Dünyanın en eski fıkra kitabı
Dünyanın en eski fıkra kitabı
Dan Crompton
Berber: Saçınızı nasıl keseyim efendim?
Müşteri: Sessizce.
Bir gün bir kadının cenazesinde yabancı biri sormuş: “Ebedi istirahate eren kimdi acaba?”
“Ben erdim sonunda!” diye bağırmış dul koca.
Memnuniyetsiz müşteri: Bana sattığın köle daha hiçbir şey yapmadan ölüverdi!
Deli: Vallahi bendeyken hiç öyle şeyler yapmazdı.
İlk bakışta insan bu bayat esprilerin kötü televizyon skeçlerinden alındığını sanıyor; ama aslında ne kadar eski olduklarını görünce siz de şaşıracaksınız. Esprilerin en iyileri gülmekten yerlere yatırdığı gibi, en kötüleri de kötülüğün sınırlarını öyle zorluyor ki yine gülmeden edemiyorsunuz.
İlk olarak 1500 yıl önce Antik Yunan’da Philogelos (Şakacı) adıyla derlenen bu kitap, yeryüzünde var olan en eski fıkra kitabı.
(Tanıtım bülteninden)
Dünyanın En Eski Fıkra Kitabı
TEŞEKKÜR
Michael O’Mara’daki editörüm Silvia Crompton ve yayıncım Ana McLaughlin’in, aynı zamanda illüstratör Rachael Ludbrook’un ve Envy’deki tasarımcıların hayal gücü ve coşkusu olmasa bu kitap, bırakın bu kadar güzel olmayı, ortaya bile çıkmış olamazdı. Ayrıca espri anlayışımın bir ilkokul çocuğununkinden daha öteye gitmesine izin vermediği için Guy’a da teşekkür etmek isterim.
Son olarak, ismimi bir kitabın üzerinde görünce muhtemelen sandalyelerinden düşen eski Yunanca öğretmenlerime de küçük bir özür borçluyum. Görünüşe bakılırsa aslında dinliyormuşum.
GİRİŞ
Anlaşılan o ki osurmak çok ama çok uzun zamandır komik olan bir şey.
Yani en azından Roma dönemine ait fıkra kitabı Philogelos’un (genelde Kahkahasever olarak çevriliyor; ama aslında Şakacı daha uygun) yazıldığı MS dördüncü yüzyıldan beri bu böyle.
Yunan yazarlar Hierocles ve Philagrios hakkında çok az şey biliyoruz. Kitabın yazıldığı tarihlerde Yunanistan, Roma İmparatorluğu’nun bir parçası olmuştu, kitapta Roma’ya birkaç gönderme yapılmış olmasının sebebi de budur. Fakat her iki yazarın da Yunan olduğu kesin. Ayrıca ben bu kitabı yavaş yavaş sarhoş oldukları bir meyhane gecesinde yazdıklarını düşünsem de (en azından yaptıkları gafların bazılarını açıklamış olurduk), gerçekte belki birbirlerini hiç tanımamış, hatta hiç var olmamış bile olabilirler. Dahası, bizler bu koleksiyonun tek bir oturuşta mı yazıldığını, yoksa kuşaklar boyu her yeni yazarın kendi esprisini eklemesiyle ağızdan ağıza mı yayıldığını bile bilmiyoruz. Bildiğimiz tek şey, bunun dünyanın günümüze kadar gelebilmiş en eski fıkra kitabı olduğu; bir de dördüncü yüzyılda insanları en çok güldüren şeyin fıtığı olan bir hadım olduğu.
Dördüncü yüzyıla gelindiğinde Romalılar, yayılma, yağmalama ve yol yapmayı neredeyse tamamlamıştı. Romalılar dendiğinde aklımıza gelen kişilerin (Jül Sezar, Vergilius, Gladyatör’deki o adam) hepsi çoktan gitmişti ve Roma İmparatorluğu bilinen dünyanın o kadar geniş bir kısmına yayılmıştı ki idare etmesi zorlaştı. Her yerde askeri idareciler arasında iç savaşlar çıkıyordu ve artık neredeyse Romalıların paydos etme vakti gelmişti.
Neyse ki Hierocles ve Philagrios, etraflarında olup biten bu “bir devrin sonu” yaygarasından tamamen bihaberdiler de günlerini dırdırcı kadınlar ve ağız kokusuyla eğlenerek geçirmeyi tercih ettiler.
Onların mizah anlayışları bizimkinden farklıydı: Yunanca çok net bir dil olduğu ve bu dildeki kelimeler sadece düz anlamlarıyla algılandığı için herhangi bir kelime oyunu veya mantık sapması (“Aman ne komik!” diyeceğimiz türdeki senaryolar), Yunanları kahkahaya boğuyordu. Absürd durumlar, budalalıklar ve kendi kimliğini şaşırmalarla birlikte bölgelere ait klişeler ve tüm yabancıların içine düştüğü inanılmaz saflıklar bu fıkraların çoğunun temelini oluşturuyor. Bazı fıkralar günümüzde de 1600 yıl önceki kadar komik olsa da diğerlerinin zamanın sınavından aynı başarıyla geçemediklerini görüyoruz. Klasikleşmiş maskaralıkları şimdi de komik bulabiliyoruz; sözgelimi iki tane 15 yaşında gelişkin köle yerine 30 yaşında bir tane köle satın alan deliye veya “Ölürsen kendimi asarım!” diyen karısına “Hazır hâlâ hayattayken yapsana, hayatım,” diyen kadın düşmanına gülebiliyor, geveze kuaförlerle ilgili kötü esprilerin ne kadar eski olduğuna şaşırabiliyoruz (Saçınızı nasıl keseyim efendim? – Sessizce.); fakat ödlekle (Olayın esprisi: Tam bir pısırıkmış) açgözlü adam (Olayın esprisi: Acayip açgözlüymüş) bugün övündüğümüz ince zekâmızın karşısında pek duramıyor.
Ama Hierocles’le yakın dostunun dördüncü yüzyılda güldüğü şeylerin yirminci yüzyılda bizi güldürmemesi kimin umurunda? Bu fıkraların 1600 yıl yaşamış olması bile ortaya çıkarılmaları gerektiğini söylüyor bize. Hem siz de birazdan fark edeceksiniz ki içlerinden en kötüleri bile o kadar kötü ki insanı güldürüyor.
YUNANCADAN İNGİLİZCEYE ÇEVİRENİN NOTU
Son birkaç yüzyılda Philogelos’un İngilizceye birkaç tane akademik çevirisi yapıldı; hepsi de bir sürü dipnotla ve birçoğumuzun ufak tarihsel veya dilbilimsel detaylar olarak göreceği, titizlikle düzenlenmiş açıklamalarla dolu. Eğer bu tür bir kaynak istiyorsanız, bu kitabın sonunda bir “ilave kaynaklar” listesi bulunuyor, oraya bakabilirsiniz.
Bu koleksiyonun ilk ticari baskısını hazırlarken benim yaptığım, bütün bunları yok sayıp fıkraları modern, akademik olmayan bir okuyucu kitlesi için komik hale getirmekti. Modern kelimelerin daha eğlenceli duracağı yerlerde eski moda deyimleri kullanmaktan kaçındım.
Bir de Antik Yunanca dışında hiçbir dilde bir anlam ifade etmeyecek olan on-on beş kadar fıkrayı çıkardım. Fıkraların meyhanede geçen sarhoş bir gecede yazıldığına dair teorimi destekleyecek, neredeyse kelimesi kelimesine tekrar eden çok sayıda şey bulunuyordu, bunları da çıkardım.
Böylece elimizde kalan 240 kadar ukala espri ve çocukça şaka oluyor ki bunlar da söz konusu hazırcevaplık olduğunda insanlığın şundan öteye gidemediğine şüphe bırakmıyor: “Öyle mi? Sen de pis kokuyorsun o zaman!”
DELİLER
Delinin biri gümüş ustasından bir lamba yapmasını ister.
Gümüş ustası sorar:
“Ne kadar büyük olsun?”
“Aynı anda sekiz kişinin görmesine yetecek kadar.”
Delinin teki neredeyse boğulacakmış. Yüzmeyi öğrenene kadar da bir daha suya girmeyeceğine yemin etmiş.
Delinin teki doktora gitmiş ve demiş ki: “Doktor, doktor, her sabah kalktığımda bir yarım saat başım dönüyor, ama sonra geçiyor.”
Doktor cevap vermiş: “O zaman yarım saat geç kalk.”
Delinin teki atını satıyormuş. Alıcılardan biri atın yaşını merak ettiği için ilk dişlerini döküp dökmediğini sormuş. Bizim deli övünmeye başlamış:
“Ohoo, ikincileri bile döktü. Önce babamınkileri, üstüne bir de benimkileri.”
Adamın teki yolda bir deliye rastlamış. “Ah, benim akıllı dostum. Dün gece rüyamda seninle konuştuğumu gördüm.”
“Ah canım,” demiş deli, “herhalde çok işim varmış ki dinleyememişim.”
Delinin teki yolda mahallenin doktorunu kendisine doğru yürürken görmüş, hemen yüzünü gizlemeye kalkmış. Yanındaki arkadaşı ne olduğunu sorunca cevaplamış:
“Epeydir hasta olmadım, yüzüne bakmaya utanıyorum.”
Delinin teki bademciklerini aldırınca doktoru konuşmamasını salık vermiş. O da selam getirenlere karşılık vermesi için kölesini görevlendirmiş. Kölesi ne zaman konuşmaya kalksa araya girip açıklama yapmayı da ihmal etmemiş:
“Selamlarınıza kölemin karşılık vermesini kabalık olarak algılamayın. Doktorum konuşmamamı söyledi.”
Bir gün bir deli, kitaplarını kemiren fareyi yakalamaya karar verince bütün gece ağzında bir et parçasıyla oturmuş durmuş.
DELİNİN BİRİ EŞEĞİNİN DAHA AZ YEMEYE ALIŞMASINI İSTİYORMUŞ. HİÇ YEMEK VERMEYİNCE EŞEK ÖLMÜŞ.
“REZALET!” DİYE BASMIŞ ÇIĞLIĞI DELİ. “TAM YEMEK YEMEMEYE ALIŞMIŞTI Kİ ÖLÜP GİTTİ!”
Uyurken nasıl göründüğünü merak eden bir deli varmış. Kalkmış, aynadaki yansımasına bakıp gözlerini kapatmış.
İki deli babalarının hâlâ hayatta olmasından şikâyet ediyormuş. “Buldum,” demiş birinci deli. “Neden babalarımızı boğmuyoruz?”
“Hayatta olmaz,” demiş ikincisi, “Kendimize baba katili dedirtemeyiz. Ama istersen ben senin babanı öldüreyim, sen de benimkini öldür.”
Delinin teki rüyasında bir çiviye bastığını görmüş, uyandığında kalkmış ayağını sarmış. Arkadaşı ne yaptığını anlayınca demiş ki: “Ne aptalız ya, yalınayak uyuduğuna inanamıyorum.”
Delinin biri atını satıyormuş. Birisi gelmiş, atın bugüne kadar hiç asabiyet belirtileri gösterip göstermediğini sormuş.
“ Yok canım!” demiş deli, “Ahırın dışında o kadar çok kalmadı ki hiç!”
Delinin biri bir ev satın almış, pencereye çıkıp komşulara “Yakışmış mı?” diye sormuş.
Delinin teki kaybettiği kitabını günlerce aramış; ama bulamamış. Bir gün oturmuş marul yerken bir anda odanın köşesinde duran kitabını görmüş. Ertesi gün yolda bir arkadaşıyla karşılaşmış, o da birkaç parça kıyafetini kaybettiğinden söz etmiş. “Üzülme,” demiş bizimki. “Biraz marul al, otur yemeye başla, bir yandan da odanın köşesine bak. Kaşla göz arasında bulacaksın kıyafetlerini.”
DELİNİN BİRİ KASABAYA İNERKEN ARKADAŞI SESLENMİŞ: “GELİRKEN BANA ON BEŞ YAŞINDA İKİ TANE KÖLE GETİRİR MİSİN?”
“TABİİ, GETİRİRİM,” DEMİŞ DELİ. “İKİ TANE BULAMAZSAM DA ONUN YERİNE BİR TANE OTUZ YAŞINDA KÖLE BULUR GETİRİRİM.”
Bu seferki delinin bir arkadaşı yurtdışındaymış, deliye bir mektup yazıp kendisine birkaç kitap göndermesini istemiş. Deli mektubu sallamamış bile. Arkadaşı ülkeye geri dönünce yolda rastlaşmışlar.
“Ay bana kitaplarla ilgili bir mektup göndermiştin ya hani…” diye kekelemiş, “bir türlü ulaşmadı bana o mektup.”
Memnuniyetsiz müşteri: Bana sattığın köle daha hiçbir şey yapmadan ölüverdi!
Deli: Vallahi bendeyken hiç öyle şeyler yapmazdı.
İki deli birlikte akşam yemeği yedikten sonra, ikisi de kibarlıktan birbirlerine eve kadar eşlik etmek için ısrar edip durmuş, böylece hiçbir yere gidememişler.
Delinin biri uyumak istiyormuş ama yastığı yokmuş.
Kölesinden kafasının altına bir tencere koymasını istemiş.
“Ama çok sert olur öyle,” demiş kölesi.
Deli çıkışmış: “O zaman içine kuştüyü doldur sen de!”
Delinin biri bir arkadaşına rastlamış, “Ben senin öldüğünü duydum,” demiş.
Arkadaşı yanıtlamış: “Gördüğün gibi kanlı canlı karşındayım.”
“Ama bana söyleyen arkadaşım senden çok daha güvenilir biri.”
Delinin biri açılış saati gelir gelmez hamama koşmuş, bakmış içeride tek bir insan bile yok. Kölesine dönmüş: “Bana kalırsa buranın suyu iyi temizlemiyor.”
DELİNİN BİRİ SERÇE YAKALAMAK İSTİYORMUŞ. BİR AĞACIN ALTINA SERMİŞ ÖRTÜSÜNÜ, SALLAMAYA BAŞLAMIŞ AĞACI.
Delinin teki babasıyla kavgaya tutuşmuş.
“Seni puşt!” diye bağırmış. “Senin yüzünden ne çok acı çektim ben. Eğer hiç doğmamış olsaydın, ne güzel dedemin iyi huylarını alacaktım.”
Delinin teki hasta olmuş, gittiği doktorun ücretini tedavi işe yararsa ödeyeceğini söylemiş. Aradan biraz zaman geçmiş, adamın karısı hastayken şarap içti diye kendisine kızınca adam kalayı basmış: “İyi olup da doktora para ödememi mi istiyorsun?”
Bir köpek delinin tekini başparmağından ısırmış.
Deli, “Çok şükür üstüme gelip kıyafetimi yırtmadı,” diye sevinmiş.
İkiz kardeşlerden biri ölmüş. Delinin biri, hayatta kalanın yanına gidip sormuş: “Ölen sen miydin, yoksa kardeşin mi?”
Delinin biri gemiyle sefere çıkacakmış, gitmeden önce tabletlerini istemiş ki vasiyetini yazabilsin.
Batacaklarından korkan kölesi ağlamaya başlamış.
“Sakin ol,” diye çıkışmış deli, “boğulursam hepinizi özgür bırakırım.”
Delinin biri atıyla birlikte bir botla nehrin karşısına geçiyormuş; ama eyerinden inmemiş. Neden inmediğini soranlara “Biraz acelem var da ondan,” diyormuş.
DELİNİN BİRİ MÜTHİŞ FIRTINALI BİR HAVADA DENİZE AÇILMIŞ. KÖLELERİ ÇIĞLIK ATMAYA BAŞLAYINCA YATIŞTIRMAK İÇİN KENDİLERİNE SESLENMİŞ:
“MERAK ETMEYİN, VASİYETİMDE HEPİNİZİ ÖZGÜR BIRAKACAĞIMI YAZDIM!”
Delinin biri akşam yemeğine davet edilmiş; ama masada hiçbir şey yemiyormuş. Neden yemediği sorulunca da cevap vermiş: “Buraya sadece yemek yemeye gelmişim gibi görünmesini istemem.”
Bir delinin oğlu top oynarken topu kuyuya düşmüş. Çocuk kuyuya eğilmiş, kendi yansımasına bakıp topunu geri istemiş. Sonra babasına gidip topunu geri alamadığını söyleyince bu sefer deli kuyunun içine eğilip kendi yansımasına bakmış: “Hey! Şu çocuğun topunu geri versene!”
Delinin biri hasta arkadaşını ziyarete gitmiş. Arkadaşının cevap verecek takati bile yokmuş. Deli sinirlenmiş: “Umarım ben de yakında hasta olurum. O zaman da ben sana cevap vermem.”
Delinin teki herkese kıyafetlerinin kaç para ettiğini sormaya başlamış. Bunu duyan babası kendisine çıkışınca deli savunmaya geçmiş: “Ama baba, doğruları değil, dedikoduları dinliyorsun hep!”
Babası kendisiyle konuşan adamın kim olduğunu söyleyince deli sinirlenmiş: “Sen de bu adama inanıyorsun, öyle mi? Herif kıyafetine 50 drahmi bile vermiyor.”
Delinin biri atını satmaya çalışıyormuş. Bir adam gelip atın dişlerine bakmaya başlamış.
“Ne yapacaksın dişlerini?” diye bağırmış deli, “Keşke yediği kadar yürüyebilse!”
Delinin biri çalıntı bir vazo satın almış, kimse anlamasın diye de vazoyu ziftle kaplamış.
Bir delinin babası çok fena hastalanmış. O da arkadaşlarından cenazede takmak için taç[1 - Antik çağlardaki cenazelerde çiçekten yapılmış taçlar takma geleneği varmış. (e.n.)] almalarını istemiş. Ama babası ertesi gün kendine gelince arkadaşları sinirlenmiş. “Bu taçlara bu kadar para ödediniz, çok mahcup oldum,” demiş deli, “Yarın getirin bunları yine de. Ne olursa olsun gömeceğim babamı.”
Nüfuz sahibi bir delinin büyük oğlu vefat etmiş.
Cenazeye bir sürü kişinin geldiğini görünce üzülmüş adam: “Ayıp oldu şimdi, bunca kalabalığın karşısında gömeceğim bir küçük oğlum var sadece.”
İki deli yolda yürüyormuş. Çişi gelen deli, arkadaşının gerisinde kalmış. Yürümeye devam edince arkadaşının yoldaki mil taşına[2 - Roma döneminde yollara dikilen, yolun yönünü ve merkeze uzaklığını gösteren bir taş. (e.n.)] not yazdığını görmüş: “BANA YETİŞ.” Bunu okuyunca o da altına kendi notunu yazmış: “HAYIR. ESAS SEN BENİ BEKLE.”
Delinin tekiyle babası aynı odada, yan yana yataklarda uyurlarmış. Deli, her gece yatakta gizlice ayağa kalkar, yukarıdan sarkan üzümleri yermiş. Bir gece babası yatağının altına bir lamba saklamış, deli ayağa kalkınca bir anda yüzüne tutmuş ışığı. Deli hiç istifini bozmadan o haliyle horlamaya başlamış.
Delinin teki ancak ahretteki yargılamanın adil olacağını duymuş birinden. Duruşması mahkemede yapılınca kendini asmış.
İKİ DELİ YOLDA YÜRÜYORMUŞ, BİRİ SİYAH BİR TAVUK GÖRÜNCE DİĞERİNE SESLENMİŞ:
“BAK, SİYAH GİYİNMİŞ, HERHALDE HOROZU VEFAT ETMİŞTİR.”
Bir gece delinin biri babaannesinin yatağına atmış kendini. Babası bunu görür görmez dövmüş deli oğlunu. Deli sinirlenmiş: “Bunca zamandır sen benim annemin üstünde tepiniyorsun da ben bir şey demiyorum, sen beni kendi annenle bir kerecik yakaladın diye mi kızıyorsun şimdi?”
Arazi simsarının biri delinin yanına gelip bir ırmağın bütün arazisini silip süpürdüğü haberini vermiş. Deli sinirlenmiş: “Vay alçak ırmak!”
Deli bir tefeci insanlardan alacaklarını toplamış. Bir denizciye, gelirken getirmesi için ölen kişilerin küllerinin konulduğu çömleklerden ısmarlamış, ayrıca 8 yaşlarındaki iki oğlu için de birer tane küçük boy almasını söylemiş; çünkü zaman geçtikçe onların da faizle birlikte esas boyutlarına geleceğini düşünüyormuş.
Delinin biri bahçesinde derin bir kuyu bulmuş. Çiftliğin rençperini getirip sormuş suyu içiliyor mu diye. O da delinin anne babasının onun yaşlarındayken içtiklerini söylemiş. Deli şaşırmış: “Bu kadar derin kuyudan su içebildiklerine göre amma uzun boyunları varmış!”
Delinin biri bir hendeğe düşmüş, hiç kimse yardım çığlıklarını duyup da kurtarmaya gelmeyince kendi kendine söylenmeye başlamış: “Ben bir dışarı çıkayım da beni dinlememek, şuraya bir merdiven indirmemek nasıl oluyormuş gösteririm onlara!”
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/dan-crompton/dunyanin-en-eski-fikra-kitabi-69403333/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Antik çağlardaki cenazelerde çiçekten yapılmış taçlar takma geleneği varmış. (e.n.)
2
Roma döneminde yollara dikilen, yolun yönünü ve merkeze uzaklığını gösteren bir taş. (e.n.)
Dan Crompton
Berber: Saçınızı nasıl keseyim efendim?
Müşteri: Sessizce.
Bir gün bir kadının cenazesinde yabancı biri sormuş: “Ebedi istirahate eren kimdi acaba?”
“Ben erdim sonunda!” diye bağırmış dul koca.
Memnuniyetsiz müşteri: Bana sattığın köle daha hiçbir şey yapmadan ölüverdi!
Deli: Vallahi bendeyken hiç öyle şeyler yapmazdı.
İlk bakışta insan bu bayat esprilerin kötü televizyon skeçlerinden alındığını sanıyor; ama aslında ne kadar eski olduklarını görünce siz de şaşıracaksınız. Esprilerin en iyileri gülmekten yerlere yatırdığı gibi, en kötüleri de kötülüğün sınırlarını öyle zorluyor ki yine gülmeden edemiyorsunuz.
İlk olarak 1500 yıl önce Antik Yunan’da Philogelos (Şakacı) adıyla derlenen bu kitap, yeryüzünde var olan en eski fıkra kitabı.
(Tanıtım bülteninden)
Dünyanın En Eski Fıkra Kitabı
TEŞEKKÜR
Michael O’Mara’daki editörüm Silvia Crompton ve yayıncım Ana McLaughlin’in, aynı zamanda illüstratör Rachael Ludbrook’un ve Envy’deki tasarımcıların hayal gücü ve coşkusu olmasa bu kitap, bırakın bu kadar güzel olmayı, ortaya bile çıkmış olamazdı. Ayrıca espri anlayışımın bir ilkokul çocuğununkinden daha öteye gitmesine izin vermediği için Guy’a da teşekkür etmek isterim.
Son olarak, ismimi bir kitabın üzerinde görünce muhtemelen sandalyelerinden düşen eski Yunanca öğretmenlerime de küçük bir özür borçluyum. Görünüşe bakılırsa aslında dinliyormuşum.
GİRİŞ
Anlaşılan o ki osurmak çok ama çok uzun zamandır komik olan bir şey.
Yani en azından Roma dönemine ait fıkra kitabı Philogelos’un (genelde Kahkahasever olarak çevriliyor; ama aslında Şakacı daha uygun) yazıldığı MS dördüncü yüzyıldan beri bu böyle.
Yunan yazarlar Hierocles ve Philagrios hakkında çok az şey biliyoruz. Kitabın yazıldığı tarihlerde Yunanistan, Roma İmparatorluğu’nun bir parçası olmuştu, kitapta Roma’ya birkaç gönderme yapılmış olmasının sebebi de budur. Fakat her iki yazarın da Yunan olduğu kesin. Ayrıca ben bu kitabı yavaş yavaş sarhoş oldukları bir meyhane gecesinde yazdıklarını düşünsem de (en azından yaptıkları gafların bazılarını açıklamış olurduk), gerçekte belki birbirlerini hiç tanımamış, hatta hiç var olmamış bile olabilirler. Dahası, bizler bu koleksiyonun tek bir oturuşta mı yazıldığını, yoksa kuşaklar boyu her yeni yazarın kendi esprisini eklemesiyle ağızdan ağıza mı yayıldığını bile bilmiyoruz. Bildiğimiz tek şey, bunun dünyanın günümüze kadar gelebilmiş en eski fıkra kitabı olduğu; bir de dördüncü yüzyılda insanları en çok güldüren şeyin fıtığı olan bir hadım olduğu.
Dördüncü yüzyıla gelindiğinde Romalılar, yayılma, yağmalama ve yol yapmayı neredeyse tamamlamıştı. Romalılar dendiğinde aklımıza gelen kişilerin (Jül Sezar, Vergilius, Gladyatör’deki o adam) hepsi çoktan gitmişti ve Roma İmparatorluğu bilinen dünyanın o kadar geniş bir kısmına yayılmıştı ki idare etmesi zorlaştı. Her yerde askeri idareciler arasında iç savaşlar çıkıyordu ve artık neredeyse Romalıların paydos etme vakti gelmişti.
Neyse ki Hierocles ve Philagrios, etraflarında olup biten bu “bir devrin sonu” yaygarasından tamamen bihaberdiler de günlerini dırdırcı kadınlar ve ağız kokusuyla eğlenerek geçirmeyi tercih ettiler.
Onların mizah anlayışları bizimkinden farklıydı: Yunanca çok net bir dil olduğu ve bu dildeki kelimeler sadece düz anlamlarıyla algılandığı için herhangi bir kelime oyunu veya mantık sapması (“Aman ne komik!” diyeceğimiz türdeki senaryolar), Yunanları kahkahaya boğuyordu. Absürd durumlar, budalalıklar ve kendi kimliğini şaşırmalarla birlikte bölgelere ait klişeler ve tüm yabancıların içine düştüğü inanılmaz saflıklar bu fıkraların çoğunun temelini oluşturuyor. Bazı fıkralar günümüzde de 1600 yıl önceki kadar komik olsa da diğerlerinin zamanın sınavından aynı başarıyla geçemediklerini görüyoruz. Klasikleşmiş maskaralıkları şimdi de komik bulabiliyoruz; sözgelimi iki tane 15 yaşında gelişkin köle yerine 30 yaşında bir tane köle satın alan deliye veya “Ölürsen kendimi asarım!” diyen karısına “Hazır hâlâ hayattayken yapsana, hayatım,” diyen kadın düşmanına gülebiliyor, geveze kuaförlerle ilgili kötü esprilerin ne kadar eski olduğuna şaşırabiliyoruz (Saçınızı nasıl keseyim efendim? – Sessizce.); fakat ödlekle (Olayın esprisi: Tam bir pısırıkmış) açgözlü adam (Olayın esprisi: Acayip açgözlüymüş) bugün övündüğümüz ince zekâmızın karşısında pek duramıyor.
Ama Hierocles’le yakın dostunun dördüncü yüzyılda güldüğü şeylerin yirminci yüzyılda bizi güldürmemesi kimin umurunda? Bu fıkraların 1600 yıl yaşamış olması bile ortaya çıkarılmaları gerektiğini söylüyor bize. Hem siz de birazdan fark edeceksiniz ki içlerinden en kötüleri bile o kadar kötü ki insanı güldürüyor.
YUNANCADAN İNGİLİZCEYE ÇEVİRENİN NOTU
Son birkaç yüzyılda Philogelos’un İngilizceye birkaç tane akademik çevirisi yapıldı; hepsi de bir sürü dipnotla ve birçoğumuzun ufak tarihsel veya dilbilimsel detaylar olarak göreceği, titizlikle düzenlenmiş açıklamalarla dolu. Eğer bu tür bir kaynak istiyorsanız, bu kitabın sonunda bir “ilave kaynaklar” listesi bulunuyor, oraya bakabilirsiniz.
Bu koleksiyonun ilk ticari baskısını hazırlarken benim yaptığım, bütün bunları yok sayıp fıkraları modern, akademik olmayan bir okuyucu kitlesi için komik hale getirmekti. Modern kelimelerin daha eğlenceli duracağı yerlerde eski moda deyimleri kullanmaktan kaçındım.
Bir de Antik Yunanca dışında hiçbir dilde bir anlam ifade etmeyecek olan on-on beş kadar fıkrayı çıkardım. Fıkraların meyhanede geçen sarhoş bir gecede yazıldığına dair teorimi destekleyecek, neredeyse kelimesi kelimesine tekrar eden çok sayıda şey bulunuyordu, bunları da çıkardım.
Böylece elimizde kalan 240 kadar ukala espri ve çocukça şaka oluyor ki bunlar da söz konusu hazırcevaplık olduğunda insanlığın şundan öteye gidemediğine şüphe bırakmıyor: “Öyle mi? Sen de pis kokuyorsun o zaman!”
DELİLER
Delinin biri gümüş ustasından bir lamba yapmasını ister.
Gümüş ustası sorar:
“Ne kadar büyük olsun?”
“Aynı anda sekiz kişinin görmesine yetecek kadar.”
Delinin teki neredeyse boğulacakmış. Yüzmeyi öğrenene kadar da bir daha suya girmeyeceğine yemin etmiş.
Delinin teki doktora gitmiş ve demiş ki: “Doktor, doktor, her sabah kalktığımda bir yarım saat başım dönüyor, ama sonra geçiyor.”
Doktor cevap vermiş: “O zaman yarım saat geç kalk.”
Delinin teki atını satıyormuş. Alıcılardan biri atın yaşını merak ettiği için ilk dişlerini döküp dökmediğini sormuş. Bizim deli övünmeye başlamış:
“Ohoo, ikincileri bile döktü. Önce babamınkileri, üstüne bir de benimkileri.”
Adamın teki yolda bir deliye rastlamış. “Ah, benim akıllı dostum. Dün gece rüyamda seninle konuştuğumu gördüm.”
“Ah canım,” demiş deli, “herhalde çok işim varmış ki dinleyememişim.”
Delinin teki yolda mahallenin doktorunu kendisine doğru yürürken görmüş, hemen yüzünü gizlemeye kalkmış. Yanındaki arkadaşı ne olduğunu sorunca cevaplamış:
“Epeydir hasta olmadım, yüzüne bakmaya utanıyorum.”
Delinin teki bademciklerini aldırınca doktoru konuşmamasını salık vermiş. O da selam getirenlere karşılık vermesi için kölesini görevlendirmiş. Kölesi ne zaman konuşmaya kalksa araya girip açıklama yapmayı da ihmal etmemiş:
“Selamlarınıza kölemin karşılık vermesini kabalık olarak algılamayın. Doktorum konuşmamamı söyledi.”
Bir gün bir deli, kitaplarını kemiren fareyi yakalamaya karar verince bütün gece ağzında bir et parçasıyla oturmuş durmuş.
DELİNİN BİRİ EŞEĞİNİN DAHA AZ YEMEYE ALIŞMASINI İSTİYORMUŞ. HİÇ YEMEK VERMEYİNCE EŞEK ÖLMÜŞ.
“REZALET!” DİYE BASMIŞ ÇIĞLIĞI DELİ. “TAM YEMEK YEMEMEYE ALIŞMIŞTI Kİ ÖLÜP GİTTİ!”
Uyurken nasıl göründüğünü merak eden bir deli varmış. Kalkmış, aynadaki yansımasına bakıp gözlerini kapatmış.
İki deli babalarının hâlâ hayatta olmasından şikâyet ediyormuş. “Buldum,” demiş birinci deli. “Neden babalarımızı boğmuyoruz?”
“Hayatta olmaz,” demiş ikincisi, “Kendimize baba katili dedirtemeyiz. Ama istersen ben senin babanı öldüreyim, sen de benimkini öldür.”
Delinin teki rüyasında bir çiviye bastığını görmüş, uyandığında kalkmış ayağını sarmış. Arkadaşı ne yaptığını anlayınca demiş ki: “Ne aptalız ya, yalınayak uyuduğuna inanamıyorum.”
Delinin biri atını satıyormuş. Birisi gelmiş, atın bugüne kadar hiç asabiyet belirtileri gösterip göstermediğini sormuş.
“ Yok canım!” demiş deli, “Ahırın dışında o kadar çok kalmadı ki hiç!”
Delinin biri bir ev satın almış, pencereye çıkıp komşulara “Yakışmış mı?” diye sormuş.
Delinin teki kaybettiği kitabını günlerce aramış; ama bulamamış. Bir gün oturmuş marul yerken bir anda odanın köşesinde duran kitabını görmüş. Ertesi gün yolda bir arkadaşıyla karşılaşmış, o da birkaç parça kıyafetini kaybettiğinden söz etmiş. “Üzülme,” demiş bizimki. “Biraz marul al, otur yemeye başla, bir yandan da odanın köşesine bak. Kaşla göz arasında bulacaksın kıyafetlerini.”
DELİNİN BİRİ KASABAYA İNERKEN ARKADAŞI SESLENMİŞ: “GELİRKEN BANA ON BEŞ YAŞINDA İKİ TANE KÖLE GETİRİR MİSİN?”
“TABİİ, GETİRİRİM,” DEMİŞ DELİ. “İKİ TANE BULAMAZSAM DA ONUN YERİNE BİR TANE OTUZ YAŞINDA KÖLE BULUR GETİRİRİM.”
Bu seferki delinin bir arkadaşı yurtdışındaymış, deliye bir mektup yazıp kendisine birkaç kitap göndermesini istemiş. Deli mektubu sallamamış bile. Arkadaşı ülkeye geri dönünce yolda rastlaşmışlar.
“Ay bana kitaplarla ilgili bir mektup göndermiştin ya hani…” diye kekelemiş, “bir türlü ulaşmadı bana o mektup.”
Memnuniyetsiz müşteri: Bana sattığın köle daha hiçbir şey yapmadan ölüverdi!
Deli: Vallahi bendeyken hiç öyle şeyler yapmazdı.
İki deli birlikte akşam yemeği yedikten sonra, ikisi de kibarlıktan birbirlerine eve kadar eşlik etmek için ısrar edip durmuş, böylece hiçbir yere gidememişler.
Delinin biri uyumak istiyormuş ama yastığı yokmuş.
Kölesinden kafasının altına bir tencere koymasını istemiş.
“Ama çok sert olur öyle,” demiş kölesi.
Deli çıkışmış: “O zaman içine kuştüyü doldur sen de!”
Delinin biri bir arkadaşına rastlamış, “Ben senin öldüğünü duydum,” demiş.
Arkadaşı yanıtlamış: “Gördüğün gibi kanlı canlı karşındayım.”
“Ama bana söyleyen arkadaşım senden çok daha güvenilir biri.”
Delinin biri açılış saati gelir gelmez hamama koşmuş, bakmış içeride tek bir insan bile yok. Kölesine dönmüş: “Bana kalırsa buranın suyu iyi temizlemiyor.”
DELİNİN BİRİ SERÇE YAKALAMAK İSTİYORMUŞ. BİR AĞACIN ALTINA SERMİŞ ÖRTÜSÜNÜ, SALLAMAYA BAŞLAMIŞ AĞACI.
Delinin teki babasıyla kavgaya tutuşmuş.
“Seni puşt!” diye bağırmış. “Senin yüzünden ne çok acı çektim ben. Eğer hiç doğmamış olsaydın, ne güzel dedemin iyi huylarını alacaktım.”
Delinin teki hasta olmuş, gittiği doktorun ücretini tedavi işe yararsa ödeyeceğini söylemiş. Aradan biraz zaman geçmiş, adamın karısı hastayken şarap içti diye kendisine kızınca adam kalayı basmış: “İyi olup da doktora para ödememi mi istiyorsun?”
Bir köpek delinin tekini başparmağından ısırmış.
Deli, “Çok şükür üstüme gelip kıyafetimi yırtmadı,” diye sevinmiş.
İkiz kardeşlerden biri ölmüş. Delinin biri, hayatta kalanın yanına gidip sormuş: “Ölen sen miydin, yoksa kardeşin mi?”
Delinin biri gemiyle sefere çıkacakmış, gitmeden önce tabletlerini istemiş ki vasiyetini yazabilsin.
Batacaklarından korkan kölesi ağlamaya başlamış.
“Sakin ol,” diye çıkışmış deli, “boğulursam hepinizi özgür bırakırım.”
Delinin biri atıyla birlikte bir botla nehrin karşısına geçiyormuş; ama eyerinden inmemiş. Neden inmediğini soranlara “Biraz acelem var da ondan,” diyormuş.
DELİNİN BİRİ MÜTHİŞ FIRTINALI BİR HAVADA DENİZE AÇILMIŞ. KÖLELERİ ÇIĞLIK ATMAYA BAŞLAYINCA YATIŞTIRMAK İÇİN KENDİLERİNE SESLENMİŞ:
“MERAK ETMEYİN, VASİYETİMDE HEPİNİZİ ÖZGÜR BIRAKACAĞIMI YAZDIM!”
Delinin biri akşam yemeğine davet edilmiş; ama masada hiçbir şey yemiyormuş. Neden yemediği sorulunca da cevap vermiş: “Buraya sadece yemek yemeye gelmişim gibi görünmesini istemem.”
Bir delinin oğlu top oynarken topu kuyuya düşmüş. Çocuk kuyuya eğilmiş, kendi yansımasına bakıp topunu geri istemiş. Sonra babasına gidip topunu geri alamadığını söyleyince bu sefer deli kuyunun içine eğilip kendi yansımasına bakmış: “Hey! Şu çocuğun topunu geri versene!”
Delinin biri hasta arkadaşını ziyarete gitmiş. Arkadaşının cevap verecek takati bile yokmuş. Deli sinirlenmiş: “Umarım ben de yakında hasta olurum. O zaman da ben sana cevap vermem.”
Delinin teki herkese kıyafetlerinin kaç para ettiğini sormaya başlamış. Bunu duyan babası kendisine çıkışınca deli savunmaya geçmiş: “Ama baba, doğruları değil, dedikoduları dinliyorsun hep!”
Babası kendisiyle konuşan adamın kim olduğunu söyleyince deli sinirlenmiş: “Sen de bu adama inanıyorsun, öyle mi? Herif kıyafetine 50 drahmi bile vermiyor.”
Delinin biri atını satmaya çalışıyormuş. Bir adam gelip atın dişlerine bakmaya başlamış.
“Ne yapacaksın dişlerini?” diye bağırmış deli, “Keşke yediği kadar yürüyebilse!”
Delinin biri çalıntı bir vazo satın almış, kimse anlamasın diye de vazoyu ziftle kaplamış.
Bir delinin babası çok fena hastalanmış. O da arkadaşlarından cenazede takmak için taç[1 - Antik çağlardaki cenazelerde çiçekten yapılmış taçlar takma geleneği varmış. (e.n.)] almalarını istemiş. Ama babası ertesi gün kendine gelince arkadaşları sinirlenmiş. “Bu taçlara bu kadar para ödediniz, çok mahcup oldum,” demiş deli, “Yarın getirin bunları yine de. Ne olursa olsun gömeceğim babamı.”
Nüfuz sahibi bir delinin büyük oğlu vefat etmiş.
Cenazeye bir sürü kişinin geldiğini görünce üzülmüş adam: “Ayıp oldu şimdi, bunca kalabalığın karşısında gömeceğim bir küçük oğlum var sadece.”
İki deli yolda yürüyormuş. Çişi gelen deli, arkadaşının gerisinde kalmış. Yürümeye devam edince arkadaşının yoldaki mil taşına[2 - Roma döneminde yollara dikilen, yolun yönünü ve merkeze uzaklığını gösteren bir taş. (e.n.)] not yazdığını görmüş: “BANA YETİŞ.” Bunu okuyunca o da altına kendi notunu yazmış: “HAYIR. ESAS SEN BENİ BEKLE.”
Delinin tekiyle babası aynı odada, yan yana yataklarda uyurlarmış. Deli, her gece yatakta gizlice ayağa kalkar, yukarıdan sarkan üzümleri yermiş. Bir gece babası yatağının altına bir lamba saklamış, deli ayağa kalkınca bir anda yüzüne tutmuş ışığı. Deli hiç istifini bozmadan o haliyle horlamaya başlamış.
Delinin teki ancak ahretteki yargılamanın adil olacağını duymuş birinden. Duruşması mahkemede yapılınca kendini asmış.
İKİ DELİ YOLDA YÜRÜYORMUŞ, BİRİ SİYAH BİR TAVUK GÖRÜNCE DİĞERİNE SESLENMİŞ:
“BAK, SİYAH GİYİNMİŞ, HERHALDE HOROZU VEFAT ETMİŞTİR.”
Bir gece delinin biri babaannesinin yatağına atmış kendini. Babası bunu görür görmez dövmüş deli oğlunu. Deli sinirlenmiş: “Bunca zamandır sen benim annemin üstünde tepiniyorsun da ben bir şey demiyorum, sen beni kendi annenle bir kerecik yakaladın diye mi kızıyorsun şimdi?”
Arazi simsarının biri delinin yanına gelip bir ırmağın bütün arazisini silip süpürdüğü haberini vermiş. Deli sinirlenmiş: “Vay alçak ırmak!”
Deli bir tefeci insanlardan alacaklarını toplamış. Bir denizciye, gelirken getirmesi için ölen kişilerin küllerinin konulduğu çömleklerden ısmarlamış, ayrıca 8 yaşlarındaki iki oğlu için de birer tane küçük boy almasını söylemiş; çünkü zaman geçtikçe onların da faizle birlikte esas boyutlarına geleceğini düşünüyormuş.
Delinin biri bahçesinde derin bir kuyu bulmuş. Çiftliğin rençperini getirip sormuş suyu içiliyor mu diye. O da delinin anne babasının onun yaşlarındayken içtiklerini söylemiş. Deli şaşırmış: “Bu kadar derin kuyudan su içebildiklerine göre amma uzun boyunları varmış!”
Delinin biri bir hendeğe düşmüş, hiç kimse yardım çığlıklarını duyup da kurtarmaya gelmeyince kendi kendine söylenmeye başlamış: “Ben bir dışarı çıkayım da beni dinlememek, şuraya bir merdiven indirmemek nasıl oluyormuş gösteririm onlara!”
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/dan-crompton/dunyanin-en-eski-fikra-kitabi-69403333/chitat-onlayn/?lfrom=390579938) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Antik çağlardaki cenazelerde çiçekten yapılmış taçlar takma geleneği varmış. (e.n.)
2
Roma döneminde yollara dikilen, yolun yönünü ve merkeze uzaklığını gösteren bir taş. (e.n.)
Dan Crompton
Тип: электронная книга
Жанр: Зарубежная публицистика
Язык: на турецком языке
Издательство: Maya Kitap
Дата публикации: 25.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Berber: Saçınızı nasıl keseyim efendim?