan yarım bir daire çizdim.
Bu yarım dairenin çevresine iki sıra oldukça güçlü direkler diktim, bu direkler yerlerinden kıpırdamasın diye hepsini oldukça derine gömülebilecek şekilde zemine iyice çaktım, böylece evimin çevresini yüksekliği yaklaşık olarak beş metreyi bulan bir çitle çevirmiş olacaktım, demirlerin uç kısımlarını da güzelce sivrilttim. İki sıra arasındaki boşluk da altı parmak genişliği geçmiyordu.
Sonra, gemiden kesmiş olduğum halat parçalarını aldım ve sırayla bu iki sıralı çitlerin arasından geçirerek, onları üst üste dizdim. İç kısımdan da direklerin devrilmemesi için iki buçuk metre yüksekliğinde kazıklar dayadım; böylece evimin etrafına hazırlamış olduğum korunaklı çitimi artık ne bir hayvan ne de bir insan aşamazdı. Bütün bu işleri yapmak, özellikle de ormandan malzemeleri taşımak, direkleri kesmek, onları bir düzen içinde çakmak için hem çok zaman hem de büyük çaba sarf etmiştim.
Bu yerin girişine bir de kapı yaptım, tepeden inip çıkarken içeri girmek için bir merdiven yapmıştım, böylece içeride olduğum zamanlarda merdiveni içeri alarak kendimi güvene alıyordum. Artık korunaklı evimin etrafını sağlam çitlerle de emniyete almış olduğumdan geceleri güvenli ve huzurlu bir şekilde uyuyabiliyordum; bununla birlikte daha sonraları tehlikeli düşmanlardan korunmak için bu kadar dikkatli davranmamın boşuna çabadan başka bir şey olmadığını anladım.
Etrafı çitlerle çevrili evimin içine, çok büyük çaba sarf ederek tüm eşyalarımı, malzemelerimi, silahlarımı ve mühimmatlarımı taşıdım; beni yılın belli bir bölümünde çok şiddetli yağmurlardan koruyacak şekilde büyük bir çadır kurdum, sonrasında bu çadırın içine biraz daha küçük ölçülerde bir çadır daha kurarak kendime çift katlı koruma sağlamış oldum ve hepsinin üzerini de geminin yelkenlerinden kalan büyük branda ile kapladım. Bir süredir artık gemiden getirdiğim yatağı kullanmıyordum, geminin ikinci kaptanına ait olan hamağı çadırıma kurmuş, rahat bir şekilde bu hamağı kullanıyordum.
Bu çadırın içine bütün yiyecek malzememi, ıslanarak bozulabilecek tüm eşyaları getirdim; evim olacak çadırımın içine bütün bu eşyaları güzelce yerleştirdim ve sonrasında bütün bu süre boyunca açık duran giriş kapımı düzgünce kapatarak dediğim gibi içeri merdivenle girip çıkmaya başladım.
Bunu yaptıktan sonra, kayanın içine doğru bir oyuk açmaya başladım ve çadırımın içine çıkardığım tüm taşı ve toprağı direklerle çevirmiş olduğum çitin arkasına doğru yığarak toprağı bir buçuk metre yükselttim ve bir teras oluşturmuş oldum; artık çadırımın arkasında benim için kiler görevi görecek küçük bir mağaram olmuştu.
Tüm bu işleri mükemmel hâle getirene kadar çok çalışmam ve çok emek harcamam gerekmişti, bu çalışmalar günlerce sürdü ve şimdi işlerim hafiflemeye başladığında yeniden eski düşüncelerim aklımı kurcalamaya başladı. Çadırımı, terasımı ve mağaramı yapmakla ilgili planlarımı tasarladığım sıralarda, bir gün kopkoyu bulutlar gökyüzünü kaplamış ve korkunç bir sağanak yağmur başlamıştı, birden şimşekler çaktı ve hemen arkasından da doğal olarak büyük bir gök gürültüsü koptu. Aslında şimşekten korkan biri değildim ancak bu şimşek sanki bir anda beynimde çakmıştı, “Eyvah barutum!” diye haykırdığımı hatırlıyorum. Sadece kendimi korumam için değil, karnımı doyurmak adına avlanabilmek için de her zaman ihtiyacım olacak barutumun bir anda alev alarak patlaması düşüncesi, bir anda kalbimin buz kesmesine neden oldu. Kendim için bir endişem yoktu, ancak barut bir kıvılcım dahi alacak olsa benden geriye ne kalırdı hayal bile edemiyordum.
Bütün bu düşünceler beni öylesine korkutmuştu ki fırtına sona erdikten sonra tüm işlerimi bir kenara bırakarak barut fıçısından tozu küçük çuvallara bölerek ayrı ayrı yerlere koydum; böylece hepsi aynı yerde olmadığından çuvallardan biri alev almış olsa bile diğerlerine hiçbir şey olmayacağını umut ediyordum. Bu işi yaklaşık olarak iki haftada bitirdim; sanırım yaklaşık iki yüz kırk kilo ağırlığındaki barut tozunu, neredeyse yüz ayrı çuval içine doldurdum. Islak olan barut fıçısına gelince, onun açısından bir tehlike görmediğimden onu yeni mağaramın içine bir kenara bıraktım. Geri kalanını ise kayaların arasına delikler açarak içlerine sakladım, böylece üzerlerine hiçbir ıslaklık gelmeyecekti, sakladığım her noktayı da çok dikkatlice işaretledim.
Bu süre zarfında, günde en az bir kez silahımla birlikte dışarı çıkarak, hem yemeye uygun bir şey avlayabilir miyim diye etrafta dolaşıyor, hem de elimden geldiğince adanın bitki örtüsünü ve üzerinde neler yetiştiğini öğrenmeye çalışıyordum. Dışarı ilk çıktığım zaman, adada keçiler olduğunu keşfetmiştim, bu beni çok ama çok mutlu etmişti; ama keçilerin fazlasıyla yabani, ürkek ve aşırı çevik olmasından dolayı yanlarına yaklaşmamın çok zor olduğunu anlayınca sevincim kursağımda kalmıştı. Bununla birlikte, cesaretimin kırılmasına izin vermeye hiç niyetim yoktu; hiç şüphem yoktu ki aralarından birkaçını rahatlıkla vurarak avlayabilirdim. Onların uğradıkları ve toplu olarak dolaştıkları yerleri iyice öğrendikten sonra bir süre bekleyerek hareketlerini gözlemledim. Kayaların üzerinde olmalarına rağmen su kenarında beni gördükleri anda korkudan kaçıştıklarını görüyordum ama ben kayaların üzerindeyken, su kenarına indiklerinde beni görseler bile hiç umursamıyorlardı; bu gözlemlerim sonucunda bu hayvanların doğaları gereği her zaman aşağıdaki nesneleri görebildiklerini ve uzak mesafede yukarıda bulunan nesneleri göremediklerini anladım. Böylece, şu yöntemi kullandım: İlk olarak onlardan önce kayalıklara tırmanarak onların üzerinde kalabileceğim bir yere kendimi konumlandırıyor, sonrasında da onları gözlemliyordum.
Bunların içinden ilk vurduğum, memesinden karnını doyurmaya çalışan yavrusu olan, dişi bir keçi oldu; onu öldürmüş olmanın acısı yüreğimi sızlatmıştı, çünkü yere yığılıp öldüğü anda ben gidip hayvanı alana kadar yavrusu yanından hiç ayrılmamıştı. Sadece bu kadarla da kalmamıştı, ölen keçiyi sırtlanarak evime götürmek için yürümeye başladığımda, küçük keçi yol boyunca peşimden gelmişti. Bunun üzerine avımı çitlerin dışına bırakıp, yavru keçiyi kucağıma aldım ve belki alıştırabilirim umuduyla çitlerin üzerinden onu içeriye bıraktım; ancak zavallı yavru hiçbir şey yemediğinden sonunda onu da öldürerek yemek zorunda kaldım. Bu iki keçinin eti, bana uzun süre yetecek kadar yiyecek sağlamıştı, çünkü azar azar yemeğe dikkat ediyordum, özellikle ekmeğim konusunda çok daha hassas davranıyordum.
Kalabileceğim yuvamı güzelce yerleştirip bir düzene soktuktan sonra, ateş yakabilmek için bir ocak yapmamın ve gerekli yakacak malzemeyi toplamamın zorunlu olduğunu fark ettim; bütün bunlar için neler yaptığımı ve ayrıca mağaramı nasıl genişlettiğimi, ne gibi kolaylıklar sağladığımı da yeri geldikçe hepinize ayrıntılarıyla anlatacağım. Ama şimdi size öncelikle kendimden ve hayatıma dair düşüncelerimden bahsetmem gerekiyor, elbette bu düşüncelerin de çok az olmadığını herhâlde tahmin etmişsinizdir.
Durumum aslında pek de parlak görünmüyordu; zira yaşamış olduğumuz korkunç fırtınanın neticesinde, rotamızdan tamamen saparak, insanların ticaret için gelip geçtikleri sulardan yüzlerce mil uzaklara sürüklenerek, böylesi ıssız bir yere düşüşümü ve burada bir başıma yaşayarak ölmemi Tanrı’nın isteğine bağlamam için çok fazla sebebim vardı. Bu düşünceler aklıma geldikçe, yapabildiğim tek şey gözyaşlarına boğulmak oluyordu; bazen Tanrı’nın yarattıklarına neden bu kadar çile çektirdiğini, onların hayatlarını mahvederek, mutsuz olmaları için elinden geleni yaparak, çaresizliğinde hiçbir yardım eli uzatmayarak tamamen kendi yalnızlığına terk etmesini ve sonrasında da bu sefalet içerisinde yaşattığı insanlardan ona şükretmelerini beklemesinin mantıksızlığını sorguluyordum.
Fakat ben böyle düşündükçe, içimden bir ses sürekli beni azarlayarak düşüncelerimi kontrol altında tutmamı söylüyordu; özellikle de bir gün elimde silahımla deniz kenarında aklımda tüm bu düşüncelerle dalgın bir hâlde yürüdüğüm sırada, aklıma birden bambaşka bir soru geldi. “Eh, acınacak durumda olduğun ortada ama yine de kendi hâline şükret, geride kalanlar nerede şimdi? Buraya çıkmadan önce, sandalda on bir kişi değil miydiniz? Diğer on kişi nerede? Neden onlar kurtulmadı da sadece sen kurtuldun? Neden sadece sen seçildin? Burada olmak mı daha iyi yoksa onların yerinde olmak mı isterdin?” ve bunları söyledikten sonra, doğrudan denize doğru döndüm. Tüm kötülükler, içlerindeki iyilikle ve onlardan çok daha kötüsünün olabileceği durumlarla birlikte düşünülmelidir.
Sonra tekrar aklım başıma geldi, aslında hayatta kalabilmem için ihtiyacım olan neredeyse her şeye sahiptim, eğer o gemi kıyıya bu kadar yakın konumda karaya vurmamış olsaydı, içinden ihtiyacım olabilecek tüm eşyaları karaya taşıyabilecek kadar yakınıma gelmemiş olsaydı ve ben onları karaya çıkaracak kadar vakit bulamasaydım, ilk buraya düştüğüm hâlimle kalacak olsaydım ne olacaktı? “Özellikle de…” dedim yüksek sesle kendi kedime. “Silahsız, mühimmatsız, herhangi bir şey yapmana olanak tanıyacak herhangi bir araç olmadan, hiçbir şey yapamadan, kıyafetin, çadırın ve yatağın olmasaydı, ne yapacaktın?” Şimdi bunların hepsinden elimde yeterli miktarda vardı ve cephanem bitse, silahsız yaşamak zorunda kalsam bile kendimi idare edebilecek kadar eşyaya sahiptim. Bu şekilde, en azından hayatta olduğum sürece hiçbir şeyin eksikliğini çekmeden yaşayabileceğime inanıyordum; zira baştan itibaren başıma gelebilecek her türlü kazaya karşı nasıl davranmam gerektiğini, mühimmatım bitecek, sağlığım bozulacak ya da gücüm kesilecek olsa bile neler yapmam gerektiğini düşünerek tüm önlemlerimi almıştım.
Bu arada, barutumun bir yıldırım düşmesi sonucunda tamamen yok olma düşüncesini hâlâ kaldıramadığımı da itiraf edebilirim elbette; bu yüzden hâlâ gök gürlediği ya da şimşek çaktığı zaman korkarak irkilmeme mani olamıyorum.
Ve şimdi, belki de dünyada daha önce hiç duyulmamış ıssız bir yaşama adım atmış olduğumdan, size her şeyi sırasıyla baştan başlayarak anlatacağım. Daha önce söylediğim gibi 30 Eylül tarihinde o korkunç fırtına yaşandı ve sonrasında kendimi bu adada buldum; o zamanlar sonbahar döneminde olan güneş, neredeyse tam tepemdeydi, zira yapmış olduğum gözlemlere göre dokuz derece yirmi iki dakikalık kuzey enlemi üzerinde bulunduğumuzu düşünüyordum.
Adaya geldikten on, on iki gün sonra elimde defter, kalem ve mürekkep olmadığından günlerimin sayısını şaşıracağımı, belki de pazar günlerini de normal çalışma günüyle karıştırabileceğimi düşündüm; ancak bunu önlemek adına büyük bir tahtayı alarak üzerine bıçakla, büyük harflerle karaya vurduğum ilk gün olan 30 Eylül 1659 tarihini kazıdım. Bu tahtayı tıpkı bir haç gibi direklerden birinin üzerine çakarak, sonrasında her geçen gün için tahtanın üzerinde bir çentik attım ve her yedinci çentikte bir haftanın tamamlanmış olduğunu belirlemek üzerine çentiklerin üzerine yatay bir çizgi çektim, her ayın ilk günü geldiğinde çizgiyi çekmesi gerçekten çok zor oluyordu; işte böylece haftalık, aylık ve yıllık zamanımı hesaplayabileceğim bir takvim yapmıştım kendime.
Daha önce yukarıda da bahsettiğim gibi, gemiye gidiş gelişlerim sırasında getirmiş olduğum birçok eşya arasında, değeri fazla olmasa bile işime gerçekten çok yarayan bazı eşyalar da vardı; daha önce size bahsetmediğim bu eşyaların arasında özellikle kalemler, mürekkepler ve kâğıtların yanı sıra, kaptan ve ikinci kaptanın, topçunun ve marangozun kamaralarından toparladığım birkaç paket, üç, dört pusula, bazı matematik araçları, dürbün, harita, gemicilik ve rota kitapları da bulunuyordu, işime yarayıp yaramayacağını hiç sorgulamadan hepsini kapıp adaya getirmiştim. Ayrıca, İngiltere’den gelen eşyalarımın arasında getirmiş olduğum çok iyi üç İncil, bazı Portekizce kitaplar ve aralarında iki üç Katolik dua kitabı da vardı, hepsini büyük bir titizlikle güvence altına almıştım. Tüm bunlarla birlikte, gemide ayrıca iki kedimiz ve bir de köpeğimiz olduğunu söylemeyi de unutmamalıyım; gemiden eşyaları taşıdığım sırada iki kediyi de yanıma almıştım, köpeğe gelince o doğrudan gemiden denize atladı ve ben eşyaları kıyıya taşıdığım sırada kıyıya kadar yüzerek yanıma geldi, sonrasında da yıllarca bana büyük bir bağlılıkla hizmet etti. Aslında ondan beklediğim, istediğim şeyleri bana getirmesi, bir yere giderken yanımda bana eşlik etmesi değildi; keşke olanak olsaydı da arada sırada benimle sohbet edebilseydi ancak bunu yapamazdı. Az önce bahsettiğim gibi, sonunda almış olduğum eşyaların arasından kalemler, mürekkep ve kâğıtları bulmuştum; bunları kesinlikle büyük tutumlulukla kullanmam gerektiğinin farkındaydım. Mürekkebim olduğu sürece başımdan geçenlerin hepsini detaylıca yazmış olduğumu zaten göreceksiniz, ancak ondan sonrasında ne denersem deneyeyim mürekkebin yerini tutacak bir şey bulamadığım için, işler değişti.
Ve bu durum, getirmiş olduğum bir sürü eşya olmasına rağmen, daha birçok şeye ihtiyacım olduğunu aklıma getirdi; bu eksiklerin birinci sırasında elbette mürekkep yer alıyordu, sonrasında ise toprağı kazmak için kürek, kazma ve bel gerekiyordu; ayrıca iğne ve ipliğim de yoktu, kumaş konusuna gelince onlardan vazgeçmeyi zaten çok kısa sürede öğrenmiştim.
İhtiyacım olan bu aletlerin yoksunluğu, yaptığım her işin çok daha uzun sürede bitmesine neden oluyordu; bütün çabalarıma rağmen etrafını kapattığım küçük yuvamı bitirebilmem neredeyse bir yılımı almıştı. Neredeyse kaldıramayacağım kadar ağır olan kazık ve direklerin, ormandan kesilip getirilmesi ve bir de onları evin yakınına kadar taşıması oldukça uzun zamanımı aldı. Bu yüzden kimi zaman iki gün boyunca sadece bir direğin kesilip evime kadar taşınmasıyla uğraşmak zorunda kaldım, onların yere çakılması da tam bir günümü alıyordu. İlk başlarda kazıkları çakmak için ağır odun parçalarını kullanıyordum, sonrasında bunların yerine daha hafif ama aynı şekilde sağlam olan demirleri kullanmama rağmen, işin yorgunluğundan ve zorluğundan kurtulamadım.
Yine de yapmak zorunda olduğum işlerin zorluğunu ve yoruculuğunu düşünecek durumda değildim, sonuç olarak hepsini bitirmek için yeterince zamanım yok muydu? Burada yapacak başka da bir işim yoktu ki; en fazla birkaç sefer dışarı çıkıp yiyecek bir şeyler bulmak adına adayı dolaşıyordum, bu da zaten tahmin edebileceğiniz gibi her zaman yaptığım düzenli işlerden biriydi.
Gün geçtikçe durumumun ciddiyetini ve bulunduğum koşulları enikonu düşünmeye başladım. Başımdan geçen her şeyi yazdım, niyetim onları benden sonra buraya gelecek birisine bırakmak değildi, sonuç olarak günlük olarak yapmış olduğum tüm gözlemleri ve başımdan geçenleri okuması için arkamda bırakacağım bir varisim yoktu ve bütün bunları ayrıntılarıyla anlatıyor olmam da aslında nafile bir çabaydı. Aklımı sürekli kurcalayan kötümser duyguları bu şekilde uzaklaştırmaya çalışarak elimden geldiğince kendimi oyalamak için uğraşıyordum. Duygularımı dengede tutabilmek için de koşullarımın arasında iyi ve kötüyü karşılaştırarak, tüm çekmiş olduğum acıları, yaşamış olduğum rahat dönemlerimi ve bulunduğum durumu hiç taraf tutmaksızın, bir alacak verecek defterine her şeyi kaydeder gibi sıralamaya başladım.
Kötü olan: Her türlü kurtulma umudumu yerle bir eden, korkunç derecede ıssız bir adaya düşmüştüm.
İyi olan: Hayattaydım ve tüm diğer denizci arkadaşlarım gibi boğularak denizin dibini boylamamıştım.
Kötü olan: Tüm dünyada sadece bu şekilde sefil olmak ve sürünmek üzere seçilmiştim.
İyi olan: Ama buna rağmen, tüm denizci arkadaşlarımın arasında hayatta kalan da yine bendim; Tanrı beni mucizevi bir şekilde ölümden kurtarmıştı, bu durumumdan da kurtarabilirdi.
Kötü olan: İnsanlıktan ayrılmıştım. Bir başıma kalmıştım, insanlık tarafından kovulmuş biriydim artık.
İyi olan: Ama açlıktan ölmeyecektim, sonuç olarak tamamen çorak topraklarda kalarak yiyecek ve içecekten yoksun ölüme terk edilmiş de olabilirdim.
Kötü olan: Üstüme giyeceğim kıyafetim yoktu.
İyi olan: Ama sıcak bir iklimin hâkim olduğu bir yerdeydim; eğer kıyafetlerim olsaydı onları giyme fırsatım bile olmayacaktı.
Kötü olan: Kendimi savunabileceğim ya da herhangi bir insan veya hayvanın saldırısına karşı koyabileceğim araçlarım ve yeteneğim yoktu.
İyi olan: Ancak düşmüş olduğum bu ada, Afrika kıyılarında gördüğüm kadarıyla hiçbir yırtıcı hayvanı ya da vahşi insanları içinde barındırmıyordu, peki, ya o kıyılardan birine düşmüş olsaydım?
Kötü olan: Konuşacak hiç kimsem yoktu, bu yüzden içimi rahatlatacak sohbetler yapamıyordum.
İyi olan: Ancak Tanrı yine de bana acımış ve gemi enkazını ulaşabileceğim en yakın kıyıya kadar sürükleyerek içinden ihtiyacım olabilecek ve hayatımı idame ettirebileceğim neredeyse her şeyi bir nimet olarak bana sunmuştu.
İşte bir bütün olarak bu karşılaştırmaya bakılacak olursa hiç şüphesiz ki düşmüş olduğum böylesi kötü durumun dünyada bir eşi benzeri daha olmadığı gayet açıktı, ancak bir sürü olumsuz yönleri olmasına rağmen, müteşekkir olacağım birçok olumlu yönleri de vardı. Bu dünyada her ne kadar kötü şeyler yaşamış da olsanız, en mutsuz anınızda bile deneyimlerinizde şu kuralı benimsemelisiniz: Her ne kadar kötü duruma düşerseniz düşün, kendinizi teselli etmek için durumun iyi ve kötü yönlerinin bir hesabını tutarak defterin alacak bölümüne yazmış olduğunuz olumlu noktaları ön plana çıkarın.
Artık durumumu çok fazla sorgulayarak kendimi üzmekten vazgeçmiş ve bulunduğum yaşam koşullarına alışmaya başlamıştım. Belki uzaklardan geçen bir gemi görebilirim düşüncesiyle her gün denizi gözetlemeyi de yavaş yavaş bıraktım. Daha doğru ifade etmem gerekirse artık kendimi boş yere üzmek yerine, daha düzgün bir yaşam düzeni kurmaya ve işlerimi elimden geldiğince kolaylaştırmaya adadım.
Bir kayanın yamacında, etrafına çok sayıda direk dikmiş ve halatlarla çevrelemiş olduğum bir çadırdan oluşturduğum barınağımı zaten anlatmıştım ama şimdi kazıklardan yapılmış bu çiti duvar diye adlandırmayı tercih ederim, çünkü artık bu çitin dış kısmına iki metre kalınlığında uzanan çim bir duvar yükseltmiştim. Bir süre sonra, sanırım bir buçuk yılın sonunda bu duvardan kayaya doğru kirişler dizdim ve ağaçların dallarıyla bu kirişlerin üzerini güzelce örterek yağan yağmurun altına geçmesini engelledim; çünkü yılın bazı zamanlarında çok şiddetli yağmur geçişleri yaşanıyordu.
Tüm eşyalarımı bu çadır ve arka kısmına yapmış olduğum mağaraya nasıl taşıdığımdan da daha önce bahsetmiştim. Ancak, ilk başlarda bütün eşyaları karmakarışık bir şekilde içeriye koymuş olduğumdan hepsinin çok fazla yer kapladığını da belirtmeliyim, eşyalar yüzünden bana bile dönecek yer kalmamıştı. Bu yüzden kayayı içe doğru daha fazla oyarak mağaramı genişletmeye başladım, kayanın yapısı genel anlamda kumlu taştan oluştuğundan kazı işlemimi gayet rahat sürdürdüm. Yırtıcı hayvanların olası saldırılarına karşı kendimi tam anlamıyla güvende hissettiğim zaman, bu sefer de kayayı yanlamasına sağa doğru genişletmeye başladım ve sonra tekrar sağa doğru oymaya devam ederek, çadırdan doğrudan dışarı çıkabileceğim bir kapı açtım. Bu bana sadece bir giriş çıkış yolu olmakla kalmadı, ayrıca çadırım ve kilerimin arkasında eşyalarımı depolayabileceğim ilave bir alan da sağladı.
Ve şimdi, en başından beri çok istediğim özellikle de en fazla kullanacağım eşyalar üzerine odaklanarak ilk önce kendime bir sandalye ve masa yapmaya giriştim; çünkü bunlar olmadan dünyada sahip olduğum nadir miktardaki konforumun tadını çıkarma olanağım yoktu. Masam olmadan ne zevkle yazılarımı yazabiliyor, ne keyifle yemeğimi yiyebiliyor, ne de yapmaktan çok mutlu olduğum birçok iş üzerinde çalışabiliyordum. Böylece çalışmalarıma başladım, şunu da özellikle belirtmek isterim ki mantık, matematiğin özü ve kökeni olduğundan her şeyi önce aklın ölçülerine göre belirleyerek, nesnelerin en mantıklı şekilde rasyonel yargısını yaparak, her insan bir süre sonra el işleri konusunda kendisini ustalaştırabilirmiş. Hayatımda hiçbir zaman eline alet almayan ben bile, zoru görünce tembelliğe kapılmadan, büyük çaba göstererek ve kendime inanarak neler yapabildiğimi görmüştüm, hele bir de elimde uygun aletler olsaydı, kim bilir neler başarabilirdim. Ancak gerekli aletlerim olmasa bile, birçok işi halletmiştim ve bunların bazılarını da daha önce hiç görülmemiş şekilde inanılmaz büyük bir emek sarf ederek sadece bir keser ve baltanın yardımıyla başarmıştım. Mesela, eğer bir tahtaya ihtiyacım olursa büyük bir ağacı keserek önüme yatırıyor ve sonrasında baltamla her iki tarafından istediğim boyutlara ulaşana kadar ağacın gövdesini yontuyor, sonrasında da keserimle etrafını pürüzsüz olana kadar güzelce düzeltiyordum. Bununla birlikte, tek bir tahta için koca bir ağacı kesmek zorunda kaldığımı da belirtmek isterim; fakat tek bir tahta için harcadığım olağanüstü çaba ve zamana karşın, başka yapacak hiçbir şeyim olmadığından, maalesef bu duruma sabırla katlanmak zorunda kalıyordum. Burada zamanı ya da çabalarımı herhangi bir işe harcamam, benim için bir farklılık yaratmıyordu.
Neyse, daha önce bahsettiğim gibi, salın üzerine yükleyerek gemiden getirmiş olduğum küçük tahta parçalarıyla ilk iş olarak masa ve sandalyemi yaptım. Bununla birlikte, az önce anlattığım şekilde tahta yapmaya başladıktan sonra, mağaramın neredeyse bütün duvarlarına bir buçuk metre boyunda ve bir buçuk metre genişliğinde büyük raflar hazırladım, sonrasında da bu rafların üzerine tüm çivilerimi, aletlerimi ve demir takımlarımı yerleştirdim. Kısaca, büyük ve fazlasıyla yer tutan bütün eşyaları, kolayca bulabileceğim şekilde bu raflara yerleştirdim. Silahlarımı asabilmek için, taş duvarların belli kısımlarına çiviler çaktım, böylece mağaram ihtiyacım olabilecek tüm eşyaların deposu hâline geldi; her şeyi öylesine güzel ve düzenli bir şekilde yerleştirmiştim ki, tüm eşyamı böyle düzen içinde görmek ve özellikle de bu kadar çok şeye sahip olduğumu bilmek, beni fazlasıyla mutlu ediyordu.
Ve şimdi, her gün yapmış olduğum işlerin günlüğünü tutmaya başladım; çünkü ilk başlarda çok fazla işim vardı ve hem çok fazla işim olmasından hem de aklım o zamanlar çok karışık olduğundan, o dönem bir günlük yazmış olsaydım çok can sıkıcı şeylerden bahsetmek zorunda kalacaktım. Mesela şöyle bir şeyler yazabilirdim:
30 Eylül
Kıyıya çıktıktan ve boğulmaktan kurtulduktan sonra, Tanrı’ya şükretmek yerine ilk iş olarak yutmuş olduğum büyük miktarda tuzlu suyu kusmakla meşgul oldum. Biraz kendimi toparladıktan sonra, yüzümü gözümü yumruklayarak, “Ben bittim, bittim artık!” diye bağırdım ve yere yığılına kadar hıçkırarak ağladım, etrafta bana saldıracak vahşi hayvanlar olabilir diye korkudan uyuyamadım. Bundan birkaç gün sonra, yani gemiden alabileceğim eşyaların tümünü karaya çıkardıktan sonra, her gün bir tepeye çıkarak belki geçen bir gemi görebilirim umuduyla, denizi izlemekten kendimi alamıyordum. Bir süre sonra karşıdan bir geminin yelken açtığını gördüğümü sanıyor, çok uzak mesafede olduğundan gözlerim kamaşana kadar o tarafa bakıyor, herhangi bir gemi olmadığını fark edince yaşamış olduğum hayal kırıklığından dolayı, tıpkı bir çocuk gibi oturup saatlerce ağlıyor, böylece sefaletimi delirecek seviyelere kadar arttırıyordum.
Ancak, bir süre sonra bu davranışlarımı belli bir ölçüde dizginleyebildikten sonra, yaşam alanımı, bana yuva olacak evimi, toplamış olduğum tüm eşyalarını güzelce yerleştirdim, sonrasında kendim için bir masa ve sandalye yaptım ve aşağıda örneğini göreceğiniz gibi bir günlük tutmaya başladım; burada anlatacaklarım her ne kadar size tüm detayları verecek olsa da daha fazla mürekkebim kalmayınca, günlüğü yazmayı bırakmak zorunda kaldım.
V. BÖLÜM
EV İNŞASI – GÜNLÜK
30 Eylül 1659
Ben, zavallı, talihsiz Robinson Crusoe, denizde yaşanılan korkunç bir fırtına sonucu batan gemiden kurtularak bu “Umutsuzluk Adası” olarak adlandırdığım kasvetli ve lanet adaya düştüm; gemideki diğer denizcilerin hepsi boğularak öldü ve neredeyse ben de kendimi kurtaramayacaktım. Günün geri kalanında zamanımı sadece düşmüş olduğum bu korkunç duruma isyan ederek ve ağlayarak geçirdim. Ne yiyecek bir lokma yiyeceğim, ne evim, ne kıyafetim, ne silahım, ne de saldırıya uğrayacak olursam kaçabileceğim hiçbir yerim yoktu; buradan kurtulabilmek için tek çarenin ölüm olacağını düşünüyor, umutsuzluğa kapılıyordum. Burada ya vahşi hayvanlar tarafından parçalanarak öldürülecek ya da yiyecek bir şey bulamayacağımdan dolayı açlıktan ölecektim. Gece çökmeye başladığında, yırtıcı hayvanların saldırısından korktuğum için; bütün gece yağmur yağmasına rağmen bir ağaca tırmanarak uyudum.
1 Ekim
Sabah uyandığımda, gemi enkazının yükselen gelgit sayesinde adanın çok yakınına kadar gelmiş olduğunu görünce, büyük şaşkınlık yaşadım; bir taraftan bu duruma mutlu oldum, çünkü gemi dik duruyor ve gayet de sağlam görünüyordu. Rüzgâr azalacak olursa gemiye çıkabilir ve oradan biraz yiyecek ve ihtiyacım olacak malzemeleri toplayabilirim, diye düşünüyordum. Öte yandan, eğer gemide kalmış olsaydık, belki de gemiyi kurtarabileceğimizi ve en azından denizci yoldaşlarımın boğulup ölmeyeceklerini düşünerek hayıflanıyordum; bu adamlar boğulup yok olmasalardı geminin enkazından mutlaka bizi dünyanın başka topraklarına taşıyabilecek bir tekne yapabilirlerdi. Bu günün büyük kısmını işte bu tür düşünceler içinde kendimle mücadele ederek geçirdim; ancak sonunda geminin uzun süre boyunca kuru kaldığını görünce, kendimi toparlayarak mümkün olduğunca kumda yürüdüm ve gemiye kadar yüzdüm. Bugün ayrıca, hiç rüzgâr olmamasına rağmen, yağmur bütün gün devam etti.
1 Ekim – 24 Ekim
Bütün geçen bu günler boyunca, birçok sefer gemiye çıkarak işime yarayacak ne varsa hepsini toplayıp suların her yükselişi esnasında bu eşyaları yapmış olduğum sallarla karaya taşıdım. Bazı zamanlarda hava açmış olsa da günlerce çok yağmur yağdı, sanırım yağmur mevsimindeyiz.
20 Ekim
Salım devrildi ve üzerindeki tüm eşyalarım döküldü; ancak sığ sularda bulduklarımı aldım ve gelgit kısa sürede çekildikten sonra birçoğunu toplamayı başardım.
25 Ekim
Bütün gece ve bütün gün yağmur yağdı; bu sırada çok şiddetli esen rüzgâr yüzünden gemi parçalara ayrıldı, sular çekildiğinde etrafa yayılmış sadece birkaç tahta parçası haricinde, gemiden eser kalmamıştı. Günün geri kalanını, toplayıp kıyıya getirmiş olduğum tüm malzemeleri korunaklı bir yere götürerek düzgünce yerleştirmeye ve üzerlerini örtmeye ayırdım.
26 Ekim
Nerdeyse bütün gün kıyı boyunca yürüyerek kendime, geceleri vahşi hayvanlardan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşı korunaklı bir mevzi bulabilmek için yerleşim yeri aradım. Akşama doğru bir tepenin yamacında bulduğum, konumu gayet uygun olan bir kayanın alt kısmını tespit ettim, bu yerin çevresini yarım daire şeklinde çizdim; etrafını dikmiş olduğum çift sıralı demir kazıklar ve halatlarla çevreledim ve bütün bunları duvar ya da tahkimatla güçlendirmeye karar verdim.
26 Ekim – 30 Ekim
Tüm malzemelerimi yeni yerleşim yerime taşımak için çok çalıştım, zaman zaman yağan şiddetli yağmurlara bile hiç aldırış etmedim.
31 Ekim
Sabah saatlerinde bir şeyler aramak ve adayı keşfetmek için silahımı da alarak etrafı dolaşmaya çıktım; dişi bir yaban keçisini vurdum ve yavrusu eve kadar peşime takıldı, onu beslemeye çalıştım ancak hiçbir şey yemediği için onu da öldürmek zorunda kaldım.
1 Kasım
Çadırımı bir kayanın dibine kurdum ve ilk gece gayet güvenli bir şekilde, huzur içerisinde orada uyudum. Çadırı elimden geldiğince büyük kurmaya çalıştım ve içine dikmiş olduğum direklerin arasına hamağımı kurdum.
2 Kasım
Tüm sandıklarımı, tahtalarımı, raf yapmak için gemiden kurtarmış olduğum tüm kereste parçalarını duvar yapmak için daha önceden belirlemiş olduğum yarım dairenin iç tarafına düzgünce sıralayarak bir çit yaptım.
3 Kasım
Silahımı alarak dışarıya çıktım, ördeğe benzer iki kuş vurdum. Öğleden sonra kendim için bir masa ve sandalye yapmak üzere işe giriştim.
4 Kasım
Bu sabah çalışma zamanlarımı, silahımla dışarıda dolaşma, uyuma ve dinlenme saatlerimi bir düzene sokmaya başladım. Her sabah, eğer yağmur yoksa silahımla iki ya da üç saat boyunca yürüyordum; daha sonra saat on bire kadar çalışmalarıma devam ettim; sonrasında elimde var olanlarla karnımı doyurarak akşama kadar çalışmaya devam ediyordum. Hem bugün, hem de ertesi günkü çalışmam sadece masayı yapmakla geçti, çünkü henüz çok becerikli olmayan zavallı bir işçiydim. Ancak zaman geçtikçe, yerine getirmek zorunda kalacağım işler sayesinde, benim durumumdaki herkesin de olacağı gibi, tamir işlerinde oldukça usta oldum.
5 Kasım
Bugün silahımı yanıma alarak köpeğimle dışarıda dolaşmaya çıktım ve bir yaban kedisi öldürdüm; derisi gerçekten yumuşak olmasına rağmen, eti çok sertti. Öldürdüğüm her hayvanın derisini düzgünce yüzerek, saklıyorum. Deniz kıyısına döndüğüm sırada, türlerini hiç bilmediğim bir sürü kuş gördüm. Ne olduklarını tam olarak bilmediğim kuşları şaşkınlıkla izlediğim sırada denize dalarak benden kaçan üç ayı balığını görünce gerçekten korktum.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/daniel-defo/robinson-crusoe-69428020/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Lostromo: Ticaret gemilerinde tayfaların başı. (e.n.)
2
Şeker kamışı üretim çiftliği olan kişi.
Даниэль Дефо
Тип: электронная книга
Жанр: Современная зарубежная литература
Язык: на турецком языке
Издательство: Elips Kitap
Дата публикации: 25.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Ailesinden deniz üstünde maceralara atılmak için ayrılan Robinson Crusoe, başına gelecek talihsizliklerden habersiz seyahat tutkusunu gerçekleştirmek üzere yelkenleri rüzgâr yönüne çevirir. Yaptığı bu deniz seferlerinden birinde bir gemi kazası sonucu kıyıya vuran enkazdan sağ çıkan tek kişi olmasının yanı sıra bilmediği ıssız bir adada mahsur kalır. Vahşi adada duyduğu yalnızlık ve hayatta kalma mücadelesi ile insan aklının sınırsızlığını başarıyla kullanan Robinson, barınağını, ekmeğini adanın imkânları dâhilinde kendi başına üretir. Temel ihtiyaçlarını giderebilecek duruma geldiğinde başlarda çok inançlı olmasa da korkularıyla yüzleşip Yüce Tanrı’sına ulaşır ve yaşadıklarını bir ceza değil de mükâfat olarak değerlendirir. Adaya Cuma adını verdiği bir kişinin gelmesiyle Robinson, onca yıllık yalnızlığını giderir. Cuma’ya dilini, yaşamını ve Tanrı’sını öğretir. Yıllar içerisinde adanın sessizliği vahşilerin ve denizcilerin buraya uğramasıyla bozulmaya başlar. Adanın ilk sakini olan Robinson, artan nüfusa dirlik ve düzen sağlamakla birlikte adadaki mahkûmiyetinden kurtulma yollarını aramaya çalışır. İşte tam bitti derken Robinson Crusoe’nun yeni macerası burada başlar. “İnsan hayatı Yaratıcı’nın denetlediği ne tuhaf bir çalışmadır!”