Dahi
Dahi
Teodor Drayzer
Məşhur Amerika yazıçısı T.Drayzerin (1871-1945) "Dahi" (1915) əsəri istedadlı şəxsiyyət, Amerikada keçən əsrin sonunda yaşamış rəssamın taleyi, qəhrəmanın yaradıcılığı və mənəvi axtarışları haqqındadır.
Teodor Drayzer
Dahi
GƏNCLİK
Birinci kitab
BİRİNCİ FƏSİL
Bu hekayədəki əhvalat 1884-1889-cu illər arasında İllinoys ştatının balaca inzibati mərkəzində, o vaxtlar on minə qədər əhalisi olan Aleksandriya şəhərində başlanır. Aleksandriyanı ancaq ona görə şəhər adlandırmaq olardı ki, o, kəndlikdən çıxmışdı. Təsvir edilən dövrdə bu şəhərdə bir konka xətti, “Opera” adını daşıyan teatr (bunun nə üçün belə adlandırıldığı məlum deyildi, çünki burada heç bir zaman opera tamaşaya qoyulmamışdı), buradan keçən dəmir yollarının sayına görə iki vağzal, bir də, necə deyərlər, işgüzar mərkəz var idi ki, əslində bu, baş meydan ətrafında daim camaatla dolu olan dörd səkidən ibarət idi. Şəhərin işgüzar mərkəzində dairə məhkəməsi və dörd qəzet redaksiyası yerləşmişdi. Bunlardan ikisi səhər və ikisi axşam qəzeti idi. Bu qəzetlər müvəffəqiyyətlə oxuyucuların şüuruna çatdırmağa cəhd edirdilər ki, dünyada həm yerli, həm də ümumi dövlət miqyasında bir çox müxtəlif məsələlər var və həyat insanın üzərinə bir çox maraqlı və müxtəlif vəzifələr qoyur.
Şəhər kənarında olan bir neçə göl və gözəl balaca çay – ətraf mənzərənin, demək olar ki, ən çox xoşagələn bu xüsusiyyəti – Aleksandriyaya ucuz kurort xarakteri verirdi. Şəhərdəki binalar yeni deyildi. O zaman Amerika ucqarlarında olduğu kimi, onlar, demək olar ki, tamamilə taxtadan idi, lakin bəzi məhəllələr hətta bəzəkli görünürdü. Burada evlər yaşıl bağçalar içərisində idi və onları əhatə edən yaşıl çəpərlər, hər həyətdə olan gül ləkləri, kərpic döşənmiş yollar onların sahiblərinin bolluq və rahatlıq içərisində yaşadığına dəlalət edirdi. Aleksandriya gənc amerikalıların şəhəri idi. Onun ruhu gənc idi. Hər kəsin qarşısında əsrarəngiz genişlik açılırdı. Burada yaşamaq və həyatdan zövq almaq olardı.
Bu şəhərdə öz vəziyyəti və tərkibi ilə Amerika üçün, xüsusən onun Orta qərb hissəsi üçün səciyyəvi hesab edilə bilən bir ailə yaşayırdı. Bu ailəni yoxsul adlandırmaq olmazdı, – hər halda o özünü yoxsul hesab etmirdi, ancaq varlı da deyildi. Ata tikiş maşınları satışı üzrə agent olan Tomas Ceferson Vitla, vilayətdə ən çox məşhur olan və işə gedən maşın markalarından birini yaymaqla məşğul idi. Qiyməti iyirmi, otuz beş və altmış dollar olan hər bir maşının satışı ona otuz beş faiz komissiya pulu gətirirdi. Maşın az satılırdı, lakin bu, agentin belə əməliyyatdan ildə iki min dollara qədər qazanması üçün kifayət idi. Mister Vitla bu vəsaitə yer sahəsi və ev almağa, bu evi gözəl düzəltməyə və baş meydanda tikiş maşınlarının son modelləri qoyulmuş bir dükan açmağa müvəffəq olmuşdu. O, həmçinin, yeni maşınların satış qiymətindən on dollardan – on beş dollara qədər güzəştlə başqa markalı köhnə maşınları mübadilə edir, təmirlə məşğul olur və bütün bu işlərdən əlavə, əsl amerikalı təşəbbüskarlığı ilə sığorta işlərində də öz qüvvəsini sınayırdı. O bu işə başlayarkən onu nəzərə almışdı ki, oğlu, Yucin Tennison Vitla böyüyər, sığorta işləri kifayət qədər genişlənər, o zaman işinin bu hissəsini oğluna verər. Əlbəttə, onun oğlunun necə biri olacağını demək hələ çətin idi. Lakin ehtiyatda bir şey saxlamaq həmişə yaxşıdır.
Kürənə çalan, sarışın, ortaboylu, sıx qaşları altından mehribanlıqla baxan mavigözlü, qartalburunlu, hiyləgər, xoş təbəssümlü mister Vitla çevik və çalışqan adam idi. İnadcıl yaşlı qadınlara və onların laqeyd yaxud atil ərlərinə yeni tikiş maşını olmadan keçinmək mümkün olmadığı fikrini təlqin etmək zərurəti onda ehtiyatkarlıq və nəzakət, həmçinin müəyyən dərəcədə zirəklik əmələ gətirmişdi. O, insanlara isnişməyi bacarırdı. Arvadı ondakı bu bacarığı həddən artıq hesab edirdi. Hər halda, mister Vitla namuslu, əməksevən, qənaətcil insan idi. Arvadı ilə bərabər o, şəxsi evləri olduğunu və istirahət günləri üçün biraz pul əldə etdiklərini deyə bilmək üçün uzun müddət gözləmişdilər. Bu vaxt gəlib çatdıqda isə Vitla ailəsinin taledən şikayət etməyə əsası yox idi.
Onların yaşıl pəncərə qapaqları olan gözəl ağ evləri uca sıx ağacların kölgəsinə sığınmışdı. Evin qarşısında səliqə ilə ləklərə ayrılmış, səliqəli biçilmiş çəmənlik uzanırdı. Eyvanda yellənən oturacaqlar var idi, bir ağacın altında yelləncək, digərinin altında beşik asılmışdı. Anbarda isə araba və bir neçə furqon yerləşirdi ki, bunlarla Vitla öz mallarını daşıyırdı. O, itləri sevir və iki şotland iti saxlayırdı. Mrs. Vitla bütün canlıları sevirdi: onun yalançı bülbülü, pişiyi, toyuqları var idi. Yüksək dirəyə bərkidilmiş quş yuvasında isə bir neçə qaratoyuq yaşayırdı. Bir sözlə, bu ev gözəl bir guşə idi və Vitla ailəsi haqlı olaraq bununla fəxr edirdi.
Miriem Vitla yaxşı evdar qadın idi. Aleksandriya yaxınlığında Mak-Lin vilayətindəki kiçik Vuster şəhərciyində bir yem dükanı sahibinin qızı olan Miriem, Sprinqfilddən və Çikaqodan kənara çıxmamışdı. O, Sprinqfilddə Linkolnun dəfni münasibətilə hələ ilk gəncliyində, Çikaqoda isə əri ilə birlikdə yarmarkada, yaxud ştatın hər il şəhər kənarında keçirdiyi sərgidə olmuşdu. Missis Vitla cavan qalmışdı, o hələ də gözəl idi. Onun zahiri təmkinliyi altında şairanə bir təbiət gizlənmişdi. Onların yeganə oğullarının Yucin Tennison adlandırılmasını o təkid etmişdi. Bu adı o təkcə öz qardaşı Yucinin şərəfinə deyil, həm də məşhur şairin – ona çox qüvvətli təsir bağışlayan, “Kralın idilliyası”nın müəllifinin şərəfinə qoymuşdu.
Orta Qərb ştatlarından olan bir amerikalı uşağı üçün Yucin Tennison adı Vitla ataya qəribə gəlirdi, lakin o, arvadını sevir və adətən onun arzuları ilə hesablaşırdı. Arvadının qızları üçün seçdiyi Silviya və Mirtl adları ona hətta xoş gəlirdi. Uşaqların hamısı gözəl idi. Qarasaçlı, qaragözlü, çevik, sağlam, həmişə gülümsəyən Silviya iyirmi bir yaşında ikən çiçək kimi açılmışdı. Bədəncə daha incə olan, zərif, solğun, utancaq Mirtl olduqca sevimli idi, anasının dediyi kimi, lap adını daşıdığı çiçəyə oxşayırdı. Mirtl çalışqan, xəyalpərvər, tənhalığa meyl edən bir qız idi. O, şer oxumağı sevirdi. Yuxarı siniflərin bütün dəbli gəncləri bu qızla gəzməklə fəxr edirdilər, lakin onun yanında iki kəlmə söz belə deyə bilməzdilər. O da bu oğlanlarla nə barədə danışacağını bilməzdi.
Mirtldən iki yaş kiçik olan Yucin Vitla ailəsinin sevimlisi idi. Onun düz qara saçları, qara badamı gözləri, düz burnu, gözəl cizgili ancaq iradəsizlik ifadə edən çənəsi vardı. Onun təbəssümü hamının çox xoşuna gəlirdi. Bu zaman düz ağ dişləri görünür və o, sanki bunlarla fəxr edirdi. O, bədəncə çox sağlam deyildi. Dəyişkən əhval-ruhiyyəyə malik idi, istedadlı və incə bir təbiətə malik olduğu tez nəzərə çarpırdı. Həzm pozğunluğu və bir qədər də qan azlığı onu olduğundan zəif göstərirdi. Onda təmkinlik zirehi altında alovlu, ehtiraslı qəlb gizlənir, coşqun arzular qaynayırdı. O, utancaq, eqoist, son dərəcə həssas və hədsiz özünə inamsız idi.
O, evdə boş-boş gəzər, Dikkensin, Tekkereyin, Skottun, Ponun mütaliəsinə dalar və kitabı kitab ardınca oxuyaraq həyat haqqında düşünərdi. Onu böyük şəhərlər cəzb edirdi. O, ecazkar bir şey kimi, səyahətlər haqqında xəyala dalardı. Məktəbdə tənəffüs zamanı Ten və Hibbonu oxuyar, onların təsvir etdiyi kral saraylarının dəbdəbə və gözəlliyinə heyrətlənərdi. Dil, riyaziyyat, biologiya və fizika dərsləri ona darıxdırıcı gəlirdi. Onda hərdənbir o da qısa müddətə, bu dərslərə maraq oyanardı. Bəzən qəflətən bir maraqlı məsələ – buludların quruluşu, suyun və yerin kimyəvi tərkibi onu cəlb edirdi. Lakin hər şeydən çox, məmnuniyyətlə tor yelləncəkdə uzanar və istər yaz, istər yay, yaxud payız olsun, ağacların təpəsindən görünən mavi səmaya baxardı. Səmada süzən və sanki yüksəkdə yeri seyr edərək, uçuşda donub qalmış çalağan uzun müddət onun diqqətini özünə cəlb edərdi. Küləyin pəncəsində üzən adalar kimi topa-topa axan ağappaq buludların gözəl mənzərəsi onun üçün mahnı kimi idi. O, yumordan məhrum deyildi. Onda yumor hissi də, pafos hissi də vardı. Bəzən ona elə gəlirdi ki, rəssamlıqla məşğul olacaq, bəzən də elə gəlirdi ki, şer yazacaqdır. O özündə həm buna, həm də ona meyl duyurdu, əslində isə heç biri ilə məşğul olmurdu. Bəzən o, eskiz çəkirdi, lakin bunların hamısı natamam olurdu: damın bir küncü, burularaq bacadan çıxan tüstü və uçan quşlar, suyun üzərinə əyilmiş bir söyüd, görünən çay döngəsi, buradaca sahilə bağlanmış qayıq, dəyirman bəndi yanında dəstə ilə üzən ördəklər, sahildə dayanmış oğlan, yaxud qız. O vaxtlar onda hələ təbiəti təsvir etmək istedadı yox idi, o yalnız gözəlliyi çox kəskin dərk etmək qabiliyyətinə malik idi. Uçan quşun, açılmış gözəl güllərin, külək altında yırğalanan ağacların cazibədarlığı – hər şey onu valeh edirdi. O, axşamlar doğma şəhərin küçələrində gəzərək, parlaq vitrinlərə tamaşa etməyi, izdihamdan gələn gənclik və ruh yüksəkliyini, sıx ağaclar arasından görünən işıqlı pəncərələrin şahidlik etdiyi ruhu oxşayan rahatlığı duyub, zövq almağı sevirdi.
O, qızlara valeh olurdu, qızlar onu cəlb edirdilər, əlbəttə, ancaq həqiqətən gözəl olanları. Məktəbdə iki-üç qız var idi ki, onları görəndə onun xəyalına kitablarda oxuduğu şairanə təşbehlər gəlirdi: “gözəllik – kamandan buraxılmış oxdur”, “qızıl hörüklər, zərif boy-buxun”, “qəşəng sima, pəri yerişi”. Lakin qızların yanında o özünü itirər və utanardı. Qızlar ona çox gözəl, lakin elə uzaq görünərdilər ki, onun təsəvvürü onlara əslində olduğundan artıq gözəllik verərdi. Gözəllik onun qəlbində yaşayırdı, amma o hələ bunu bilmirdi. Yetişmiş sünbül kimi qızıla çalan qalın saçları sıx hörüklərlə arxasına sallanmış bir qız daim onun fikirlərini məşğul edərdi. O, uzaqdan bu qıza pərəstiş edər, qız isə üzünü çevirən kimi bu ciddi yanan gözlərin ondan ayrılmadığını heç bilmirdi. Bir az sonra onun valideyni başqa şəhərə köçdüyündən o qız getdi və zaman Yucinin yarasını sağaltdı – axı dünyada gözəllik çoxdur. Lakin o qızın saçlarının rəngi, boynunun gözəl cizgiləri həmişəlik onun xəyalında qaldı.
Vitla uşaqlarına ali təhsil vermək fikrində idi, lakin onlardan heç biri elmə həvəs göstərmirdi. Onlar, olsun ki, kitablardan daha müdrik idilər, çünki xəyal və hiss aləmində yaşayırdılar. Silviya analıq arzusunda idi. O, iyirmi bir yaşında ikən “Morninq Eppil” qəzetinin naşiri Bencamin Bercesin oğlu Henri Berceslə evləndi və elə birinci il onların uşağı oldu. Cəbrin və triqonometriyanın hikmətlərinə qapılan Mirtl artıq ərə getmək, yaxud müəllimə olmaq barəsində də düşünürdü, çünki ailənin gəlirinin az olması ondan bir şeylə məşğul olmağı tələb edirdi. Yucin şirin xəyal içərisində yaşayaraq təhsil alsa da əməli bilik qazanmaq üçün qayğı göstərmirdi. O az-maz yazırdı, lakin on altı yaşlı oğlanın bu təşəbbüsləri uşaqlıq idi. O, şəkil çəkirdi, lakin onun çəkdiklərinin bir qiyməti olduğunu ona deyəcək kimsə tapılmırdı. Bir qayda olaraq, bütün məişət məsələlərinin onun üçün əhəmiyyəti yox idi, eyni zamanda bir məsələ onu qorxudurdu ki, həyat insanın qarşısında – onun atası kimi – almaq və satmaq, ticarət kitabları aparmaq, müəssisəni idarə etmək kimi əməli məsələlər qoyur. Bütün bunlar Yucini karıxdırırdı və o, gələcək həyat haqqında çox tez düşünməyə başlamışdı. Atasının onun üçün seçdiyi işə etiraz etməsə də, bu iş onu maraqlandırmırdı. O düşünürdü ki, bu onun üçün bir tikə çörək ardınca mənasız və darıxdırıcı sürüklənmək olacaqdır, sığorta işi də bundan yaxşı deyildir. O yəqin ki, sığorta vərəqəsini təşkil edən intəhasız axmaq paraqraflardan heç bir zaman baş çıxara bilməyəcəkdir. Axşamlar, yaxud şənbə günü dükanda atasına kömək etmək lazım gəldiyi zaman bu, ona cəza kimi gəlirdi. Çünki iş onun ürəyinə yatmırdı.
Yucin on üç yaşına girdiyi zaman mister Vitla anlamağa başladı ki, onun oğlu ticarət işləri üçün doğulmamışdır. Yucinin on beş yaşı tamam olduqda isə buna tamamilə əmin oldu. Uşağın qapıldığı kitablardan, onun məktəbdə aldığı qiymətlərdən ata görürdü ki, Yucini məktəb məşğələləri də maraqlandırmır. Qardaşından iki yaş böyük olan, lakin məktəbdə bəzən eyni müəllimdən dərs alan Mirtl danışırdı ki,Yucin dərslərinə çox az fikir verir, gözünü pəncərədən çəkmir.
Yucinin məhəbbət aləmində təcrübəsi də zəngin deyildi. Onun nəsibinə ancaq bizim ilk gənclikdə duyduğumuz ötəri təəssürat düşürdü; bu zaman biz qızları gizlində öpürük, yaxud onlar bizi gizlincə öpürlər, – Yucinə axırıncısı aid idi. O müəyyən bir qıza bağlanmamışdı. O, on dörd yaşında ikən bir gənc məktəbli qız onu axşam əyləncəsinə yoldaş seçmişdi, “poçt” oyunu zamanı qaranlıq otaqda qız əlləri onun boynuna sarıldığı və qız dodaqları onun dodaqlarına toxunduğu zaman o unudulmaz bir duyğu hiss etmişdi; lakin onlar bir daha görüşməmişdilər. Bu ilk təəssüratı xatırlayarkən Yucin məhəbbət xülyasına düşür, lakin həmişə cəsarətsiz olurdu. O, qızlardan qorxurdu, düzünü desək, qızlar da ondan çəkinirdilər. Onlar Yucini başa düşə bilmirdilər.
Lakin həyatının on yeddinci ilində, payızda, Yucin ona dərin təsir bağışlayan bir qıza rast gəldi. Onun özü yaşda olan Stella Eplton əsl gözəl idi. Sarışınsaçlı, tünd mavi gözlü, incə, düzgün fiquralı bu qız elə şən, elə sadə məlahətə malik idi ki, bu məlahət sahibi özü də adi, müdafiəsiz kişi qəlbi üçün nə qədər təhlükəli olduğunu bilmirdi. O, oğlanlara naz edirdi, lakin bunu oğlanlardan kiminsə onun çox xoşuna gəldiyi üçün deyil, əylənmək üçün edirdi. Bu naz etməklə o, xırda məqsədlər güdmürdü, sadəcə belə hesab edirdi ki, oğlanların hamısı çox sevimlidir, həm də daha təvazökar olanlar özlərini ağıllı təsvir edənlərdən daha artıq onu cəlb edirdi. Yucin öz utancaqlığı ilə qızın xoşuna gəlmişdi.
Yucin onu ilk dəfə son sinifdə olduğu zaman görmüşdü. Stella bir az əvvəl onların şəhərinə gəlmiş və orta məktəbin sonuncudan əvvəlki sinfinə daxil olmuşdu. Onun atası İllinoys ştatının Molin şəhərindən gəlmiş və burada təzəcə açılan intial qayışları fabrikində müdir vəzifəsini almışdı. Qız tezliklə Mirtl ilə dostlaşdı – görünür, Mirtlın yumşaq təbiəti onu cəlb etdiyi kimi, Stellanın da şənliyi Mirtlı cəlb edirdi.
Bir dəfə gündüz rəfiqələr poçtdan evə qayıtdıqları zaman Baş küçə ilə gedərkən, öz yoldaşının yanına gedən Yucinlə qarşılaşdılar. Yucin çox utancaq olduğundan onları uzaqdan görərkən qaçmaq istədi, lakin onu artıq görmüşdülər və Stella maraqla onu başdan-ayağa kimi süzdü. Mirtl qəşəng rəfiqəsini qardaşına təqdim etmək məqsədilə Yucini saxlayaraq:
– Evdən gəlirsən? – deyə soruşdu. Bu zaman Stellanı qardaşı ilə tanış etməyə imkan verirdi, – indi o heç cür qaça bilməzdi.
– Miss Eplton, bu mənim qardaşım Yucindir.
Stella ona şən, təqdiredici gülümsədi və əlini uzatdı. O qızın əlini qorxa qorxa sıxdı.Yucin özünü tamamilə itirmişdi.
O, üzr istəyirmiş kimi:
– Mənim dəhşətli görünüşüm vardır, – deyə mızıldandı. – Mən şarabanı təmir etmək üçün kömək edirdim.
Mirtl:
– Bunun əhəmiyyəti yoxdur, – dedi. – Sən hara gedirsən?
– Harri Morrisgilə.
– Niyə gedirsən?
– Fındıq yığmağa gedəcəyik.
Stella:
– Mən də bu fındıqdan imtina etməzdim, – dedi.
Yucin nəzakətlə:
– Mən sizin üçün gətirərəm, – dedi.
Stella yenə gülümsədi.
– Çox şad olaram.
Stella təklif etmək istəyirdi ki, Yucin onları özü ilə aparsın, lakin cəsarət etmədi.
Yucin dərhal onun füsünkarlığına məftun oldu. Stella əvvəllər də onun üfüqündə zahir olmuş əlçatmaz məxluqlardan birinə oxşayırdı. Stella da yenicə yetişmiş sünbül rəngli saçları olan qızı xatırladırdı, ancaq o qızda bəşərilik, dünyəvilik daha artıq idi. Stella qəşəng idi. Kiçik mərmər heykəl kimi zərif və çəhrayı olan bu qız çox zəif görünürdü, halbuki əslində sağlam və qüvvətli idi. Yucinin nəfəsi tutuldu, qızın qarşısında o nə isə bir qorxu duyurdu. Buna baxmayaraq qızın onun haqqında nə düşündüyünü bilmək istəyirdi.
Mirtl:
– Hə, gedək evə, vaxtdır, – dedi.
– Mən Harri ilə sözləşməsəydim, sizinlə gedərdim.
– Yaxşı, – deyə Mirtl cavab verdi. – Biz incimirik.
Yucin yaxşı təsir buraxmadığını hiss edərək vidalaşdı. Stella sualedici nəzərlərlə onu süzdü. O getdiyi zaman Stella arxasınca baxdı.
O, Mirtla
– O nə qədər sevimlidir, – dedi.
– Bəli, ancaq çox adamsevməzdir.
– Elə niyə?
– Səhhəti elə də yaxşı deyil.
– Onun təbəssümü mənə xoş gəlir.
– Eləmi? Mən ona deyərəm.
– Yox, yox. Rica edirəm, demə. Deməzsən, elə deyilmi?
– Yox, demərəm!
– Amma onun təbəssümü doğurdan da qəlboxşayandır.
– Bir dəfə axşam bizə gəl, mütləq onu görərsən.
– Məmnuniyyətlə, – deyə Stella sevindi. – Bu yaxşı olar. Mən doğrudan da gəlmək istəyirəm.
– Şənbə günü, gecələmək şərti ilə gəl. O, evdə olacaqdır.
– Mütləq gələrəm!
– Görürəm, o sənin xoşuna gəlir, – deyə Mirtl güldü. Stella:
– Sadəcə, o çox sevimlidir, – dedi.
Onların ikinci görüşü, danışdıqları kimi, şənbə günü axşam, Yucinin atası sığorta kontorundan qayıtdıqdan sonra olacaqdı. Stella şam yeməyinə gəldi. Yucin onu qonaq otağının açıq qapısından gördü və paltarını dəyişmək üçün yuxarıya qaçdı. Onda heç bir həzm pozğunluğunun və ya zəif ciyərlərin söndürə bilməyəcəyi gənclik atəşi yanırdı. Yucin sevinc həyəcanından titrəyərək, xüsusi səylə öz geyimi ilə məşğul oldu, qalstukunu qəşəng bağladı, saçlarını səliqə ilə ayırdı. Bir az sonra aşağı düşərkən Yucin fikirləşirdi ki, o, Stellaya ağıllı, özünə layiq bir şey deməlidir, yoxsa Stella onun necə yaxşı olduğunu görməz; eyni zamanda o, biabır ola biləcəyindən də qorxurdu; bu fikirlər ona əzab verirdi. O qonaq otağına daxil olarkən qonaq onun bacısı ilə birlikdə buxaranın yanında oturmuşdu. Qırmızı abajurlu lampa otağı zəif işıqlandırırdı. Bu otaq belə evlərdə olan adi qonaq otağı idi, – burada ucuz mavi örtük salınmış stol, adi fabrik stulları, kitab rəfi vardı, lakin otaq səliqəli idi və bu ev səliqəsi hər şeydə hiss olunurdu.
Missis Vitla ev işləri ilə məşğul olaraq, hər dəqiqə otaqdan çıxırdı. Ata hələ evdə yox idi. O, maşınlarından birini satmaq ümidiylə əyalətin başqa bir tərəfinə getmişdi. Onu şam yeməyinə gözləyirdilər. Atanın evdə olub-olmamasının Yucin üçün fərqi yox idi. Mister Vitla, kefi olan zaman uşaqları lağa qoymağı, həm də həmişə eyni ruhda lağa qoymağı sevərdi: o, uşaqlarda başqa cinsə oyanan marağı qeyd edər və qabaqcadan xəbər verərdi ki, bu sahədə onların bütün coşğun hissiyatı bir zaman ən adi şəkildə başa çatacaqdır. O, Mirtlə mal həkiminə ərə gedəcəyini deməyi sevərdi, Yucinə isə, missis Vitlanın inandırdığı kimi, telləri yağlı olan Elza Braun adlı birisini alacağını söyləyərdi. Mirtl də, Yucin də bu sözləri xoşhallıqla qəbul edərdilər. Yucin hətta bunları eşidəndə saymazyana gülümsəyirdi: o zarafatı sevirdi, lakin hələ bu yaşda ikən atası haqqında açıq mühakimə yürüdürdü. O, atasının işinin necə acınacaqlı olduğunu görürdü və belə bir peşənin onu – Yucini də öz girdabına çəkib sala biləcəyi ona gülməli gəlirdi. O öz hislərini gizlədirdi, lakin onda, hərdənbir məşumanə tüstülənən təmkinlik vulkanı ağzında közərmiş maqma kimi, bütün adi şeylərə qarşı etiraz qaynayırdı. Nə atası, nə də anası onu başa düşmürdülər. Yucin onlar üçün xəyalpərvər, zəif, qeyri-adi, əslində nə istədiyini özünə belə aydın olmayan qəribə bir oğlan idi.
O daxil olarkən Mirtl:
– Aha, gəlib çıxdın! – dedi. – Burada otur.
Stella onu füsunkar təbəssümlə qarşıladı.
Yucin buraya yaxınlaşdı və özünü dartaraq durdu; o, qıza xoş təsir bağışlamaq istəyirdi, lakin nədən başlayacağını bilmirdi. O özünü elə itirmişdi ki, deməyə bir söz belə tapmırdı. Mirtl qardaşının köməyinə gələrək:
– Əgər bilsəydin biz nə edirdik! – deyə dilləndi.
– Nə edirsiniz? – deyə Yucin karıxmış halda soruşdu.
– Tap görək. Hə, bir fikirləşsənə!
– Bir azca, – deyə Stella əlavə etdi.
– Qarğıdalı qovururdunuz, – deyə Yucin səsləndi və bilaixtiyar gülümsədi.
– Ona yaxındır.
Bunu deyən Mirtl idi.
Onun rəfiqəsi geniş açılmış mavi gözlərini Yucindən çəkmirdi.
– Bir də… – deyə o təklif etdi.
– Şabalıd, – deyə Yucin tapdı.
Stella şən halda başı ilə təsdiq etdi. ”Nə gözəl saçları var!” – deyə Yucin düşündü. Sonra soruşdu:
– Bəs hanı?
Onun yeni tanışı ovcunun içərisindəki şabalıdı ona uzadaraq güldü.
– Bir dənəsini alın!
Qızın mehriban gülüşünün təsiri altında danışıq qabiliyyəti Yucinə qayıtmağa başladı.
Yucin:
– Xəsis! – dedi.
– Fu, nə acıdildir! – deyə Stella səsləndi. – Mən isə ona son şabalıdımı verdim. Mirtl, daha ona heç bir şey vermə.
– Sözümü geri götürürəm. Mən bilmədim.
– Ona heç bir dənə də verməyəcəyəm, – deyə Mirtl bildirdi. – Al, Stella, tut, amma ona vermə! – və o, son şabalıdları Stellanın ovcuna tökdü.
Yucin onun niyyətini başa düşdü. Bu, çağırış idi. O, şabalıdı qonağın əlindən almaq üçün təşəbbüs etməlidir. O bu hiyləni qəbul etdi.
Əlini uzadaraq:
– Bu olmadı ki! – dedi. – Belə etməzlər.
Stella başını buladı.
– Bircə dənə! – deyə Yucin təkid etdi.
Stella yenə əvvəlki kimi ağır ağır və qətiyyətlə başını buladı.
Yucin ona doğru irəliləyərək:
– Yalnız bir dənə, – deyə xahiş etdi.
Qızılı saçlı qız təslim olmurdu. Lakin şabalıd olan əli Yucinə o qədər yaxın idi ki, o bu əli tuta bilərdi. Qız əllərini arxasına aparıb şabalıdları bir əlindən o birinə ötürmək istəyirdi ki, Yucin cəld sıçrayıb, onun əlindən yapışdı.
– Mirtl! Kömək et! – deyə Stella qışqırdı.
Mirtl onun köməyinə gəldi. Bir adama qarşı onlar iki oldular. Mübarizənin ən qızğın vaxtında Stella Yucinin əlindən sivişdi və qalxdı. Onun saçları Yucinin üzünə toxundu. O, Stellanın kiçik əlini möhkəmcə tutmuşdu. Bir anlığa Stellanın gözlərinə baxdı. Bu nə idi? Yucin bunu deyə bilməzdi. Lakin o, qızın əlini buraxdı və təslim oldu.
– Bax, belə – deyə Stella gülümsədi. – İndi mən sizə bir şabalıd verərəm.
Yucin şabalıdı aldı və güldü. Lakin o, Stellanı bağrına basmağı daha artıq istəyərdi, bir az keçəndən sonra Çikaqo qəzetinin təzə nömrəsini götürüb oxumaq üçün otağına getdi. Sonra ana hamını şam yeməyinə çağırdı və Yucin Stella ilə yanaşı oturdu. Qızın bütün hərəkətləri və sözləri onu maraqlandırırdı. Qızın dodaqları tərpəndikcə Yucin onların necə hərəkət etdiyinə fikir verirdi. Onun dişləri göründüyü zaman Yucin onların necə qəşəng olduğu haqqında düşünürdü. Qızın alnında qızıla çalan qıvrım tel “qızıl barmaq” kimi onu cəzb edirdi. O ancaq indi “onun qızıl kimi parlayan saçları” ifadəsinin bütün gözəlliyini anlayırdı.
Şamdan sonra Yucin, Mirtl və Stella qonaq otağına qayıtdılar. Ata yemək otağında mütaliəsinə davam edirdi, ana isə qabları yumağa başlamışdı. Bir az sonra Mirtl anasına kömək etməyə getdi və Yucin Stella ilə tək qaldı. İndi onlar ikilikdə qaldıqları zaman Yucin danışmağa cəsarət etmirdi. Stellanın gözəlliyində nə isə vardı ki, onu sıxırdı.
Bir qədər susduqdan sonra Stella:
– Siz məktəbi sevirsinizmi? –deyə soruşdu. Sükut içərisində oturmaq ona münasib görünmürdü.
– O qədər yox, –deyə Yucin cavab verdi. – Orada mənim üçün maraqlı bir şey yoxdur. Mən dərsi buraxıb işləmək fikrindəyəm.
– Siz nə işləmək istəyirsiniz?
– Hələ bilmirəm. Mən rəssam olmaq istərdim.
İlk dəfə idi ki, o özünün şan-şöhrət meylini etiraf edirdi. Nə üçün? – Bunu özü də bilmirdi.
Lakin Stella onun etirafını qulaqardına vurdu.
O:
– Mən qorxurdum ki, məni axırıncıdan əvvəlki sinfə qəbul etməyələr, –dedi. – Amma qəbul etdilər. Molindəki məktəb direktoru buradakı direktora yazmışdı.
– Belə hallarda onlar yaman bəhanə axtarırlar; – deyə Yucin rəğbətlə səsləndi.
Stella qalxdı və rəfdə olan kitablara baxmağa başladı. Yucin tələsmədən onun ardınca getdi.
– Siz Dikkensi sevirsinizmi? – deyə Stella soruşdu.
– Çox, – deyə o ciddi cavab verdi.
– Mənim isə o, xoşuma gəlmir. O çox uzun yazır. Mən Valter Skottu daha çox sevirəm.
Yucin:
– Mən də Valter Skottu sevirəm.
– İndi mənim çox xoşuma gələn bir kitabın adını sizə deyərəm.
Stella susdu, onun dodaqları yarı açılmışdı. O kitabın adını xatırlamağa çalışırdı və bu adı havada tutmaq istəyirmiş kimi əlini qaldırdı.
Nəhayət o:
– “Sarışın ilahə”, – deyə səsləndi.
– Hə, gözəl kitabdır, – deyə Yucin təsdiq etdi. – Xatırlayırsınızmı, Avaxanı qurban gətirməyə necə hazırlaşırlar?
– Bəli, bu mənim xoşuma gəldi.
Stella rəfdən “Ben-Hura”nı götürdü və onu tələsmədən vərəqləməyə başladı.
– Bu da çox yaxşı romandır.
– Bəli, gözəl kitabdır!
Onlar susdular. Stella pəncərəyə yanaşdı və ucuz tül pərdənin altında dayandı. Aylı gecə idi. İki cərgə ilə küçəni haşiyələyən ağaclar çılpaq, otlar sarı və cansız idi. Onlar gümüş şəbəkə kimi hörülmüş nazik budaqlar arasında pərdələri salınmış başqa evlərdə də lampa işıqlarını görürdülər. Yanlarından bir adam keçdi – onun qara kölgəsi alaqaranlıqda yox oldu.
Stella:
– Gözəldir, eləmi? –dedi.
Yucin yaxına gəldi.
– Çox gözəldir, – deyə cavab verdi.
– Bircə tez şaxtalar başlayaydı ki, konkidə sürüşmək mümkün olaydı. Siz konki sürə bilirsiniz?
Stella ona tərəf döndü.
– Hələ soruşursunuz! – deyə Yucin cavab verdi.
– Ah, aylı gecədə buz üzərində sürüşmək nə yaxşıdır! Molində mən buz üzərində çox sürüşərdim.
– Biz də burada tez-tez sürüşürdük. Burada bizim iki gölümüz vardır.
O, yaşıl göldə boğuq gurultu ilə buzların çatladığı aydın, şəffaf gecələri xatırladı. Konki ilə qaçanların səs-küylü izdihamı, uzun kölgələr, ulduzlar onun yadına düşdü. O bu vaxta qədər sürüşmələrdə xoşagələn bir qıza təsadüf etməmişdi. Onlardan heç biri ilə özünü yaxşı hiss etməmişdi. O bir dəfə sürüşdüyü qızla bir yerdə yıxılmışdı, bu, az qala onun buz meydançasına olan marağını qırmışdı. Stella ilə sürüşmək ona xoş gələcəkdi. O, hiss edirdi ki, Stella da onunla məmnuniyyətlə sürüşər.
O, cəsarətini toplayıb:
– Göl donduğu zaman hamımız bir yerdə gedə bilərik, – dedi. – Mirtl də sürüşür.
– Əla olar! – deyə Stella əlini əlinə vurdu.
O, uzun müddət – tərpənmədən pəncərədən baxdı, sonra buxarının yanına qayıtdı, fikirlər içərisində başını aşağı salaraq Yucinin qarşısında durdu.
– Siz necə düşünürsünüz, atanız buradan getməyəcək ki? – deyə Yucin soruşdu.
– O deyir ki, getməyəcək. Bura onun xoşuna gəlir.
– Bəs sizin necə?
– Hə… indi mənim də xoşuma gəlir.
– Nə üçün indi?
– Çünki əvvəl bura mənə xoş gəlmirdi.
– Nə üçün?
– Elə onun üçün ki, əvvəllər burada heç kəsi tanımırdım. Lakin indi xoşuma gəlir.
Qız gözlərini qaldırdı.
Yucin azacıq yaxına gəldi və:
– Bizim şəhərimiz çox yaxşıdır, – dedi. – Amma burada mənim edəcəyim bir şey yoxdur. Gələn il buradan getmək fikrindəyəm.
– Hara gedəcəksiniz?
– Çikaqoya. Mən heç bir vəchlə burada qalmaram.
Stella ona tərəf döndü, Yucin isə onun stuluna yanaşaraq, arxasına söykəndi. Stella onun lap yaxında durduğunu hiss etdi, lakin tərpənmədi.
– Siz qayıdaqcaqsınız, deyilmi? – deyə o soruşdu.
– Bəlkə. Bu, həyatımın necə qurulacağından asılıdır. Çox güman ki, qayıdacağam.
– Mən düşünməzdim ki, siz belə tezliklə getmək fikrində olacaqsınız.
– Nə üçün?
– Axı siz dediniz ki, bura yaxşıdır.
Yucin cavab vermədi. Stella çiyni üstündən ona bir nəzər saldı. O lap qıza tərəf əyildi.
– Deməli, siz qışda mənimlə sürüşəcəksiniz? – deyə o çox mənalı sürətdə soruşdu.
Stella başı ilə təsdiq etdi.
Mirtl otağa daxil oldu.
– Siz burada nə barədə söhbət edirsiniz? – deyə soruşdu.
– Bizim yerlərdə konki gəzintiləri barəsində, – deyə Yucin cavab verdi.
Mirtl səsləndi:
– Mən konkidə sürüşməyi yaman sevirəm.
Stella:
– Mən də, – dedi. – Bundan yaxşı nə ola bilər!
İKİNCİ FƏSİL
Bu hadisələrdən sonra gələn aşiqlik dövrünün – o nə qədər ötəri olsa belə – bəzi epizodları Yucinin xəyalında dərin iz buraxdı. Çox keçmədən qar yağdı. Yaşıl göl dondu və onlar Stella ilə birlikdə buz meydançasına getməyə başladılar. Havalar yaxşı keçirdi. Şaxtalar o qədər davam etdi ki, buz ehtiyatı toplanan Miller-Poynta arabalarla gəlir və xüsusi mişarla bir fut qalınlığında buz parçaları kəsirdilər. Sitayiş günündən sonra demək olar ki, hər axşam məktəblilər – oğlanlar və qızlar dəstə ilə su böcəkləri kimi buzun üzərinə qaçışırdılar. Yucinin həmişə boş vaxtı olmurdu, bəzi axşamlar və şənbə günü o, dükanda atasına kömək etməli olurdu. Lakin hər dəfə axşam boş vaxtı olan Mirtl onun xahişi ilə Stellanı çağırır və onlar bir yerdə sürüşməyə gedirdilər. Bəzən o, qızı ikilikdə getməyə dəvət edir və qız da çox vaxt razı olurdu.
Bir dəfə onlar gölün üzərində sürüşərkən, yamacına bir yığın kiçik evlər sığınan yüksək sahilə gəlib çıxdılar. Ay doğmuşdu, onun sehrli şüaları buz səthinin aynasında əks olunurdu. Sahili haşiyələyən ağacların qara cəngəlliyi arasından pəncərələrin sarı, mehriban işıqları sayrışırdı. Başqalarını çoxdan ötüb keçən Yucin və Stella geri dönmək qərarına gəldilər. Qızın qızılı saçlarını toxunma papaq örtürdü, papağın altından bir neçə teli görünürdü: sağrısına qədər uzanan ağ yun sviteri, qalın boz mahud yubkası onun bədəninə kip yapışırdı. Corabları üstündən ağ yun qamaş geymişdi. Bu axşam o, xüsusilə gözəl idi və özü də bunu bilirdi.
Bu iki gənc konkilərini geri döndərərkən Stella qışqırdı. Onun konkisi açılmışdı.
Yucin:
– Dayanın, – dedi, – mən bu saat düzəldərəm.
Stella onun qarşısında durdu, Yucin isə dizlərini yerə qoyaraq boşalmış qayışı açmağa başladı. O, konkini çıxararaq gözlərini qaldırdı, qız da gülümsəyərək ona baxdı. Yucin konkini əlindən yerə saldı, qollarını qıza dolayaraq başını onun belinə qoydu.
Stella:
– Nə pis adamsan, – dedi.
Lakin o özünü gözəl bir əfsanənin füsünkar qəhrəmanı hiss edərək, müqavimət göstərmədi.
O, Yucinin başından yun şlemi dartaraq əlini onun saçlarına çəkdi. Yucin elə xoşbəxt idi ki, az qala gözlərindən yaş axacaqdı. Bununla belə, bu hərəkət onda alovlu ehtiras oyatdı. O, qızı möhkəmcə özünə sıxdı.
Qız soyuqqanlılıqla:
– Konkini geyindirin, – dedi.
O, ayağa qalxdı və qızı qucaqlamaq istədi, lakin qız icazə vermədi.
– Yox, yox! Olmaz! Yoxsa mən heç vaxt sizinlə gəlmərəm.
– Stella! – deyə o yalvardı.
– Mən ciddi deyirəm, deyə Stella təkid etdi. – Belə şey etməyin.
Yucin incimiş və bir qədər acıqlanmış halda tabe oldu. O, Stellanın qəti müqavimətindən qorxmuşdu. Onun heç ağlına da gəlməzdi ki, bu qız belə dəymədüşərdir.
Bir dəfə də, bir neçə məktəbli qız kirşədə gəzinti düzəltmişdi. Stella, Yucin və Mirtl də dəvət olunmuşdu. Ulduzlu gecə idi, qar parıldayırdı, hava şaxtalı, gümrahlandırıcı idi. Böyük bir furqonu təkərlərdən çıxarıb, kirşəyə qoşmuş, içərisinə küləş tökmüş və bir yığın kürk atmışdılar. Onlarca evə dəydikdən sonra kirşəni Yucin ilə Mirtlin dalınca göndərdilər. Bir az sonra Stellanın da evinə çatdılar.
Qardaşından xeyli qabaqda oturmuş Mirtl:
– Bura gəl! – deyə Stellanı səslədi. Bu Yucini hirsləndirdi.
Yucin qızın özünün gəlməyəcəyindən qorxaraq onu çağırdı:
– Mənimlə oturun!
Stella Mirtlin yanına getdi, görünür, bu yer ürəyinə yatmadı və o, kirşənin dal tərəfində oturdu. Yucin öz yanında yer eləmək üçün xeyli səy etdi və qız, sanki təsadüfi olaraq, onun yanında əyləşdi. Yucin bizon kürkünü onun çiyninə atdı. Stellanın onun yanında olması fikri Yucinin qəlbini səadətlə doldururdu. Kirşə, qalan iştirakçıları toplamaq üçün zınqırovlarını səslədərək, şəhəri dolaşdı və nəhayət, çölə çıxdı. Kirşə qar yığınında yuxuya dalmış qara və kiçik meşələrin, qırov basmış pəncərələrindən donuq, şairanə işıq gələn, yerə yapışmış taxta fermer evlərinin yanından ötüb keçirdi. Ulduzlar par-par parıldayırdı. Bu lövhə Yucini olduqca həyəcanlandırırdı – o, ehtirasla sevirdi, sevdiyi qız da burada onunla yanaşı oturmuşdu, onun kölgəyə bürünmüş üzü güclə seçilirdi. O qızın qəşəng profilini, yanaqlarını, gözlərini, yumşaq saçlarını görürdü.
Onların ətrafında deyib-gülür, oxuyurdular. Ümumi şənlik gurultusu altında Yucin əllərini Stellanın belinə sarımağa, əllərini əllərinə almağa, onun fikrini anlamaq üçün gözlərinin düz içinə baxmağa müvəffəq oldu. Stella, ancaq müəyyən hüduda qədər güzəştə getməklə, həmişə özünü təmkinli aparırdı. Üç yaxud da dörd dəfə gizlincə onun yanağından, bir dəfə də dodağından öpdü, sonra isə qatı qaranlıqdan istifadə edərək güclə qızı özünə tərəf çəkdi və onun dodaqlarından elə ehtiraslı öpdü ki, qız qorxdu.
Stella həyəcan içərisində geri çəkilərək:
– Eləmə, – dedi, – olmaz!
O, həddini aşdığını hiss edərək tabe oldu. Lakin o gecənin şirinliyi və qızın gözəlliyi əbədi olaraq onun xatirində qaldı.
Vitla ata bir dəfə arvadı ilə söhbət zamanı:
– Yucini qəzet işinə, yaxud oxşar bir işə düzəltmək pis olmazdı, – dedi.
Missis Vitla oğlunun nəyə istedadı olduğunu bilmədiyini hiss edərək:
– Bəli, deyəsən bu onun hal-hazırda yararlı olduğu yeganə işdir, – dedi. – Vaxt gələr, o yaxşı bir işlə məşğul olar. Sən ki onun bədəncə necə zəif olduğunu bilirsən.
Vitla ürəyində oğlunun sadəcə tənbəl olduğunu fikirləşirdi, lakin buna tamamilə əmin deyildi. O zənn edirdi ki, Silviyanın qayınatası, “Morninq Eppil” qəzetinin redaktoru və sahibi olan Bencamin C.Berces Yucini işlə tanış etmək üçün ona repartyor, yaxud mürəttib yeri verə bilər. Doğrudur, “Morninq Eppil”də ştat böyük deyildi, amma mister Berces, yəqin ki, Yucinə repartyor xəbərlərindən – əgər onun buna istedadı varsa – yaxud mürəttib işlərindən və ya hər ikisindən başlamağa imkan verməkdən imtina etməzdi. Bir dəfə Vitla ata küçədə Berces ilə görüşərkən onunla söhbət etdi:
– Bura baxın, Berces, mənim oğluma sizin qəzetdə bir yer tapılmazmı, hə? O daim nə isə yazıb-pozur, hərçənd ki, onun cızma-qarası mənim nəzərimdə elə bir şey deyil, deyəsən, bir az şəkil də çəkir. Onu bir yerə düzəltmək lazımdır. Məktəbdə avaraçılıq edir. Məsələn, o, mətbəə işini öyrənə bilər. Əgər sonralar bu sahədə işləməyə həvəsi olsa, lap əvvəldən başlamaq ona ancaq faydalı ola bilər. Başlanğıc üçün ona nə qədər əmək haqqı təyin edəcəyinizin əhəmiyyəti yoxdur.
Berces fikrə getdi, o, Yucini küçədə görmüşdü. Bu oğlanın xəyalpərəst və adamayovuşmaz olmasından başqa onun haqqında heç bir pis şey eşitməmişdi.
– Onu bir gün mənim yanıma göndərin, – deyə boyun qaçırırcasına cavab verdi. – Bəlkə onun üçün bir şey tapdım.
Vitla:
– Mən sizə minnətdar olaram, – dedi, – yoxsa o məni narahat edir.
Bu söhbətdən sonra onlar ayrıldılar. O evdə Yucinə öz görüşü haqqında danışdı, lampanın yanında oturub mütaliə edən oğluna dedi:
– Berces deyir ki, o səni “Morninq Eppil”də mürəttib, yaxud reportyorluğa götürə bilər. Bu günlərdə onun yanına gedərsən.
– Eləmi?! – deyə Yucin sakitcə səsləndi. – Hm! Məndən reportyor çıxar? Bəlkə mürəttib ola bildim. Sən özün ona müraciət etdin?
Vitla:
– Bəli, – dedi. – Hər halda sən ora bir baş çək.
Yucin dodaqlarını dişlədi. O anlayırdı ki, bu onun avaraçılığa olan meylinə işarədir. Doğrudan da, o, atasına narahatlıqdan başqa bir şey vermirdi. Lakin hər halda mürəttiblik sənəti onun kimi tələbatı olan adam üçün parlaq karyera deyildi.
– Olsun, – deyə qət etdi, – dərslər qurtarandan sonra gedərəm.
– Məktəbdə dərslər qurtarana qədər onunla danışsan yaxşı olar.Yoxsa başqa bir adam səni qabaqlayar. Axı belə bir işdə özünü sınamaq sənə zərər verməz.
Yucin itaətlə:
– Danışaram, – dedi.
Bir dəfə günəşli aprel gününün sonunda o, mister Bercesin kontoruna daxil oldu. Bu kontor şəhər meydanında olan üçmərtəbəli qəzet binasının aşağı mərtəbəsində yerləşirdi. Nəzərə çarpacaq dərəcədə dazlaşmış, yoğun mister Berces polad çərçivəli eynəyinin üstündən sınayıcı nəzərlə Yucinə baxdı. Onun seyrək saçları ağarmağa başlamışdı.
– Demək, siz qəzetdə işləməyə razısınız? – deyə o, gəncdən soruşdu.
– Bəli,mən öz qüvvəmi bu işdə sınamaq istərdim, – deyə o, cavab verdi, görüm bu iş ürəyimə yatırmı?
– Mən qabaqcadan sizə deyə bilərəm ki, bu işdə maraqlı cəhət azdır. Atanız mənə dedi ki, siz yazırsınız, eləmi?
– Mən çox istərdim ki, yazım, lakin yəqin ki, bunun öhdəsindən gələ bilmərəm. Mən mətbəə işini məmnuniyyətlə öyrənərdim. Əgər mənim yazdıqlarımdan bir şey çıxsa, vaxt gələr, yazmağa da başlayaram.
– Bəs siz nə vaxt işə başlaya bilərsiz?
– Etiraz etməsəniz, məktəbdə dərslər qurtaran kimi.
– Eybi yoxdur. Əslində mənə adam lazım deyil, lakin sizə bir iş taparam. Həftədə bir beşlik sizi təmin edirmi?
– Tamamilə, ser.
– Onda dərslərdən azad olan kimi gəlin, görüm sizin üçün nə etmək olar.
O, şişman əlinin hərəkəti ilə gələcək mürəttibi yola saldı, üzərinə qəzetlər tökülmüş və yaşıl abajurlu elektrik lampası ilə işıqlandırılmış tünd qoz ağacından köhnə yazı stoluna doğru döndü. Yucin təzə mətbəə rənginin, hələ qurumamış qəzetlərin kəskin iyini özü ilə apararaq otaqdan çıxdı. “Sınamaq maraqlı olar, – deyə o düşünürdü, – lakin, yəqin, bu mənim üçün boş yerə vaxt itirmək olacaqdır”. Yucin Aleksandriya haqqında o qədər yüksək fikirdə deyildi. Bir zaman o buradan çıxıb gedəcəkdi.
“Morninq Eppil” redaksiyası yer kürəsinin hər bir yerində olan başqa əyalət qəzetlərindən heç bir şeylə fərqlənmirdi. Birinci mərtəbədə pəncərələri küçəyə baxan kontor yerləşmişdi, onun arxasında isə yeganə yastı pres və çap maşınları dururdu. İkinci mərtəbədə mürəttibxana yerləşirdi. Burada yüksək stellajlarda şrift kassaları vardı, çünki ”Morninq Eppil” əksər əyalət qəzetləri kimi əl ilə yığılırdı. Orada, binanın ön hissəsində redaktorun, nəşriyyat müdirinin və şəhər xronikası müdirinin qoxumuş, sanki heç bir zaman havası dəyişilməyən kabineti yerləşirdi – qəzetdə hər üç vəzifəni eyni adam daşıyırdı. Bu, Mr. Kaleb Uilyams adlı birisi idi. Mister Berces onu bir neçə il bundan qabaq haradansa tapmışdı. Uilyams balacaboylu, arıq, damarları çıxmış, sivri qarasaqqallı, müsahibinə qara bəbəkləriylə qəribə baxan sönükgözlü bir adam idi. Fövqəladə çevik və söhbətcil, yaşıl papağının günlüyü həmişə alnına basılmış, ağzında qısa gavalı çubuğu olan Uilyams, müxtəlif iş və vəzifələrin öhdəsindən məharətlə gəlirdi. O, paytaxtda qəzet işində uzun illər boyu topladığı hər cür biliklər xəzinəsi idi. Qasırğalı həyat dənizində intəhasız doladıqdan sonra o, arvadı və üç uşağı ilə birlikdə, Aleksandriyada lövbər salmışdı. O iş gününü qurtardıqdan sonra ümumiyyətlə həyat haqqında, xüsusən öz həyatı haqqında kimlə olursa-olsun məmnuniyyətlə söhbət edərdi. Səhər saat səkkizdən günorta saat ikiyə qədər az-maz şəhər yenilikləri toplayar, ya özü yazar, ya da redaktə edərdi. Onun bütün vilayətə səpələnmiş çoxlu müxbirləri vardı. Bu müxbirlər ona həftədə bir dəfə yerli yeniliklərin icmalını göndərirdilər. “Assosşeytedt press” də onu bəzi şeylərlə təchiz edirdi. Həm də oxucunu hekayələr, təsərrüfat məsələləri, tibbi elanlar və sairə ilə cəlb edən iki səhifəlik “standart əlavələr” onun dadına çatırdı. Uilyams materialın çox hissəsini redaktə etmədən çapa verərdi.
O rastına gələn hər kəsə deyirdi:
– Çikaqoda bütün bunlara çox diqqət yetirərdik, ancaq burada bununla əlləşmək lazım gəlmir. Bir də ki, bizim oxucumuz əslində bunu tələb də etmir. O qəzetdə hər şeydən əvvəl yerli yeniliklərin verilməsini gözləyir. Bunları isə mən çox diqqətlə izləyirəm.
Elan şöbəsini mister Berces özü idarə edirdi. Bundan başqa, o özü elanları təşkil edir və onları müştərilərin arzularına müvafiq olaraq yığılmasına, qəzet materiallarının imkan verilməsindən asılı olaraq və müştərilərin hüquq və tələblərinə müvafiq surətdə yerləşdirilməsinə diqqət yetirirdi. Qəzetin bütün işi onun öhdəsində idi, o hər şeyi nizama salır, qəzetin siyasi xəttini də özü müəyyən edirdi. Bəzən o, baş məqalələr yazır, yaxud Uilyamsla birlikdə onların hansı ruhda yazılacağını qərarlaşdırır, redaksiyaya gələnləri qəbul edir, qarşıya çıxan çətinlikləri yoluna qoyurdu. Mister Berces özünü və öz qəzetini bütünlüklə respublika partiyasının yerli başçılarının sərəncamına vermişdi və bu, tamamilə təbii görünürdü, çünki bu onun meyl və məcazına müvafiq idi. Hətta bir dəfə ona (bəzi xidmətlərinə görə) poçt müdiri vəzifəsini təklif etmişdilər, lakin o bundan imtina etmişdi, çünki qəzet bu yeni vəzifənin verə biləcəyindən çox gəlir verirdi. Respublika partiyası rəhbərlərinin şəhər və əyalət üzrə verə biləcəyi bütün elanlar ona çatırdı, beləliklə də o çox yaxşı yaşayırdı. Bercesin siyasi əlaqələr üzündən cəlb olunduğu mürəkkəb fırıldaqlar haqqında Uilyams bəzi şeylər bilirdi. Lakin bu, səylə çalışan əməkçini azacıq belə təşvişə salmırdı. O hesab edirdi ki, məsləhət vermək onun işi deyildir. O deyirdi: “Mən altı nəfərə yemək verməliyəm. Elə bu mənə bəsdir. Nə üçün özgələrinin işinə qarışım?” Beləliklə, redaksiyada sakit, işgüzar, hətta demək olar ki, xoşagələn bir əhvali-ruhiyyə hökm sürürdü. Burada işləmək adama ləzzət verirdi.
On yeddi yaşı tamam olan kimi, parta arxasından birbaşa bura düşən Yucin, ona qüvvətli təsir bağışlayan mister Uilyams, arxasında işləyən Conas Layl və işə müntəzəm gəlməyən, yalnız təcili mətbəə sifarişləri olduğu hallarda çağırılan Con Sammerslə də dostlaşdı. Yucin tezliklə öyrəndi ki, əlli beş yaşlı, ağsaçlı, qaradinməz bir adam olan Con Sammers daim içir və vərəmdir. Sammers ən müxtəlif saatlarda on-on beş dəqiqəliyə gizlincə mətbəədən yox olurdu. Hamı özünü heç bir şey görmür kimi göstərirdi, çünki burada heç kəsə ağalıq etmirdi. Hər halda işin öhdəsindən gəlirdilər.
Conas Layl daha maraqlı tip idi. Sammersdən on yaş cavan, ondan daha çox sağlam və möhkəm olan Conas da özünə görə qəribə idi. Təbiətcə şən olan bu adam bəzi şeylər haqqında oxumuşdu və filosofluq etməyi sevirdi. Yucin tezliklə öyrəndi ki, Layl Birləşmiş Ştatların hər yerində – Denverdə, Portlenddə, Sent-Polda, Sent- Luisdə, daha haralarda isə işləmişdi; o özünün sabiq ağaları, mətbəə sahibləri haqqında danışmağı sevirdi. O, mətbuatda az-maz görkəmli bir ada təsadüf edən kimi dərhal qəzeti götürüb Uilyamsın, sonralar isə, yaxından tanış olduqları zaman Yucinin yanına gəlir və deyirdi: ”Mən filan yerdə yaşayarkən bu adamı tanıyardım… O filan №-də poçt müdiri idi (yaxud başqa bir vəzifədə idi), indi isə, görün, necə yüksəklərə qalxmışdır!” O əksər hallarda bu məşhur adamları şəxsən tanımırdı, lakin onlar haqqında eşitmişdi və onların şöhrətinin bu uzaqlara gəlib çatan əks-sədası onun xəyalına təsir göstərirdi. O, işin qızğın vaxtında korrektura düzəlişlərində Uilyansa kömək edirdi. O, yaxşı mürəttib idi və ümumiyyətlə öz vəzifəsini vicdanla yerinə yetirirdi. Lakin bu dünyada onun bəxti gətirməmişdi, çünki özgələrinin əmrlərinin yalnız dəqiq bir icraçısı idi; Yucin bunu ilk baxışdan anlamışdı.
Həmin bu Layl Yucinə mürəttiblik işini öyrətdi. O, birinci gün şriftlər üçün kassada “yuvaların” yaxud “gözlərin” necə düzəldiyini, hərflərdən bəzilərinin o birilərindən ələ daha yaxın olması üçün onların necə yerləşdirildiyini göstərdi, nə üçün bəzi hərflərin çox işləndiyini, nə üçün bəzi qəzetlərdə müəyyən hallarda kursiv hərflərinin işləndiyini, başqalarında isə işlənmədiyini izah etdi.
– Çikaqoda “Tribun” qəzetində işlədiyim zaman biz kilsə, paraxod, kitab, mehmanxana və bu cinsdən olan başqa şeylərin adlarını adətən kursivlə verirdik, – deyə o nəql edirdi. – Bildiyimə görə, bu, adları kursivlə verən yeganə qəzetdir.
Çox keçmədən Yucin şponun, qrankanın, verstatkanın nə olduğunu öyrəndi, öyrəndi ki, barmaqlar tədricən, şriftin vəzninə görə onun hansı şrift olduğunu müəyyən etməyə alışır, müəyyən dərəcədə vərdiş etdikdən sonra hərflər, demək olar ki, mexaniki surətdə öz yerlərinə düşür, hətta bu barədə düşünmürsən də. Layl bütün bunları məmnuniyyətlə öz şagirdinə çatdırırdı. O Yucindən belə şeylərə ciddi münasibət tələb edirdi və hər cür biliyə hörmət edən Yucin onu fikir və diqqətlə dinləyirdi. Yucin hələ nə ilə məşğul olmaq istədiyini təsəvvür etmirdi, bunun müqabilində hər şeyi bilmək istədiyini hiss edirdi. Yucin tezliklə nə mürəttib, nə repartyor, nə də ümumiyyətlə əyalət qəzetlərinə mənsub olan başqa bir işçi olmağı arzu etmədiyinə əmin olmuşdu. Buna baxmayaraq, yenə də bir müddət mətbəə ona maraqlı gəldi, çünki o burada həyatı öyrənirdi. O, ancaq pəncərədən özünü xatırladan dünyaya təbəssümlə baxaraq, öz həqiqəti arxasında gülər üzlə işləyirdi. Xəbərlərdən, məqalələrdən yaxud yerli elanlardan – onları yığdığı zamanlar – məzəli parçalar oxuyur və bu dünyanın onun üçün, Yucin üçün, nələr hifz etdiyini düşünürdü. O zamanlar onda sonralar əmələ gəlmiş olan böyük xudpəsəndlik yox idi. Lakin bir qədər fikir çəksə də, qəlbi ümidlərlə dolu idi. O işsiz olaraq küçədə gəzişən, yaxud yol ayrıclarında duran tanış qız və oğlanları, Ted Martinvudun atasının şarabanında şəhərin küçələrində necə çapdığını, Corc Andersonun heç bir zaman işləməsi lazım gəlməyən bir adam görünüşü ilə (şəhərdə olan yeganə mehmanxana onun atasına məxsus idi) necə veylləndiyini görürdü. Yucinin başında çox vaxt balıq ovu, qayıq gəzintisi, çəmənlikdə qəşəng bir qızla oturmağın nə qədər xoş olacağı haqqında fikirlər dolaşırdı. Lakin, əfsus ki, qızlar ona, görünür, o qədər də meyl göstərmirdilər. O həddən artıq utancaq idi. Bəzən o varlı olmağın, yəqin ki, çox yaxşı olduğu haqqında düşünür və xəyala dalırdı.
Yucin elə bir yaşda idi ki, bu yaşda adam öz hislərini ifadə etmək istəyi ilə dolub-daşır. Həmçinin bu elə bir yaşdır ki, insan sevsə və coşqun bir təbiətə malik olsa belə, utancaqlıq onu təmkinli olmağa vadar edir. Stellaya dediyi sözlər ona bayağı görünürdü, o öz hislərini sözdən artıq ah çəkməklə ifadə edirdi. Lakin qız ahlardan usanır və bayağı sözləri ondan üstün tuturdu. Stella hələ o zaman düşünməyə başlamışdı ki, Yucin bir qədər qəribədir, nə isə həyəcanlıdır, əsəbidir. Bununla belə o, Stellanın xoşuna gəlirdi. Şəhərdə belə fikir əmələ gəlmişdi ki, Stella onun sevgilisidir. Kiçik şəhərlərdə və kəndlərdə belə sevişmə məktəblilər arasında adi haldır. Onları hər yerdə birlikdə görürdülər. Atası Yucini lağa qoyurdu. Stellanın ata anası isə bunu qızlarından çox (onlar bilirdilər ki, qızları çox da oğlanlarla maraqlanmır və oğlanların hislərinə çox da əhəmiyyət vermir.) Yucinin uşaqlıq əyləncəsi hesab edirdilər. Onlar düşünürdülər ki, Yucinin sentimentallığı tezliklə Stellanı usandırmağa başlayacaqdır. Bu belə də oldu.
Bir dəfə yuxarı sinif məktəbliləri tərəfindən düzəldilmiş ziyafətdə “kənd poçtu” oyunu təşkil etdilər. Bu, hər şeyin öpüşlə nəticələndiyi oyunlardan biridir. Oyunda iştirak edənlərə suallar verilir, cavab verməyənlərdən fant alınır. Fantı çıxmış olanlar poçt müdiri olur və poçtu aparmaq üçün bir nəfəri çağırır. Bu isə o deməkdir ki, siz poçt müdirinin sizi gözlədiyi qaranlıq otağa gedirsiniz və orada xoşunuza gələn yaxud sizi xoşlayan oğlan ya da qız sizi öpür. Poçt müdirinə istədiyi adamı çağırmaq üçün hüquq, yaxud hökmranlıq – necə istəyirsinizsə adlandırın – verilir.
Bu dəfə Yucindən əvvəl poçt müdiri olmaq növbəsi Stellaya düşdü. Stellanın ilk fikrinə gələn o oldu. Lakin bunu açıqca etməkdən çəkindiyindənmi, yaxud Yucinin coşğunluğunun gizlində onu narahat etməsindənmi, o, Xarvi Ratterin adını çəkdi. Xarvi gözəl oğlan idi. Stella onunla bu yaxınlarda, Yucinə rast gəldikdən sonra tanış olmuşdu. Stella ona vurulmamışdı, lakin Xarvi onun xoşuna gəlirdi; gənc, işvəli qız onu yaxından tanımağın əleyhinə deyildi. Indi onun əlinə müvafiq təsadüf düşmüşdü.
Xarvi onun çağırışına getdi; Yucini quduz bir qısqanclıq bürüdü. O, Stellanın onunla nə üçün belə rəftar etdiyini anlaya bilmirdi. Onun növbəsi çatdığı zaman, o xoşuna gələn, özü də qəşəng qız olan, lakin Yucinin fikrincə Stella ilə müqayisə edilə bilməyən Berta Şumeykeri çağırdı. Əslində başqası haqqında düşündüyü halda bu qızı öpmək onun üçün əzab idi. O, otaqdan çıxdığı zaman Stella onun gözlərində inciklik oxudu, lakin özünü elə göstərdi ki, guya heçnə görmür. Bununla belə süni şənliyinə baxmayaraq, Yucinin süst və kədərli görünüşü hamının gözünə çarpırdı.
Sonra Stella yenidən cərimələndi və bu dəfə Yucini çağırdı. O getdi, lakin incikliyi hələ sönməmişdi. O, Stellanı cəzalandırmaq istəyirdi. Onlar qaranlıqda görüşdükləri zaman Stella gözləyirdi ki, Yucin onu qucaqlayacaqdır və artıq əllərini onun çiyninə qoymuşdu, lakin Yucin ancaq onun barmaqlarını sıxdı və dodaqlarından soyuq bir öpüş aldı. Əgər Yucin: “Nə üçün sən belə etdin?” desəydi, əgər o Stellanı bağrına basaraq onun hisləri ilə belə sərt oynamamağı xahiş etsəydi, onların dostluğu yenə davam edə bilərdi. Lakin Yucin bunların heç birini etmədi. O zaman qızda kin baş qaldırdı və o, dikbaş bir görünüşlə otaqdan çıxdı. Gənclər şənliyin axrına qədər bir-birindən uzaq durdular, lakin Yucin yenə də onu evə ötürdü.
Onlar tam sükut işərisində iki məhəllə getdikdən sora Stella dedi:
– Deyəsən, bu gün sənin kefin yaxşı deyil?
Küçələr qaranlığa bürünmüşdü və onların kərpic döşənmiş səki üzərindəki addımları gecənin sakitliyində boğuq əks-səda verirdi.
– Yox, nə üçün? Mən özümü çox yaxşı hiss edirəm, – deyə Yucin qaşqabaqlı cavab verdi.
– Məncə, Veymergildə çox yaxşı keçdi. Orada yığıncaqlar həmişə çox şən keçir.
– Bəli, olduqca şən! – deyə Yucin təhqiranə cavab verdi.
Stella hirsləndi:
– Sən belə tikanlı olma! Sənin məndən küsməyinin heç bir səbəbi yoxdur!
– Sən elə düşünürsən?
– Bəli, heç bir səbəbi yoxdur.
– Nə deyim, sən özün daha yaxşı bilərsən. Lakin mən buna başqa cür baxıram.
– Bilirsənmi, sənin buna necə baxmağının mənim üçün heç bir fərqi yoxdur.
– Eləmi?
– Bəli, elə!
Qız acıqla başını qaldırdı.
– Elə isə mənim üçün də heç bir fərqi yoxdur.
Yenidən sükut başladı və demək olar ki, Stellagilin evinə qədər davam etdi.
– Sən cümə axşamı balda olacaqsanmı? – deyə Yucin soruşdu.
O, metodist kilsəsinin təşkil etdiyi ziyafəti nəzərdə tuturdu. Bu şənlik özlüyündə heç də onu maraqlandırmırdı, lakin bu ona Stella ilə görüşmək və onu evə ötürmək imkanı verirdi. Yucin bu sualı onların başı üstünü alan ayrılıqdan qorxduğu üçün vermişdi.
Stella:
– Yox, – dedi. – Çətin.
– Nə üçün?
– Həvəsim yoxdur.
– Sən nə kinlisən! – deyə Yucin onu məzəmmətlədi.
– Çox əcəb! – deyə Stella cavab verdi. – Məncə, sən ağalıq etməyi çox sevirsən. Doğrusunu desək, sən çox da mənim xoşuma gəlmirsən.
Məşum bir hiss Yucinin ürəyini sıxdı. O inadla:
– Bildiyin kimi et, – dedi.
Onlar Stellagilin həyət qapısına çatdılar. Burada onlar adətən uzun müddət kölgədə durar və Yucin, Stellanın etirazına baxmayaraq, bərk-bərk onu qucaqlayardı. O, indi də səbrsizliklə bu dəqiqəni gözləyirdi, lakin qız onu qabaqladı. Qapıya çatan kimi cəld onu açıb bağçaya daxil oldu və oradan:
– Gecən xeyrə qalsın! – deyə səsləndi.
Yucin:
– Gecən xeyrə qalsın, – dedi və Stella ev qapısına çatdığı zaman, – Stella! – deyə çağırdı.
Evin qapısı açıq idi, qız tez evə keçdi. Yucin özünü itirmiş, kədərlənmiş, acıqlı və hərəkətsiz halda qaranlıqda dayanmışdı. İndi o nə etsin? O asta addımlarla evə yollandı və yolda necə rəftar edəcəyi barədə düşünməyə başladı: ona fikir verməsinmi, qız onun yanına qayıdana qədər ondan qaçsınmı, yaxud görüşməyə və qəti izahat almağa çalışsınmı? Stella haqlı deyildi – Yucin elə bu fikirlə yuxuya getdi və ertəsi gün də bu fikir onu tərk etmədi.
Yucin mürəttiblik işində xeyli sürətlə irəliləyirdi. O repartyorluq sənətində də öz qüvvəsini sınayaraq, onun üçün nəzərdə tutulmuş bu sənətdə səy və maraqla işləyirdi. O çox vaxt pəncərədən gördüyü lövhələri çəkirdi, lakin Stella ilə mübahisəsindən sonra bu işlə əvvəllər olduğu kimi həvəslə qalan bir yığın müxbir məktubunu, yaxud yenicə onun kassasının yanında mıxdan asılmış teleqramı yığmağa başlamaq onun xoşuna gəlirdi. Uilyams ona yerli xronika şöbəsi üçün tapşırıq verməyi sınadı, lakin Yucin ağır işləyirdi, o bu sahədə işləyə bilməzdi.
Ona bir kəsdən məlumat almağı təklif etdikdə, o, redaksiyaya başqa mənbələrdən əlavəyə ehtiyacı olan materiallar gətirirdi. Uilyams onunla nə qədər əlləşdisə, Yucin mahiyyət etibarilə qəzetin tələbləri səviyyəsinə qalxa bilmədi və vaxtının çox hissəsini öz kassası arxasında keçirdi. Bununla belə, bəzi şeylər öyrəndi.
Elə onun reklam işinin mahiyyətindən baş çıxarmağa başlaması məsələsini götürək. Yerli alverçilər hər gün eyni elanları çap etdirirdilər, onların mətni, demək olar ki, dəyişilmirdi. Yucin, Layl ilə Sammersin aylarla heç bir dəyişikliyi olmadan çap olunan reklamları götürüb bir-iki söz dəyişərək, yenidən sinkoqrafiyaya verdiklərini görürdü. Bu etinasızlıq onu heyrətləndirirdi. Bu reklamlar, nəhayət, yoxlanmaq üçün onun əlinə gəldikdə onda çox vaxt onları dəyişdirmək həvəsi doğururdu – onlar çox quru dildə yazılırdı.
Bir dəfə o, Layldan soruşdu:
– Nə üçün elanlara balaca şəkillər verməyək? Necə bilirsiniz bunun elanlara xeyri olmazmı?
– Hm! Doğrusu, bilmirəm, – deyə Layl cavab verdi. – Məncə belə də keçər. Belə yeniliklər buranın əhalisinə xoş gəlməz. Oxucular bunu ləyaqətli hesab etməzlər.
Yucin jurnal reklamlarını nəzərdən keçirir və bunları müqayisəedilməz dərəcədə təsirli hesab edirdi. Nə üçün qəzet reklamları da dəyişdirilməsin?
Lakin burada, görünür, heç kəsin onun məsləhətlərinə ehtiyacı yox idi. Müştərilərlə mister Berces özü məşğul olurdu. Elanların nə cür olacağını o həll edirdi. O heç bir zaman nə Yucinlə, nə də Sammerslə məsləhətləşmirdi. Ancaq bəzən Uilyams mister Bercesin tələbi ilə onlara əvvəlcədən göstərişlər verirdi.
Yucin hələ o qədər cavan idi ki, əvvəllər Uilyams ona heç fikir vermirdi. Lakin bu gənclə yaxından tanış olduqda bu, ya başqa məsələni ona məmnuniyyətlə izah etməyə başladı: nə üçün bəzi xəbərlər qısa, bəziləri isə geniş olmalıdır; nə üçün onların dairəsinə – Aleksandriya ətrafında olan şəhərciklərə və onların sakinlərinə – aid olan xəbərlər, maliyyə nöqteyi-nəzərindən qəzet üçün Türkiyə sultanının ölümü haqqındakı ən mötəbər hesabatdan daha çox əhəmiyyətlidir. O deyirdi: – Ən əhəmiyyətlisi budur ki, yerli əhalinin ad və soyadları təhrif olunmasın
Bir dəfə o Yucinə dedi:
– Allah eləməsin ki, bu ad və soyadları yanlış yığasınız. Ad və ata adının baş hərflərinə diqqət etmək lazımdır. Bu məsələdə bizim oxucular çox tələbkardırlar. Əgər siz ehtiyatlı olmasanız, biz bütün abunəçilərimizi itirə bilərik. Sonra isə gəl aydınlaşdır ki, bu necə olmuşdur.
Yucin bunların hamısını yadda saxlamağa çalışırdı. Qəlbinin dərinliyində bütün bunları kiçik bir şey hesab etməsinə baxmayaraq, işin mexanikasını dərk etmək onu düşündürürdü. İnsanlar, hər halda onların əksəriyyəti, ona əhəmiyyətsiz görünürdülər.
Lakin mətbəə işində bəzi şeylər onu maraqlandırırdı. O, kağızın maşına necə qoyulduğuna və sonra maşının necə işlədiyinə, formaların düzəldilməsinə kömək etməyi və sonra çap olunan qəzet vərəqlərinin bir-biri üzərinə necə yığıldığına, hazır vərəqlərin necə ayrıldığına baxmağı sevirdi. O, maşınların səsini dinləməyi və başqaları ilə birlikdə hələ yaş olan qəzet dəstələrini ekspedisiya və çeşidləmə stoluna daşımağı xoşlayırdı. “Morninq Eppil” çox da böyük tirajla çıxmırdı, lakin buraxılış vaxtında mətbəə canlanır və bu, Yucinə xoş gəlirdi. Əl-üzünün mürəkkəbə və yağa bulanması və bununla görünüşünün pozulması onun xoşuna gəlirdi, pırtlaşmış saçlarını da aynada görməkdən ləzzət alırdı. O bacardığı yerdə faydalı olmağa can atırdı. Hərdən o öz kobudluğu və lovğalığı ilə qəzetin əməkdaşlarını əsəbiləşdirsə belə, onlar onu sevirdilər. O zamanlar onun səhhəti o qədər də möhkəm deyildi, mədəsi ona tez-tez əziyyət verirdi. Bəzən onda elə fikir əmələ gəlirdi ki, mətbəənin havası onun ciyərləri üçün zərərlidir, lakin buna ciddi əhəmiyyət vermirdi.
Yeni təəssürat Yucini nə qədər sevindirirdisə də, yenə bu kiçik aləm ona dar görünürdü… Redaksiyadan kənarda müqayisə edilməz dərəcədə böyük genişlik vardı. O bunu bilirdi və bir vaxt bu genişliyə çıxacağını düşünürdü. O, Çikaqoya getməyə ümid edirdi.
ÜÇÜNCÜ FƏSİL
Stella nə qədər çox sərbəstlik göstərirdisə, Yucin bir o qədər çox ümidsizliyə qapılırdı. Lakin onun bu əhvali-ruhiyyəsi qızı ancaq soyudurdu. Qızın başqa gənclərin yanında müvəffəqiyyəti də az rol oynamırdı. Onlardan birinin – məhz açıq qəlbli, xoş təbiətli Xarvi Rotterin – Yucindən həm gözəl, həm də xoşxasiyyət olması və bununla ondan kəskin surətdə fərqlənməsi, deyəsən, həlledici rol oynadı. Yucin bəzən onları bir yerdə görürdü – Stella təkcə Xarvi ilə yaxud Xarvinin də iştirak etdiyi gənclər dəstəsi ilə buz meydançasına gedirdi. Yucin bütün varlığı ilə Xarviyə nifrət edirdi. Bəzən o öz məhəbbətini ona bütünlüklə verməyən Stellaya da nifrət edirdi. Lakin onun gözəlliyi yenə əvvəlki kimi Yucinin ağlını başından çıxarırdı. Stella qadın idealı yaratmaqda Yucinə kömək etdi. İndi o, qadın gözəlliyinin nə olduğunu bilirdi.
Öz vəziyyəti haqqında düşünmək vaxtı da çatmışdı. İndiyə qədər yemək, geyinmək və cib xərcliyi üçün çox da səxavətli olmayan valideynindən tamamilə asılı idi. O, şənbə və bazar günləri Çikaqoya yaxud Sprinqfildə (ikinci Aleksandriyanın yaxınlığında idi) əylənməyə getməkdən heç vaxt imtina etməyən oğlanları tanıyırdı. Bu əyləncələr Yucinə müyəssər deyildi. Atası buna icazə verməz, daha doğrusu, pul verməzdi. Başqa oğlanlar valideynlərinin səxavəti sayəsində şəhərdə birinci modabaz hesab olunurdu. Yucin bazar günləri və bəzən adi günlərdə, onların bir yerə getmək üçün hazırlaşdıqlarını, onun xəyalına belə gətirə bilmədiyi gözəl paltarlarda yerli “cəmiyyətin” adətən gəzişdiyi kitab mağazası yanında dolaşdıqlarını görürdü. Şəhərdə ən iri manufaktura tacirinin oğlu Ted Martinvud özünə beli dar, uzunətəkli, ikibortlu üst geyimi tikdirmişdi; o sevdiyi qızın yanına getməzdən əvvəl üzünü qırxdırmaq üçün bu paltarda bərbərxanaya gəlirdi. Corc Andersonun bütün hallarda şıqlıqla göstərdiyi frakı və lak ayaqqabıları vardı. Ed Uoterberi şəhərdə öz ekipajında gəzirdi. Doğrudur, bütün bu gənclər Yucindən bir qədər yaşlı idilər və onları daha yaşlı qızlar maraqlandırırdı, lakin bu, vəziyyəti dəyişmirdi. Yucin də dərindən əzab çəkirdi.
O özü üçün imkanı görmürdü. Onun atası heç bir zaman varlı olmayacaqdı, bu, hər kəsə aydın idi. Yucin özü məktəbdən heç bir əməli bilik almamışdı. Onun sığorta işindən – bu yazı-pozudan və müştərilərin ardınca qaçmaqdan zəhləsi gedirdi, tikiş maşınları alverinə nifrət edirdi, vaxtilə yazıçı və rəssam olmağa müvəffəq olacağına da heç bir ümid bəsləmirdi. Onun çəkdiklərinin hamısı ona sadəcə olaraq əyləncə, yazdıqları – daha doğrusu, yazmaq təşəbbüsləri isə ona hər növ əhəmiyyət və mənadan məhrum kimi gəlirdi. Bu vaxtlar Yucin gələcək haqqında tez-tez və kədərlə düşünürdü.
Çoxdan bəri bu gəncə nəzər salan Uilyams bir dəfə onun qarşısında dayandı.
O:
– Bura baxın, Vitla, bəlkə Çikaqoya gedəsiniz, – dedi. – Orada sizin kimi oğlan üçün daha artıq imkanlar vardır. Əyalət qəzetində işləməklə siz heç vaxt bir şey əldə edə bilməzsiniz.
– Mən bunu bilirəm, – deyə Yucin cavab verdi.
– Siz mənə baxmayın, – deyə Uilyams davam etdi, – mən dünyanı kifayət qədər dolaşmışam. Mənim arvadım və üç uşağım var, adamın ki, aiələsi oldu, onun risk etməyə haqqı yoxdur. Siz gəncsiniz, nə üçün Çikaqoya getməyəsiniz, qəzetlərdən birinə işə girməyəsiniz? Siz orada asanlıqla iş tapacaqsınız.
– Məsələn, nə cür iş? – deyə Yucin soruşdu.
– Hərgah, ittifaqa daxil olsanız, heç olmazsa, mürəttibliyə düzələrsiniz. Sizdən yaxşı repartyor çıxacağını deyə bilmərəm – bu sizin sahəniz deyil, amma sizə şəkil çəkməyi öyrənmək lazımdır. Qəzetlərdə rəssamların əməyinə yaxşı qiymət verirlər.
Yucin öz rəssamlıq istedadı haqqında kədərlə düşündü. Bu istedada bir şey dəyməzdi. O az öyrənmişdi. Buna baxmayaraq o, Çikaqo haqqında düşünməyə başladı. Geniş dünya onu cəlb edirdi. Bircə buradan yaxasını qurtarsaydı, əməlli-başlı əmək haqqı alsaydı, həftədə yeddi-səkkiz dolların ümidinə qalmasaydı! Bunlar onun fikrini daim məşğul edirdi.
Bir dəfə bazar günü o, Mirtl və Stella ilə birlikdə Silviyanın görüşünə getdi; Stella anasının narahat olacağını söyləyərək, tezliklə qayıtmağa hazırlaşdı. Mirtl onunla bir yerdə getmək istəyirdi, lakin bacısı ondan çayı gözləməyi xahiş etdi.
Silviya:
– Qoy Yucin Stellanı ötürsün, – dedi.
Yucin sevincindən yerə-göyə sığmırdı. İslahediləməz dərəcədə inadcıl olan Yucin hələ də Stellanın məhəbbətini qaytaracağına ümid edirdi. Onlar bahar qoxusu gələn küçəyə çıxdıqları zaman o qət etdi ki, qızı özünə cəlb etmək məqsədilə ona bir şey demək üçün bu yaxşı təsadüfdür.
Onlar Stellanın yaşadığı şəhər kənarına çıxdılar və qız öz dalanlarına dönmək istəyəndə, Yucin onu saxladı.
–Bir qədər mənimlə qal. Məgər evə getmək sənə bu qədər vacibdir? – deyə o xahiş etdi.
– Yox, mən bir qədər gəzə bilərəm – deyə Stella cavab verdi.
Onlar söhbət edə-edə şəhərin kənarına çıxdılar, son ev arxada qaldı. Söhbəti davam etdirmək getdikcə çətinləşirdi. O, qızın başını qarışdırmaq üçün bütün qüvvəsini toplayıb, müvazinət qanunlarına əsaslanan bir fokus göstərmək niyyəti ilə yerdən üç çubuq qaldırdı. İki çubuqdan düzbucaq düzəltmək və üçüncü çubuqla onu havada saxlamaq lazım idi. Stella onları əlinə almağı belə istəmirdi. Bu onu maraqlandırmırdı. Lakin Yucin təkid edirdi və Stella razı olduğu zaman Yucin kömək etmək üçün onun sağ əlindən tutdu.
Stella əlini dartaraq:
– Lazım deyil, – dedi. – Mən özüm edərəm.
Lakin Stella çubuqlarla müvəffəqiyyətsiz olaraq əlləşdi və onları tullamaq istərkən, Yucin onun hər iki əlini öz əlinə aldı. Bu elə gözlənilməz oldu ki, Stella əllərini çəkib çıxara bilmədi və bilaixtiyar Yucinin gözlərinin içinə baxdı.
– Əl çək, Yucin, xahiş edirəm, əllərimi burax.
Yucin düz ona baxaraq, başını buladı.
– Rica edirəm, burax, – deyə Stella təkrar etdi. – Eləmə. Mən istəmirəm.
– Nə üçün?
– Elə belə!
– Axı nə üçün?
– Elə belə, istəmirəm.
– Sən həqiqətənmi məni daha sevmirsən? – deyə Yucin soruşdu.
– Yox, sevmirəm… Hər halda elə yox…
– Bəs sevirdin?
– Çox güman ki, sevirdim.
– İndi isə artıq sevmirsən?
– Bəli, əgər bilmək istəyirsənsə, artıq sevmirəm.
O, Stellanın əllərini buraxdı və məyus nəzərlərlə onu süzdü. Lakin bu da təsir göstərmədi. Onlar yavaş-yavaş geriyə, şəhərə doğru qayıtdılar. O, Stellagilin həyət qapısının girəcəyində dedi:
– Belə görünür mənim daha sənin yanına gəlməyimə dəyməz?
Stella:
– Bəli, dəyməz, – dedi.
Stella bir dəfə də olsun arxasınca baxmadan evə daxil oldu. Yucin isə bacısının yanına qayıtmaq əvəzinə evlərinə yollandı. Bu iş ona çox ağır gəlirdi, bir qədər qonaq otağında oturduqdan sonra o öz otağına getdi. Hava qaralmışdı, o isə hələ də oturub pəncərədən ağaclara baxır və öz itkisi üçün qüssələnirdi. İndi ki o, Stellanın məhəbbətini qazana bilmədi, görünür, onun üçün kifayət qədər yaxşı deyildi. Bəs səbəb nədir? Kifayət qədər gözəl (Yucin həqiqətən də özünü gözəl hesab etmirdi) və ya kifayət qədər qüvvətli və cəsarətli olmadığımı?
O, ayın parlaq bir qalxan kimi ağacların üzərindən sallandığını gördü. İki lay yüngül bulud müxtəlif yüksəklikdə bir-birinə doğru üzürdü. Yucin öz fikirlərindən ayrılaraq, bu buludların haradan gəldiyini düşünməyə başladı. Günəşli günlərdə buludlar intəhasız karvanlarla səmada üzdükləri zaman, onlar adamın gözünün qarşısında əriyir, sonra isə bir möcüzə kimi yenə haradan isə gəlirdilər. Yucin ilk dəfə buna diqqət yetirərkən çox heyrətləndi, o zaman o hələ buludların nə olduğunu bilmirdi. Sonra o bu barədə fiziki coğrafiyadan dərs kitabında oxudu. Bu gün bu buludlar da, onların üzərində süzdükləri hüdudsuz çöllər də, otlar da, ağaclar da, millərlə uzanan intəhasız meşələr də onun xəyalına gəldi. Dünya nə qədər gözəldir! Axı şairlər – Lonqfello, Brayant və Tennison – məhz belə şeylər haqqında yazmışdır. Yucin sevdiyi poemaları – “Tanatopsis”i və “Elegiya”nı xatırladı. Həyat necə də qəribədir!
O, ürək ağrısı ilə Stella haqqındakı fikrə qayıtdı. Stella, bu gözəl qız, tamamilə onun həyatından getmişdi. Artıq onlar heç vaxt danışmayacaqlar. O heç vaxt Stellanın əllərindən tutmayacaq, onu öpməyəcəkdir. Ah, o buz meydanındakı axşam! Bu nə qədər gözəl idi! O soyundu və yatağa uzandı. Yucin tək qalmaq, öz kədər və qüssəsinə qapılmaq istəyirdi. O, yatağına uzanıb, ola biləcək şeylər – öpüşlər, nəvazişlər, min cür sevinclər haqqında xəyala daldı.
Bir bazar günü Yucin tor yelləncəkdə uzanıb, Aleksandriyanın necə sıxıcı şəhər olduğu barədə düşünürdü. O, Çikaqo şənbə qəzetini açdı (bu, əslində bazar günü qəzeti idi, çünki bazar günləri qəzet çıxmırdı) və darıxdığından onu nəzərdən keçirməyə başladı. Qəzet həmişə olduğu kimi onun üçün rəfedilməz maraqla dolu idi, böyük şəhərin sehrləri bir maqnit kimi onu özünə çəkirdi. Budur, kiminsə tikməyə hazırlaşdığı böyük otel, budur, Çikaqoya qastrola gəlmiş məşhur pianoçunun şəkli, sonra yeni komediya haqqında rəy, Çikaqo çayları arasında yerləşən Qaz adasında şairanə bir guşənin təsviri – burada köhnə gəmilər yaşayış evlərini əvəz edir və onların arasında qazlar yırğalana-yırğalana dolaşırlar. Cənubi Xolsted-stritdə kömür anbarına düşmüş adam haqqındakı xəbər Yucinin diqqətini cəlb etdi. Bu, altı min iki yüz neçənci nömrəli evdə olmuşdu, – o belə uzun küçələrin olduğunu təsəvvür etmirdi. Bu, yəqin ki, nəhəng bir şəhər olmalıdır. Daş döşənmiş küçələrdə qaçışan konka vaqonları, dəstə-dəstə camaat, qatarlar haqqında fikirlər cazibəli çağırış kimi onu hədsiz dərəcədə həyəcanlandırırdı.
O sanki bir maqnitin cazibəsi altına düşmüşdü. Bu əcaiblik, bu gözəllik, bütün bu həyat dəfedilməz bir qüvvə ilə onu özünə doğru çəkirdi.
O, fikrində “Çikaqoya gedəcəyəm!” – deyə qət etdi və ayağa qalxdı. Budur – doğma, rahat, sakit evləri onun gözü qarşısında durur. Bu evdə anası, atası, Mirtl yaşayırlar. Lakin o gedəcəkdir. Əgər o istəsə, geri qayıtmasına heç nə mane olmaz.
O öz-özünə: “Əlbəttə, mən qayıda bilərəm”, dedi.
O, yenilməz bir qüvvə ilə hərəkət etdirilirmiş kimi evə daxil oldu, öz otağına qalxdı və kiçik çamadanını tapdı. O ilk növbədə ona lazım ola biləcək şeyləri ora yığdı. Cibində doqquz dollar pulu var idi – bir müddət idi ki, o pul yığırdı. Aşağı düşdü və qonaq otağının qapısında dayandı.
Onun daxili mübarizə keçirdiyini bildirən ciddi üzünə baxaraq, anası:
– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu:
O:
– Mən Çikaqoya gedirəm, – dedi.
Anası nə düşünəciyini bilmədən, təəccüblə:
– Nə vaxt? – deyə soruşdu.
Yucin cavab verdi:
– Bu gün.
Ana səsləndi:
– Ola bilməz! Sən zarafat edirsən?!
Ana etimadsızlıqla gülümsədi. Əlbəttə bu, uşaqcasına hərəkətdən başqa bir şey deyildir.
Yucin:
– Mən elə bu gün gedirəm, – dedi, – özü də saat dörd qatarına çatmaq istəyirəm.
İndi ananın üzündə təşviş görünürdü.
– Bu ola bilməz, – deyə o təkrar etdi.
Yucin:
– Axı mən hər vaxt qayıda bilərəm, – dedi. – Özümə başqa bir məşğələ axtarmaq vaxtı çatmışdır.
Ata daxil oldu. Onun anbarda balaca bir emalatxanası var idi. O burada bəzən maşınları təmizləyir və furqonları təmir edirdi. İndi də oradan gəlirdi.
– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu.
– Yucin gedir.
– Bu xeyir iş nə vaxtdır? – deyə ata istehza ilə soruşdu.
– Bu gün. O deyir ki, bu saat gedir.
Təəccüblənmiş Vitla:
– Ümid edirəm ki, bu ciddi deyildir? – dedi. O öz qulaqlarına inanmırdı. – Nə olub, birdən belə, havalanmısan? Belə bir addımı yaxşıca düşünmək lazımdır! Sən orada hansı vəsaitlə yaşayacaqsan?
Yucin:
– Birtəhər dolanaram, – dedi. – Mən gedirəm. Aleksandriyada qaldığım bəsdir. Mən buradan qurtulmaq istəyirəm.
Təşəbbüsə inanan ata:
– Sən deyən olsun, – dedi. Görünür o, bu vaxta qədər oğlunu tanımamışdı.
– Çamadanını yığmısanmı?
– Yox, qoy anam şeylərimi mənə göndərsin.
– Bu gün getmə, – deyə miss Vitla xahiş etməyə başladı. – Heç olmasa, nəğd bir şey olana qədər gözlə.
– Mən bu gün gedirəm, ana. – O bir əli ilə anasını qucaqladı. – Ana can!..
O indi artıq anasından hündür idi və hələ də boy atmaqda davam edirdi.
Ana yavaşdan:
– Yaxşı, Yucin, – dedi. – Lakin sən nahaq yerə gedirsən.
Oğlu onu tərk edirdi – ananın ürəyindən qara qanlar axırdı.
– Mən həmişə qayıda bilərəm. Axı, oradan bura cəmi yüz millik yoldur.
Özünü sakit tutmağa cəhd edən ana, nəhayət:
– Nə deyim, get, – dedi, – mən sənin çamadanını yığaram.
– Mən artıq hamısını yığmışam.
Ana yoxlamağa getdi.
Yucinin hələ tərəddüd edəcəyini düşünən Vitla:
– Qoy sən deyən olsun, – dedi, – yola düşməyə az qalıb. Çox təəssüf. Yəqin ki, bu sənin xeyrinə olacaqdır. Hər ehtimala qarşı sən bilirsən ki, sənin buraya qayıtmağına həmişə şad olarıq.
Yucin:
– Bilirəm, – dedi.
Onlar hamısı – Yucin, ata, Mirtl – bir yerdə avtovağzala yollandılar. Ana onlarla getmədi. O ağlamaq üçün evdə qaldı.
Vağzala gedərkən onlar Silviyaya dəydilər.
– Nə edirsən,Yucin? – deyə o səslədi. – Bu nə əcaib fantaziyadır! Getmə!
Vitla:
– O artıq qərar vermişdir, – dedi.
Nəhayət, Yucin azadlığa çıxdı. Məhəbbət, ailə, bütün qohum və tanışlar, valideynləri onu möhkəm sürətdə öz ağuşunda saxlayırdı və onun indi atdığı hər addım sanki bu halqaları qırırdı. Ata oğlunun əlini mehribanlıqla və möhkəm sıxaraq:
– Qoçaq ol! – dedi və titrəyərək udqundu.
Mirtl qardaşını öpdü.
– Sən nə qəribəsən, Yucin! Mənə məktub yaz.
– Yaxşı…
O vaqona qalxdı. Zəng çalındı və qatar yola düşdü. Yucin tanış yerlərə baxdı, ağrı, əsl bir ağrı onun ürəyini sıxdı. Stella, atası, anası, Mirtl, onların sevimli evləri… bütün bunlar onun həyatından çıxıb gedirdi.
O udqunaraq az qala inildədi.
– Hmm! Lənət şeytana!
O skamyanın arxasına söykəndi və heç bir şey haqqında düşünməməyə çalışdı. O özünə yol açmalıdır. Dünya bunun üçün yaranmışdır. Onun özü də bunun üçün yaranmışdır. O istədiyini əldə edəcəkdir.
DÖRDÜNCÜ FƏSİL
Çikaqo – onu kim təsvir edə bilər? Göl sahilinin çürümüş bataqlığında sehrli əsanın hərəkəti ilə boy atmış kimi görünən bu nəhəng qarışqa yuvasını təsvir etməyə kimin qüvvəsi çatar! Bir çox millər boyu miskin balaca evlər, ağac döşəməsi, qaz fanarları, su kəmərləri, çox keçmədən əhalinin çaxnaşacağı taxta səkiləri olan küçələr uzanır. Daşyonanların əllərindəki yüz minlərlə çəkicin danqıltısı, iskənə zərbələrinin ahəngdar səsi! Uzaqlarda birləşən teleqraf ağaclarının uzanan cərgələri; növbətçi kimi duran minlərlə pərakəndə evlər, zavodlar, göyə ucalan fabrik bacaları, onların arasında çılpaq səhrəda sancılanmış tənha, görkəmsiz, zəlil kilsə! Günəş altında otlarının rəngi solmuş bakir düzlər. On, on beş, iyirmi, otuz cərgəli polad relslərin keçdiyi geniş dəmir yol sahəsi, muncuq kimi bu yollarda düzülən minlərlə çirkli vaqonlar. Guruldayan paravozlar, qaçan qatarlar, keçidlərdə duran adamlar – piyadalar, arabaçılar, sürücülər, pivə arabaları, kömür, kərpic, daş, qum daşıyan platformalar – yeni, təbii, qarşısıalınmaz həyatın mənzərəsi!
Çikaqoya yaxınlaşdıqca Yucin böyük şəhərin məna və əhəmiyyətini daha artıq anlamağa başlayırdı. Bu parlaq, mənalı, gözəl həyatla müqayisədə zəif qəzet səsləri indi ona nə qədər anlaşılmaz görünürdü. Onun qarşısında yeni aləmin – əzəmətli, cazibədar, tamamilə başqa bir aləmin mahiyyəti açılırdı. Qatar şəhərə yaxınlaşarkən, gözəl şəhərətrafı stansiya gəncin nəzərini cəlb etdi. O hələ belə stansiya görməmişdi. O heç bir zaman bu qədər əcnəbi fəhlələr yığını da görməmişdi – bir yığın litvalılar, polyaklar, çexlər şəhərkənarı qatarı gözləyirdilər. O, ömründə əsl böyük zavod da görməmişdi, burada isə onlar Yucinin qarşısında bir-birinin ardınca yüksəlirdi – poladəridən, çini qab qayıran, sabun hazırlayan, çuğunəridən zavodlar qaralan səmanın qəmgin və əlçatmaz fonunda yüksəlirdi. Bazar günü olduğuna baxmayaraq, bu küçələrin havasında nə isə gənclik, canlanma və qaynar bir qüvvə hiss olunurdu. Yucinin nəzərini sərnişin gözləyən konkalar cəlb etdi. Bir yerdə çaydan kəndirlə bərə aparılırdı; bu, çirkli iyrənc çay idi, lakin onun səthində çoxlu gəmilər toplanmışdı, hər iki sahildə isə nəhəng anbarlar, taxıl dəyirmanları, kömür anbarları – böyük şəhərin zəruri ehtiyaclarına xidmət edən binalar uzanırdı. Yucinin təxəyyülü canlandı. Bu lövhəni qara tonda vermək necə yaxşı olardı, ancaq körpülərdə və gəmilərdə olan işığı qırmızı yaxud yaşıl rəngdə vermək lazımdır. Bəzi rəssamlar belə şeyləri jurnallar üçün çəkirlər, lakin bu onlarda kifayət qədər şairanə çıxmır.
Yucini gətirən qatar, başqa uzun qatarların arasından keçərək, nəhəng qabarıq damın altına gəldi, burada şüşə və poladdan olan iyirmiyə qədər qövs fənərləri işıldayırdı. İnsan izdihamı irəliyə-geriyə gedir, paravozlar fısıldayır, zəng səsləri ətrafa yayılırdı.
Yucinin bu şəhərdə nə qohumları, nə tanışları, müraciət edəsi heç kəsi yox idi, lakin o, tənhalıq hiss etmirdi. Yeni, görünməmiş həyat mənzərəsi onu valeh etmişdi. O vaqondan çıxdı, haraya getmək haqqında fikirləşərək, ağır addımlarla çıxışa doğru yönəldi. Küncdə yandırılmış fənər işığında, onun gözünə “Medison-strit” sözləri yazılmış lövhəcik sataşdı. O bu küçəyə nəzər saldı. Küçə boyunca hər iki tərəfdə cərgə ilə çoxlu mağazalar yerləşmişdi, konkalar cingildəyir, piyadalar tələsik ötüb keçirdilər. Onun başında “Nə gözəl mənzərədir” fikri doğdu və o, qərb tərəfə döndü. Xəyala qapılaraq, üç milə qədər yol getdi, tamamilə qaranlıqlaşdıqdan sonra yadına düşdü ki, gecələmək üçün yer tapmaq qayğısına qalmamışdır. Karvansara qabağında, hörülmüş oturacaqlı stulda əyləşən xoşsifət, kök bir kişi təkcə görünüşü ilə sanki bütün lazım olan məlumatı verəcəyini vəd edirdi.
– Bilmirsiniz, burada, yaxında otaq kirayə verən tapılarmı? – deyə Yucin soruşdu.
Axşam havasından həzz alan adam diqqətlə onu nəzərdən keçirdi. O bu karvansaranın sahibi idi.
– Bax, orada, yeddi yüz otuz iki nömrəli evdə, aşağı mərtəbədə yaşlı bir qadın yaşayır. Deyəsən, onun otağı vardır. Bəlkə o sizi qəbul etdi.
Gənc oğlan onda açıqcasına etimad oyadırdı.
Yucin küçənin o tərəfinə keçdi və birinci mərtəbənin qapısındakı zəngi basdı. Qapını uca boylu, gülər üzlü bir qadın açdı. Ağ saçları onun simasına nuranilik verirdi.
– Sizə nə lazımdır? – deyə o soruşdu.
– Orada, karvansaranın yanında bir centlmen mənə dedi ki, kirayə üçün sizdə otaq tapılar.
Qadın mehribanlıqla gülümsədi. Gəncin özünü itirməsi, onun həyəcandan parlayan gözləri, həmçinin paltarı və hərəkətləri əyalətdən olduğuna işarə edirdi.
Qadın:
– Hə, içəri gəlin, – dedi. – Məndə otaq vardır. Ona baxa bilərsiniz.
Bu tamamilə ayrıca olan, pəncərələri küçəyə baxan balaca bir yataq otağı idi. Yaxşı, sadə və rahat idi.
Yucin:
– Bu otaq mənim xoşuma gəlir, – dedi.
Qadın yenidən gülümsədi.
– Həftədə iki dollar verəcəksiniz, – dedi. Yucin çamadanını döşəməyə qoyaraq:
– Olsun, – dedi. – Mən bu otağı tuturam.
– Siz şam etmisinizmi? – deyə qadın soruşdu.
– Xeyr, ancaq mən bir az sonra gəzməyə, şəhərə baxmağa çıxacağam, yeməyə bir şey taparam.
– Getməsəydiniz, mən sizə yemək verərdim, – deyə qadın təklif etdi.
Yucin ona təşəkkür etdi və qadın yenə gülümsədi. Gör Çikaqo əyalətlə necə rəftar edir – onun küçələrini əlindən alır.
Yucin pəncərəni açdı, dizi üstə durdu və pəncərə önünə söykəndi. Ona hər şeyin qeyri-adi göründüyü küçəyə baxdı. Vitrinlər işığa qərq olmuşdu. Adamlar tələsirdilər – onların addımları necə də gurultu ilə səslənir! Şərqə, qərbə – hara baxsan, hər yerdə eyni şey, hər yerdə böyük, əzəmətli, heyrətamiz şəhər! Bura nə yaxşıdır! İndi Yucin bunu bilir. Bütün bunların xatiri üçün bura gəlməyə dəyərdi. Necə olmuş ki, o, Aleksandriyada bu qədər qala bilmişdi! O burada işə düzələr, mütləq düzələr. O tamamilə əmin idi. O bunu bilirdi.
O vaxtlar Çikaqo yeni gələnlərə həqiqətən bir aləm imkan və ümidlər verirdi. Burada nə qədər yenilik, hələ toxunulmamış şeylər var idi – hər şey yaradılma mərhələsində idi. Uzun cərgələrlə düzülmüş evlər və mağazalar, əksəriyyəti müvəqqəti binalardan – bir və ikimərtəbəli baraklardan ibarət idi, lakin bəzi yerlərdə yaxşı gələcəyin müjdəsini verən üç və dörtmərtəbəli kərpic binalar nəzərə çarpırdı. Göl ilə çay arasında – Şimal və Cənub tərəflərdə – yerləşən ticarət mərkəzi özündə Yaxın Qərbə xidmət edən mağazalar burada toplaşmışdı. Burada nüfuzlu banklar, kontorlar, böyük pərakəndə satış mağazaları, otellər var idi, burada milyonlarla insanların gəncliyini, xəyallarını, təbii arzularını təcəssüm etdirən insan axını daim qaynayırdı. Siz buraya düşən kimi hiss edirsiniz ki, Çikaqo qarşısıalınmaz coşğunluq, ümid və arzular mənbəyidir. Bu, hər bir mütərəddid qəlbə həyat qüvvəsi axıdan şəhər idi, gəncləri şirin xəyala dalmağa məcbur edir, yaşlılara isə təlqin edirdi ki, yaxşılığa doğru dəyişilə bilməyən heç bir ağır vəziyyət yoxdur.
Bütün bunların arxasında, əlbəttə, mübarizə gizlənmişdi. Gənclik – ümid və qaynar qüvvə – çox güclü çarpışma yaradırdı. Burada gecikmədən işləmək, daim hərəkətdə olmaq, təşəbbüs göstərmək lazımdır. Şəhər hər kəsdən onda olan ən yaxşı keyfiyyətləri tələb edir, bu keyfiyyətlər olmadıqda ondan sadəcə üz çevirirdi. İstər nə isə axtaran gənclər, istərsə də yetkin adamlar bunu öz üzərində sınayırdı. Burada tənbəlliyə yer yoxdur.
Yucin özünə yer eləyən kimi bunu anladı. O mürəttiblik sənətindən əl çəkdi. Bu məsləhət olunmuşdu. O, rəssam yaxud buna bənzər bir sənət sahibi olmaq istəyirdi, lakin bu işə necə başlamaq haqqında heç bir təsəvvürü yox idi. Hər şeydən yaxşı qəzet işinə düzəlmək idi, lakin təcrübəsizləri ora çətin ki, qəbul etsinlər. Axı o tamamilə köməksizdir. Doğrudur, onun şəkil eskizləri bacısı Mirtlə xoş gəlirdi. Lakin Mirtl nə anlayırdı? Əgər o bir yerdə öyrənərsə, onu öyrədəcək bir adam tapılarsa, bəlkə də… Hələlik isə işləmək lazımdır…
Hər şeydən əvvəl, şübhəsiz, qəzetlərdə, özünə yol açmaq istəyən hər kəsi cəlb edən bu gözəl müəssisələrdə taleyini sınadı. Lakin səs-küylü redaksiyalar, bədii şöbələrin qaşqabaqlı müdirləri və təkəbbürlü redaktorları Yucini qorxudurdu. İş başında duranlardan biri Yucinin ona göstərdiyi üç-dörd şəkil eskizini maraqlı hesab etdi, lakin onun qanı qara idi. Yox, ona heç kəs lazım deyil. O belə də dedi: “Yox,bizə heç kəs lazım deyildir”. Yucin kədərlə düşündü ki, onu bu sahədə, yəqin məğlubiyyət gözləyir.
Bu oğlanın bütün fəlakəti onda idi ki, onun istedadı hələ mürgüləyirdi. Həyatın gözəlliyi və onda olan valehedicilik artıq Yucini öz hakimiyyətində saxlayırdı, lakin o bunu hələ cizgilər və boyalarla təsvir etmək iqtidarında deyildi. O aramsız olaraq səs-küylü küçələrdə dolaşır, vitrinlərin yanında uzun-uzun dayanır, çayda üzən qayığa, göldə yırğalanan gəmiyə saatlarla baxırdı. Bir dəfə gündüz Yucin gölün sahilində durduğu zaman üfüqdə bir yelkənli gəmi göründü. Bu onun həyatında gördüyü ilk gəmi idi. Onda gözəllik hissi coşdu. O, hasarda oturdu, gəmi gözdən itənə qədər onun arxasınca baxdı. Deməli, böyük göllər belə olur! Bəs böyük dənizlər – Atlantik, Sakit, Hind okeanları necə olmalıdır. Ah, dənizlər! Bəlkə bir vaxt o, Nyu-Yorka getdi, orada dənizləri görər. Burada da dəniz onun qarşısındadır – lakin kiçik miqyasda – və o necə də gözəldir!
İnsan yaşamaq üçün vəsaitlə təmin olunmamışsa, vaxtını göl sahillərində, bərələr və vitrinlər qarşısında xəyallar içərisində keçirərək, heç bir şey etmədən yaşaya bilməz. Yucinin isə vəsaiti yox idi. O, ata evini tərk edərkən müstəqillik əldə etmək qərarına gəlmişdi. O, dolanmaq üçün əmək haqqı almaq istəyirdi. O istəyirdi ki, işinin pis gətirmədiyini evə yazmaq imkanı əldə etsin. Onun əşyaları gəlib çıxdı, anasından mehriban məktub və bir qədər pul gəldi. Bu, cəmisi on dollar idi. O bu pulu geri qaytardı – o yeni həyata bu cür başlamağı düşünməmişdi. O, hesab edirdi ki, öz qazancı ilə yaşamalıdır, hər halda bunu sınamağı qərara almışdı.
On gün keçdi, Yucinin sərmayəsi olduqca azaldı, – onun bir dollar yetmiş beş sent pulu qalmışdı – nə cür iş olur-olsun, işləmək lazım idi. İndi rəssamlıq, hətta mürəttiblik yeri haqqında düşünməyə belə dəyməzdi. Mürəttib, həmkarlar ittifaqının üzvü olmalıdır, Yucin isə ittifaq üzvü deyildi, bunun üçün də rast gələn hər bir işdən yapışmaq lazım idi. O öz xidmətini təklif etməklə bu mağazadan o mağazaya getməyə başladı. İş haqqında soruşduğu miskin emalatxanalar o qədər xoşagəlməz idi ki, Yucin daxilən iyrənirdi. Lakin o öz vasvasılığını boğdu. O nə iş olursa olsun, qəbul etməyə, çörəkçi, şirniyyat yaxud parça-mal mağazasında kontorçu olmağa da razı idi.
Bir dəfə o bəxtəbəxt böyük bir dəmirçi dükanına daxil oldu. Onun müraciət etdiyi adam ona baxdı.
– Mən sizə soba təmiri işini təklif edə bilərəm, –dedi.
– Yucin onu başa düşmədi, lakin məmnuniyyətlə razılaşdı. Ona həftədə altı dollar təyin etdilər – bu pulla hər halda yaşamaq olardı. Yucini sobaların yığılması, rənglənməsi və təmiri ustası olan iki yekəpər işçinin ixtiyarındakı çardağa apardılar. Onlar öz yeni köməkçilərinə acıqlı-acıqlı izah etdilər ki, o köhnə sobaların pasını təmizləməli, həmçinin onların yığılmasına, rənglənməsinə və anbara daşınmasına kömək etməlidir – bu dükanın sahibi şəhərin hər tərəfindən köhnə mallar satanlardan sobalar alır və bunlar satış üçün təmir olunurdu. Pəncərənin yanında Yucinə alçaq bir oturacaq ayrılmışdı. O, paslı sobaları təmizləməli idi. O aşağıya, dalana, həyətində yaşıl ot bitmiş evlərə baxaraq çox vaxt işi unudurdu. Şəhər onun üçün möcüzələrlə dolu idi, hər bir xırda şey onu özünə cəlb edirdi. Yaxından keçən cındırçı “Cındır, dəmir-dümür alıram” deyə bağırdığı yaxud tərəvəz satan “Pomidor, kartof, təzə qarğıdalı, göy noxud” deyə səsləndiyi zaman Yucin başını qaldırır və qulaq asırdı. Bu bir növ musiqi kimi onda canlı əks-səda yaradırdı. Aleksandriyada buna oxşayan bir şey eşitməzsən. Bütün bunlar onun üçün necə də yeni idi! Yucin nə kimi eskizlər çəkəcəyini təsəvvürünə gətirirdi. O, həyətdə ipdən asılmış paltarları, səbətli qızları və sairəni xəyalında təsvir edirdi.
Bir dəfə o, səylə işləyirmiş kimi düşündüyü zaman ( o artıq iki həftə idi ki, dükanda işləyirdi) ustalardan biri səsləndi:
– Ey, hərəkətə gəlsənə! Pulu onun üçün vermirlər ki, sən gözünü pəncərəyə dikəsən.
Yucin yerində donub qaldı. O, avaraçılıq etdiyini görmürdü. İncik halda və meydan oxuyarcasına:
– Sizə nə var? – dedi. İndiyə kimi o hesab edirdi ki, bu adamlarla bərabər hüquqda işləyir və heç də onlara tabe deyildir.
– Mən sənə göstərərəm, dikbaşın biri, – deyə yaşlı, çox kobud, “Oliver Tvist”dəki Bill Sayksa oxşayan usta səsləndi. – Sənin ağanın kim olduğunu mən sənə göstərərəm. Cəld ol deyirəm sənə, həyasızlıq etmə!
Bu vəhşi kobudluğun gözlənilməz partlayışı Yucini heyrətə gətirdi. Onun rəssam kimi uzaqdan müşahidə etdiyi və onu bir hadisə kimi maraqlandıran yırtıcı indi özünü göstərirdi.
Yucin özünü nə cür təhlükəyə atdığını yalnız nisbətən anlayaraq çığırdı.
– Cəhənnəm olun!
– Nə dedin? – deyə usta bağırdı və onun üzərinə atıldı.
O ağır, mıxlı başmağının burnu ilə Yucini vurmaq niyyətiylə onu divara doğru itələdi. Yucin döşəmədən sobanın dəmir ayağını qapdı. O, kətan kimi ağarmışdı.
Yucin dəmir qıçı əlində möhkəm sıxaraq hədə ilə:
– Yaxşısı budur ki, mənə toxunmayın, – dedi.
Belə bir qızışmanın yersiz olduğunu anlayan başqa usta:
– Burax Cim, – dedi, – ona toxunma. Əgər o sənə xoş gəlmirsə, qov çıxsın getsin.
Yucinin açıqürəkli ağası:
– Elə isə cəhənnəm ol, get! – dedi.
Yucin hələ də əlində sobanın qıçını tutaraq pencək və şlyapası asılmış asılqana yaxınlaşdı, hücumun təkrar olunmasından qorxaraq ehtiyatla rəqibinin yanından keçdi. O, inadcıllıq göstərdiyi üçün cəza olaraq, Yucinə yenidən yumruq vurmaq fikrində idi, lakin özünü saxladı.
Yucin qapıya yaxınlaşarkən usta:
– Özünü çox ağıllı hesab edirsən, küçük, – dedi. – Ayıl, yuxulu əntər!
Yucin özünü alçaldılmış və rüsvay edilmiş hiss edərək, sakitcə çıxıb getdi. Bir işə bax! Onu, Yucin Vitlanı az qala təpikləmiş, bayıra itələmişdilər, özü də işdə, həftədə altı dollar verdikləri işdə! Bir anlığa kəskin ağrı onun boğazını tutdu, lakin bu, tədricən keçib getdi. Yucin ağlamaq istədi, ancaq bacarmadı, aşağıya düşdü və kontora yaxınlaşdı. Onun üzü və əlləri rəngə bulaşmışdı. Onu işə qəbul edən adama:
– Mən gedirəm, – dedi.
– Yaxşı. Nə baş vermişdir?
– Bu heyvan usta məni təpiklə vurmaq istəyirdi, – deyə Yucin izah etdi.
– Bəli, onlar bir az ədəbsiz uşaqlardır, – deyə sahibkar razılaşdı. – Mən bilirdim ki, siz onlarla yola gedə bilməyəcəksiniz. Burada sizdən möhkəm adam lazımdır. Hesabınızı alın.
O stol üstünə üç yarım dollar qoydu. Yucin bu qəribə cavabı heyrət içərisində dinlədi. O, həmin adamlarla yola getməli imiş. Bəs onlar Yucinlə yola getməyə borclu deyillər? Deməli, böyük şəhər özündə belə sakitlik gizlədir!
Yucin evə qayıtdı, yuyundu və yenidən küçəyə çıxdı, çünki indi işsiz oturmaq vaxtı deyildi. Bir həftə keçdikdən sonra o, daşınmaz əmlak satışı agentliyində kuryerlik yeri tapdı. O, boşalan evləri öyrənməli, nömrələrini xəbər verməli və pəncərəyə “kirayə verilir” sözləri ilə elan yapışdırmalı idi. Bu iş ona həftədə səkkiz dollar gətirir və gələcəkdə bəzi imkanlar açırdı. Bu yer Yucini tamamilə təmin edirdi, lakin üç ay keçməmişdi ki, bu kontor iflasa uğradı. Payız yaxınlaşırdı, qış kostyumu və isti palto haqqında düşünmək lazım idi. Lakin Yucin işinin düz gətirməməsi haqqında valideyninə yazmırdı. Əslində nə olursa olsun, o istəyirdi ki, evdəkilər onun işinin yaxşı olduğunu düşünsünlər.
Onun təəssüratı getdikcə aydınlaşır və kəskinləşirdi – şəhərin bəzi rayonlarının hər addımda gözə çarpan zənginliyi buna səbəb olurdu. Miçiqan, Preri, Eşlend-avenyü kimi küçələr, həmçinin Vaşinqton bulvarı – Yucinin heç bir vaxt görmədiyi ən gözəl evlər tikilmiş rayonlar – onu heyrətləndirirdi. O bu evlərin möhtəşəmliyinə, onları əhatə edən çəmənliklərin gözəlliyinə, aynalı pəncərələrinə, karetalarına və qulluqçularına valeh olmuşdu. O həyatında ilk dəfə idi ki, zəngin geyimli qapıçılar görürdü. O, uzaqdan ona gözəllik möcüzəsi kimi gələn və bəzəkli paltarlarında bu qədəq şıq görünən gənc qız və qadınlar, öz boy-buxunları ilə adamı valeh edən gəncləri görürdü. Ola bilsin ki, daim qəzetlərin yazdığı həmin “cəmiyyətin” nümayəndələri elə bunlar idilər. Yucin hələ bundan baş çıxarmağı bacarmırdı. Gözəl geyim və dəb-dəbə onun üçün yüksək ictimai vəziyyətə dəlalət edirdi. İlk dəfə idi ki, onun gözləri açılmışdı və o, əyalətdən gələn yeniyetmələri gözləyən həyat ilə dünyada olan nemətlər – daha doğrusu, ictimai pillələrin ən yuxarısında duran bir ovuc insanın başına səxavətlə səpilən nemətlər – arasındakı dərin uçurumu görürdü. Bütün bunlar onu bir qədər ayıldır, həm də kədərləndirirdi. Həyat ədalətsizliklə dolu idi.
Bu payız günlərində, ağacların yarpaqları saraldığı və iliklərə işləyən külək, tüstü burumlarını və toz buludlarını qabağına salıb qovduğu zaman o inandı ki, şəhər amansız olmağı bacarır. Onun qarşısına köhnə paltarda, kədərli, taqətsiz, çuxura düşmüş gözləri dərin ümidsizliklə baxan adamlar çıxırdı. Onları bu vəziyyətə, yəqin ki, ağır həyat salmışdı. Əgər onlar sədəqə dilənirdilərsə – doğrudur, onlar Yucinə az müraciət edirdilər, çünki onun görünüşü heç də təmin olunduğunu isbat etmirdi, – deməli, sadəcə həyatın uğursuzluğundan şikayət edirdilər. Axı fəlakətə uğramaq asandır. Əgər diribaş olmasan, asanlıqla acından vərəmləmək olar – şəhər bunu Yucinə tezliklə öyrətdi.
Bu günlər kədər onu gəmirirdi. Yucin o qədər də adamayovuşan və həmçinin özünü mühakimə etməyə meyl göstərən adam deyildi. Onun dostluq qurmaq imkanı yox idi, hər halda o belə düşünürdü, buna görə də o ya böyük şəhərin həyatını müşahidə edə-edə axşamlar təkbaşına küçələri dolaşır, ya da evdə balaca otağında oturudu. Onun ev sahibəsi miss Vudraf xoşrəftar və kifayət qədər qayğıkeş idi, lakin artıq gənc deyildi – Yucinin arzuladığı isə başqa cür cəmiyyət idi. O, qızlar haqqında bir-iki kəlimə danışa biləcəyi bir adamın olmamasının necə kədərli olduğu haqqında düşünürdü. Stella yoxdur – bu xəyala son qoyulmuşdur. Bu zaman o, Stellaya oxşayan başqa bir qıza rast gələr.
Pulunu hissə-hissə verməklə, kostyum almaq üçün anasının göndərdiyi pulun bir hissəsini xərcləməyə məcbur olduğu ayın axırında Yucin, nəhayət, camaşırxanada arabaçılığa düzəldi. Həftədə on dollar maaşı olan bu iş ona çox yaxşı gəlirdi. O özünü o qədər yorulmuş hiss etmədiyi zamanlar karandaşı götürüb eskizlər çəkir, lakin bu eskizlərin hamısı ona fərsiz görünürdü. Buna görə də o, camaşırxanada işləməyə davam edir və paltar daşıyırdı, halbuki hər hansı bir redaksiyada iş axtarmalı, yaxud rəssamlıq sənətini öyrənməli idi.
Bu qış Mirtl ona yazdı ki, Stella Eplton atası ilə Kanzasa köçüb getmişdir, ana özünü pis hiss edir və xahiş edir ki, heç olmasa bir həftəliyə evə gəlsin. Bundan bir az qabaq Yucin həmin camaşırxanada işləyən Marqaret Daff adlı şotlandiyalı bir qızla tanış olmuşdu; o bu qızla tez yaxınlaşmış və bu münasibət onun qadınlara münasibətinin başlanğıcını qoymuşdu. Buna qədər o, qadının nə olduğunu bilmirdi və buna görə indi onun təbiətində, sabit olmasa da, hər halda dağıdıcı və pozucu olan yeni cəhətlər əmələ gətirmişdi. İndi o özünü belə hissiyata daha artıq qızğınlıqla həsr edirdi. O qadınları sevirdi, onların bədənlərinin gözəl cizgilərini, xarici füsunkarlığını sevirdi, sonralar isə mənəvi gözəlliklərini də sevəcəkdi (o indi də onu sevirdi, ancaq dumanlı, şüursuz sevirdi). Lakin onun qadın idealı hələ ona aydın deyildi. Marqaret Daff ürəyiyumşaq, bir qədər zərif və yapışıqlı qadın idi, vəssalam. Lakin özünə əlverişli zəmin tapdığından Yucinin ehtirası sürətlə artmağa başladı. Bir neçə həftə içərisində qız tamamilə ona hakim kəsildi. O, qızı görmədən bir gün belə yaşaya bilmirdi. Qız isə onun tələblərinə məmnuniyyətlə cavab verirdi ki, onların əlaqəsi bir o qədər də gözə çarpmasın. Marqaret bir az ata-anasından qorxurdu, lakin onlar işçi adamlardı, erkən yatağa girir və bərk yatırdılar. Görünür, onlar qızlarının gənclərlə görüşməsi əleyhinə deyildilər və Yucin onun birinci tanışı deyildi.
Üç ay müddətində onların ehtirasının həddi-hüdudu olmadı. Yucin acgözlük, doymazlıq göstərdi, qız isə, ondan soyuq olsa da, öz sevgilisinin xatirinə dəyməmək üçün hər şeyə hazır idi. Onun coşğunluğu, qızın onda alışdırdığı qüvvətli ehtiras ona ləzzət verirdi, lakin qız tezliklə yorğunluq hiss etdi. Sonra təbiətlərin müxtəlifliyi, zövqlərin, görüşlərin, arzuların ziddiyəti özünü göstərməyə başladı. Əslində Yucin üçün Marqaretlə danışmağa bir mövzu yox idi. O bu qızda özünün daha incə olan duyğularına əks-səda tapa bilmirdi. Marqaret özünü məşğul edən şeylər – estradadan eşitdiyi zarafatlara, tanış gənc oğlan və qızların gülməli atmacalarına Yucin bir maraq görmürdü. Marqaret geyinməyi bacarırdı, lakin incəsənətə, ədəbiyyata, ictimai məsələlərə aid olan hər şeydən xəbərsiz idi. Halbuki Yucin, gəncliyinə baxmayaraq, dünyada olub keçən bütün məsələlər haqqında hərarətlə öz rəyini deyirdi. Böyük adamların – Karleylin, Emersonun, Uiltmenin adları və onların böyük şöhrətinin əks-sədası ona yaxın idi. O, qərb dünyasının səmasında ildırım sürətiylə ötüb keçən dahi filosoflar, rəssamlar, bəstəkarlar haqqında oxuyur və düşünürdü. Onu böyük bir iş üçün yaranmış olduğu haqqında qabaqcadan duyulan tutqun bir hiss həyəcanlandırırdı və o öz gənclik entuziazmı ilə inanırdı ki, bu iş tezliklə olacaqdır. O bilirdi ki,onun yaxınlıq etdiyi qız uzun müddət onu bənd edə bilməz. O, Yucini cəzb etmişdi, lakin cəzb olunduğu halda da Yucin ağa, münəqqid və hakim olaraq qalmışdı. Onda dəfələrlə belə bir fikir oyanırdı ki, Marqaret ona lazım deyil, ondan yaxşısını da tapa bilər.
Təbiidir ki, ehtirasdan doymaq belə fikirləri doğurmalı olduğu kimi, belə fikirlər də ehtirası öldürməli idi. Marqaret tədricən Yucindən soyuyurdu. Onun təkəbbürü, bəzən lovğa ahəngi Marqa reti acıqlandırdı. Onlar boş bir şey üstə savaşırdılar. Bir dəfə axşam Yucin adəti lovğalığı ilə dedi ki, Marqaret filan və filan şeyi etməlidir. Marqaret:
– Rica edirəm, əmr verməyi burax, – dedi. – Sən həmişə mənimlə elə danışırsan ki, guya mən sənin xüsusi malınam!
Yucin zarafatyana:
– Elədir ki, var, – dedi.
– Sən elə düşünürsən! – deyə qız alışdı. – Başqa həvəskarlar da tapılar.
– Nə vaxt kefin istəsə, onların yanına gedə bilərsən. Mən razıyam.
Yucin tərəfindən bu, qızı acıqlandırmaq üçün ancaq mənasız bir arzu olsa da, o, qızı incitmək istəmirdi, amma bu sözlər qızın qəlbinə toxundu.
– Elə isə mənim kefim bu saat istəyir! İstəmirsənsə, mənim yanıma gəlməyinin mənası yoxdur. Mən sənsiz də keçinə bilərəm.
O, meydan oxuyurmuş kimi başını dik tutdu.
Yucin onu necə acıqlandırdığını anlayaraq:
– Sakitləş, Marqaret, – dedi. – Sən heç də belə düşünmürsən.
– Düşünürəm! Baxarıq!
Marqaret ondan kənara çəkildi. Yucin onun arxasınca getdi, lakin qızın qəzəbi onda yenidən əsəbilik oyatdı.
O qətiyyətsiz halda duraraq:
– Bir də ki, kefinə bax, – dedi. – Yaxşısı budur, mən gedim.
Marqaret heç bir cavab vermədi, heç bir təmənnada olmadı, heç bir şey təklif etmədi. Yucin palto və şlyapasını götürmək üçün getdi.
O qayıdaraq:
– Vidalaşarkən məni öpmək istəmirsən? – deyə soruşdu.
– Yox, – deyə qız soyuq cavab verdi.
O:
– Gecən xeyrə qalsın, – dedi.
– Xeyrə qarşı, – deyə qız laqeyd cavab verdi.
Onların münasibətləri hələ bir müddət davam etdi, lakin yenə də tamamilə barışmadılar.
BEŞİNCİ FƏSİL
Bu qızla əlaqəsi Yucində qadınlara qarşı demək olar ki, qarşısıalınmaz bir maraq oyatdı. Əksər kişilər özlərinin sevgi müvəffəqiyyətləriylə gizlincə fəxr edirlər və onların qadını maraqlandırmaq və saxlamaq bacarığını sübut edən hər şey onlarda özlərinə inam və cəsarət doğurur. Bəzi, müvəffəqiyyətlə korlanmamış kişilərdə bu cəsarət olmur.
Bu, Yucin üçün bu qəbildən olan ilk qələbə idi və ona böyük ləzzət verirdi. O özündə daha çox inam hiss edir və qətiyyən utancaqlıq duymurdu. O düşünürdü ki, Aleksandriyadakı uşaq-muşaq Yucinin burda keçirdiyi həyat haqqında nə bilir? O, Yucin, Çikaqoda yaşayır. Bu tamamilə başqa aləmdir. O artıq kişidir, müstəqil adam olmuşdur, başqaları üçün maraqlı olan fərdiyyətə çevrilmişdir. Marqaret Daff Yucinə onun haqqında çox təriflər deyirdi. Marqaret onun zahiri görünüşündən, ədalarından, zövqündən heyrətə gəlirdi. Yucin qadına malik olmağın nə demək olduğunu dadmışdı. Bütün bunlar onun başını gicəlləndirirdi. Hətta kobudcasına verilən istefa belə ona heç bir təsir buraxmırdı, axı o bu istefanı qəbul etməyə hazır idi. İndi o öz işindən usanmağa başlamışdı, çünki həftədə on dollar almaq özünə hörmət edən gənci, xüsusən ilk imkan ələ düşəndə yenicə pozulmuş əlaqə kimi yeni bir əlaqə düzəltməyi qarşısına məqsəd qoymuş bir gənci qane edə bilməzdi. Yucin bundan yaxşı iş yeri axtarmağı qərara aldı.
O, Uorren-Avenyüdə yaşayan bir qadına paltar daşıyırdı. Bir dəfə həmin qadın ona belə bir sual vermişdi:
– Siz arabaçılar, həftədə neçə dollar alırsınız?
Yucin:
– Mən on dollar alıram, – dedi. – Lakin bəziləri bəlkə də artıq qazanırlar.
– Sizdən yaxşı inkassator çıxardı, – deyə qadın davam etdi. O ucaboylu, zahirən sadə, ağıllı və açıq qadın idi. –Siz belə bir işə keçmək istərdinizmi?
Paltar daşımaq Yucini tamamilə iyrəndirmişdi. İş günü hədsiz dərəcədə uzun idi. Məsələn, şənbə günü gecə saat birdə qurtarırdı.
– Necə ki, istəmirəm! – deyə Yucin səsləndi. – Mən bunun nə cür iş olduğunu bilmirəm, lakin mənim indiki işim də ürəkaçan bir şey yoxdur.
– Mənim ərim “Ucuz mebel, xalçalar” kompaniyasında qulluq edir, – deyə qadın davam etdi. – Oraya yaxşı inkassatorlar lazımdır. İndi onların, deyəsən, boş yerləri vardır. İstəyirsiniz, mən onunla danışım.
Yucin sevindi və ona təşəkkür etdi. Həqiqətən də bu iş göydəndüşmə idi. O belə bir inkassatorun nə qədər ala biləcəyini bilmək istəyirdi. Lakin soruşmağın münasib olmadığını qət etdi. Lakin qadın, görünür, onun fikrini anlamışdı.
O:
– Əgər o sizi götürsə, əvvəldə, yəqin ki, on dörd dollara qədər alacaqsınız. – dedi.
Yucin həyəcan içərisində idi. Bu, həqiqətən irəliyə doğru addımdır! Dörd dollar artıq! Belə bir maaşla o geyinə bilər və ehtiyat pulu da olar. O, rəssamlıq təhsili ala bilər. Onun arzuları böyüyür və artırdı. Bəli, adam istəsə, özünə yol aça bilər. Öz müştərilərinə vicdanla xidmət etməyin indi əvəzi çıxırdı. Yeni sahədə gələcək zəhmətləri isə bəlkə də, ona böyük müvəffəqiyyət gətirəcəkdir. Axı, o hələ çox cavandır.
Bu vaxta qədər o, altı ay idi ki, camaşırxanada işləyirdi. Ay yarımdan sonra onun adına “Ucuz mebel, xalçalar” kompaniyası müdiri Mr. Henri Mitçldən məktub gəldi. Müdir ondan istədiyi gün axşam səkkizdən sonra onun evinə gəlməyi xahiş edirdi. Məktubun axırında o, “Sizi mənə arvadım məsləhət görmüşdür,” deyə bildirirdi.
Yucin elə o gün həmin ünvana getdi və orada onu qırx yaşlarında, arıq, çevik, şitliyə varan xoşrəftar bir adam qarşıladı və diqqətlə süzdü. Valideyni, işi, aldığı maaş və sairə haqqında çoxlu suallar verdi. Nəhayət dedi:
– Mənə işcil bir gənc lazımdır. Mötəbər, namuslu və əməksevən işçi üçün bizdə çox yaxşı yer vardır. Mənim arvadım sizi tərifləyir, mən də sizi imtahandan keçirməyə hazıram. Mən sizə on dörd dollar maaşı olan bir vəzifə təklif edə bilərəm. Gələn bazar ertəsi mənim yanıma gəlin.
Yucin ona təşəkkür etdi. İşdən getməsi haqqında, mister Mitçlin məsləhəti ilə camaşırxana müdirinə bir həftə qabaq xəbərdarlıq etməyi qərara aldı. O öz planını Marqaretə danışdı, o da, görünür, Yucinin belə iş tapmasına sevindi. Müdir təəssüflə ondan ayrıldı, çünki Yucin namusla işləyirdi. Yucin onun yerinə götürülmüş adamın bu həftə içərisində işlə tanış olmasına kömək etdi və bazar ertəsi mister Mitçlinin yanına gəldi.
Mister Mitçl Yucini sevinclə qarşıladı, çünki onun simasında enerjili və bacarıqlı bir işçi görürdü. O, Yucini inkassatorun mürəkkəb olmayan vəzifələri ilə tanış etdi. Bu vəzifələr ondan ibarət idi ki, Yucin kompaniyanın müştərilərindən, pulu hissə-hissə verilməsi şərtilə, onlara satılmış malların – saat, gümüş, xalça və sairənin cari haqqını almalı idi. Bu da gündə orta hesabla yetmiş beşdən, yüz iyirmi dollara qədər təşkil edirdi.
– Belə işlərdə xidmətçilərdən adətən girov alırlar, – deyə mister Mitçli izah etdi, – lakin biz bu adətdən kənara çıxa bilərik, bunsuz da keçinmək olar. Mənə şəxsən belə gəlir ki, bir gəncin namuslu olub-olmadığını ilk baxışdan bilmək olar. Hər halda bizdə nəzarət vardır. Əgər birisinin əli düz olmazsa o, atını çox da oynada bilməz.
Yucin namuslu olmağın nə demək olduğu üzərində heç bir zaman xüsusi olaraq düşünməmişdi. Evdən ona cib xərcliyi verməkdən imtina etmirdilər, qəzetdə işlərkən öz ehtiyacları üçün kifayət qədər qazanırdı. Digər tərəfdən onun mühitində namusluluq öz-özlüyündə aydın olan məcburiyyət hesab olunurdu. Namuslu olmayanlar həbsxanaya düşürdülər. O, Aleksandriyada olan bir kədərli hadisəni yaxşı xatırlayırdı. Oğurluq məqsədiylə bir mağazaya girmiş tanışı həbsə alınmışdı. Bu hadisə Yucinə çox təsir etmişdi. Sonralar o bu məsələ haqqında az düşünmədi, lakin heç bir nəticəyə gəlib çıxmadı. O bilirdi ki, onun sərəncamına verilmiş məbləğin haqq-hesabı hər dəqiqə tələb edilə bilər və o buna hazır idi. O hesab edirdi ki, onun qazancı yaşamaq üçün çatmalıdır, o ki, heç kəsi saxlamır. Yucin əslində həyatın dərinliyinə varmır, dayaz yerdə üzür və bunun üçün də nə qədər namuslu olduğu sınanmış qalırdı.
Yucin onun üçün hazırlanmış hesabları götürdü və evləri bir-bir gəzməyə başladı. Bəzi müştərilər ona pul verir və müqabilində ondan qəbz alırdılar, bəziləri vaxt verilməsini xahiş edir, yaxud kompaniya ilə olan hər hansı anlaşılmazlığa əsaslanaraq, pul verməkdən tamamilə imtina edirdilər. Çox vaxt məlum olurdu ki, onun axtardığı adamlar ünvanlarını qoymadan, alınmış şeyləri də özləri ilə bərabər götürərək, köçüb getmişlər. Belə hallarda Yucin, mister Mitçlinin izah etdiyi kimi, onlar haqqında qonşulardan xəbər tutmalı idi.
Yucin dərhal anladı ki, bu qulluq onun ürəyincədir. Təmiz havada gəzməsi, həmişə hərəkətdə olması, vəzifələrinin nisbətən sadəliyi – hamısı ona xoş gəlirdi. Bu vəzifələr onu şəhərin tanış olmayan yerlərinə aparır və bu vaxta qədər ona tanış olmayan tiplər və xarakterlərlə görüşürdü. Əgər arabaçılıq işi – bir evdən o biri evə getmək zərurəti – ona gümrahlıq verirdisə, yeni iş də belə bir şey idi. O, gələcəkdə çəkəcək şəkillər üçün ona gözəl material ola biləcək səhnələri müşahidə edirdi. Fabriklərin açıq rəngli səmaya doğru ucalan qara gövdələri, gah yağışda, gah qarda və ya parlaq günəş altında gördüyü, relsləri bir-birinə qarışmış iri dəmiryol parkı, səhər və ya axşam buludlarına doğru ucalan nəhəng qara bacalar. Bu bacalar axşamüstü, qırmızı, yaxud tutqun bənövşəyi qürub fonunda daha qabarıq göründüyü zaman ona xüsusilə xoş gəlirdi. Öz- özünə ucadan “necə gözəldir!” deyir və düşünürdü ki, əgər o, bir zamanlar Doredən az gözəl olmayan şeylər yaratmağa müvəffəq olarsa, dünya necə heyrətə gələcəkdir. O bu sənətkarın əzəmətli təxəyyülünə heyran olurdu. Yucin heç bir zaman yağlı boya yaxud akvarellə çəkən, ya da karandaşla eskizlər düzəldən rəssam olacağını düşünmürdü – o ancaq tuş ilə çəkəcək, həm də böyük və kəskin ləkələrlə çəkəcək, qara və ağ rənglərdən kontrastlar yaradacaqdı. Bax, belə çəkmək lazımdır. Qüvvətli təəssürat bununla əldə edilirdi.
Lakin o hələ surətlər yaratmağı bacarmırdı, onlar haqqında ancaq düşünə bilirdi.
Onu hər şeydən artıq valeh edən Çikaqo çayı, onun fısıldayan buksirlərin ağır-ağır köpükləndirdiyi qara, çox çirkli suları, cərgə ilə nəhəng qırmızı dəyirmanlar, kömür yükləyən qara novlar, parlaq sarı rəngli taxta-şalban anbarları düzülmüş sahilləri idi. Əsl boyalar, əsl həyat burada idi. Bunları çəkmək lazım idi. Daha başqa bir mənzərə: alçaq boylu, yağış döymüş yetim kotteclər, onların çılpaq səhra fonunda boz, kədərli görünən cərgələri, yaxında isə tənha, alçaq bir ağac. O, əlinə düşən ilk kağız parçasını alır, gördüklərinin mənasını tutmağa – özü ifadə etdiyi kimi, təəssüratını verməyə çalışırdı, lakin heç nə çıxmırdı. Çəkdiklərinin hamısı ona acınacaqlı və bayağı görünürdü. Bunlar heç nəyi isbat etməyən cizgilər, cansız, ağır kütlələr idi. Böyük rəssamlar şəklin təbii və sadə verilməsinə necə müvəffəq olurlar? – deyə Yucin özünə sual verir və fikrə gedirdi.
ALTINCI FƏSİL
Yucin namusla işləyirdi – hesablar üzrə pul toplayır, topladıqlarını təhvil verirdi. Artıq özü üçün bir qədər pul yığa bilmişdi. Marqaret indi onun üçün uzaq keçmiş olmuşdu. Yucinin mənzil sahibəsi miss Vudraf, Missuri ştatındakı Sedeyliyə, qızının yanına getmişdi və Yucin şəhərin şərq hissəsində iyirmi birinci küçədə bundan yaxşı olan başqa bir evə köçmüşdü. Evin qabağındakı əlli kvadrat futluq çəmənlikdə bir ağac vardı. Yucini cəlb edən də bu olmuşdu. Onun birinci otağı kimi yeni otağı da baha deyildi və o, ailədə yaşayırdı. O hər bir səhər yeməyi, nahar və yaxud şam üçün ev sahiblərinə iyirmi sent verməyə razılaşmışdı və beləliklə, yeməyə həftədə cəmi beş dollar xərcləyirdi. Qalan doqquz dollar isə paltara, yol xərcinə və əyləncəyə gedirdi. O, əyləncəyə də çox az sərf edirdi. O bir qədər pul yığan kimi incəsənət institutundan – bura ona müvəffəqiyyətə doğru gedən bir yol kimi görünürdü, – xəbər tutmaq və axşam kurslarına daxil olmaq şərtlərini öyrənmək haqqında düşünməyə başladı. Yucin eşitmişdi ki, orada oxumaq haqqı baha deyildir, semestrdə cəmi on beş dollardır, o qərara aldı ki, əgər daxil olanların qarşısında böyük tələblər qoymurlarsa, oraya daxil olsun. Onda tədricən belə bir etiqad əmələ gəlmişdi ki, o, rəssam olmaq üçün doğulmuşdur, tez, ya gec rəssam olacaqdır.
İncəsənət institutu indiki görkəmli binaya köçənə qədər, onun Miçiqan-Avenyü ilə Monro-Stritin tinində olan köhnə binası zəriflik nümunəsi idi. Buradakı gözəllik o vaxtın ümumi binalarının əksəriyyətində yox idi. Böyük, altımərtəbəli, boz qum daşından tikilmiş olan bu binada sərgi salonundan və siniflərdən başqa rəssamlar, heykəltəraşlar və musiqi müəllimləri üçün iş studiyaları yerləşirdi. Burada gündüz və axşam kursları var idi və hələ o zaman onlara çoxlu tələbə gəlirdi. İncəsənətdə olan gözəllik, qərbi amerikalını müəyyən dərəcədə hərəkətə gətirmişdi. Bu xalqın həyatında gözəlliklər çox az idi, amma bu sahədə özünü göstərməyə müvəffəq olanlar və bu gözəl mühitdə yaşayanlar nə qədər şöhrət qazanmışdılar! Parisə getmək! Orada şöhrət qazanmış bir emalatxanada öyrənmək! Yaxud Münhenə, Romaya getmək! Avropanın sənət xəzinələri ilə, rəssamların yaşadığı məhəllələrin həyatı ilə tanış olmaq – elə bu özü dünyalara dəyərdi! Çətinlik çəkməmiş bir çox oğlan və qızların sinəsində, adi həyatın bataqlığından qurtularaq, o zaman hesab edildiyi kimi, incəsənət xadimlərinə xas olan zövq və adətləri qavramaq, onların qismən laqeyd, qismən sayğısız olan nəfis ədalarını mənimsəmək; studiyaya keçmək, adi adamlara nəsib olmayan müəyyən əxlaq azadlığından istifadə etmək kimi həqiqətən rəfedilməz arzu yanırdı, – bax, belə böyük işlər görmək, belə olmaq lazımdır. Bütün bunlarda, şübhəsiz, incəsənətə də müəyyən rol verilirdi. Ehtimal edilirdi ki, bir zaman siz öz gözəl lövhələriniz və nəcib heykəllərinizlə dünyanı zənginləşdirəcəksiniz, hələlik isə sizə rəssam həyatı ilə yaşamaq olar və lazımdır. Nə gözəl, nə sərbəst həyat!
Belə şeylər çoxdan Yucinin xəyalına gəlirdi. O bilirdi ki, məşhur emalatxanalar az deyildir və qəzetlərin verdiyi rəylərə görə, gözəl əsərlər yaratmış rəssamlar da vardır. Gah burada, gah orada düzələn sərgilər haqqında mətbuatda xəbərlər nəzərə çarpırdı; bu sərgilərin əksəriyyəti pulsuz olurdu, çünki onsuz da camaatı oraya cəlb etmək olduqca çətin idi. Bir dəfə Yucin hansı aqibətlə isə Qərb yarımkürəsinə düşmüş şöhrətli rus batalisti Vereşşaginin şəkillərinin sərgisi haqqında oxudu. Yucin bazar günlərinin birində onun şəkillərinə baxmağa getdi və döyüş təfsilatının bu qədər gözəl verilməsi, rənglərin heyrətamizliyi, surətlərin həqiqiliyi və bu tablodan gələn faciə hissi, təhlükə, dəhşət və əzablarla sarsıldı. Bunlar rus rəssamının təkamüllüyünü, dərin istedadını, onun təsəvvür və temperametrinin müstəsna zənginliyini sübut edirdi. Yucin baxır və belə bir təkamüllüyə necə çatmaq haqqında düşünürdü. Bütün gələcək həyatı boyu Vereşşaginin adı onun üçün ən böyük amil oldu. Rəssam olsan, ancaq beləsindən olasan!
Yucin başqa bir sərgidə, əvvəlcə ancaq sənətkarlıq nöqteyi-nəzərdən onu maraqlandırmış olsa da, başqa hislərini dindirən bir lövhə gördü. Bu, öz cəsarətli şəkilləri ilə vaxtilə sensasiya yaratmış olan fransız rəssamı Buqronun çəkdiyi şəkil – koloritinə görə çox hərarətli olan çılpaq qadın bədəni idi. Buqronun ən çox sevdiyi obrazlar qüvvə və ehtirasdan məhrum olmuş işvəsiz, xırda, zəif varlıqlar deyil, boyunlarının, qollarının, sinələrinin, sağrı və ayaqlarının şəhvətli cizgiləri olan gözəl, sağlam qadınlar idi. Bu qadınlar sanki gənc kişilərin qanında çoşqun ehtiras alovunu oyatmaq üçün yaranmışdılar. Onun təsvir etdiyi hissi maraq, şəhvət, şübhəsiz, rəssamın özünü də həyəcanlandırırdı; onun əsərlərində formaya, gözəlliyə vurğunluq, gözəl obrazların arxasında izdivac yatağı, analıq, sevinclə sinəyə basılan totuq, çiçək kimi körpələr duyulurdu. Onun qadınları özlərinin bütün gözəlliyi və cazibədar qüvvələri ilə – yarıaçılmış şəhvətli dodaqları, yanaqlarındakı ehtiras qızartısı, gözlərindəki azdırıcı şəhvətlə qarşıda dururdular. Söz yox ki, mühafizəkarlar, puritanlar və dini riyakarlar bu cür şəkillərə lənət yağdırırdılar. Bu şəkilin satılmaqdan ötrü Çikaqoya gətirilməsi özü həyəcan tufanının yaranması üçün kifayət idi. Belə şeyləri çəkmək olmaz, deyə qəzetlər bağırışırdılar, hər halda onların camaata göstərilməsinin mənası yox idi. Çoxları Buqronun simasında öz istedadı ilə ictimai adətlərə pozğunluq gətirməyi cəhd edən incəsənət iblislərindən birini görmək istəyirdi. Fəryad qoparırdılar ki, şəkili sərgidən rədd etmək lazımdır və ictimai etirazın partlayışı zamanı həmişə olduğu kimi, bu şəkil camaatda böyük maraq oyatdı.
Yucin də mübahisə ilə maraqlandı. O nəyinki Buqronun əsərini, ümumiyyətlə çılpaq bədən təsvir edən heç bir həqiqi şəkil görməmişdir. O, saat üçdə işdən çıxıb sərgilərə gedə bilirdi, həm də indiki işinin sayəsində həmişə yaxşı kostyum geyməyə də imkan tapırdı. Yucin ciddi, mötəbər bir gəncə oxşayırdı, bədii salonda bir şey göstərilməsi haqqında onun xahişi heyrətə səbəb olmamalı idi. Xarici görünüşü etibarilə o tamamilə ziyalılara, yaxud rəssamlar tayfasına mənsub ola bilərdi.
Bu qədər gənc olan bir adamın (onun hələ iyirmi yaşı da tamam olmamışdı) necə qarşılanacağına heç bir ümidi olmadan, Yucin yenə də Buqronun lövhəsi qoyulmuş mağazaya cəsarətlə daxil oldu və şəkilin ona göstərilməsini xahiş etdi. Xidmətçi maraqla onu süzdü, yenə də mağazanın o başına, tünd-qırmızı pərdələr olan otağa apardı, qırmızı məxmərlə örtülü divar oyuğunda olan elektrik qəndilini yandırdı, tablonun üzündəki örtüyü çəkdi. Yucin belə bir bədəni, belə bir çöhrəni xəyalına da gətirə bilməzdi. Bu, ancaq xəyallarda olan bir gözəllik – onun həyatda təcəssüm edən idealı idi. O, gözünü çəkmədən bu üzə və boyuna, canlı qumral saçların qıvrım halqasına, gül yarpağı kimi açılan dodaqlara, zərif yanaqlara baxırdı. O, yumşaq cizgili döşləri, kişiləri əsir edən, analıq vəd edən zərif qarnı heyrətlə nəzərdən keçirirdi. O, saatlarla beləcə durub baxaraq, düşünə bilər və zövq ala bilərdi, lakin bir neçə dəqiqəliyinə onu tək qoymuş xidmətçi otağa qayıtdı.
– Bu şəkilin qiyməti nə qədərdir? – deyə Yucin soruşdu.
– On min dollar, – deyə cavab verildi.
Yucin anlayan adam kimi qımışdı.
– Bəli, çox gözəl şeydir, – dedi və qapıya doğru yönəldi. Xidmətçi işığı söndürdü.
Bu şəkil də Vereşşaginin tablosu kimi, Yucinin qəlbində dərin iz buraxdı. Lakin nə qədər qəribə olsa da, onda bu tərzdə bir şey yaratmaq arzusu yox idi. O, ancaq sevincli həyəcan duyurdu. Bu şəkil ona yeni qadın idealını – gözəllik idealını açıb göstərmişdi və Yucin ona iltifatlı ola biləcək belə bir xilqət tapmağı bütün varlığı ilə arzu edirdi.
Ona az təsir etməyən başqa sərgilər də var idi (birində o Rembrandtın çəkdiyi şəkilin əslini görmüşdü). Lakin heç bir rəssam onu Vereşşagin və Buqro kimi dərindən həyəcanlandırmamışdı. İncəsənət Yucini qarşısıalınmaz bir qüvvə ilə cəlb edirdi, o çox bilmək və öz qüvvəsini sınamaq istəyirdi. Bir dəfə o, cəsarətini toplayaraq, incəsənət institutunun binasına daxil oldu və katibədən bəzi şeylər soruşdu. Katibə praktik ağla malik bir qadın idi. Bu qadın ona dedi ki, məşğələlər oktyabrdan maya qədər davam edir, o, canlı natura, yaxud gips qrupuna, yaxud hər ikisinə – başlanğıc üçün gips daha məqsədə uyğundur – yazıla bilər, yaxud müxtəlif dövrlərin paltarlarında naturaçı qız və oğlanlar çəkilən illüstrasiya qrupuna girə bilər. Katibə bunun üçün Yucinin nə qədər verəcəyini də dedi. O öyrəndi ki, hər qrupun öz adlı-sanlı və sanballı müəllimi (lakin bu saat Yucinin onlardan birinə müraciət etməsinə lüzum yoxdur) və öz qrup başçısı vardır. Oxuyanlardan vicdanla işləmək tələb olunur – bu tələb onların özlərinin xeyrinədir. Yucin sinifləri görmədi, lakin onda elə bir təəssürat oyandı ki, burada hər bir bucaq incəsənətlə qidanlanmışdır: hətta dəhlizlər və iş otaqları belə zərif bəzənmişdi. Hər yerdə gipsdən qayrılmış əllər, ayaqlar, gövdələr, sağrılar və başlar asılmışdır.
Yucinə elə gəlirdi ki, o açıq qapıda durub yeni dünyaya baxır. O sevinclə öyrəndi ki, ona illüstrasiya sinfində tuşla və ya rənglə şəkil çəkməyi öyrənmək, həmçinin, əgər arzu edirsə, axşamlar canlı natura sinfində məşğul olmaq və heç bir əlavə haqq vermədən saat beşdən altıya qədər eskiz sinfinə getmək imkanı verilir. Ona verilən çap edilmiş prospektdən canlı natura sinfində görüləcək işin çılpaq modellərə – kişi və qadınlara baxıb şəkil çəkməkdən ibarət olduğunu bildikdə, o bir qədər heyrətləndi. O, doğrudan da, yeni dünya yolunda idi. Bu dünya ona təbii və zəruri görünürdü, lakin eyni zamanda oradan nədənsə əlçatmazlıq qoxusu gəlirdi, bu da qapısı ancaq ən istedadlılar üçün açıq olan müqəddəs məbədgah haqqında fikir oyadırdı. Onun istedadı varmı? Səbr edin! O, kobud bir əyalətçi olsa da, hələ özünü göstərəcəkdir.
Yucin əvvəla, məşğələləri bazar ertəsi, çərşənbə və cümə günləri saat yeddidən ona qədər olan canlı natura sinfinə, ikincisi, məşğələləri hər gün beşdən altıya qədər olan eskiz sinfinə yazılmağı qərara aldı. O anlayırdı ki, insan bədəninin quruluşu və anatomiyası haqqında çox az bilir, daha doğrusu heçnə bilmir və bunun üzərində işləmək daha yaxşı olar. Kostyum və illüstrasiya gözləyə bilər, peyzajlara, daha dəqiq deyilsə, onu xüsusilə cəlb edən şəhər mənzərələrinə gəldikdə, əsas şeyləri mənimsəyənə qədər bunu təxirə salmaq lazımdır.
Yucin, daha böyük kompazisiyalar üçün xırda eskiz və kiçik detallar istisna edilərsə, bu vaxta qədər insan sifəti, yaxud fiqurası çəkməyə heç bir zaman təşəbbüs etməmişdi. İndi onun qarşısında canlı naturadan kömürlə baş, yaxud bədən eskizi götürmək məsələsi dururdu, bu da onu qorxudurdu. O bilirdi ki, ona on beş-iyirmi tələbə ilə bir sinifdə işləmək lazım gələcəkdir, bu tələbələr onun işini görəcək və tənqid edəcəklər. Həftədə iki dəfə müəllim onları yoxlamalıdır. O, prospektdən öyrəndi ki, bir ay içərisində daha artıq müvəffəqiyyət qazananlar, hər dəfə sinif yeni işə başladığı vaxt yaxşı yer seçmək hüququ alır. Yucin müəllimləri Amerikanın incəsənət aləmində yaxşı tanınmış adamlar kimi təsəvvür edirdi – bunlar hamısı “M.A” – “milli akademiklər” idilər. Onun bəzi dairələrdə bu ada necə həqarətli münasibət bəsləndiyindən də xəbəri yox idi.
Bir dəfə axşam, oktyabr ayının bazar ertəsi günlərindən birində Yucin hər şeyə izahat verən həmin prospektin göstərişlərinə riayət edərək, aldığı kağızdan bir neçə vərəq götürüb məşğələlərə başladı. O, parlaq işıqlandırılmış dəhlizə və siniflərə baxarkən bir qədər əsəbiləşirdi, yanından ötüb keçən oğlan və qızların görünüşü isə onun sakitləşməsinə heç də kömək etmirdi. Onların şənliyi və sərbəst hərəkətləri dərhal onun gözünə dəydi. Tələbələr maraqlı, mərd və əksərən gözəl kişi təsiri, talibələr isə incə, cəsarətli və özünə inanan gənc qız təsiri buraxırdılar. Yucinin fikrən qeyd etdiyi kimi, bu qızlardan biri, yaxud ikisi xüsusi, anlaşılmaz gözəlliklə fərqlənirdi. Bu, heyrətəlayiq bir aləm idi.
Sinif otaqları da onu az təəccübləndirmədi. Onlar bu məqsədə çoxdan xidmət etdiklərindən, onların divarları başdan-başa palitralardan qazınan boyaya bulaşmışdı. Burada molbert adlı şey yox idi, yalnız kiçik stullar və skamyalar vardı. Yucin öyrəndi ki, tələbələr stulları qıçları yuxarı qoymaqla onlardan molbert kimi istifadə edirlər, skamyalar isə stulları əvəz edir. Sinfin ortasında adi stol hündürlüyündə səhnə düzəlmişdi. Naturaçı kişi və qadınlar çəkilmək üçün burada otururdular, otağın bir küncündə isə arakəsmə vardı ki, bunun arxasında onlar paltarlarını dəyişirdilər. Nə bir şəkil, nə də bir heykəl var idi, divarlar çılpaq idi, onlardan birinin yanında isə nə üçünsə royal qoyulmuşdu. Dəhlizlərdə və ümumi salonda müxtəlif vəziyyətlərdə bədən, yaxud onun hislərinin təsviri asılmışdı, bu isə səmimi gənc oğlan olan Yucin üçün çox cəlbedici idi. O, gizli bir hiss ilə bu şəkillərə baxır, lakin anlayırdı ki, belə bir fikirdə olduğunu heç kəsə etiraf etməməlidir; o özünə deyirdi ki, incəsənət adamları belə vəsvəsələrə laqeyd olmalı və özündə bu hisləri boğmalıdır. Axı onlar buraya qadınlar haqqında düşünməyə deyil, işləməyə gəlirlər.
Məşğələlər üçün təyin olunmuş saat gəldikdə tələbələr vurnuxmağa və o tərəf-bu tərəfə qaçmağa, bəziləri öz aralarında məsləhətləşməyə başladılar və bir az sonra kişilər bir cərgədə, qadınlar isə o biri cərgədə olan otaqları tutdular. Yucin öz sinfində lap arakəsmənin yanında oturan və darıxdırıcı nəzərlə ətrafa baxan bir qız gördü. Qarasaçlı və qaragözlü bu qız qəşəng idi, onun üzü irlandiyalı olduğunu göstərirdi. Başında Polşa qadınlarının milli papağını xatırladan papaq və əynində qırmızı plaş var idi. Yucin onun naturaçı olduğunu düşünür və gizlində özündən soruşurdu ki, doğrudanmı o bu qızı çılpaq görəcəkdir. Bir neçə dəqiqədən sonra, hamı oturduğu zaman, cərgələrdə gur bir hərəkət əmələ gəldi. Otuz altı yaşlarında, ucaboylu, zahirən çox gözəl olan bir kişi ağır addımlarla sinfə daxil oldu. O gəzə-gəzə bütün otaqdan keçdi və diqqət toplamağı tələb etdi. Onun əynində köhnə boz yun kostyum, başında səliqəsiz halda yan qoyulmuş, ensiz kənarlı, darçını rəngli şlyapa var idi. O bu şlyapanı çıxarmağı lazım bilmədi. Pencəyinin altında qatlama yaxalıqlı mavi milli köynək görünürdü – bütün bunlar ona fövqəladə, özündən razı bir adam görünüşü verirdi. O, uzun və ensiz üzlü, möhkəm cizgiləri olan iri ağızlı, iri əl-ayaqlı, uca və qədd-qamətli bir kişi idi, dənizçi kimi yırğalana-yırğalana yeriyirdi. Yucin bunun onların müəllimi mister Templ Boyl olduğunu başa düşdü və onun indicə giriş nitqi şəklində bir şey irad edəcəyini gözlədi. Lakin o, ancaq məlumat verdi ki, sinif başçısı mister Uilyam Reyn təyin olunur və ümidvardır ki, intizam barəsində də boş yerə vaxt sərf etmək barədə şikayət etməyəcəkdir. Çərşənbə və cümə günləri o müntəzəm olaraq, işləri nəzərdən keçirəcək və əmindir ki, bütün tələbələr müvəffəqiyyətlə çalışacaqdır. Sonra sinfə işə başlamağı təklif etdi və gəldiyi kimi tələsmədən çıxıb getdi.
Yucin tələbələrin birindən bunun həqiqətən də mister Boyl olduğunu öyrəndi. Gənc irlandiyalı qız arakəsmənin arxasına keçdi və Yucin öz yerindən onun soyunduğunu gördü. Bu, Yucini çaşdırdı, o bu qədər tələbənin içərisində həyəcanını üzə verməmək üçün özünü ələ aldı. Başqaları etdiyi kimi, o da stulu baş-ayaq qoydu və skamyada oturdu. Balaca qutuda olan kömür onun yanında idi. O, lövhənin üzərinə çəkilmiş kağızı hamarladı, zahiri sakitliyini mühafizə edərək səbrsizliklə gözlədi. Bəzi tələbələr öz aralarında danışırdılar. Nəhayət, naturaçı qız nazik, şəffaf köynəyini çıxartdı, çılpaq və tamamilə sakit halda bir anda arakəsmənin arxasından çıxdı. Qız səhnəyə qalxdı, əllərini yanlarına saldı, başını geri ataraq üzü tələbələrə doğru durdu. Yucinin qulaqları cingildədi, rəngi qızardı. O, qıza baxmaqdan qorxdu. Kömür götürüb, heç olmasa qızın duruşunu və üzünün cizgilərini qismən verməyə cəhd edərək, kağızda cəsarətsiz xətlər çəkməyə başladı. Bütün cizgilərini qismən verməyə cəhd edərək, kağızda cəsarətsiz xətlər çəkməyə başladı. Bütün olub keçənlər – onun bu otaqda olması da, onun qarşısında bu naturaçı qızın durması da, – bir sözlə, onun şəkil çəkməyi öyrənməsi də – ona qeyri-adi görünürdü. Demək bu aləm, onun bu vaxta qədər tanıdığı aləmə heç də oxşamayan bu aləm, belə imiş! O bu aləmə daxil oldu, çünki burada öz yerini tapmışdı.
YEDDİNCİ FƏSİL
Yucin incəsənət institutuna daxil olmağı tamamilə qət etdikdən sonra ilk dəfə öz ailəsinə baş çəkdi. Onun doğma evinin Çikaqodan cəmi yüz mil məsafədə olmasına baxmayaraq, onda heç vaxt, yeni il bayramlarında belə, oraya getmək arzusu doğmamışdı. İndi o, valideyninə deyə bilərdi ki, öz yerini tapmışdır – o, rəssam olacaqdır. Onun iş məsələsinə gəldikdə, bu sahədə hər şey çox yaxşı idi. Görünür, mister Mitçli ondan razı idi. Yucin hər gün pulları və ödənilməmiş hesabları ona təhvil verirdi. Mister Mitçli nəqd pulları yoxlayır və pulları verilməmiş hesablarda “alınmalı” deyə qeyd edirdi. Yucinin səhvləri də olurdu: pul gah çox artıq, gah çox əksik gəlirdi. Lakin artıq pullar çatışmayan məbləği ödədiyindən nəticə etibarilə hesab düzəlirdi. Yucin pul məsələlərində aldatmağa qabil deyildi. O çox şey almaq istəyirdi, lakin o bunları namuslu yolla qazanmaq üçün səbrlə gözləməyə hazır idi. Onun təbiətində olan məhz bu cəhət mister Mitçliyə xoş gəlirdi. İndi o düşünməyə başlamışdı ki, ticarət işində Yucindən bir şey çıxar.
Yucin Çikaqodan cümə günü axşam, Əmək günü ərəfəsində yola düşdü – məlum olduğu kimi bu bayram sentyabrın birinci bazar ertəsi gününə düşür. Bu bayramı Aleksandriyada xüsusən təntənəli keçirirdilər. O, bazar və bazar ertəsi günlərini evdə keçirtmək üçün şənbə günü yola düşmək istədiyini mister Mitçliyə xəbər verdi, o isə şənbə günündə görülməsi nəzərdə tutulmuş işləri cümə axşamı və cümə günləri görməyə və cümə günü axşam yola düşməyi təklif etdi.
– Həm də ki, biz şənbə günləri günortaya qədər işləyirik, – deyə əlavə etdi. – Beləliklə, siz həm işin öhdəsindən gələr, həm də evdə iki gün deyil, üç gün qalarsınız.
Yucin mister Mitçliyə təşəkkür etdi və onun məsləhətinə qulaq asdı. O paltarlarının ən yaxşılarını çamadana yığdı və onu evdə gözlədikləri fikriylə qatara mindi. Bu vaxt ərzində çox dəyişikliklər olmuşdu! Stella köçüb getmişdi. Yucinin gənclik sadəlövhlüyü və təcrübəsizliyi keçmişdə qalmışdı. İndi o, evlərinə gələcəyə bəzi ümidləri olan dünya görmüş bir adam kimi gedirdi. Hələ nə qədər uşaq göründüyü, həyata hələ nə qədər az bələd olduğu və dünyada belə yüksək qiymətləndirilən kamil və mərifətdən nə qədər uzaq olduğu onun ağlına belə gəlmirdi.
Yucini Aleksandriya vağzalında atası, Mirtl və iki yaşlı oğlu ilə Silviya qarşıladı. Onlar ailə faytonlarında gəlmişdilər, burada Yucin üçün də yer var idi. Yucin hamı ilə mehribanlıqla salamlaşdı və özünün xarici görünüşünə aid tərifləri lazımi təvazökarlıqla qəbul etdi.
– Yaman boy atmısan, Yucin! – deyə atası səsləndi. – Görünür, sən uca boylu kişi olacaqsan. Mən artıq sənin boy atmayacağından qorxurdum.
Yucin:
– Mən isə heç boy atdığımı hiss etmirəm, – dedi
– Yox, doğrudur, – deyə Mirtl əlavə etdi, – sən çox boy atmısan, Yucin. Bunun üçün də adama elə gəlir ki, arıqlamısan. Hə, səhhətin necədir, sağlamsanmı?
Yucin gülərək:
– Gündə on beş- iyirmi mil yol gedirəm, həmişə də təmiz havada oluram, nə üçün də sağlam olmayım? – dedi.
Silviya onun mədəsi haqqında soruşdu; ümumiyyətlə hər şey əvvəlki kimidir, – deyə Yucin cavab verdi. Gah elə gəlir ki, yaxşıdır, gah da pis. Bir həkim ona səhərlər bir stəkan isti su içməyi məsləhət görmüşdü, lakin o heç vəchlə özünü bu suyu içməyə məcbur edə bilməmişdir. Bu zəhrimarı udmaq olmur.
Beləliklə, onlar söhbətlə və sual-cavabla evə necə gəlib çatdıqlarını hiss etmədilər. Missis Vitla onları artırmada gözləyirdi. Yucin axşam qaranlığında anasını görən kimi yerə tullandı və ona doğru atıldı.
– Anacan! – deyə səsləndi, – Məni belə tezliklə gözləmirdin, deyilmi?
Ana ancaq:
– Tezliklə deyirsən? – deyə bildi və onun sinəsinə sıxıldı. Bir neçə dəqiqə onu qucağından buraxmadı, sonra isə dedi: – Sən lap kişi olmusan, Yucin!
Yucin qonaq otağına keçdi və ətrafına nəzər saldı. Burada hər şey əvvəlki kimi idi. Eyni kitablar, eyni stol və stullar, tavandan asılmış eyni lampa. Nə başqa otaqlarda, nə dəhlizdə, nə qonaq otağında, nə yataq otaqlarında, nə də mətbəxdə bir dəyişiklik yox idi. Anası bir az qocalmışdı, atası isə qətiyyən dəyişməmişdi. Silviya gözə çarpacaq dərəcədə dəyişmişdi. Onun girdə sifəti bir az arıqlamış və uzanmışdı. “Bu, analığın nəticəsidir” deyə Yucin düşündü. Yalnız Mirtlin üzü sakitlik və səadətlə parlayırdı. İndi onun yerli mebel fabrikinin müdiri olan Frenk Benqs adlı nişanlısı var idi. O hələ tamamilə gənc idi və özü də pis deyildi. Ailədə belə hesab edirdilər ki, bir vaxt varlı adam olacaqdır. İki iş atından biri – qoca Bill – satılmışdı. Çoban itlərindən biri – Qaçaq –artıq ölmüş, pişik Cek isə gecə gəzintiləri zamanı haradasa tələf olmuşdu.
Yucin mətbəxdə durub, onun üçün qalın bifşteks qızardan və onun gəlməyi şərəfinə şirəli biskvit hazırlayan anasına baxırdı. Bu aləm onun təsəvvür etdiyindən daha dar və kiçik idi. O, faytonda küçələrlə gəldiyi zaman şəhərin özü də ona balaca görünürdü, evlər də balacalaşmışdı. Əlbəttə, bura yaxşı idi. Lakin bu səliqəli, sakit həyətlər kəndi çox xatırladırdı. Hələ atası, – öz tikiş maşınları ticarəti ilə – nə qədər məhduddur. Xalis əyalətçidir. Gör nə qədər mədəniyyətdən yoxsuldurlar ki, onların evində heç bir zaman royal olmamışdır, deyə Yucin birdən düşündü. Axı Mirtl musiqini sevir. Onun özünün də musiqiyə çoşğun məhəbbəti var. Çikaqoda mərkəzi musiqi salonunda çərşənbə axşamı və cümə günləri orqan konsertləri olurdu. Bəzən o, işdən sonra bu konsertlərə gedə bilirdi. Bundan başqa, bəzi görkəmli mühazirəçilərin – professor Suinq, möhtərəm X. U. Tomas, möhtərəm F. U. Qansolus, professor Soltas kimi öz liberal görüşləri ilə məşhur olan adamların çıxışı həmişə gözəl musiqi ilə müşayiət olunurdu. Yucin bunların hamısını həyatı öyrənmək və tənhalıqdan qaçmaq cəhdi sayəsində kəşf etmişdi. İndi o anlayırdı ki, bir vaxt yaşadığı köhnə dünyanı dünya adlandıra bilməz. Bu, sadəcə olaraq uzaq və ucqar bir şəhərcik idi. O heç bir vaxt belə həyata qayıtmayacaqdır.
Öz əvvəlki yataq otağında yaxşıca yuxusunu almış Yucin ertəsi gün mister Kaleb və Bercens ilə, Conas Layl və Con Sammers ilə görüşmək üçün “Morninq Eppil”ə getdi. Məhkəmənin yanındakı meydanda Ed Mitçeli və Corc Tepsi, sonra isə Bill Qroniceri və məktəb yoldaşlarından dörd-beş nəfəri gördü. Yucin onlardan bütün yenilikləri öyrəndi. Corc Anderson buralı bir qızla evlənmişdi və indi Çikaqoda yaşayırdı – orada sallaqxanada işləyirdi. Ed Uotberi San-Fransiskoya getmişdi. Mister Sempsonun bir vaxt Ted Martinvud ilə dostluq edən qəşəng qızı – Bessi Sempson İndiana ştatında olan Andersondan gəlmiş bir nəfərə qoşulub qaçmışdır.
Yucin dinləyirdi. Lakin bütün bunlar onun düşündüyü yeni mühitlə müqayisədə ona nə qədər əhəmiyyətsiz görünürdü! Gələcəyin ona, Yucinə nə kimi şəkildə göründüyü bu gənclərdən heç birinin xəyalına da gəlmirdi. Parisə getməlidir! Ondan azına o razı deyil! Nyu-Yorka da! Hərçənd o hansı uzaq yolla ora gedib çata biləcəyini deyə bilmədi. Bill Qroniçer isə yerli vağzalların birində yük şöbəsində qulluğa düzəldiyinə sevinirdi, hələ bununla fəxr də edir. Aman Allah!
“Morninq Eppil”in redaksiyasında hər şey köhnə qaydada idi. Yucin iki ildən sonra burada böyük dəyişikliklər görmək fikrində idi, bunun əvəzində isə onun özü dəyişilmişdi. Müxtəlif korlanma və dəyişmə cərəyanına düşən yalnız o idi. O, paslı sobalar təmizləmişdi, hərəkətsiz əmlak satışı üzrə agentin köməkçisi, arabaçı, inkassator olmuşdu. O, Marqaret Daffini, camaşırxananın müdiri mister Redvudu, mister Mitçlini tanımışdı. Böyük şəhər öz işığı ilə onu işıqlandırmışdı – o, Vereşşagini, Buqronu, incəsənət institutunu tanımışdı. O, yeddi millik addımlarla irəliyə gedirdi, bu şəhərcik isə, həmişə olduğu kimi, hədsiz sürətdə həyatdan geri qalırdı.
Kaleb Uilyams əvvəllər olduğu kimi şən, söhbətcil, hər şeydə iştirak etməyə hazır bir tərzdə otaqda o tərəf-bu tərəfə yüyürürdü.
O yeganə və yaşaran gözünü Yucinə dikərək:
– Səni görməyimə şadam, Yucin. – dedi. Şadam ki, sən müvəffəqiyyət qazanırsan. Bu yaxşıdır. Gələcəkdə rəssam olacaqsan, eləmi? Bu yaxşıdır. Mən şəxsən belə hesab edirəm ki, sən elə bunun üçün yaranmısan. Mən hər gəncə Çikaqoya getməyi məsləhət görməzdim, lakin sən orada lap öz yerində olacaqsan. Əgər mənim arvadım və üç uşağım olmasaydı, mən heç nəyin bahasına ordan getməzdim. Lakin adamın ki, arvadı və ailəsi oldu… – O, fasilə verdi və başını buladı. – Ehhh! Ayaqlarını yorğanına görə uzatmalısan.
Bundan sonra o harada isə itib batmış bir müxbir məktubunu axtarmağa getdi.
Cons Layl yenə əvvəlki kimi nəzakətli, süst və filosofanə əhvali-ruhiyyədə idi. O, Yucini ciddi, sınayıcı nəzərlərlə salamladı.
– Hə, işləriniz necədir?
Yucin gülümsədi.
– Pis deyil.
– Deməli, mürəttib olmaq istəmirsiniz?
– Elə bilirəm ki, yox.
– Nə deyim, olsun ki, elə belə yaxşıdır. Mürəttiblər onsuz da həddindən artıqdır.
Onlar söhbət etdikləri zaman yandan Cons Sammers yaxınlaşdı.
– Mister Vitla, kefiniz necədir? – deyə o soruşdu.
Cons artıq arıqlamış, üzü meyit rəngi almış, çiyinləri qalxmışdı.
Yucin:
– Çox yaxşı, mister Sammers, – dedi.
Qoca çapçı:
– Mən isə lovğalana bilmərəm, – dedi. O çox mənalı surətdə sinəsinə vurdu. – Bu zəhrimar tezliklə mənim axırıma çatacaqdır.
– Ona inanmayın, – deyə Layl söhbətə qarışdı. – Con daim zarıldayır. O heç bir vaxt belə sağlam olmamışdır. Mən ona deyirəm ki, o hələ iyirmi il zarıldayacaqdır.
Sammers başını bulayaraq:
– Yox, yox, – dedi, – özüm ki, bilirəm. – Buradaca o “bu aralarda, yolun o tərəfində işim var” deyə izah edib aradan çıxdı. İçməyə getdiyi zaman o həmişə belə deyərdi.
Onun arxasınca qapı örtülən kimi Layl:
– O bir il belə yaşamaz, – dedi. – Berces ancaq onun üçün dözür ki, qocanı küçəyə atmaq ayıbdır. Lakin onun əcəli çatmışdır.
Yucin:
– O saat məlum olur ki, çox pis haldadır, – dedi.
Onlar söhbətlərini bu əhvalda davam etdirdilər.
Yucin evə saat on ikidə qayıtdı. Mirtl xəbər verdi ki, axşam onunla və mister Benqs ilə mütləq qonaq getməlidir. Orada oyunlar və ziyafət olacaqdır. Bu şəhərdə gənclərin rəqs etməməsi və musiqi ilə demək olar ki, məşğul olmaması üzərində o əvvəllər heç bir zaman düşünməmişdi. Burada çox az adamın evində royal var idi.
Şamdan sonra mister Benqs gəldi və hər üçü ucqar şəhərcik üçün səciyyəvi olan ziyafətə getdilər. Bu ziyafət Yucinin bir zaman Stella ilə getdiyi ziyafətlərdən azacıq fərqlənirdi. Bu fərq ancaq ondan ibarət idi ki, iştirak edənlərin hamısı bir qədər yaşlı idilər. Gənclərin həyatında iki il böyük rol oynayır.
İyirmiyə qədər oğlan və qız çətinliklə üç geniş otaqda və eyvanda yerləşmişdilər. Eyvana çıxan qapı və pəncərələr açıq idi. Pəncərələrin arxasında saralmış ot və nadir payız çiçəkləri görünürdü. Cırcıramalar cırıldayır, gecikmiş atəş böcəkləri havada qaçışırdılar. Sakit, isti bir axşam idi.
Təbii əhvali-ruhiyyə yaratmaq üçün ilk təşəbbüslər olduqca çətin başa gəlirdi. Kimi isə kiminləsə tanış edirdilər. Yerli ədabazlar bir-biriylə zarafatlaşır, məzəli sözlər deyirdilər. Xeyli təzə adam var idi, xüsusən qızlar arasında: bəziləri buraya başqa yerlərdən gəlmiş, bəziləri isə Yucinin burada olmadığı dövrdə böyümüş və yetkinləşmişdilər.
O gənclərdən birinin:
– Mem, mənə ərə gedin, mən sizə balıq qovuğundan sırğa alaram, – dediyini eşitdi.
Yucin gülümsədi, qız da ona baxdı və güldü.
– O elə xəyal edir ki, bu məzəlilikdir.
Belə hallarda onu bürüyən utancaqlığı rəf etmək üçün Yucin həmişə böyük səy göstərməli olurdu. O, ətrafdakıların nəzərində özünü alçaltmaqdan qorxurdu – bunda onun şöhrətpərəstliyi, artmış xudpəsəndliyi büruzə çıxırdı. İndi o, söhbətlərə qətiyyətsizliklə qulaq asır, bir-iki məzəli qeydlə söhbətlərin ümumi axınına qoşulmağa can atırdı. O yenicə canlanmağa başlamışdı ki, otağa Mirtlin nişanlısı Benqsin müşayiəti ilə, ona tanış olmayan bir qız daxil oldu. Qız onun hansı bir sözünəsə şən qəhqəhə ilə güldü və bu şən, lətif gülüş dərhal Yucinin diqqətini cəlb etdi. Qızın əynində büzməsinin kənarları narıncı lentlə bəzənilmiş paltar var idi. Donuq, qızıla çalan açıq rəngli saçları uzun qalın hörüklərlə onun başına sarınmışdı. Onun düz burnu, nazik al dodaqları vardı. Almacıqları azacıq qabarıq idi. Bu qızda, onu ətrafakılardan fərqləndirən bir şey – çətin sezilən və qeyri-adilikdən doğan bir füsünkarlıq vardı. Yucin özü də bilmədən bu qıza bir meyl hiss etdi. Benqs bu qızı Yucinin yanına gətirdi. Benqs səliqəli, həmişə gülümsəyən, gənc palıd kimi möhkəm olan sadə və namuslu bir gənc idi.
– İcazə verin, sizi təqdim edim, Yucin, bu miss Bludur. O, Viskonsindəndir və tez-tez Çikaqoda olur. Mən ona deyirəm ki, siz mütləq tanış olmalısınız. Siz orada görüşə bilərsiniz.
– Nə yaxşı oldu! – deyə Yucin sevindi. – Mən sizinlə tanış olmağıma çox şadam. Siz Viskonsində harada yaşayırsınız?
– Blekvudda, – deyə qız gülərək cavab verdi və onun yaşıla çalan mavi gözlərində qığılcımlar oynadı.
Benqs:
– Onun saçları sarıdır, gözləri mavidir, özü isə, – Blekvuddandır – dedi. – Necədir?
Qız qəhqəhə ilə güldü, düz ağ dişləri parıldadı.
– Siz göy adı və ağ paltarı nəzərdən qaçırdınız. Miss Blu həmişə ağ paltar geyməlidir.
– Düz deyilmi, bu rəng mənim adıma yaraşır? – deyə qız səsləndi. – Mən evdə elə çox vaxt ağ geyinirəm. Axı mən adi bir əyalət qızıyam və öz paltarlarımı demək olar ki, həmişə özüm tikirəm.
– Bunu da özünüz tikmisiniz? – deyə Yucin soruşdu.
– Əlbəttə, özüm.
Benqs bir addım geri çəkildi, sanki o, paltarı tənqidi sürətdə nəzərdən keçirmək istəyirdi.
– Hm, bu paltar doğrudan da gözəldir, – deyə o elan etdi.
Qız Yucinə müraciət edərək təbəssümlə dedi:
– Mister Benqs olduqca yaltaqdır. O daim mənə kompliment deyir.
Yucin:
– O haqlıdır, – dedi. – Mən onun paltar haqqındakı fikri ilə şərikəm və elə hesab edirəm ki, bu sizin saçlarınıza çox yaxşı yaraşır.
– Görürsünüzmü, o da əsir oldu, – deyə Benqs güldü, – Bu ümumi bədbəxtlikdir. İndi isə mən sizi tərk edəcəyəm. Mən getməliyəm, çünki, Yucin, sizin bacınızı bir rəqibimin ixtiyarına buraxmışam.
Yucin qıza tərəf döndü və həmişəki kimi təmkinlə gülümsədi.
– Mən elə bu saat nə edəcəyim haqda düşünürdüm. Mən burada iki il olmamışam və buranın adamlarını tamamilə yadırğamışam.
– Mənim vəziyyətim daha pisdir. Mənim Aleksandriyada olduğum cəmi iki həftədir və demək olar ki, heç kəsi tanımıram. Missis Kinq məni cəmiyyətə çıxarır və buranın adamları ilə tanış edir. Lakin bütün bunlar mənim üçün elə yenilikdir ki, mən heç bir vəchlə bu həyata alışa bilmirəm. Məncə Aleksandriya gözəl şəhərdir.
– Yaxşı şəhərcikdir. Siz yəqin gölü görmüsünüz?
– Əlbəttə. Biz balıq tutmuşuq, qayıqda gəzmişik, çadırlarda yatmışıq. Mən vaxtımı gözəl keçirmişəm, amma sabah artıq yola düşməliyəm.
– Doğrudanmı? – deyə Yucin soruşdu. – Mən də sabah gedirəm. Dörd on beş qatarı ilə.
– Məndə elə o qatarla gedirəm! –deyə qız qəhqəhə çəkdi. – Bəlkə bir yerdə getdik?
– Mütləq. Nə yaxşı olar. Mən düşünürdüm ki, tək getmək lazım gələcəkdir. Bura cəmi bir neçə günlüyə gəlmişdim. Mən Çikaqoda işləyirəm.
Onlar özləri haqqında bir-birinə danışmağa başladılar. Bu qız Çikaqonun səksən kilometrlik məsafəsində yerləşən Blekvud şəhərində doğulmuş və bütün həyatını orada keçirmişdir. Onun bir neçə bacısı və qardaşı var idi. Yerli fermer olan atası, deyəsən, siyasətlə maraqlanırdı, lakin başqa şeylərə də yad deyildi. Yucin öz yeni tanışının ötəri qeydlərindən anladı ki, onlar varlı olmasalar da cəmiyyət içərisində hörmətləri var. Yeznələrindən biri bankda işləyir, digəri dəyirman sahibidir. Qızın özü isə müəllimədir, bir neçə ildir ki, Blekvudda dərs deyir.
O, Yucindən beş yaş böyük idi, – o zaman Yucin bunu bilmirdi – və yaşlar arasındakı bu fərqin verə biləcəyi nəzakətə və böyük üstünlüklərə malik idi. Müəllimlik etmək onu cana gətirmişdi, ərli bacılarının uşaqlarına baxmaq onu bezdirmişdi, yaxşı illərini evdə işləmək və yaşamaq zərurətindən təngə gəlmişdi. Onu istedadlı gənclər cəlb edirdi, axmaq kənd cavanları onu maraqlandırmırdı. Elə bu yaxınlarda belə bir Blekvud sakini ona evlənməyi təklif etmişdi. Lakin, o maraqsız adam idi, doğrudan da bu qıza layiq deyildi. Qız, kədərlə, ümidsizliklə, tutqun inamla və gizli ehtirasla yaxşı bir şey gözləyir və tapmırdı. Yucinə rast gəlmək də arzu edilən çıxış yolunu göstərmirdi. Bir də o, səadət arxasınca elə ehtiyatsız qaçmırdı ki, hər bir tanışlığa müəyyən bir nöqteyi-nəzərlə baxsın. Lakin bu gənc onu son vaxtlarda rast gəldiklərinin hamısından artıq cəlb etmişdi. Yəqin təmiz iri gözləri, qara saçları, təsirli solğunluğu qıza xoş gəlirdi. Yucin onun tanıdıqlarının hamısından yaxşı idi və o, ümid edirdi ki, Yucinlə dostluq etmək mümkün olacaqdır.
SƏKKİZİNCİ FƏSİL
Yucin şənliyin qalan hissəsini tamamilə miss Ancela Blunun (o öyrəndi ki, bu qızın adı Anceladır) cəmiyyətində keçirməsi də, hər halda, onun yaxınlığında oldu. Ancela onu təkcə xarici görünüşü ilə deyil (qəşəng olsa belə), temperamentində olan nə isə bir xüsusiyyətlə cəzb edirdi. O bu cazibə qüvvəsini, bəzən ağızda uzun müddət hiss edilən ləzzət kimi daim duyurdu. O bu qızın çox gənc olduğunu qət etmiş və onun məsumluğuna, sadəlövhlüyünə – ona belə gəlirdi – valeh olmuşdu. Əslində Ancela gənc və sadəlövh olmaqdan artıq qeyri-şüuri olaraq özünü sadədil göstərirdi. O, sözün ümumi qəbul edilmiş mənasında yaxşı, möhkəm əxlaq qaydalarına tamamilə sadiq olan namuslu, abırlı qız idi. O, izdivac və analığı hər bir qadının borcu və qisməti hesab edirdi, lakin başqalarının uşaqları ilə kifayət qədər çəkdiyi əzabdan sonra özününkülərin olmasına, xüsusən onların çox olmasına, elə bir arzu hiss etmirdi. Əlbəttə o, çoxları tərəfindən təriflənən ümumi qismətdən yaxasını qurtarmaq ümidində deyildi. Lakin bacıları kimi bəxti gətirən bir işgüzara, yaxud ağayana sənət sahibi olan bir adama ərə getməyi, üç, dörd yaxud beş sağlam uşağı olmasına, orta dərəcədə təmin olunmuş nümunəvi bir evin xanımı və öz ərinin sadiq qulluqçusu olmasını arzulayırdı. Onda şiddətli ehtiras gizlənmişdi – bu ehtiras heç bir zaman tamamilə qane edilməyəcəkdi. Heç bir kişi, hər halda, onun yolunda rast gələ biləcək kişilərdən heç biri, onu anlamağa qadir deyildi, bununla belə o bilirdi ki, böyük sevmək istedadına malikdir. Əgər ona məhəbbət alovlandıracaq bir adam rast gələrsə və buna layiq olarsa, o bu adama nə kimi ehtiras qasırğası ilə cavab verərdi! O necə sevər və özünü necə fəda edərdi! Lakin, görünür, onun arzuları doğrulmayacaqdı: nə qədər vaxt keçdi, onun yoluna bir dəfə də olsun “həqiqi” kişi çıxmadı. Budur, indi, iyirmi beş yaşında ikən, səadət haqqında bu qədər şirin xəyala dalarkən və səadətə doğru cəzb olunarkən gözlənilmədən qarşısında arzularının mücəssəməsi durdu, özü isə bunu heç dərhal anlamadı.
Kişi ilə qadının qarşılıqlı meyli özünü çox tez büruzə verir. Yucin çox şeylərdə Anceladan yetkin idi. O bəzi məsələlərdən Anceladan daha artıq xəbərdardı və görüş dairəsi ondan daha geniş idi, həm də Yucində olan qüvvə Ancelanın anlayışı xaricində idi. Bununla bərabər Yucin hiss və arzularının aciz oyuncağı idi. Ancelanın – bəlkə daha qüvvətli olan – hisləri isə başqa şeylərlə qidalanırdı. Ulduzlar, gecə, gözəl mənzərə, təbiətdə olan bütün füsunkarlıq Yucini hədsiz dərəcədə həyəcanlandırırdı. Ancelaya gəlincə təbiət özünün ən parlaq təzahürlərində ona əslində yad gəliridi. Musiqi, Yucində olduğu kimi, Ancelada da qızğın əks-səda tapırdı. Yucin ədəbiyyatda realizm istiqamətini qiymətləndirirdi, Ancela üçün isə bütün gözəlliklər hissdə idi. Özünün xalis estetik formalarında incəsənət Ancelanın ruhuna heç bir təsir bağışlamırdı. Yucin üçün isə, bu, incə əyləncələr mənbəyi idi. Tarix, fəlsəfə, məntiq, psixologiya Ancela üçün açılmamış kitab idi, Yucin üçün isə bu, tanış sahələr, bəlkə də onun sevinclə dolaşdığı, çiçəklərlə örtülmüş cığırlar idi. Bütün bunlara baxmayaraq, onlar bir-birinə meyl edirdilər.
Onların arasında başqa fərqlər də vardı. Yucin üçün şərtiliyin heç bir əhəmiyyəti yox idi. Onun yaxşılıq və pislik haqqında təsəvvürü sıravi adama anlaşılmaz görünə bilərdi. O hər bir insana, xasiyyət və mövqeyindən asılı olmayaraq, yüksək inkişaf etmişə və cahilə, təmiz və natəmizə, şən və qüssəliyə, ağ, sarı yaxud qara dəriliyə rəğbət göstərməyə qadir idi. Ancela isə, əksinə, özünü ədəb qaydalarına müvafiq aparanları açıqcasına üstün tuturdu. Hələ uşaqkən Ancelaya daha səylə işləyənlərə, mümkün olduqca özünü hər şeydən məhrum edənlərə, öz hərəkətini nəyin yaxşı və nəyin pis olması haqqında ümumi qəbul edilmiş məfhuma uyğunlaşdıranlara hörmət təlqin etmişdilər. Müəyyən edilmiş qaydaları tənqid etmək onun ağlına belə gəlmirdi. İctimai və əxlaq kodeksi lövhələrində yazılanlar onun üçün dəyişdirilə bilməzdi. Ola bilsin, onun mühitindən kənarda ən sevimli adamlar vardır, lakin onlarla münasibətdə olmaq mənasızdır və onlara rəğbət bəsləmək olmaz. Yucin üçün isə hər insan hər şeydən əvvəl insan idi. O, səfillər və uğursuzlar içərisində olarkən onlarla birlikdə və onlara qəhqəhə ilə gülməyi bacarırdı. Dünyada olan hər şey onun üçün qəşəng, gözəl və maraqlı idi. Həyatın amansız faciəsi də, Yucin ona laqeyd qalmasa belə, onun gözlərində nə ilə isə bəraət qazanırdı. Onun Ancelaya nə üçün belə şiddətli meyl hiss etməsi də müəmmalı qalırdı. Peyk daha böyük ulduzu tamamladığı kimi, bəlkə bunlar da o zaman bir-birini tamamlayardılar, çünki Yucinin xudbinliyi təriflər, rəğbət, qadın nəvazişi tələb edirdi. Öz növbəsində Ancela da Yucinin atəşli qəlbi və səmimiyyəti qarşısında dayana bilmirdi.
Onlar ertəsi günü qatarda, demək olar ki, üç saat məstedici söhbətlə məşğul oldular. Söhbət başlanan kimi Yucin iki il bundan qabaq elə bu yolla, bu qatarla, elə bu saatlarda necə getdiyini nağıl etdi. O gecələmək üçün yer axtararaq, bu böyük şəhərin küçələrini necə dolaşdığını, necə işə başladığını, öz yerini tapdığına əmin olmadıqca Aleksandriyaya qayıtmadığını danışdı. İndi o, rəssamlıq təhsili alacaq, sonra isə Nyu-Yorka, yaxud Parisə gedəcək, jurnallarda işləyəcək və bəlkə də şəkillər çəkəcəkdir. Yucin, ona heyran olanlar qarşısında lovğalanmağı sevirdi, burada isə ona heyran olacaqlarına əmin idi. Onun yol yoldaşı ondan başqa heç nəyi görməyən gözlərlə ona baxırdı. Bu adam həqiqətən Ancelanın bu vaxta qədər tanıdığı adamların heç birinə oxşamırdı – o, gənc idi, istedadlı idi, məğrur idi, zəngin təfəkkürə malik idi. O, Ancelanın da can atdığı, lakin görməyə azacıq belə ümidi olmayan aləmə – incəsənət aləminə özü üçün yol açmaq istəyirdi. Budur, gələcək rəssam ona öz planlarını nağıl edirdi, Paris haqqında danışırdı. Bu nə qədər gözəldir!
Onlar Çikaqoya yaxınlaşdıqları zaman Ancela dedi ki, bilaixtiyar Çikaqodan Sent-Pola gedən və Blekvudda dayanan qatara minməlidir. Doğrusu, onun qəlbində bir qədər qüssə var idi və ürəyi sıxılırdı, çünki yay tətili qurtarmaq üzrə idi və yenidən məktəb məşğələlərinə getməli idi. Onun sabiq məktəb yoldaşı blekvudlu miss Minqgildə keçirdiyi iki həftə gözəl bir yuxu kimi ötüb keçdi. Yoldaşı Ancelanın vaxtını şən keçirməsi üçün bütün səyini göstərdi. Artıq hər şey arxada qalmışdı. Yucinlə tanışlığı da tezliklə kəsiləcəkdi. O yenidən görüşmək haqqında hələ bir söz belə deməmişdi. O, Yucinin belə parlaq boyalarla təsvir etdiyi aləmi yaxından tanımağın yaxşı olacağı haqqında düşünürdü ki, Yucin dedi:
– Mister Benqs mənə dedi ki, siz hərdənbir Çikaqoya gəlirsiniz?
– Bəli, doğrudur, – deyə qız cavab verdi. – mən teatra getmək və bəzi şeylər almaq üçün bəzən orda oluram.
Ancela bu səfərlərin əməli iş mülahizələri ilə izah olunduğunu demədi – o, ailədə şey almaq bacarığı ilə şöhrət qazanmışdı və şey almaq üçün qohum-qardaş onu tez-tez Çikaqoya göndərirdi. O, təcrübəliliyi və təsərrüfatçılığı ilə hamısını ötüb keçmişdi. Bundan başqa hər cür əziyyəti məmnuniyyətlə öz üzərinə götürdüyünə görə, bacıları və dostları onu çox qiymətləndirirdilər. Əməyə olan bu məhəbbəti nəticəsində onun bütün ailə üçün qulluqçuya çevrilməsi təhlükəsi oyanırdı. Bununla belə, hansı işə girişsə, onu vicdanla görürdü, lakin demək olar ki, ancaq xırda təsərrüfat məsələləri ilə məşğul olurdu.
Yucin soruşdu:
– Siz bu yaxınlarda Çikaqoya gəlməyi nəzərdə tutursunuzmu?
– Əvvəlcədən demək çətindir. Adətən mən qışda, opera tamaşaları başlayan zaman gəlirəm. Bəlkə də, həmd-səna gününə gələ bildim.
– Bəs ondan qabaq?
Qız hiyləgərcəsinə cavab verdi:
– Çətin.
– Təəssüf. Mən isə ümid edirdim ki, hələ bu payız sizi görərəm. Hər halda gəldiyiniz zaman mənə xəbər verin. Mən məmnuniyyətlə sizinlə teatra gedərəm.
Yucin əyləncələrə çox az pul xərcləyirdi, lakin bu dəfə bir qədər cızıqdan çıxmağı qət etdi. Axı bu qız tez-tez gəlməyəcəkdir. Bir də ki, o bu yaxın günlərdə əmək haqqının artırılacağı ümidində idi, bu isə işi əsaslı sürətdə dəyişirdi. Qız gələn vaxt o institutda oxuyacaq və onun üçün yeni fəaliyyət sahəsi açılacaqdır. Gələcək ona ən əlvan rənglərdə görünürdü.
– Bu sizin tərəfinizdən böyük lütfkarlıqdır, – deyə Ancela cavab verdi. – Mən gələndə sizə xəbər verərəm. Axı mən əyalət qızıyam, mənə böyük şəhərdə olmaq ancaq hərdənbir müyəssər olur, – deyə o əlavə etdi və başını silkələdi.
Yucin, bu qızın öz yoxsulluq və təcrübəsizliyini belə açıq etiraf etməsini hiyləsiz sadəlik kimi qəbul etdi və bu xüsusiyyət onun xoşuna gəldi. Adətən qızlar özlərini belə tutmurlar. Onun dodaqlarında yoxsulluq və təcrübəsizlik az qala məziyyət kimi görünürdü. Bu, bir etiraf kimi, hər halda gözəl səslənirdi.
Yucin:
– Aldatmayın ha, – dedi.
– Niyə aldadıram. Mən sizi məmnuniyyətlə xəbərdar edərəm.
Qatar vağzala yanaşdı. Bu dəqiqə Yucin Ancelanın Stella qədər gözəl və əlçatmaz olmadığını və temperament etibarilə, yəqin ki, Marqaretdən uzaq olduğunu unutdu. O, qızın gözəl, donuq saçlarına, incə dodaqlarına və başqa bir xüsusiyyətlə cilvələnən mavi gözlərinə baxır, onun açıqqəlblilik və təbiiliyindən heyrətə gəlirdi. Qatar dayanan kimi o, qızın çamadanını götürdü və onun gedəcəyi qatarı tapmağa kömək etdi, sonra isə vidalaşarkən uzun müddət onun əlini sıxdı. Axı bu qız o qədər sevimli idi, onu elə rəğbət və maraqla dinləyirdi ki!
Yucin qızı şəhərkənarı qatarın vaqonuna əyləşdirərək:
– Unutmayın ha! – deyə təkrar etdi.
– Unutmaram.
– Əgər sizə məktub yazmış olsam, acıqlanmayın.
– Əksinə çox şad olaram.
O vaqondan çıxa çıxa:
– Yaxşı, onda mən sizə yazaram, – dedi.
Yucin perronda durub qatar gedənə qədər ona baxdı. Bu tanışlıq onu sevindirirdi. Nə gözəl qızdı – təmiz, düzgün, hiyləsiz. Yaxşı qadın elə belə olmalıdır: abırlı və təmiz. Bu, Marqaret kimi başlı-başına qalmış, Stella kimi laqeyd, ehtirassız gözəl deyil, – deyə əlavə etmək istədisə də buna qüvvəsi çatmadı. Hansı bir səs isə ona pıçıldayırdı ki, Stella rəssam üçün kamillik nümunəsidir. İndi belə Stellanı xatırlamaq ona ağır gəlirdi. Lakin Stella onun həyatından həmişəlik getmişdi – buna heç bir şübhə yox idi.
Bundan sonra Yucin tez-tez Ancela haqqında düşünürdü, fikrində Blekvudun nə cür olduğu, qızın nə kimi şəraitdə yaşadığı və nə kimi adamlarla əhatə olunduğu haqqında fərziyyələr düzəldirdi. Yəqin onlar da Yucinin Aleksandriyada olan qohumları kimi sevimli və sadə qəlblidirlər. Onun təsadüf etdiyi böyük şəhərin sakinləri, xüsusən qızlar, həmçinin var-dövlətdən ərköyünləşmiş adamlar o zaman Yucində maraq oyatmırdılar. Onlar Yucinin can ata biləcəyi hər şeyə olduqca uzaq, olduqca yad idilər. Halbuki miss Blu kimi bir qız hər kəs üçün xəzinədir. O durmadan özünə təkrar edirdi ki, ona məktub yazacaqdır. O zaman onun başqa bir tanış qızı yox idi və instituta daxil olmaq ərəfəsində o, birlikdə etdikləri səfər haqqında təşəkkürlə qıza qısa bir məktub yazdı və onun bu yaxınlarda gəlib-gəlməyəcəyini soruşdu. Bir həftədən sonra gələn cavab məktubunda Ancela xəbər verirdi ki, o, oktyabrın ortalarında yaxud axırında Çikaqoda olmağı nəzərdə tutur və əgər Yucin onun görüşünə gələrsə, o şad olar. Ancela şimal tərəfdə Ohayo-stritdə yaşayan xalasının ünvanını bildirir və yazırdı ki, gələcəyi gün haqqında ona ayrıca məlumat verəcəkdir. İndi məktəbdə elə başı qarışmışdır ki, yayı nə qədər gözəl keçirdiyini xatırlamağa belə vaxtı yoxdur.
“Zavallı qız, –deyə Yucin düşündü, – o daha yaxşı qismətə layiqdir. O gələndə mən mütləq onun görüşünə gedəcəyəm”. O bu qərara gəldi və bu fikrə çoxlu başqa fikirlər də qarışdı: “Onun nə gözəl saçları vardır!”
DOQQUZUNCU FƏSİL
İnstituta daxil olmaqla Yucin üçün yeni bir həyat başlandı. İndi o incəsənətə xidmət edənlərlə sıravi adamlar arasında olan fərqi anlayırdı, Yaxud hər halda ona belə gəlirdi. Gündüzlər o, Çikaqonun yoxsullar yaşayan məhəlləsində dolaşdıqdan sonra birdən başqa bir aləmə atılır, onun üçün, Yucin Vitla üçün, burada yer tapıldığına çətinliklə inanırdı. Tələbələr – hər halda onlardan bəziləri – ona başqa maddədən olan məxluqlar kimi gəlirdilər. Onlar məşhurların yoğrulduğu xəmirdən olmasalar da, hər halda elə zəngin xəyal və fantaziyaya malik idilər ki, rəssamı bunlarsız təsəvvür etmək olmaz. Yucinin tədricən öyrəndiyi kimi, bu gənclər buraya ölkənin hər bir tərəfindən, – qərbdən və cənubdan, Çikaqo və Sent-Luisdən, Kanzas, Nebraska və Ayovadan, Texas, Kaliforniya və Minnesotdan toplanmışdılar. Bir gənc Kanadanın şimal-qərbində olan Saskaçevandan, digəri hələ o zamanlar “ərazi” adlanan yeni Meksikadan idi. Bu axırıncının adı Cil idi, yoldaşları onu “Hila-monstr” adlandırırdılar. İlk hərfin belə dəyişilmiş halda tələffüz edilməsi onun halını azacıq belə pozmurdu. Burada minnesotalı bir fermerin oğlu da var idi. O gələcək yazı və yayı evə getməyə – şumlamağa, əkib biçməyə hazırlaşırdı. Tələbələr içərisində Kanzas-Sitidən bir milyonerin oğlu da var idi.
Yucin əvvəlcə şəkil çəkmə texnikası ilə xüsusi olaraq maraqlandı. Hələ birinci axşam o işıq-kölgə haqqındakı təsəvvürlərinin yanlış olduğunu anladı. İnsan bədənini təsvir edəndə o, möhkəmlik və həcm duyğusu göstərməyə heç vəchlə müvəffəq ola bilmirdi.
Çərşənbə günlərinin birində müəllim onun çiyni ardından baxaraq qısaca:
– Ən qatı kölgə ən parlaq işığa yaxın düşür, – dedi, – sizdə isə hamısı eyni dərəcədə tutqun və yeknəsəqdir.
– Deməli, iş bunda imiş!
– Sizin bu fiquranı çəkməniz memarlıq məsələlərindən başı çıxmayan bənnanın ev tikməsini xatırladır. Siz kərpicləri plansız qoyursunuz. Hanı planınız? – bu səs arxadan hiss edilmədən yaxınlaşmış mister Boylun səsi idi.
Yucin başını qaldırdı. O, doğrudan da, ümumi kantoru nəzərdə tutmadan başı çəkməyə girişmişdi.
Mister Boyl əllərinin geniş hərəkəti ilə şəklin dairəsini göstərərək:
– Plan! Plan haradadır? – deyə təkrar etdi. – Hər şeydən əvvəl əsas xətləri çəkmək lazımdır. Təfərrüat ilə sonra məşğul olarsınız.
Hər şey dərhal Yucinə aydın oldu.
Başqa bir dəfə o, qadın döşü çəkərkən müəllim ona baxırdı. Onda hər şey nədənsə cansız çıxırdı, o, cizgilərin gözəlliyini verə bilmirdi.
Uzun müddət susan mister Boyl, nəhayət, özündən çıxdı:
– Onlar ancaq dəyirmi olur! İnandırıram sizi, ancaq dəyirmi! Əgər siz bir zaman dördkünc görmüş olsanız, lütfən mənə xəbər verin!
Yucin qəhqəhə çəkdi, bununla bərabər, o hələ nə qədər öyrənməli olduğunu anlayaraq bərk qızardı.
Bir dəfə o bu adamın bacarıqsız və küt, lakin çox çalışqan bir oğlana dediklərini eşitdi. Bu sözlər Yucinin onun ağzından eşitdiyi ən sərt sözlər idi. O kobudcasına dedi:
– Sizin işinizdən heç bir şey çıxmayacaqdır. Mənim məsləhətimə qulaq asın və evinizə gedin, siz yük arabaçılığına getsəniz, daha çox pul qazanarsınız.
Bütün sinif diksindi, lakin bu adam belə idi – qabiliyyətsizliyə, birisinin onun vaxtını boş yerə almasına dözmürdü. O, incəsənətə əməli sürətdə baxırdı və uğursuzların, axmaq və kütlərin nazı ilə oynamaq istəmirdi. O, sinfi inandırmaq istəyirdi ki, sənət böyük səy tələb edir.
Lakin rəssamın rəf etməli olduğu çətinliklər haqqında bu sərt və təkidli xatırlatmalar nəzərə alınmazsa, institutda xoşa gələn, hətta özünəməxsus şirnikləndirici cəhətlər az deyildi. Naturaçının çəkilmək üçün durduğu yarım saatlıq seanslar arasında bir neçə dəfə dörd-beş dəqiqəlik fasilələr olurdu. Bu zaman tələbələr söhbət edir, sönmüş çubuqlarını alışdırır, hər kəs istədiyini edirdi. Bəzən otağa başqa siniflərin tələbələri də gəlirdilər.
Naturaçının tələbələrlə və onların bu qızla belə sərbəst münasibəti Yucini təəccübləndirirdi. Şəraitə tədricən alışan Yucin görürdü ki, bəzi tələbələr qızın oturduğu yerə qalxır və onunla söhbətə başlayırlar. Çiyni və döşlərini örtən şəffaf al şərf nəinki onları gizlədir, hətta onun çılpaqlığının cazibədarlığını daha da artırırdı.
Yucinlə yanaşı oturan oğlan bir dəfə:
– Siz buna nə deyirsiniz? – deyə ona müraciət etdi. – Etiraf edirəm, belə bir səhnə qarşısında məni tər basır.
Yucin güldü.
– Bəli, mənzərə çox cazibəlidir.
Tələbələr tez-tez qızla zarafat edir və gülüşürdülər. Qız da gülür və onlarla mazaqlaşırdı. Yucin onun sinifdə necə dolaşıb, onların albomuna baxdığını görürdü. Belə dəqiqələrdə o, güclü həyəcan keçirirdi, lakin o bu həyəcanı, xəcalət gətirən və göstərilməsi lazım gəlməyən bir şey kimi boğur və gizlədirdi. Bir dəfə o, tələbələrdən birisi tərəfindən gətirilmiş şəkilləri nəzərdən keçirərkən bu qız, bu küçələr çiçəyi ona yanaşdı və çiyninin üstündən baxmağa başladı. Onun çiynində nazik şərf var idi, dodaqları və yanaqları boyanmışdı. Qız yumşaq döşlərini onun çiyninə və qoluna söykəyərək lap yaxında durdu. Yucinin bədənindən sanki elektrik cərəyanı keçdi, lakin özünü elə göstərdi ki, guya azacıq da karıxmamışdır.
Sinifdə royal vardı və tələbələr fasilə zamanı tez-tez çalıb oxuyurdular. Bəzən naturaçı qız da royalın arxasında oturur və onun akkompanementi altında kimsə oxuyur, iki-üçü isə səsini bunlara qoşurdu. Belə oxumaq nədənsə Yucini xüsusi həyəcanlandırırdı, bu oxumaqda o, eyş-işrət duyurdu. O özünü çətin idarə edir və dişlərinin bir-birinə necə dəyməyə başladığını hiss edirdi. Qız yenidən pozada durduğu zaman ehtiras dalğası yatır və onun gözəlliyinin soyuq, estetik qavrayışı ön plana keçirdi. Elə bu təsadüfü epizodlar onu müvazinətdən çıxarırdı.
Yucin yavaş-yavaş şəkil çəkməkdə müvəffəqiyyət qazanır və bir rəssam kimi inkişaf edirdi. O, adam bədəni çəkməyi sevirdi. Bu ona mənzərə və binaların daha müxtəlif olan cəhətlərini çəkmək qədər asan olmurdu. Lakin o, bədənin – xüsusən qadın bədəninin – incəliklərini təsir bağışlamağa başlayan gözəl, həssas xətlərlə verməyi bacarırdı. O, Boylun “Onlar ancaq dəyirmi olur” – deməyə məcbur olduğu mərhələni çoxdan keçmişdi. Onun kontorları gözəllik kəsb etmişdi və bu, tezliklə müəllimin nəzərini cəlb etdi.
Bir dəfə müəllim ona yavaşdan:
– Budur, indi siz yalnız ayrı-ayrı cəhətləri deyil, hər şeyi bütünlüklə qavrayırsınız, – dedi.
Yucin sevincdən qızardı. Başqa bir dəfə Boyl dedi:
– Daha sakit, oğlum, daha sakit. Olduqca çox hissiyat lazımdır. Fiqurada bu yoxdur. Əgər sizin buna meyliniz varsa, gələcəkdə sizdən yaxşı freska ustası olar, – deyə o davam etdi. – Sizdə gözəllik hissi vardır.
Yucinin bədəninə titrətmə düşdü. Demək, o, şəkil çəkməyi mənimsəməyə başlayır. Bu adam onun qabiliyyətini gördü. Deməli, həqiqətən onda istedad vardır.
O, bir dəfə axşam hər cür elanlar asılan lövhədə aşağıdakı plakatı gördü:
RƏSSAMLAR! DİQQƏT!
NOYABRIN 16-DA SAFRONİYADA
ŞAM EDİRİK! ŞAM EDİRİK!
İştirak etmək arzusunda olan hər kəs adını sinif başçılarına bildirməlidir
Əvvəllər bu barədə heç bir şey eşitməmiş Yucin düşündü ki, bu həngamə, yəqin, onların siniflərindən başlanmamışdır. O yenə də sinif başçısından soruşdu və öyrəndi ki, iştirak etmək üçün yetmiş beş sent verilməlidir. Arzu edənlər özləri ilə qız da gətirə bilərlər. Əksəriyyəti belə də edəcəkdir. Yucin şamda iştirak etməyi qərara aldı. Lakin qızı haradan tapsın?
“Safroni” – Klark-stritin aşağı hissəsində, əsas etibarilə italyan işçilərinin yerləşdiyi kvartalda olan italyan restoranı idi. Restoranın olduğu ev başqalarından bir az yaxşı idi. Həyətdə üstü kif basmış sadə taxta stollar qoyulmuşdu və yayda buraya taxtalar çıxarılırdı. Yağışdan qorunmaq üçün stolların üstündən tent çəkilmişdi. Sonralar tent öz yerini şüşə dama vermişdi, bunun sayəsində qışda da buradan istifadə etməyə başlamışdılar. Restoran təmiz idi, burada yeməklər də pis deyildi. Bir cavan jurnalist, yaxud rəssam buranı tapmışdı və senyor Safroni yavaş-yavaş hiss etmişdi ki, müştərilərinin heyəti yaxşılaşır. O yeni müştərilərlə salamlaşmağa başlayır, onlar üçün xüsusi yer ayırırdı. Bir dəfə isə balaca bir məclisə verilən yeməyi az qala maya qiymətinə hesablamışdı. Restoranın şöhrəti artdı. İndi senyor Safroni olduqca müxtəlif növlü şərab və tünd içkilər verilən şam yeməyi üçün hər adam başına yetmiş sent almaqla yüz nəfərlik məclis üçün qışda da burada ziyafətlər düzəldə bilirdi. Bütün bunlar onun şöhrətlənməsinə az yardım etməmişdi.
Noyabrın on altısına təyin olunmuş şam, bu vaxtadək siniflərin özündə təşkil olunan bir sıra qonaqlıqların son nəticəsi idi. Yeni tələbə, yaxud ümumiyyətlə yad bir adam gəldikdə burada onu “Qonaqlıq!Qonaqlıq!” səsləri ilə təbrik etmək kimi bir ənənə var idi. Yeni gələn, pivə fonduna öz payını – iki dollar – verməli idi, əks təqdirdə onu kənara atar, yaxud onun başına oyun açardılar. Araya pul gələn kimi axşam məşğələlər kəsilərdi. Tələbələr pul yığır, pivə çəlləyi və pendir buterbrodu almağa adam göndərirdilər, sonra isə şənlik – içmək, oxumaq, royal çalmaq və hər cür şıltaqlıq başlanırdı. Bir dəfə Omaha ştatından olan ucaboylu, qayğısız, kefcil bir tələbə çılpaq naturaçını qaldırdı, onu boynuna oturtdu, oynaya-oynaya otaqda gəzdirməyə başladı. Qız bütün qüvvəsi ilə onun saçlarını dartırdı, qalanları isə qulaqbatırıcı səslərlə onun arxasınca qaçışırdılar. Yucin buna çox təəccüb etdi. Qonşu otaqda məşğələ keçən canlı natura sinfinin bir neçə tələbəsi işi buraxıb, belə macəralar üçün xüsusi olaraq deşiklər açılmış arakəsməyə söykəndilər. Gördükləri səhnə onları o qədər heyrətləndirirdi ki, bu barədə bir an içərisində bütün binaya səs yayıldı. Bu hərəkət haqqında müdriyyət də bildi və müqəssir tələbə ertəsi gün xaric edildi. Lakin eyş-işrət rəqsi hər halda baş tutmuşdu və onun xatirəsi üzün müddət institutun divarları arasında qaldı.
Belə ziyafətlər zamanı Yucini də içməyə məcbur edirdilər – o, az da olsa, içirdi. Yucin pivədə bir ləzzət görmürdü. O, papiros çəkməyi də sınadı, lakin bu da onun xoşuna gəlmədi. Bəzən belə başıpozuq şənliyin təkcə görünüşündən əsəbi məstlik kimi bir şey duyurdu və bu zaman adi süstlük yox olurdu, gülür, ağına-bozuna baxmadan zarafat edirdi. Hətta ziyafətlərin birində naturaçı qızlardan biri ona dedi:
– Siz göründüyünüzdən daha yaxşısınız. Mən sizi yaman qaraqabaq sanırdım.
– Nə danışırsınız! – deyə o səsləndi. – Bu, məndə hərdənbir olur. Əslində isə mən heç də belə deyiləm. Siz hələ məni tanımamısınız.
O, qızın belindən tutdu, lakin qız onu itələdi. O zaman rəqs etmədiyinə necə də heyfsləndi! O, qızı qucaqlayar və otaqda fırlanardı. O mütləq rəqs öyrənməyi qərara aldı.
Şama dəvət edə biləcəyi bir qızı hardan tapmaq məsələsi Yucinin başından çıxmırdı. O, Marqaretdən başqa heç kəsi tanımırdı, lakin onun rəqs edə biləcəyini güman etmirdi. Çikaqoya gəlişi zamanı görüşə bildiyi blekvudlu qız – miss Blu məsələsinə gəldikdə, belə bir işlə əlaqədar olaraq onun haqqında düşünmək ona sadəcə mənasız görünürdü. Maraqlıdır, – deyə o düşündü, – onun gördüklərini o qız görmüş olsaydı, nə deyərdi?
Bir dəfə Yucin dəftərxanaya nəzər salarkən, orada ilk dəfə dərsdə olduğu axşam çəkilmək üçün onların sinfində duran naturaçı qızı – miss Kennini gördü. Yucin özünün ilk modelini unutmamışdı. Həm də ki, qız çox qəşəng idi. Bir dəfə fasilə zamanı ona yaxınlaşan və yaxınlığında duran qız bu idi. O vaxtdan bu qıza rast gəlməmişdi. Yucin qızın xoşuna gəlmişdi, lakin o adamayovuşmaz və solğun idi. O son zamanlardan boş bağlanmış qalstuk taxmağa və üzünə çox yaraşan dəyirmi yumşaq şlyapa qoymağa başlamışdı. İndi o, saçlarını geri darayır və mister Boyl kimi sərbəst, əl-qolunu ata-ata yeriməyə çalışırdı. Bu adam Yucinə bir növ ilahi əzəmətli və qayğısız gəlirdi. Yucin onun kimi olmağı necə də istəyirdi!
Qız Yuccindəki bu dəyişikliyi gördü. O necə gözəl olmuşdur, – deyə qız fikirləşirdi. – Onun necə də ağ dərisi, aydın gözləri vardır. Bu adamda qüvvə hiss olunur.
Qız özünü elə göstərirdi ki, guya çılpaq qadın eskizini nəzərdən keçirir.
Yucin gülümsəyərək:
– Salam, – dedi. O özünü tənha hiss edirdi, bu qızdan başqa heç kəsi tanımırdı, bunun üçün də onunla danışmağa cəsarət etdi.
Qız başını çevirdi və onun salamına mehriban təbəssümlə cavab verdi.
Yucin:
– Mən uzun zamandır ki, sizi görmürdüm, – dedi, – yenə də bizdə işləyirsiniz?
– Ancaq bu həftəliyə, – deyə qız cavab verdi. – Mən xüsusi studiyalarda çəkilirəm. İmkan olanda mən orada işləməyi üstün tuturam.
Yucin onun həmişə necə şən olduğunu xatırlayaraq təəccüb etdi:
– Mənə isə belə gəlirdi ki, bizdə işləmək sizin xoşunuza gəlir.
– Xoş gəldiyini deyə bilmərəm, – deyə qız güldü və qara gözləri ilə hiyləgərcəsinə ona baxdı.
– Xeyr, doğru deyirəm, – deyə Yucin cavab verdi və sonra gizli bir ümidlə soruşdu: – Siz on altısında olacaq axşam ziyafətimizdə iştirak edəcəksinizmi?
Qız:
– Ola bilər, – dedi. – Mən hələ qərara gəlməmişəm. Hər şey asılıdır…
– Nədən?
– Mənim əhvali-ruhiyyəmin necə olmasından və məni kimin dəvət etməsindən.
Yucin:
– Mən güman edirəm ki, dəvət kifayət qədər olacaqdır, – dedi və məqsədə yaxınlaşmağa cəsarətlə səy edərək davam etdi: – Mən də gedərdim, ancaq mənimlə gedəsi adamım yoxdur.
Qız onun niyyətini anladı. O gülərək:
– Bunu nə cür anlamaq olar?
Bu qədər açıq yardım təklifindən istifadə edərək Yucin:
– Siz mənimlə gedərsinizmi? – deyə soruşmağa cəsarət etdi.
– Şübhəsiz! – deyə qız cavab verdi. Yucin getdikcə onun daha çox xoşuna gəlirdi.
– Nə gözəl oldu! Siz harada yaşayırsınız? Sizin ünvanınız mənə lazım olar.
O karandaş üçün əlini cibinə atdı və qız əlli yeddinci küçənin qərb tərəfinin qurtaracağındakı evinin nömrəsini dedi.
Yucin inkassator işləməsi sayəsində bu rayona yaxşı bələd idi. Şəhərin cənub kənarında olan bu küçə başdan başa miskin taxta evlərdən ibarət idi. Bu yer balaca dükanların sıx cərgəsini, daş döşənməmiş səkiləri, insan yaşamayan şəhərkənarı bataqlıqları xatırladırdı. Bu qızın, zibillər arasında və kömür tozu içərisində boy atmış bu gülün naturaçı olması nədənsə Yucini azacıq da olsun təəccübləndirmədi.
– Mən mütləq sizin arxanızca gələcəyəm, – deyə o, gülər üzlə davam etdi. – Siz unutmazsınız, eləmi, xanım … ?
– Sadəcə Rubi, – deyə qız onun sözünü kəsdi. – Rubi Kenni.
Yucin:
– Sizin gözəl adınız var, – dedi. – Çox məlahətli səslənir. Sizin evinizin harada olduğuna baxmaq üçün bir bazar günü gəlməyə icazə verərsiniz?
Onun adının Yucinə xoş gəlməsindən sevinən qız:
– Lütfən, – deyə cavab verdi. – Bazar günləri vaxtın çoxunu evdə oluram. Əgər həvəsiniz olsa, elə bu bazar günü səhər gəlin.
Yucin:
– Mütləq gələcəyəm, – dedi.
– O, böyük ruh yüksəkliyi ilə qızla birlikdə küçəyə çıxdı.
ONUNCU FƏSİL
Rubi Kenni, irlandiyalı qoca işçinin və onun arvadının qızlığı idi. Onlar, həmişə bir-biriylə dalaşan valideyni tərəfindən tamamilə atılmış dörd yaşlı körpənin halına yanıb, bu qızı evlərinə gətirmişdilər. O, dünyanı hansı qüvvələrin idarə etdiyindən yaxşı baş çıxarmasa da, ağıllı, yaxşı qız idi. Bu sadə qəlbli məxluq maraqlı macəralar şövqündə idi. Lakin bu macəraların insanı hara apardığını qabaqcadan görməyi bacarmırdı. Əmək fəaliyyətinə universal mağazada kassirlikdən başlamış bu qız on beş yaşında bakirəlikdən məhrum olmuşdu. Xoşbəxtliyi üzündən o zövqlü, ağıllı və ehtiyatlı kişiləri cəlb edə bilən incə gözəlliyə malik idi. Onların xoşbəxtliyindən isə onun özü də şəxsi uydurmalarında mühakiməsiz deyildi. Ancaq qüvvətli bağlılıq onda arzu, bir-iki təsadüfdə isə hətta həqiqi məhəbbət doğurmuşdu. O ancaq məhəbbətə güzəştə gedirdi, bunun nəticəsində isə pərəstişkarları kimi öz şıltaqlığının və ehtirasının qurbanı olurdu.
Rubinin atalığı və analığı onun tərbiyəsinə az-çox ağıllı rəhbərlik etməyi bacarmamışdılar. Onlar qızı sevirdilər və bu qız öz inkişafı ilə onlardan yüksək olduğu üçün onun görüşlərini, mühakimələrini və dəliliklərini haqlı hesab edərək, hər şeydə ona tabe olurdular. Rubi onların cəsarətsiz mülahizələrinin cavabında qonşuların nə düşündüyünün ona maraqlı olmadığını təkrar edərək ancaq gülürdü.
Yucinin Rubigilə gəlməsi və onlar arasında dostluq yaranması onun bu şəkildə olan başqa tanışlıqlarından mahiyyət etibarilə heç nə ilə fərqlənmirdi. O, qadında hər şeydən əvvəl gözəllik axtarırdı, lakin bununla bərabər elə bir hadisə olmamışdı ki, onu xüsusən cəlb edən ağıl və ürək keyfiyyətlərini aşkara çıxarmağa müvəffəq olmasın. O, qadında gözəllikdən başqa həssaslıq və gözəlliyə meyl axtarırdı. Kinli tənqiddən və soyuqdan qaçaraq, o heç bir zaman hiss incəliyində, qavrama cəldliyində, fikir yüksəkliyində özündən üstün olan bir adamı yoldaş seçməzdi.
O vaxtlar ona sadə şeylər, sadə mənzil, adi, təvazökar mühit, sadə həyat atmosferi xoş gəlir, daha qəşəng, daha zərif mühit isə onu qorxudurdu. Yanlarından ötüb keçməli olduğu dəbdəbəli malikanələr, gözəl mağazalar, yüksək ictimai mövqe tutan adamlar ona təkəbbürlü və soyuq görünürdü. O təvazökar, heç nə ilə şöhrətlənməyən, lakin xeyirxah və mehriban adamları üstün tuturdu. Əgər belə bir mühitdən çıxmış belə bir gözəl qadın tapsaydı, o xoşbəxt olardı və bundan artıq heç bir şey arzu etməzdi. Bunun üçün də Rubi onu cəlb etdi.
Bazar günü yağış yağdı və bu yağıntı şəhərin Rubi yaşayan hissəsinə durğunluq gətirdi. Evlər arasındakı boş yerlərdə saralmış, cansız otlar içərisində çoxlu gölməçələr işıldayırdı. Üzərində saysız-hesabsız paravozlar və vaqonlar duran qara şlak səpələnmiş əyri-üyrü, intəhasız dəmir yollarından keçib gedən Yucin, rütubətlə dolu boz havaya tüstü və buxar püskürən bu nəhəng, qara paravozların, yağışdan islanmış və bunun üçün də xüsusi gözəllik kəsb etmiş ikirəngli vaqonların rəssam üçün necə yaxşı material olduğunu düşünürdü. Qaranlıqda yollar ayrılan yerlərdə makasların işığı parlaq çiçəklərə bənzəyirdi. Canlı gözlər kimi yanan bu sarı, qırmızı, yaşıl və mavi ləkələr Yucinin xoşuna gəlirdi. Yucin belə materiala xüsusən həssas idi və o gözəl qızın – bu ətirli gülün – harada isə bu yaxında yaşamasından gizli bir sevinc duyurdu.
O, qapıya yanaşdı, zəngi basdı, qapını bütün bədəni əsən, görüş dairəsi, görünür çox dar olan bir irlandiyalı açdı. Yucin düşündü ki, bu adama şlaqbauma[1 - Dəmir yolunu kəsib keçən şose yolunu qatar gələndə, yaxud adi yollarda hər hansı bir səbəbə görə onları açıb-bağlamaq üçün endirilib qaldırılan tir] gözətçi olmaq daha çox yaraşardı. Qocanın əynində cod, lakin qəşəngliyini itirməmiş paltar var idi, bu paltar çox geyilməkdən insan bədəninin təbii şəklini almışdı. Onun əlində qısa çubuq tüstülənirdi.
Yucin ondan:
– Miss Kenni evdədirmi?
– Aha! Buyurun. Mən onu çağıraram.
O, otağın qapısını göstərdi, bu, yəqin qonaq otağı idi. Kimsə burada hər şeyin – ipək abajur altındakı böyük lampanın, ailəvi albomun, döşəmədəki xalçanın və güllü divar kağızının qırmızı tonda olması üçün qayğı göstərmişdi.
Yucin Rubini gözləyərək, albomu açdı və şəkilləri nəzərdən keçirməyə başladı. Yəqin bunlar qızın qohumlarıdır, deyə Yucin düşündü. Onlar hamısı xırda adamlar – kontorçular, dükançılar, kommivoyajerlər idi. Bir az sonra Rubi gəldi və Yucinin gözləri parıldadı. Bu qızda (onun yenicə on doqquz yaşı tamam olmuşdu) onu həmişə heyrətə gətirən gənclik məlahəti hiss olunurdu. Onun əynində boynu və qolları qırmızı məxmərdən olan qara kəşmiri paltar, boynunda oğlanlarda olduğu kimi səliqəsiz düyünlənmiş qırmızı qalstuk var idi. O, bəzənmiş və kefi kök halda daxil oldu və gülər üzlə əlini Yucinə uzatdı.
– Hə, bizim evi tapmaq çətindir, eləmi? – deyə soruşdu.
Yucin başını buladı:
– Mən bu yerlərə çox yaxşı bələdəm. Mən buralara borc toplamağa gəlirəm, mən axı “Ucuz mebel və xalçalar” kompaniyasında xidmət edirəm
Onun açıq danışmasından xoşlanan Rubi:
– Deməli, mən əbəs yerə narahat olurdum, – dedi. – Mən qorxurdum ki, siz bizi tapana qədər tamam əldən düşərsiniz. Çox pis havadır, hə?
Yucin onunla razılaşdı, sonra isə ətrafdakı mənzərələrin onu nə kimi fikrə gətirib çıxartdığı haqqında danışdı.
– Əgər mən rəssam olsaydım, məhz belə şeyləri çəkərdim. Bu elə əzəmətli, elə gözəldir ki.
O, pəncərəyə yanaşdı və oradan görünən mənzərəyə baxmağa başladı.
Rubi onu maraqla süzürdü. Onun hər bir hərəkəti Rubiyə ləzzət verirdi. O bu gənclə özünü olduqca sərbəst hiss edirdi, sanki əvvəlcədən əmin olmuşdu ki, onu sevəcəkdir. Onunla söhbət etmək necə asandır. İnstitut, onun naturaçı işləməsi, Yucinin ümidləri, qızın yaşadığı yer – bütün bunlar onları yaxınlaşdıran mövzular idi. Onlar qızın işi haqqında söhbət edərkən, Yucin:
– Burada şöhrət qazanmış emalatxanalar çoxdurmu? – deyə soruşdu. O, Çikaqo rəssamlar aləminin vəziyyətini öyrənmək istəyirdi
– O qədər də çox deyildir. Hər halda yaxşıları azdır. Axı bəzi rəssamlar elə xəyal edirlər ki, guya şəkil çəkməyi bacarırlar.
Yucin soruşdu:
– Bəs burada ən böyük sənətkar kim hesab olunur?
– Məsələ belədir: mən ancaq başqalarından eşitdiklərimi bilirəm. Deyirlər, mister Rouz çox istedadlıdır. Bayem Cons məişət şəkillərini pis çəkmir. Uolter Lou yaxşı portretçidir. Menson Stil də həmçinin, hə, bağışlayın, bir də Artur Biqs vardır, o ancaq mənzərə çəkir. Onun emalatxanasında mən heç vaxt olmamışam. Sonra Finli Vud vardır ki, o da portretçidir. Uilson Bruks isə çox fiquralı kompozisiyalar çəkir. Lakin hamısını yadda saxlamaq olmur, onlar çoxdurlar.
Yucin ovsunlanmış kimi dinləyirdi. İncəsənətə aid olan şeylər haqqında bu iddiasız söhbətlər onda buranın rəssamları barəsində indiyə qədər bütün eşitdiklərindən daha artıq təsəvvür yaradırdı. Yəqin bu qız çox şey bilirdi. O bu aləmin adamıdır. Yucin düşünürdü: görəsən həmin adamlarla bu qızın münasibəti necədir?
Bir müddətdən sonra onlar yenidən pəncərəyə baxmağa başladılar.
Qız:
– Bura çox gözəl deyil, – dedi. – Amma atama və anama xoş gəlir. Atamın iş yeri bura yaxındır.
– Mənə qapını açan sizin atanız idimi?
– O mənim doğma atam deyil, – deyə qız izah etdi. – Onlar məni qızlığa götürmüşlər, amma öz doğma qızları kimi baxırlar. Mən onlara çox borcluyam.
Yucin qızın hələ nə qədər gənc olduğunu düşünərək:
– Siz yəqin, bu peşəyə yaxın zamanlarda başlamısınız? Deyə soruşdu.
– Bəli, təqribən bir il olar.
O, Yucinə danışdı ki, əvvəllər “Bazar”da kassirlik edirdi, birdən onun və yoldaşlarının ağlına naturaçı olmaq fikri gəldi. “Tribun”un bazar günü nömrəsində onlar tələbələrin qarşısında duran bir qızın şəklini gördülər. Bu hadisə onları həvəsləndirdi. Onlar bu işdə özlərini sınamağı məsləhətləşdilər. O vaxtdan naturaçılıq peşəsində işləyirlər. Onun rəfiqəsi də şam yeməyində olacaqdır.
Yucin onu həvəslə dinləyirdi. Rubinin sözləri vaxtilə qəzetlərdə onu cəlb edən şəkilləri – Çikaqo çayı üzərində Qazlar adasının mənzərələrini, köhnə balıqçı evlərini, üzü üstə çevrilərək adamlara sığınacaq yerini əvəz edən qayıqları xatırlatdı. O bu barədə, həmçinin özünün Çikaqo səfəri haqqında nağıl etdi. Qız ona böyük maraqla qulaq asırdı. Qız düşünürdü ki, o, həddindən artıq hissiyata qapılsa da, oğlandır. Necə də boylu-buxunludur, – o, Yucinin yanında xırdaca görünürdü.
– Siz, gərək ki, çalırsınız? – deyə Yucin soruşdu.
– Az-maz. Bizdə royal yoxdur. Çəkilmək üçün getdiyim studiyalarda bir az öyrənmişəm.
– Rəqs edirsiniz?
– Əlbəttə.
Yucin kədərlə:
– Mən də rəqs etməyi öyrənmək istərdim, – dedi.
– Nə mane olur ki? Bu çox sadə işdir. Mən bir dərsdə sizə öyrədərəm.
– Lütfən, – deyə Yucin xahiş etdi.
Rubi ondan bir addım aralanaraq:
– Bu heç də çətin iş deyildir, – dedi. – Mən bütün addımları – “pa”ları sizə göstərərəm. adətən valsdan başlayırlar.
O, paltarının ətəklərini qaldırıb, balaca ayaqlarını bir az açaraq, Yucinə birinci “pa”nı göstərdi. Yucin təkrar etmək istədisə də, bir şey alınmadı. O zaman qız onun bir əlini öz belinə qoydu və o biri əlini öz əlinə aldı.
Rubi:
– Mən sizi apararam, – dedi.
Qızı öz ağuşunda hiss etmək necə də ləzzətli idi! Görünür, qız dərsi qurtarmaq üçün azacıq belə tələsmirdi, – onunla səbrlə məşğul olur, müxtəlif hərəkətləri izah edir, onun addımlarını düzəltmək, onun və özünün səhvlərinə gülmək üçün tez-tez dayanırdı.
Onlar bir neçə tur etdikdən sonra qız:
– Yavaş-yavaş düzəlir, – dedi.
Onların nəzərləri dəfələrlə qarşılaşdı, Yucin gülümsədiyi zaman qız ona şən təbəssümlə cavab verirdi. Yucin bu qızın studiyaya onun yanında durduğu və çiyni üzərindən boylanaraq baxdığı axşamı xatırladı. Əlbəttə, o daha cəsarətli olsaydı, dərhal bütün şərtilikləri addımlayıb keçə bilərdi. O yüngülcə qızı ağuşuna sıxdı, durduqları zaman isə buraxmadı.
O güclə:
– Siz necə mərhəmətlisiniz, – dedi.
Onun ağuşundan azad olmağa tələsməyən qız:
– Heç də elə deyil, sadəcə mənim xasiyyətim yaxşıdır, – deyə gülümsədi.
Həmişə belə hallarda olduğu kimi, Yucini həyəcan bürüdü.
Rubini isə Yucinə cəzb edən onun bir xüsusiyyəti idi –Rubi onda amiranə bir inam görürdü. O, Rubinin tanıdığı başqa kişilər kimi deyildi.
O, qızın gözlərinin içinə baxaraq:
– Mən sizin xoşunuza gəlirəm? – deyə soruşdu.
Rubi onun saçlarını, üzünü, gözlərini diqqətlə nəzərdən keçirdi.
– Bilmirəm, – deyə sakitcə cavab verdi.
– Doğrudan bilmirsiniz?
Yenidən sükut başladı. Qız bu vaxt içərisində ona baxırdı, sonra isə dəhlizə çıxan qapıya ehtiyatla nəzər salaraq:
– Hə, deyəsən xoşuma gəlirsiniz, – dedi.
– Siz mələksiniz! – deyə Yucin səsləndi və onu qırmızı divana doğru apardı. Rubi yağmurlu günün qalan hissəsini Yucinin ağuşunda nazlanaraq və öpüşləri ilə məst olaraq keçirdi. Rubi onun kimisinə hələ təsadüf etməmişdi.
ON BİRİNCİ FƏSİL
Bu hadisədən bir az əvvəl, Ancela Blu Yucinin qızğın xahişlərinə əməl edərək, bu payızda ilk dəfə Çikaqoya gəldi. Evdən çıxmaq onun üçün çox çətin idi. Lakin Yucinin hər bir fikrinə, xüsusən arzuları ilə bağlı olan fikirlərinə verdiyi ehtiraslılığına uymuş Ancela bütün maneələri dəf etdi. Yucin təkcə fırça ilə deyil, qələmlə işləməyi də bacarırdı. Doğrudur, onda nə təkmilləşmiş üslub, nə də fikirlərini məntiqi ifadə etmək bacarığı vardı, lakin təsvir qabiliyyəti olduqca çox inkişaf etmişdi. Yucin öz təsvirlərinə nüfuzedici bir incəlik verərək, fırça ilə çəkdiyi kimi, qələmlə də adamların, evlərin, atların, itlərin, mənzərələrin əksini yaradırdı. O, Ancelaya şəhər və onu əhatə edən aləmi ən cəzbedici boyalarla təsvir edirdi. Onun hər bir saatı hesaba alınmışdı, lakin Ancelaya öz həyatını təsvir etmək üçün sərf olunan vaxta heyfi gəlmirdi. O, dolaşdığı aləmin xüsusiyyətləri ilə və qeyri-adi şəxsiyyətinin məlahəti ilə (bu barədə Yucin açıq danışmırdı) qızı cəlb edirdi. Bu təzada görə Ancelanın öz kiçik aləmi ona hədsiz dərəcədə acınacaqlı görünməyə başladı.
Ancela institutda dərslərin başlanmasından bir az sonra gəldi və Yucin onun dəvətini alaraq, Ancelanın xalasının sakit bir döngədə qəşəng kərpic evdə yaşadığı Şimal tərəfə tələsdi. Burada hər şey meşşan səliqəsi və rahatlığı ilə düzəldilmişdi. Yucin ilk nəzərdən köhnə zadəgan mühitinin sakit gözəlliyi ilə dolu olan bu həyatın əsiri oldu. Bu ev bu qədər incə və zərif olan Ancela kimi bir qız üçün tamamilə münasib idi.
Yucin şənbə günü səhər tezdən gəldi, çünki qulluq işlərinə görə şəhərin bu hissəsində olmalı idi. Ancela onun üçün royal çaldı, – Yucin ömründə belə yaxşı ifa eşitməmişdi. Bu onu Yucinin gözündə daha da ucaltdı. Ancela nəvazişli incəliklə dolu olan həssas musiqini, romansları, melodiyaları sevirdi. Yucinin qaldığı yarım saat içərisində Ancela onun üçün bir neçə parça çaldı. Yucin onun bədəninə yapışmış sadə paltarda sanki heykəltəraş tərəfindən yaradılmış kimi görünən incə fiqurasına, yoğun hörüklərlə hörülmüş və belindən aşağı sallanan qalın saçlarına baxırdı. Bu paltar və bu hörüklərlə Ancela “Faust”dakı Marqaritanı xatırladırdı.
Yucin axşam ən yaxşı kostyumunu geyinmiş, kefi kök, üzügülər halda yenidən gəldi. O tamamilə rəssam olmaq ümidinə qapılmışdı və ehtirasla sevəcəyini hiss etdiyi bu qızla görüşmək onu sevindirirdi. Bu qızda nə isə qüvvətli, xeyirxah bir şey hiss olunurdu. Yucini ona cəzb edən də bu idi. Qız isə istedadlı gənci oxşamaq, əzizləmək və onun xoşuna gəlmək istəyirdi, bu da onların yaxınlaşmaları üçün zəmin yaradırdı.
Elə o axşam onlar operaya getdilər. Orada xəyali tamaşa (feeriya) göstərirdilər. Sakit, şən əhvali-ruhiyyə yayan bu musiqili fantaziyanın quruluşu, zəngin paltarlar, qəşəng xorçu qızlar və valehedici melodiyalar Yucin və Ancelanı heyran etdi. Onların hər ikisi çoxdan teatrda olmamışdı. Həyatın belə fantastik şərti təsviri onların hər ikisinin ürəyindən idi. Aleksandriyadakı qısa tanışlıqdan sonra bu təsirlər onların görüşünə nə isə xüsusi bir şənlik verirdi.
Teatrdan çıxdıqdan sonra Yucin Ancelanı camaatın içərisindən keçirərək, şəhərin mərkəzini Şimal hissə ilə birləşdirən tramvay xəttinə doğru apardı (Yucinin Çikaqoda olduğu vaxt içərisində şəhər yolları elektrikləşdirilmişdi). Gənclər tamaşanın gözəllik və müvəffəqiyyətini maraqla müzakirə edirdilər. O, yenidən Ancelaya baş çəkmək üçün icazə istədi, ertəsi günü nahardan sonra gələrək, axşamlar Mərkəzi musiqi salonunda çıxış edən məşhur natiqi dinləməyi təklif etdi.
Ancela Yucinin zirəkliyindən vəcdə gəlmişdi. O, Yucinlə bir yerdə olmaq istəyirdi, indi isə belə yaxşı bir bəhanə ələ düşmüşdü. Onlar vaxtında getdilər və natiqi böyük maraqla dinlədilər. Natiqin məharəti Yucin üçün bəşər sözündə nə qədər təravət, gözəllik və insanlar üzərində hakimiyyət gizləndiyinə dəlil idi. O, bu cür natiq olmaq istəyirdi, o, ucadan bu fikri, sonra isə başqa gizlin fikirlərini Ancelaya açıb söylədi. Onun maraqlarının müxtəlifliyi və incə zövqü qıza qüvvətli təsir bağışladı. Qız əmin idi ki, görkəmli adam olmaq onun alnına yazılmışdır.
Onların başqa görüşləri də oldu. Ancela yenidən gəldi – bir dəfə noyabrın əvvəllərində, sonra Milad ərəfəsində Yucin onun gözəl saçlarının torunda getdikcə daha artıq dolaşırdı. Noyabrda Rubi ilə tanış olmasına və onların arasında, o vaxtlar Yucinin ifadə edəcəyi kimi, ideallıqdan bir qədər uzaq olan yaxınlıq başlamasına baxmayaraq, o ürəyində Ancela ilə dostluğu daha yüksək və qiymətli bir şey kimi mühafizə edirdi. Ancela öz saflığı ilə onu təəccübləndirirdi. Bu qızın ona söylədiyi fikirlərdə, ifasının incəliyində Rubidə olduğundan daha artıq zəngin təbiət hiss olunurdu. Bundan başqa, Ancela uzaq əyaləti, onun öz evi kimi sakit evi, sevimli, sadə şəhərciyi, gözəl adamları təcəssüm etdirirdi. Nə üçün o, Anceladan ayrılmalı, özünün təmas etdiyi o başqa aləmi örtən pərdəni onun qarşısında açmalıdır? O elə hesab edirdi ki, bunu etməməlidir. Onu itirmək ehtimalı Yucini qorxudurdu, çünki Ancelanın ona evlənəcək hər bir kişiyə xoşbəxtlik verə biləcəyinə əmin idi. Ancela dekabr ayında yenidən gəldi və bu dəfə Yucin az qala evlənmək məsələsini açacaq idi. O, hiss edirdi ki, bu qızla heç bir sərbəst hərəkətə yol verməməli, çox tələsik olaraq möhkəm yaxınlıq axtarmamalıdır. Ancela məhəbbətin və izdivacın müqəddəsliyi fikrini ona təlqin edə bildi və o, yanvarda həqiqətən evlənməyi ona təklif etdi.
Müəyyənləşdirilməsi mümkün olmayan zərif hislər və arzulardan yoğrulmuş artist təbiəti! Bu dövrdə heç bir qadın Yucini tam qane edə bilməzdi. Onun üçün gözəllik əsas rol oynayırdı. Gənclik, hiss saflığı və qəlbin həssaslığı ilə zahiri məlahətə malik olan hər bir qız onu cəlb edir və müvəqqəti saxlaya bilirdi. Ona kiminsə buyruğu ilə düzəldilmiş həyat deyil, gözəllik lazım idi. O, ailə qurmaq deyil, məşhur rəssam olmaq xəyalı ilə yaşayırdı. Qızlıq gözəlliyi, gənclik lətafəti onu bir rəssam kimi həyəcanlandırırdı və o, ehtirasla onlara doğru can atırdı.
Yucinin əksinə olaraq, Ancela öz görüşlərində və hiss məsələlərində müəyyənləşmiş bir adam idi. O, uşaqlıqdan izdivacda sarsılmaz, pozulmaz bir şey görməyə adət etmişdi. O inanırdı ki, insana bir həyat və bir məhəbbət verilmişdir və siz belə məhəbbəti tapdığınız zaman qalan hər şey öz əhəmiyyətini itirir. Uşaqlar olsa yaxşıdır, olmasa da əhəmiyyəti yoxdur. Bundan izdivac öz mahiyyətini itirmir. Əgər o sizə səadət verməmişsə, yenə də həyatın hələ sizin üçün saxlayıb mühafizə etdiyi şey naminə əzab çəkmək və dözmək lazımdır. Belə bir ittifaq sizə amansız peşmançılıq gətirə bilər, lakin onu pozmaq özünə namussuzluq gətirmək deməkdir. Əgər daha əzab çəkməyə qüvvət yoxdursa, demək, həyat tam iflasa uğramamışdır.
Yucin, şübhəsiz, nə kimi təhlükəli bir oyuna başladığını ağlına gətirmirdi. O üz-üzə gəldiyi münasibətlərin xarakteri haqqında heç bir anlayışa malik deyildi. O, Ancela ilə izdivacın mümkün olması fikrindən qanadlanaraq öz idealı kimi onun haqqında qeyri-şüuri arzudan çəkinmirdi. Bunun nə vaxt başa gələcəyini demək çətin idi, çünki Miladda maaşının artırılmasına baxmayaraq, ona həftədə cəmi on səkkiz dollar verirdilər. O özünə onunla təsəlli verirdi ki, bu vaxt gələcəkdir və həm də çox uzaqda deyildir.
Bununla bərabər onun Rubi ilə görüşləri labüd nəticəyə gətirib çıxartdı. Hər şey sanki buna imkan yaradırdı. Qız cavan idi, o, romantik macəralar həsrətində idi, kişilərdəki gənclik və qüvvəyə valeh olurdu. Yucinin xəyalpərvər solğun üzü, temperametrinin cazibəsi, gözəlliyə olan məhəbbəti onun təsəvvürünü coşdururdu. Əvvəllər, olsun ki, onda azğın ehtiras hökmranlıq edirdi, lakin çox tezliklə ehtirasa əsl məhəbbət qarışdı, çünki bu qız sevməyi bacarırdı. O çox sevimli, sadə qəlbli idi və bir çox həyat məsələlərindən tamamilə xəbərsizdi. Yucin ona təsəvvürünə gətirə biləcəyi bütün kamilliyin mücəssiməsi kimi görünürdü. Qız Yucinə öz atalığı və analığı haqqında, onların necə sadəlövh olduğu və onları istədiyi kimi barmağına doladığı haqqında danışmışdı. Onlar heç ağıllarına gətirmirdilər ki, o rəssamların qarşısında çılpaq durur. O, həmçinin, bəzi rəssamlarla dostluqdan daha artıq başqa münasibətdə olduğunu etiraf edir, indi isə onlardan hər hansı biri ilə cismani yaxınlıqda olduğunu inkar edirdi. O, “bütün bunlar keçmişin işidir” deyirdi, lakin Yucin ona inanmırdı. O düşünürdü ki, qız onun nəvazişini məmnuniyyətlə qəbul etdiyi kimi başqalarının da canfəşanlığını eləcə həvəslə qəbul edir. Bu, Yucində qısqanclıq və qızın naturaçılığı bilaixtiyar buraxmasına dair inadlı arzu oyadırdı. O, qıza belə də dedi, qız isə qəhqəhə çəkib güldü. Qız Yucinin belə arzuda olacağını bilmirdi və bu, Yucinin ona həqiqi marağına dəlalət edirdi.
Yucin üçün Rubi ilə keçən gözəl günlər və axşamlar başladı. Bir dəfə, Safroni restoranındakı şamdan bir az əvvəl, Rubi onu yaxın bazar günlərinin birində səhər yeməyinə dəvət etdi. Onun atalığı ilə analığı bütün günü hara isə getmiş və bütün günü evi onun ixtiyarına vermişdilər. O, Yucini səhər yeməyinə qonaq etmək, başlıca olaraq necə yaxşı xörək hazırladığını ona göstərmək istəyirdi, bir də onun üçün burada nə isə bir yenilik var idi. Rubi onun gəlişinə qədər hazırlıq işlərinə başlamadı, saat doqquzda, Yucin gəldikdən sonra açıq yasəmən rəngli gözəl, yaxşı yaraşan ev paltarında, büzməli ağ önlükdə işə girişdi, süfrəni düzəltdi, tünd şərabla böyrək raqusu, isti biskvit və qəhvə hazırladı.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/teodor-drayzer/dahi-68386276/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Dəmir yolunu kəsib keçən şose yolunu qatar gələndə, yaxud adi yollarda hər hansı bir səbəbə görə onları açıb-bağlamaq üçün endirilib qaldırılan tir
Teodor Drayzer
Məşhur Amerika yazıçısı T.Drayzerin (1871-1945) "Dahi" (1915) əsəri istedadlı şəxsiyyət, Amerikada keçən əsrin sonunda yaşamış rəssamın taleyi, qəhrəmanın yaradıcılığı və mənəvi axtarışları haqqındadır.
Teodor Drayzer
Dahi
GƏNCLİK
Birinci kitab
BİRİNCİ FƏSİL
Bu hekayədəki əhvalat 1884-1889-cu illər arasında İllinoys ştatının balaca inzibati mərkəzində, o vaxtlar on minə qədər əhalisi olan Aleksandriya şəhərində başlanır. Aleksandriyanı ancaq ona görə şəhər adlandırmaq olardı ki, o, kəndlikdən çıxmışdı. Təsvir edilən dövrdə bu şəhərdə bir konka xətti, “Opera” adını daşıyan teatr (bunun nə üçün belə adlandırıldığı məlum deyildi, çünki burada heç bir zaman opera tamaşaya qoyulmamışdı), buradan keçən dəmir yollarının sayına görə iki vağzal, bir də, necə deyərlər, işgüzar mərkəz var idi ki, əslində bu, baş meydan ətrafında daim camaatla dolu olan dörd səkidən ibarət idi. Şəhərin işgüzar mərkəzində dairə məhkəməsi və dörd qəzet redaksiyası yerləşmişdi. Bunlardan ikisi səhər və ikisi axşam qəzeti idi. Bu qəzetlər müvəffəqiyyətlə oxuyucuların şüuruna çatdırmağa cəhd edirdilər ki, dünyada həm yerli, həm də ümumi dövlət miqyasında bir çox müxtəlif məsələlər var və həyat insanın üzərinə bir çox maraqlı və müxtəlif vəzifələr qoyur.
Şəhər kənarında olan bir neçə göl və gözəl balaca çay – ətraf mənzərənin, demək olar ki, ən çox xoşagələn bu xüsusiyyəti – Aleksandriyaya ucuz kurort xarakteri verirdi. Şəhərdəki binalar yeni deyildi. O zaman Amerika ucqarlarında olduğu kimi, onlar, demək olar ki, tamamilə taxtadan idi, lakin bəzi məhəllələr hətta bəzəkli görünürdü. Burada evlər yaşıl bağçalar içərisində idi və onları əhatə edən yaşıl çəpərlər, hər həyətdə olan gül ləkləri, kərpic döşənmiş yollar onların sahiblərinin bolluq və rahatlıq içərisində yaşadığına dəlalət edirdi. Aleksandriya gənc amerikalıların şəhəri idi. Onun ruhu gənc idi. Hər kəsin qarşısında əsrarəngiz genişlik açılırdı. Burada yaşamaq və həyatdan zövq almaq olardı.
Bu şəhərdə öz vəziyyəti və tərkibi ilə Amerika üçün, xüsusən onun Orta qərb hissəsi üçün səciyyəvi hesab edilə bilən bir ailə yaşayırdı. Bu ailəni yoxsul adlandırmaq olmazdı, – hər halda o özünü yoxsul hesab etmirdi, ancaq varlı da deyildi. Ata tikiş maşınları satışı üzrə agent olan Tomas Ceferson Vitla, vilayətdə ən çox məşhur olan və işə gedən maşın markalarından birini yaymaqla məşğul idi. Qiyməti iyirmi, otuz beş və altmış dollar olan hər bir maşının satışı ona otuz beş faiz komissiya pulu gətirirdi. Maşın az satılırdı, lakin bu, agentin belə əməliyyatdan ildə iki min dollara qədər qazanması üçün kifayət idi. Mister Vitla bu vəsaitə yer sahəsi və ev almağa, bu evi gözəl düzəltməyə və baş meydanda tikiş maşınlarının son modelləri qoyulmuş bir dükan açmağa müvəffəq olmuşdu. O, həmçinin, yeni maşınların satış qiymətindən on dollardan – on beş dollara qədər güzəştlə başqa markalı köhnə maşınları mübadilə edir, təmirlə məşğul olur və bütün bu işlərdən əlavə, əsl amerikalı təşəbbüskarlığı ilə sığorta işlərində də öz qüvvəsini sınayırdı. O bu işə başlayarkən onu nəzərə almışdı ki, oğlu, Yucin Tennison Vitla böyüyər, sığorta işləri kifayət qədər genişlənər, o zaman işinin bu hissəsini oğluna verər. Əlbəttə, onun oğlunun necə biri olacağını demək hələ çətin idi. Lakin ehtiyatda bir şey saxlamaq həmişə yaxşıdır.
Kürənə çalan, sarışın, ortaboylu, sıx qaşları altından mehribanlıqla baxan mavigözlü, qartalburunlu, hiyləgər, xoş təbəssümlü mister Vitla çevik və çalışqan adam idi. İnadcıl yaşlı qadınlara və onların laqeyd yaxud atil ərlərinə yeni tikiş maşını olmadan keçinmək mümkün olmadığı fikrini təlqin etmək zərurəti onda ehtiyatkarlıq və nəzakət, həmçinin müəyyən dərəcədə zirəklik əmələ gətirmişdi. O, insanlara isnişməyi bacarırdı. Arvadı ondakı bu bacarığı həddən artıq hesab edirdi. Hər halda, mister Vitla namuslu, əməksevən, qənaətcil insan idi. Arvadı ilə bərabər o, şəxsi evləri olduğunu və istirahət günləri üçün biraz pul əldə etdiklərini deyə bilmək üçün uzun müddət gözləmişdilər. Bu vaxt gəlib çatdıqda isə Vitla ailəsinin taledən şikayət etməyə əsası yox idi.
Onların yaşıl pəncərə qapaqları olan gözəl ağ evləri uca sıx ağacların kölgəsinə sığınmışdı. Evin qarşısında səliqə ilə ləklərə ayrılmış, səliqəli biçilmiş çəmənlik uzanırdı. Eyvanda yellənən oturacaqlar var idi, bir ağacın altında yelləncək, digərinin altında beşik asılmışdı. Anbarda isə araba və bir neçə furqon yerləşirdi ki, bunlarla Vitla öz mallarını daşıyırdı. O, itləri sevir və iki şotland iti saxlayırdı. Mrs. Vitla bütün canlıları sevirdi: onun yalançı bülbülü, pişiyi, toyuqları var idi. Yüksək dirəyə bərkidilmiş quş yuvasında isə bir neçə qaratoyuq yaşayırdı. Bir sözlə, bu ev gözəl bir guşə idi və Vitla ailəsi haqlı olaraq bununla fəxr edirdi.
Miriem Vitla yaxşı evdar qadın idi. Aleksandriya yaxınlığında Mak-Lin vilayətindəki kiçik Vuster şəhərciyində bir yem dükanı sahibinin qızı olan Miriem, Sprinqfilddən və Çikaqodan kənara çıxmamışdı. O, Sprinqfilddə Linkolnun dəfni münasibətilə hələ ilk gəncliyində, Çikaqoda isə əri ilə birlikdə yarmarkada, yaxud ştatın hər il şəhər kənarında keçirdiyi sərgidə olmuşdu. Missis Vitla cavan qalmışdı, o hələ də gözəl idi. Onun zahiri təmkinliyi altında şairanə bir təbiət gizlənmişdi. Onların yeganə oğullarının Yucin Tennison adlandırılmasını o təkid etmişdi. Bu adı o təkcə öz qardaşı Yucinin şərəfinə deyil, həm də məşhur şairin – ona çox qüvvətli təsir bağışlayan, “Kralın idilliyası”nın müəllifinin şərəfinə qoymuşdu.
Orta Qərb ştatlarından olan bir amerikalı uşağı üçün Yucin Tennison adı Vitla ataya qəribə gəlirdi, lakin o, arvadını sevir və adətən onun arzuları ilə hesablaşırdı. Arvadının qızları üçün seçdiyi Silviya və Mirtl adları ona hətta xoş gəlirdi. Uşaqların hamısı gözəl idi. Qarasaçlı, qaragözlü, çevik, sağlam, həmişə gülümsəyən Silviya iyirmi bir yaşında ikən çiçək kimi açılmışdı. Bədəncə daha incə olan, zərif, solğun, utancaq Mirtl olduqca sevimli idi, anasının dediyi kimi, lap adını daşıdığı çiçəyə oxşayırdı. Mirtl çalışqan, xəyalpərvər, tənhalığa meyl edən bir qız idi. O, şer oxumağı sevirdi. Yuxarı siniflərin bütün dəbli gəncləri bu qızla gəzməklə fəxr edirdilər, lakin onun yanında iki kəlmə söz belə deyə bilməzdilər. O da bu oğlanlarla nə barədə danışacağını bilməzdi.
Mirtldən iki yaş kiçik olan Yucin Vitla ailəsinin sevimlisi idi. Onun düz qara saçları, qara badamı gözləri, düz burnu, gözəl cizgili ancaq iradəsizlik ifadə edən çənəsi vardı. Onun təbəssümü hamının çox xoşuna gəlirdi. Bu zaman düz ağ dişləri görünür və o, sanki bunlarla fəxr edirdi. O, bədəncə çox sağlam deyildi. Dəyişkən əhval-ruhiyyəyə malik idi, istedadlı və incə bir təbiətə malik olduğu tez nəzərə çarpırdı. Həzm pozğunluğu və bir qədər də qan azlığı onu olduğundan zəif göstərirdi. Onda təmkinlik zirehi altında alovlu, ehtiraslı qəlb gizlənir, coşqun arzular qaynayırdı. O, utancaq, eqoist, son dərəcə həssas və hədsiz özünə inamsız idi.
O, evdə boş-boş gəzər, Dikkensin, Tekkereyin, Skottun, Ponun mütaliəsinə dalar və kitabı kitab ardınca oxuyaraq həyat haqqında düşünərdi. Onu böyük şəhərlər cəzb edirdi. O, ecazkar bir şey kimi, səyahətlər haqqında xəyala dalardı. Məktəbdə tənəffüs zamanı Ten və Hibbonu oxuyar, onların təsvir etdiyi kral saraylarının dəbdəbə və gözəlliyinə heyrətlənərdi. Dil, riyaziyyat, biologiya və fizika dərsləri ona darıxdırıcı gəlirdi. Onda hərdənbir o da qısa müddətə, bu dərslərə maraq oyanardı. Bəzən qəflətən bir maraqlı məsələ – buludların quruluşu, suyun və yerin kimyəvi tərkibi onu cəlb edirdi. Lakin hər şeydən çox, məmnuniyyətlə tor yelləncəkdə uzanar və istər yaz, istər yay, yaxud payız olsun, ağacların təpəsindən görünən mavi səmaya baxardı. Səmada süzən və sanki yüksəkdə yeri seyr edərək, uçuşda donub qalmış çalağan uzun müddət onun diqqətini özünə cəlb edərdi. Küləyin pəncəsində üzən adalar kimi topa-topa axan ağappaq buludların gözəl mənzərəsi onun üçün mahnı kimi idi. O, yumordan məhrum deyildi. Onda yumor hissi də, pafos hissi də vardı. Bəzən ona elə gəlirdi ki, rəssamlıqla məşğul olacaq, bəzən də elə gəlirdi ki, şer yazacaqdır. O özündə həm buna, həm də ona meyl duyurdu, əslində isə heç biri ilə məşğul olmurdu. Bəzən o, eskiz çəkirdi, lakin bunların hamısı natamam olurdu: damın bir küncü, burularaq bacadan çıxan tüstü və uçan quşlar, suyun üzərinə əyilmiş bir söyüd, görünən çay döngəsi, buradaca sahilə bağlanmış qayıq, dəyirman bəndi yanında dəstə ilə üzən ördəklər, sahildə dayanmış oğlan, yaxud qız. O vaxtlar onda hələ təbiəti təsvir etmək istedadı yox idi, o yalnız gözəlliyi çox kəskin dərk etmək qabiliyyətinə malik idi. Uçan quşun, açılmış gözəl güllərin, külək altında yırğalanan ağacların cazibədarlığı – hər şey onu valeh edirdi. O, axşamlar doğma şəhərin küçələrində gəzərək, parlaq vitrinlərə tamaşa etməyi, izdihamdan gələn gənclik və ruh yüksəkliyini, sıx ağaclar arasından görünən işıqlı pəncərələrin şahidlik etdiyi ruhu oxşayan rahatlığı duyub, zövq almağı sevirdi.
O, qızlara valeh olurdu, qızlar onu cəlb edirdilər, əlbəttə, ancaq həqiqətən gözəl olanları. Məktəbdə iki-üç qız var idi ki, onları görəndə onun xəyalına kitablarda oxuduğu şairanə təşbehlər gəlirdi: “gözəllik – kamandan buraxılmış oxdur”, “qızıl hörüklər, zərif boy-buxun”, “qəşəng sima, pəri yerişi”. Lakin qızların yanında o özünü itirər və utanardı. Qızlar ona çox gözəl, lakin elə uzaq görünərdilər ki, onun təsəvvürü onlara əslində olduğundan artıq gözəllik verərdi. Gözəllik onun qəlbində yaşayırdı, amma o hələ bunu bilmirdi. Yetişmiş sünbül kimi qızıla çalan qalın saçları sıx hörüklərlə arxasına sallanmış bir qız daim onun fikirlərini məşğul edərdi. O, uzaqdan bu qıza pərəstiş edər, qız isə üzünü çevirən kimi bu ciddi yanan gözlərin ondan ayrılmadığını heç bilmirdi. Bir az sonra onun valideyni başqa şəhərə köçdüyündən o qız getdi və zaman Yucinin yarasını sağaltdı – axı dünyada gözəllik çoxdur. Lakin o qızın saçlarının rəngi, boynunun gözəl cizgiləri həmişəlik onun xəyalında qaldı.
Vitla uşaqlarına ali təhsil vermək fikrində idi, lakin onlardan heç biri elmə həvəs göstərmirdi. Onlar, olsun ki, kitablardan daha müdrik idilər, çünki xəyal və hiss aləmində yaşayırdılar. Silviya analıq arzusunda idi. O, iyirmi bir yaşında ikən “Morninq Eppil” qəzetinin naşiri Bencamin Bercesin oğlu Henri Berceslə evləndi və elə birinci il onların uşağı oldu. Cəbrin və triqonometriyanın hikmətlərinə qapılan Mirtl artıq ərə getmək, yaxud müəllimə olmaq barəsində də düşünürdü, çünki ailənin gəlirinin az olması ondan bir şeylə məşğul olmağı tələb edirdi. Yucin şirin xəyal içərisində yaşayaraq təhsil alsa da əməli bilik qazanmaq üçün qayğı göstərmirdi. O az-maz yazırdı, lakin on altı yaşlı oğlanın bu təşəbbüsləri uşaqlıq idi. O, şəkil çəkirdi, lakin onun çəkdiklərinin bir qiyməti olduğunu ona deyəcək kimsə tapılmırdı. Bir qayda olaraq, bütün məişət məsələlərinin onun üçün əhəmiyyəti yox idi, eyni zamanda bir məsələ onu qorxudurdu ki, həyat insanın qarşısında – onun atası kimi – almaq və satmaq, ticarət kitabları aparmaq, müəssisəni idarə etmək kimi əməli məsələlər qoyur. Bütün bunlar Yucini karıxdırırdı və o, gələcək həyat haqqında çox tez düşünməyə başlamışdı. Atasının onun üçün seçdiyi işə etiraz etməsə də, bu iş onu maraqlandırmırdı. O düşünürdü ki, bu onun üçün bir tikə çörək ardınca mənasız və darıxdırıcı sürüklənmək olacaqdır, sığorta işi də bundan yaxşı deyildir. O yəqin ki, sığorta vərəqəsini təşkil edən intəhasız axmaq paraqraflardan heç bir zaman baş çıxara bilməyəcəkdir. Axşamlar, yaxud şənbə günü dükanda atasına kömək etmək lazım gəldiyi zaman bu, ona cəza kimi gəlirdi. Çünki iş onun ürəyinə yatmırdı.
Yucin on üç yaşına girdiyi zaman mister Vitla anlamağa başladı ki, onun oğlu ticarət işləri üçün doğulmamışdır. Yucinin on beş yaşı tamam olduqda isə buna tamamilə əmin oldu. Uşağın qapıldığı kitablardan, onun məktəbdə aldığı qiymətlərdən ata görürdü ki, Yucini məktəb məşğələləri də maraqlandırmır. Qardaşından iki yaş böyük olan, lakin məktəbdə bəzən eyni müəllimdən dərs alan Mirtl danışırdı ki,Yucin dərslərinə çox az fikir verir, gözünü pəncərədən çəkmir.
Yucinin məhəbbət aləmində təcrübəsi də zəngin deyildi. Onun nəsibinə ancaq bizim ilk gənclikdə duyduğumuz ötəri təəssürat düşürdü; bu zaman biz qızları gizlində öpürük, yaxud onlar bizi gizlincə öpürlər, – Yucinə axırıncısı aid idi. O müəyyən bir qıza bağlanmamışdı. O, on dörd yaşında ikən bir gənc məktəbli qız onu axşam əyləncəsinə yoldaş seçmişdi, “poçt” oyunu zamanı qaranlıq otaqda qız əlləri onun boynuna sarıldığı və qız dodaqları onun dodaqlarına toxunduğu zaman o unudulmaz bir duyğu hiss etmişdi; lakin onlar bir daha görüşməmişdilər. Bu ilk təəssüratı xatırlayarkən Yucin məhəbbət xülyasına düşür, lakin həmişə cəsarətsiz olurdu. O, qızlardan qorxurdu, düzünü desək, qızlar da ondan çəkinirdilər. Onlar Yucini başa düşə bilmirdilər.
Lakin həyatının on yeddinci ilində, payızda, Yucin ona dərin təsir bağışlayan bir qıza rast gəldi. Onun özü yaşda olan Stella Eplton əsl gözəl idi. Sarışınsaçlı, tünd mavi gözlü, incə, düzgün fiquralı bu qız elə şən, elə sadə məlahətə malik idi ki, bu məlahət sahibi özü də adi, müdafiəsiz kişi qəlbi üçün nə qədər təhlükəli olduğunu bilmirdi. O, oğlanlara naz edirdi, lakin bunu oğlanlardan kiminsə onun çox xoşuna gəldiyi üçün deyil, əylənmək üçün edirdi. Bu naz etməklə o, xırda məqsədlər güdmürdü, sadəcə belə hesab edirdi ki, oğlanların hamısı çox sevimlidir, həm də daha təvazökar olanlar özlərini ağıllı təsvir edənlərdən daha artıq onu cəlb edirdi. Yucin öz utancaqlığı ilə qızın xoşuna gəlmişdi.
Yucin onu ilk dəfə son sinifdə olduğu zaman görmüşdü. Stella bir az əvvəl onların şəhərinə gəlmiş və orta məktəbin sonuncudan əvvəlki sinfinə daxil olmuşdu. Onun atası İllinoys ştatının Molin şəhərindən gəlmiş və burada təzəcə açılan intial qayışları fabrikində müdir vəzifəsini almışdı. Qız tezliklə Mirtl ilə dostlaşdı – görünür, Mirtlın yumşaq təbiəti onu cəlb etdiyi kimi, Stellanın da şənliyi Mirtlı cəlb edirdi.
Bir dəfə gündüz rəfiqələr poçtdan evə qayıtdıqları zaman Baş küçə ilə gedərkən, öz yoldaşının yanına gedən Yucinlə qarşılaşdılar. Yucin çox utancaq olduğundan onları uzaqdan görərkən qaçmaq istədi, lakin onu artıq görmüşdülər və Stella maraqla onu başdan-ayağa kimi süzdü. Mirtl qəşəng rəfiqəsini qardaşına təqdim etmək məqsədilə Yucini saxlayaraq:
– Evdən gəlirsən? – deyə soruşdu. Bu zaman Stellanı qardaşı ilə tanış etməyə imkan verirdi, – indi o heç cür qaça bilməzdi.
– Miss Eplton, bu mənim qardaşım Yucindir.
Stella ona şən, təqdiredici gülümsədi və əlini uzatdı. O qızın əlini qorxa qorxa sıxdı.Yucin özünü tamamilə itirmişdi.
O, üzr istəyirmiş kimi:
– Mənim dəhşətli görünüşüm vardır, – deyə mızıldandı. – Mən şarabanı təmir etmək üçün kömək edirdim.
Mirtl:
– Bunun əhəmiyyəti yoxdur, – dedi. – Sən hara gedirsən?
– Harri Morrisgilə.
– Niyə gedirsən?
– Fındıq yığmağa gedəcəyik.
Stella:
– Mən də bu fındıqdan imtina etməzdim, – dedi.
Yucin nəzakətlə:
– Mən sizin üçün gətirərəm, – dedi.
Stella yenə gülümsədi.
– Çox şad olaram.
Stella təklif etmək istəyirdi ki, Yucin onları özü ilə aparsın, lakin cəsarət etmədi.
Yucin dərhal onun füsünkarlığına məftun oldu. Stella əvvəllər də onun üfüqündə zahir olmuş əlçatmaz məxluqlardan birinə oxşayırdı. Stella da yenicə yetişmiş sünbül rəngli saçları olan qızı xatırladırdı, ancaq o qızda bəşərilik, dünyəvilik daha artıq idi. Stella qəşəng idi. Kiçik mərmər heykəl kimi zərif və çəhrayı olan bu qız çox zəif görünürdü, halbuki əslində sağlam və qüvvətli idi. Yucinin nəfəsi tutuldu, qızın qarşısında o nə isə bir qorxu duyurdu. Buna baxmayaraq qızın onun haqqında nə düşündüyünü bilmək istəyirdi.
Mirtl:
– Hə, gedək evə, vaxtdır, – dedi.
– Mən Harri ilə sözləşməsəydim, sizinlə gedərdim.
– Yaxşı, – deyə Mirtl cavab verdi. – Biz incimirik.
Yucin yaxşı təsir buraxmadığını hiss edərək vidalaşdı. Stella sualedici nəzərlərlə onu süzdü. O getdiyi zaman Stella arxasınca baxdı.
O, Mirtla
– O nə qədər sevimlidir, – dedi.
– Bəli, ancaq çox adamsevməzdir.
– Elə niyə?
– Səhhəti elə də yaxşı deyil.
– Onun təbəssümü mənə xoş gəlir.
– Eləmi? Mən ona deyərəm.
– Yox, yox. Rica edirəm, demə. Deməzsən, elə deyilmi?
– Yox, demərəm!
– Amma onun təbəssümü doğurdan da qəlboxşayandır.
– Bir dəfə axşam bizə gəl, mütləq onu görərsən.
– Məmnuniyyətlə, – deyə Stella sevindi. – Bu yaxşı olar. Mən doğrudan da gəlmək istəyirəm.
– Şənbə günü, gecələmək şərti ilə gəl. O, evdə olacaqdır.
– Mütləq gələrəm!
– Görürəm, o sənin xoşuna gəlir, – deyə Mirtl güldü. Stella:
– Sadəcə, o çox sevimlidir, – dedi.
Onların ikinci görüşü, danışdıqları kimi, şənbə günü axşam, Yucinin atası sığorta kontorundan qayıtdıqdan sonra olacaqdı. Stella şam yeməyinə gəldi. Yucin onu qonaq otağının açıq qapısından gördü və paltarını dəyişmək üçün yuxarıya qaçdı. Onda heç bir həzm pozğunluğunun və ya zəif ciyərlərin söndürə bilməyəcəyi gənclik atəşi yanırdı. Yucin sevinc həyəcanından titrəyərək, xüsusi səylə öz geyimi ilə məşğul oldu, qalstukunu qəşəng bağladı, saçlarını səliqə ilə ayırdı. Bir az sonra aşağı düşərkən Yucin fikirləşirdi ki, o, Stellaya ağıllı, özünə layiq bir şey deməlidir, yoxsa Stella onun necə yaxşı olduğunu görməz; eyni zamanda o, biabır ola biləcəyindən də qorxurdu; bu fikirlər ona əzab verirdi. O qonaq otağına daxil olarkən qonaq onun bacısı ilə birlikdə buxaranın yanında oturmuşdu. Qırmızı abajurlu lampa otağı zəif işıqlandırırdı. Bu otaq belə evlərdə olan adi qonaq otağı idi, – burada ucuz mavi örtük salınmış stol, adi fabrik stulları, kitab rəfi vardı, lakin otaq səliqəli idi və bu ev səliqəsi hər şeydə hiss olunurdu.
Missis Vitla ev işləri ilə məşğul olaraq, hər dəqiqə otaqdan çıxırdı. Ata hələ evdə yox idi. O, maşınlarından birini satmaq ümidiylə əyalətin başqa bir tərəfinə getmişdi. Onu şam yeməyinə gözləyirdilər. Atanın evdə olub-olmamasının Yucin üçün fərqi yox idi. Mister Vitla, kefi olan zaman uşaqları lağa qoymağı, həm də həmişə eyni ruhda lağa qoymağı sevərdi: o, uşaqlarda başqa cinsə oyanan marağı qeyd edər və qabaqcadan xəbər verərdi ki, bu sahədə onların bütün coşğun hissiyatı bir zaman ən adi şəkildə başa çatacaqdır. O, Mirtlə mal həkiminə ərə gedəcəyini deməyi sevərdi, Yucinə isə, missis Vitlanın inandırdığı kimi, telləri yağlı olan Elza Braun adlı birisini alacağını söyləyərdi. Mirtl də, Yucin də bu sözləri xoşhallıqla qəbul edərdilər. Yucin hətta bunları eşidəndə saymazyana gülümsəyirdi: o zarafatı sevirdi, lakin hələ bu yaşda ikən atası haqqında açıq mühakimə yürüdürdü. O, atasının işinin necə acınacaqlı olduğunu görürdü və belə bir peşənin onu – Yucini də öz girdabına çəkib sala biləcəyi ona gülməli gəlirdi. O öz hislərini gizlədirdi, lakin onda, hərdənbir məşumanə tüstülənən təmkinlik vulkanı ağzında közərmiş maqma kimi, bütün adi şeylərə qarşı etiraz qaynayırdı. Nə atası, nə də anası onu başa düşmürdülər. Yucin onlar üçün xəyalpərvər, zəif, qeyri-adi, əslində nə istədiyini özünə belə aydın olmayan qəribə bir oğlan idi.
O daxil olarkən Mirtl:
– Aha, gəlib çıxdın! – dedi. – Burada otur.
Stella onu füsunkar təbəssümlə qarşıladı.
Yucin buraya yaxınlaşdı və özünü dartaraq durdu; o, qıza xoş təsir bağışlamaq istəyirdi, lakin nədən başlayacağını bilmirdi. O özünü elə itirmişdi ki, deməyə bir söz belə tapmırdı. Mirtl qardaşının köməyinə gələrək:
– Əgər bilsəydin biz nə edirdik! – deyə dilləndi.
– Nə edirsiniz? – deyə Yucin karıxmış halda soruşdu.
– Tap görək. Hə, bir fikirləşsənə!
– Bir azca, – deyə Stella əlavə etdi.
– Qarğıdalı qovururdunuz, – deyə Yucin səsləndi və bilaixtiyar gülümsədi.
– Ona yaxındır.
Bunu deyən Mirtl idi.
Onun rəfiqəsi geniş açılmış mavi gözlərini Yucindən çəkmirdi.
– Bir də… – deyə o təklif etdi.
– Şabalıd, – deyə Yucin tapdı.
Stella şən halda başı ilə təsdiq etdi. ”Nə gözəl saçları var!” – deyə Yucin düşündü. Sonra soruşdu:
– Bəs hanı?
Onun yeni tanışı ovcunun içərisindəki şabalıdı ona uzadaraq güldü.
– Bir dənəsini alın!
Qızın mehriban gülüşünün təsiri altında danışıq qabiliyyəti Yucinə qayıtmağa başladı.
Yucin:
– Xəsis! – dedi.
– Fu, nə acıdildir! – deyə Stella səsləndi. – Mən isə ona son şabalıdımı verdim. Mirtl, daha ona heç bir şey vermə.
– Sözümü geri götürürəm. Mən bilmədim.
– Ona heç bir dənə də verməyəcəyəm, – deyə Mirtl bildirdi. – Al, Stella, tut, amma ona vermə! – və o, son şabalıdları Stellanın ovcuna tökdü.
Yucin onun niyyətini başa düşdü. Bu, çağırış idi. O, şabalıdı qonağın əlindən almaq üçün təşəbbüs etməlidir. O bu hiyləni qəbul etdi.
Əlini uzadaraq:
– Bu olmadı ki! – dedi. – Belə etməzlər.
Stella başını buladı.
– Bircə dənə! – deyə Yucin təkid etdi.
Stella yenə əvvəlki kimi ağır ağır və qətiyyətlə başını buladı.
Yucin ona doğru irəliləyərək:
– Yalnız bir dənə, – deyə xahiş etdi.
Qızılı saçlı qız təslim olmurdu. Lakin şabalıd olan əli Yucinə o qədər yaxın idi ki, o bu əli tuta bilərdi. Qız əllərini arxasına aparıb şabalıdları bir əlindən o birinə ötürmək istəyirdi ki, Yucin cəld sıçrayıb, onun əlindən yapışdı.
– Mirtl! Kömək et! – deyə Stella qışqırdı.
Mirtl onun köməyinə gəldi. Bir adama qarşı onlar iki oldular. Mübarizənin ən qızğın vaxtında Stella Yucinin əlindən sivişdi və qalxdı. Onun saçları Yucinin üzünə toxundu. O, Stellanın kiçik əlini möhkəmcə tutmuşdu. Bir anlığa Stellanın gözlərinə baxdı. Bu nə idi? Yucin bunu deyə bilməzdi. Lakin o, qızın əlini buraxdı və təslim oldu.
– Bax, belə – deyə Stella gülümsədi. – İndi mən sizə bir şabalıd verərəm.
Yucin şabalıdı aldı və güldü. Lakin o, Stellanı bağrına basmağı daha artıq istəyərdi, bir az keçəndən sonra Çikaqo qəzetinin təzə nömrəsini götürüb oxumaq üçün otağına getdi. Sonra ana hamını şam yeməyinə çağırdı və Yucin Stella ilə yanaşı oturdu. Qızın bütün hərəkətləri və sözləri onu maraqlandırırdı. Qızın dodaqları tərpəndikcə Yucin onların necə hərəkət etdiyinə fikir verirdi. Onun dişləri göründüyü zaman Yucin onların necə qəşəng olduğu haqqında düşünürdü. Qızın alnında qızıla çalan qıvrım tel “qızıl barmaq” kimi onu cəzb edirdi. O ancaq indi “onun qızıl kimi parlayan saçları” ifadəsinin bütün gözəlliyini anlayırdı.
Şamdan sonra Yucin, Mirtl və Stella qonaq otağına qayıtdılar. Ata yemək otağında mütaliəsinə davam edirdi, ana isə qabları yumağa başlamışdı. Bir az sonra Mirtl anasına kömək etməyə getdi və Yucin Stella ilə tək qaldı. İndi onlar ikilikdə qaldıqları zaman Yucin danışmağa cəsarət etmirdi. Stellanın gözəlliyində nə isə vardı ki, onu sıxırdı.
Bir qədər susduqdan sonra Stella:
– Siz məktəbi sevirsinizmi? –deyə soruşdu. Sükut içərisində oturmaq ona münasib görünmürdü.
– O qədər yox, –deyə Yucin cavab verdi. – Orada mənim üçün maraqlı bir şey yoxdur. Mən dərsi buraxıb işləmək fikrindəyəm.
– Siz nə işləmək istəyirsiniz?
– Hələ bilmirəm. Mən rəssam olmaq istərdim.
İlk dəfə idi ki, o özünün şan-şöhrət meylini etiraf edirdi. Nə üçün? – Bunu özü də bilmirdi.
Lakin Stella onun etirafını qulaqardına vurdu.
O:
– Mən qorxurdum ki, məni axırıncıdan əvvəlki sinfə qəbul etməyələr, –dedi. – Amma qəbul etdilər. Molindəki məktəb direktoru buradakı direktora yazmışdı.
– Belə hallarda onlar yaman bəhanə axtarırlar; – deyə Yucin rəğbətlə səsləndi.
Stella qalxdı və rəfdə olan kitablara baxmağa başladı. Yucin tələsmədən onun ardınca getdi.
– Siz Dikkensi sevirsinizmi? – deyə Stella soruşdu.
– Çox, – deyə o ciddi cavab verdi.
– Mənim isə o, xoşuma gəlmir. O çox uzun yazır. Mən Valter Skottu daha çox sevirəm.
Yucin:
– Mən də Valter Skottu sevirəm.
– İndi mənim çox xoşuma gələn bir kitabın adını sizə deyərəm.
Stella susdu, onun dodaqları yarı açılmışdı. O kitabın adını xatırlamağa çalışırdı və bu adı havada tutmaq istəyirmiş kimi əlini qaldırdı.
Nəhayət o:
– “Sarışın ilahə”, – deyə səsləndi.
– Hə, gözəl kitabdır, – deyə Yucin təsdiq etdi. – Xatırlayırsınızmı, Avaxanı qurban gətirməyə necə hazırlaşırlar?
– Bəli, bu mənim xoşuma gəldi.
Stella rəfdən “Ben-Hura”nı götürdü və onu tələsmədən vərəqləməyə başladı.
– Bu da çox yaxşı romandır.
– Bəli, gözəl kitabdır!
Onlar susdular. Stella pəncərəyə yanaşdı və ucuz tül pərdənin altında dayandı. Aylı gecə idi. İki cərgə ilə küçəni haşiyələyən ağaclar çılpaq, otlar sarı və cansız idi. Onlar gümüş şəbəkə kimi hörülmüş nazik budaqlar arasında pərdələri salınmış başqa evlərdə də lampa işıqlarını görürdülər. Yanlarından bir adam keçdi – onun qara kölgəsi alaqaranlıqda yox oldu.
Stella:
– Gözəldir, eləmi? –dedi.
Yucin yaxına gəldi.
– Çox gözəldir, – deyə cavab verdi.
– Bircə tez şaxtalar başlayaydı ki, konkidə sürüşmək mümkün olaydı. Siz konki sürə bilirsiniz?
Stella ona tərəf döndü.
– Hələ soruşursunuz! – deyə Yucin cavab verdi.
– Ah, aylı gecədə buz üzərində sürüşmək nə yaxşıdır! Molində mən buz üzərində çox sürüşərdim.
– Biz də burada tez-tez sürüşürdük. Burada bizim iki gölümüz vardır.
O, yaşıl göldə boğuq gurultu ilə buzların çatladığı aydın, şəffaf gecələri xatırladı. Konki ilə qaçanların səs-küylü izdihamı, uzun kölgələr, ulduzlar onun yadına düşdü. O bu vaxta qədər sürüşmələrdə xoşagələn bir qıza təsadüf etməmişdi. Onlardan heç biri ilə özünü yaxşı hiss etməmişdi. O bir dəfə sürüşdüyü qızla bir yerdə yıxılmışdı, bu, az qala onun buz meydançasına olan marağını qırmışdı. Stella ilə sürüşmək ona xoş gələcəkdi. O, hiss edirdi ki, Stella da onunla məmnuniyyətlə sürüşər.
O, cəsarətini toplayıb:
– Göl donduğu zaman hamımız bir yerdə gedə bilərik, – dedi. – Mirtl də sürüşür.
– Əla olar! – deyə Stella əlini əlinə vurdu.
O, uzun müddət – tərpənmədən pəncərədən baxdı, sonra buxarının yanına qayıtdı, fikirlər içərisində başını aşağı salaraq Yucinin qarşısında durdu.
– Siz necə düşünürsünüz, atanız buradan getməyəcək ki? – deyə Yucin soruşdu.
– O deyir ki, getməyəcək. Bura onun xoşuna gəlir.
– Bəs sizin necə?
– Hə… indi mənim də xoşuma gəlir.
– Nə üçün indi?
– Çünki əvvəl bura mənə xoş gəlmirdi.
– Nə üçün?
– Elə onun üçün ki, əvvəllər burada heç kəsi tanımırdım. Lakin indi xoşuma gəlir.
Qız gözlərini qaldırdı.
Yucin azacıq yaxına gəldi və:
– Bizim şəhərimiz çox yaxşıdır, – dedi. – Amma burada mənim edəcəyim bir şey yoxdur. Gələn il buradan getmək fikrindəyəm.
– Hara gedəcəksiniz?
– Çikaqoya. Mən heç bir vəchlə burada qalmaram.
Stella ona tərəf döndü, Yucin isə onun stuluna yanaşaraq, arxasına söykəndi. Stella onun lap yaxında durduğunu hiss etdi, lakin tərpənmədi.
– Siz qayıdaqcaqsınız, deyilmi? – deyə o soruşdu.
– Bəlkə. Bu, həyatımın necə qurulacağından asılıdır. Çox güman ki, qayıdacağam.
– Mən düşünməzdim ki, siz belə tezliklə getmək fikrində olacaqsınız.
– Nə üçün?
– Axı siz dediniz ki, bura yaxşıdır.
Yucin cavab vermədi. Stella çiyni üstündən ona bir nəzər saldı. O lap qıza tərəf əyildi.
– Deməli, siz qışda mənimlə sürüşəcəksiniz? – deyə o çox mənalı sürətdə soruşdu.
Stella başı ilə təsdiq etdi.
Mirtl otağa daxil oldu.
– Siz burada nə barədə söhbət edirsiniz? – deyə soruşdu.
– Bizim yerlərdə konki gəzintiləri barəsində, – deyə Yucin cavab verdi.
Mirtl səsləndi:
– Mən konkidə sürüşməyi yaman sevirəm.
Stella:
– Mən də, – dedi. – Bundan yaxşı nə ola bilər!
İKİNCİ FƏSİL
Bu hadisələrdən sonra gələn aşiqlik dövrünün – o nə qədər ötəri olsa belə – bəzi epizodları Yucinin xəyalında dərin iz buraxdı. Çox keçmədən qar yağdı. Yaşıl göl dondu və onlar Stella ilə birlikdə buz meydançasına getməyə başladılar. Havalar yaxşı keçirdi. Şaxtalar o qədər davam etdi ki, buz ehtiyatı toplanan Miller-Poynta arabalarla gəlir və xüsusi mişarla bir fut qalınlığında buz parçaları kəsirdilər. Sitayiş günündən sonra demək olar ki, hər axşam məktəblilər – oğlanlar və qızlar dəstə ilə su böcəkləri kimi buzun üzərinə qaçışırdılar. Yucinin həmişə boş vaxtı olmurdu, bəzi axşamlar və şənbə günü o, dükanda atasına kömək etməli olurdu. Lakin hər dəfə axşam boş vaxtı olan Mirtl onun xahişi ilə Stellanı çağırır və onlar bir yerdə sürüşməyə gedirdilər. Bəzən o, qızı ikilikdə getməyə dəvət edir və qız da çox vaxt razı olurdu.
Bir dəfə onlar gölün üzərində sürüşərkən, yamacına bir yığın kiçik evlər sığınan yüksək sahilə gəlib çıxdılar. Ay doğmuşdu, onun sehrli şüaları buz səthinin aynasında əks olunurdu. Sahili haşiyələyən ağacların qara cəngəlliyi arasından pəncərələrin sarı, mehriban işıqları sayrışırdı. Başqalarını çoxdan ötüb keçən Yucin və Stella geri dönmək qərarına gəldilər. Qızın qızılı saçlarını toxunma papaq örtürdü, papağın altından bir neçə teli görünürdü: sağrısına qədər uzanan ağ yun sviteri, qalın boz mahud yubkası onun bədəninə kip yapışırdı. Corabları üstündən ağ yun qamaş geymişdi. Bu axşam o, xüsusilə gözəl idi və özü də bunu bilirdi.
Bu iki gənc konkilərini geri döndərərkən Stella qışqırdı. Onun konkisi açılmışdı.
Yucin:
– Dayanın, – dedi, – mən bu saat düzəldərəm.
Stella onun qarşısında durdu, Yucin isə dizlərini yerə qoyaraq boşalmış qayışı açmağa başladı. O, konkini çıxararaq gözlərini qaldırdı, qız da gülümsəyərək ona baxdı. Yucin konkini əlindən yerə saldı, qollarını qıza dolayaraq başını onun belinə qoydu.
Stella:
– Nə pis adamsan, – dedi.
Lakin o özünü gözəl bir əfsanənin füsünkar qəhrəmanı hiss edərək, müqavimət göstərmədi.
O, Yucinin başından yun şlemi dartaraq əlini onun saçlarına çəkdi. Yucin elə xoşbəxt idi ki, az qala gözlərindən yaş axacaqdı. Bununla belə, bu hərəkət onda alovlu ehtiras oyatdı. O, qızı möhkəmcə özünə sıxdı.
Qız soyuqqanlılıqla:
– Konkini geyindirin, – dedi.
O, ayağa qalxdı və qızı qucaqlamaq istədi, lakin qız icazə vermədi.
– Yox, yox! Olmaz! Yoxsa mən heç vaxt sizinlə gəlmərəm.
– Stella! – deyə o yalvardı.
– Mən ciddi deyirəm, deyə Stella təkid etdi. – Belə şey etməyin.
Yucin incimiş və bir qədər acıqlanmış halda tabe oldu. O, Stellanın qəti müqavimətindən qorxmuşdu. Onun heç ağlına da gəlməzdi ki, bu qız belə dəymədüşərdir.
Bir dəfə də, bir neçə məktəbli qız kirşədə gəzinti düzəltmişdi. Stella, Yucin və Mirtl də dəvət olunmuşdu. Ulduzlu gecə idi, qar parıldayırdı, hava şaxtalı, gümrahlandırıcı idi. Böyük bir furqonu təkərlərdən çıxarıb, kirşəyə qoşmuş, içərisinə küləş tökmüş və bir yığın kürk atmışdılar. Onlarca evə dəydikdən sonra kirşəni Yucin ilə Mirtlin dalınca göndərdilər. Bir az sonra Stellanın da evinə çatdılar.
Qardaşından xeyli qabaqda oturmuş Mirtl:
– Bura gəl! – deyə Stellanı səslədi. Bu Yucini hirsləndirdi.
Yucin qızın özünün gəlməyəcəyindən qorxaraq onu çağırdı:
– Mənimlə oturun!
Stella Mirtlin yanına getdi, görünür, bu yer ürəyinə yatmadı və o, kirşənin dal tərəfində oturdu. Yucin öz yanında yer eləmək üçün xeyli səy etdi və qız, sanki təsadüfi olaraq, onun yanında əyləşdi. Yucin bizon kürkünü onun çiyninə atdı. Stellanın onun yanında olması fikri Yucinin qəlbini səadətlə doldururdu. Kirşə, qalan iştirakçıları toplamaq üçün zınqırovlarını səslədərək, şəhəri dolaşdı və nəhayət, çölə çıxdı. Kirşə qar yığınında yuxuya dalmış qara və kiçik meşələrin, qırov basmış pəncərələrindən donuq, şairanə işıq gələn, yerə yapışmış taxta fermer evlərinin yanından ötüb keçirdi. Ulduzlar par-par parıldayırdı. Bu lövhə Yucini olduqca həyəcanlandırırdı – o, ehtirasla sevirdi, sevdiyi qız da burada onunla yanaşı oturmuşdu, onun kölgəyə bürünmüş üzü güclə seçilirdi. O qızın qəşəng profilini, yanaqlarını, gözlərini, yumşaq saçlarını görürdü.
Onların ətrafında deyib-gülür, oxuyurdular. Ümumi şənlik gurultusu altında Yucin əllərini Stellanın belinə sarımağa, əllərini əllərinə almağa, onun fikrini anlamaq üçün gözlərinin düz içinə baxmağa müvəffəq oldu. Stella, ancaq müəyyən hüduda qədər güzəştə getməklə, həmişə özünü təmkinli aparırdı. Üç yaxud da dörd dəfə gizlincə onun yanağından, bir dəfə də dodağından öpdü, sonra isə qatı qaranlıqdan istifadə edərək güclə qızı özünə tərəf çəkdi və onun dodaqlarından elə ehtiraslı öpdü ki, qız qorxdu.
Stella həyəcan içərisində geri çəkilərək:
– Eləmə, – dedi, – olmaz!
O, həddini aşdığını hiss edərək tabe oldu. Lakin o gecənin şirinliyi və qızın gözəlliyi əbədi olaraq onun xatirində qaldı.
Vitla ata bir dəfə arvadı ilə söhbət zamanı:
– Yucini qəzet işinə, yaxud oxşar bir işə düzəltmək pis olmazdı, – dedi.
Missis Vitla oğlunun nəyə istedadı olduğunu bilmədiyini hiss edərək:
– Bəli, deyəsən bu onun hal-hazırda yararlı olduğu yeganə işdir, – dedi. – Vaxt gələr, o yaxşı bir işlə məşğul olar. Sən ki onun bədəncə necə zəif olduğunu bilirsən.
Vitla ürəyində oğlunun sadəcə tənbəl olduğunu fikirləşirdi, lakin buna tamamilə əmin deyildi. O zənn edirdi ki, Silviyanın qayınatası, “Morninq Eppil” qəzetinin redaktoru və sahibi olan Bencamin C.Berces Yucini işlə tanış etmək üçün ona repartyor, yaxud mürəttib yeri verə bilər. Doğrudur, “Morninq Eppil”də ştat böyük deyildi, amma mister Berces, yəqin ki, Yucinə repartyor xəbərlərindən – əgər onun buna istedadı varsa – yaxud mürəttib işlərindən və ya hər ikisindən başlamağa imkan verməkdən imtina etməzdi. Bir dəfə Vitla ata küçədə Berces ilə görüşərkən onunla söhbət etdi:
– Bura baxın, Berces, mənim oğluma sizin qəzetdə bir yer tapılmazmı, hə? O daim nə isə yazıb-pozur, hərçənd ki, onun cızma-qarası mənim nəzərimdə elə bir şey deyil, deyəsən, bir az şəkil də çəkir. Onu bir yerə düzəltmək lazımdır. Məktəbdə avaraçılıq edir. Məsələn, o, mətbəə işini öyrənə bilər. Əgər sonralar bu sahədə işləməyə həvəsi olsa, lap əvvəldən başlamaq ona ancaq faydalı ola bilər. Başlanğıc üçün ona nə qədər əmək haqqı təyin edəcəyinizin əhəmiyyəti yoxdur.
Berces fikrə getdi, o, Yucini küçədə görmüşdü. Bu oğlanın xəyalpərəst və adamayovuşmaz olmasından başqa onun haqqında heç bir pis şey eşitməmişdi.
– Onu bir gün mənim yanıma göndərin, – deyə boyun qaçırırcasına cavab verdi. – Bəlkə onun üçün bir şey tapdım.
Vitla:
– Mən sizə minnətdar olaram, – dedi, – yoxsa o məni narahat edir.
Bu söhbətdən sonra onlar ayrıldılar. O evdə Yucinə öz görüşü haqqında danışdı, lampanın yanında oturub mütaliə edən oğluna dedi:
– Berces deyir ki, o səni “Morninq Eppil”də mürəttib, yaxud reportyorluğa götürə bilər. Bu günlərdə onun yanına gedərsən.
– Eləmi?! – deyə Yucin sakitcə səsləndi. – Hm! Məndən reportyor çıxar? Bəlkə mürəttib ola bildim. Sən özün ona müraciət etdin?
Vitla:
– Bəli, – dedi. – Hər halda sən ora bir baş çək.
Yucin dodaqlarını dişlədi. O anlayırdı ki, bu onun avaraçılığa olan meylinə işarədir. Doğrudan da, o, atasına narahatlıqdan başqa bir şey vermirdi. Lakin hər halda mürəttiblik sənəti onun kimi tələbatı olan adam üçün parlaq karyera deyildi.
– Olsun, – deyə qət etdi, – dərslər qurtarandan sonra gedərəm.
– Məktəbdə dərslər qurtarana qədər onunla danışsan yaxşı olar.Yoxsa başqa bir adam səni qabaqlayar. Axı belə bir işdə özünü sınamaq sənə zərər verməz.
Yucin itaətlə:
– Danışaram, – dedi.
Bir dəfə günəşli aprel gününün sonunda o, mister Bercesin kontoruna daxil oldu. Bu kontor şəhər meydanında olan üçmərtəbəli qəzet binasının aşağı mərtəbəsində yerləşirdi. Nəzərə çarpacaq dərəcədə dazlaşmış, yoğun mister Berces polad çərçivəli eynəyinin üstündən sınayıcı nəzərlə Yucinə baxdı. Onun seyrək saçları ağarmağa başlamışdı.
– Demək, siz qəzetdə işləməyə razısınız? – deyə o, gəncdən soruşdu.
– Bəli,mən öz qüvvəmi bu işdə sınamaq istərdim, – deyə o, cavab verdi, görüm bu iş ürəyimə yatırmı?
– Mən qabaqcadan sizə deyə bilərəm ki, bu işdə maraqlı cəhət azdır. Atanız mənə dedi ki, siz yazırsınız, eləmi?
– Mən çox istərdim ki, yazım, lakin yəqin ki, bunun öhdəsindən gələ bilmərəm. Mən mətbəə işini məmnuniyyətlə öyrənərdim. Əgər mənim yazdıqlarımdan bir şey çıxsa, vaxt gələr, yazmağa da başlayaram.
– Bəs siz nə vaxt işə başlaya bilərsiz?
– Etiraz etməsəniz, məktəbdə dərslər qurtaran kimi.
– Eybi yoxdur. Əslində mənə adam lazım deyil, lakin sizə bir iş taparam. Həftədə bir beşlik sizi təmin edirmi?
– Tamamilə, ser.
– Onda dərslərdən azad olan kimi gəlin, görüm sizin üçün nə etmək olar.
O, şişman əlinin hərəkəti ilə gələcək mürəttibi yola saldı, üzərinə qəzetlər tökülmüş və yaşıl abajurlu elektrik lampası ilə işıqlandırılmış tünd qoz ağacından köhnə yazı stoluna doğru döndü. Yucin təzə mətbəə rənginin, hələ qurumamış qəzetlərin kəskin iyini özü ilə apararaq otaqdan çıxdı. “Sınamaq maraqlı olar, – deyə o düşünürdü, – lakin, yəqin, bu mənim üçün boş yerə vaxt itirmək olacaqdır”. Yucin Aleksandriya haqqında o qədər yüksək fikirdə deyildi. Bir zaman o buradan çıxıb gedəcəkdi.
“Morninq Eppil” redaksiyası yer kürəsinin hər bir yerində olan başqa əyalət qəzetlərindən heç bir şeylə fərqlənmirdi. Birinci mərtəbədə pəncərələri küçəyə baxan kontor yerləşmişdi, onun arxasında isə yeganə yastı pres və çap maşınları dururdu. İkinci mərtəbədə mürəttibxana yerləşirdi. Burada yüksək stellajlarda şrift kassaları vardı, çünki ”Morninq Eppil” əksər əyalət qəzetləri kimi əl ilə yığılırdı. Orada, binanın ön hissəsində redaktorun, nəşriyyat müdirinin və şəhər xronikası müdirinin qoxumuş, sanki heç bir zaman havası dəyişilməyən kabineti yerləşirdi – qəzetdə hər üç vəzifəni eyni adam daşıyırdı. Bu, Mr. Kaleb Uilyams adlı birisi idi. Mister Berces onu bir neçə il bundan qabaq haradansa tapmışdı. Uilyams balacaboylu, arıq, damarları çıxmış, sivri qarasaqqallı, müsahibinə qara bəbəkləriylə qəribə baxan sönükgözlü bir adam idi. Fövqəladə çevik və söhbətcil, yaşıl papağının günlüyü həmişə alnına basılmış, ağzında qısa gavalı çubuğu olan Uilyams, müxtəlif iş və vəzifələrin öhdəsindən məharətlə gəlirdi. O, paytaxtda qəzet işində uzun illər boyu topladığı hər cür biliklər xəzinəsi idi. Qasırğalı həyat dənizində intəhasız doladıqdan sonra o, arvadı və üç uşağı ilə birlikdə, Aleksandriyada lövbər salmışdı. O iş gününü qurtardıqdan sonra ümumiyyətlə həyat haqqında, xüsusən öz həyatı haqqında kimlə olursa-olsun məmnuniyyətlə söhbət edərdi. Səhər saat səkkizdən günorta saat ikiyə qədər az-maz şəhər yenilikləri toplayar, ya özü yazar, ya da redaktə edərdi. Onun bütün vilayətə səpələnmiş çoxlu müxbirləri vardı. Bu müxbirlər ona həftədə bir dəfə yerli yeniliklərin icmalını göndərirdilər. “Assosşeytedt press” də onu bəzi şeylərlə təchiz edirdi. Həm də oxucunu hekayələr, təsərrüfat məsələləri, tibbi elanlar və sairə ilə cəlb edən iki səhifəlik “standart əlavələr” onun dadına çatırdı. Uilyams materialın çox hissəsini redaktə etmədən çapa verərdi.
O rastına gələn hər kəsə deyirdi:
– Çikaqoda bütün bunlara çox diqqət yetirərdik, ancaq burada bununla əlləşmək lazım gəlmir. Bir də ki, bizim oxucumuz əslində bunu tələb də etmir. O qəzetdə hər şeydən əvvəl yerli yeniliklərin verilməsini gözləyir. Bunları isə mən çox diqqətlə izləyirəm.
Elan şöbəsini mister Berces özü idarə edirdi. Bundan başqa, o özü elanları təşkil edir və onları müştərilərin arzularına müvafiq olaraq yığılmasına, qəzet materiallarının imkan verilməsindən asılı olaraq və müştərilərin hüquq və tələblərinə müvafiq surətdə yerləşdirilməsinə diqqət yetirirdi. Qəzetin bütün işi onun öhdəsində idi, o hər şeyi nizama salır, qəzetin siyasi xəttini də özü müəyyən edirdi. Bəzən o, baş məqalələr yazır, yaxud Uilyamsla birlikdə onların hansı ruhda yazılacağını qərarlaşdırır, redaksiyaya gələnləri qəbul edir, qarşıya çıxan çətinlikləri yoluna qoyurdu. Mister Berces özünü və öz qəzetini bütünlüklə respublika partiyasının yerli başçılarının sərəncamına vermişdi və bu, tamamilə təbii görünürdü, çünki bu onun meyl və məcazına müvafiq idi. Hətta bir dəfə ona (bəzi xidmətlərinə görə) poçt müdiri vəzifəsini təklif etmişdilər, lakin o bundan imtina etmişdi, çünki qəzet bu yeni vəzifənin verə biləcəyindən çox gəlir verirdi. Respublika partiyası rəhbərlərinin şəhər və əyalət üzrə verə biləcəyi bütün elanlar ona çatırdı, beləliklə də o çox yaxşı yaşayırdı. Bercesin siyasi əlaqələr üzündən cəlb olunduğu mürəkkəb fırıldaqlar haqqında Uilyams bəzi şeylər bilirdi. Lakin bu, səylə çalışan əməkçini azacıq belə təşvişə salmırdı. O hesab edirdi ki, məsləhət vermək onun işi deyildir. O deyirdi: “Mən altı nəfərə yemək verməliyəm. Elə bu mənə bəsdir. Nə üçün özgələrinin işinə qarışım?” Beləliklə, redaksiyada sakit, işgüzar, hətta demək olar ki, xoşagələn bir əhvali-ruhiyyə hökm sürürdü. Burada işləmək adama ləzzət verirdi.
On yeddi yaşı tamam olan kimi, parta arxasından birbaşa bura düşən Yucin, ona qüvvətli təsir bağışlayan mister Uilyams, arxasında işləyən Conas Layl və işə müntəzəm gəlməyən, yalnız təcili mətbəə sifarişləri olduğu hallarda çağırılan Con Sammerslə də dostlaşdı. Yucin tezliklə öyrəndi ki, əlli beş yaşlı, ağsaçlı, qaradinməz bir adam olan Con Sammers daim içir və vərəmdir. Sammers ən müxtəlif saatlarda on-on beş dəqiqəliyə gizlincə mətbəədən yox olurdu. Hamı özünü heç bir şey görmür kimi göstərirdi, çünki burada heç kəsə ağalıq etmirdi. Hər halda işin öhdəsindən gəlirdilər.
Conas Layl daha maraqlı tip idi. Sammersdən on yaş cavan, ondan daha çox sağlam və möhkəm olan Conas da özünə görə qəribə idi. Təbiətcə şən olan bu adam bəzi şeylər haqqında oxumuşdu və filosofluq etməyi sevirdi. Yucin tezliklə öyrəndi ki, Layl Birləşmiş Ştatların hər yerində – Denverdə, Portlenddə, Sent-Polda, Sent- Luisdə, daha haralarda isə işləmişdi; o özünün sabiq ağaları, mətbəə sahibləri haqqında danışmağı sevirdi. O, mətbuatda az-maz görkəmli bir ada təsadüf edən kimi dərhal qəzeti götürüb Uilyamsın, sonralar isə, yaxından tanış olduqları zaman Yucinin yanına gəlir və deyirdi: ”Mən filan yerdə yaşayarkən bu adamı tanıyardım… O filan №-də poçt müdiri idi (yaxud başqa bir vəzifədə idi), indi isə, görün, necə yüksəklərə qalxmışdır!” O əksər hallarda bu məşhur adamları şəxsən tanımırdı, lakin onlar haqqında eşitmişdi və onların şöhrətinin bu uzaqlara gəlib çatan əks-sədası onun xəyalına təsir göstərirdi. O, işin qızğın vaxtında korrektura düzəlişlərində Uilyansa kömək edirdi. O, yaxşı mürəttib idi və ümumiyyətlə öz vəzifəsini vicdanla yerinə yetirirdi. Lakin bu dünyada onun bəxti gətirməmişdi, çünki özgələrinin əmrlərinin yalnız dəqiq bir icraçısı idi; Yucin bunu ilk baxışdan anlamışdı.
Həmin bu Layl Yucinə mürəttiblik işini öyrətdi. O, birinci gün şriftlər üçün kassada “yuvaların” yaxud “gözlərin” necə düzəldiyini, hərflərdən bəzilərinin o birilərindən ələ daha yaxın olması üçün onların necə yerləşdirildiyini göstərdi, nə üçün bəzi hərflərin çox işləndiyini, nə üçün bəzi qəzetlərdə müəyyən hallarda kursiv hərflərinin işləndiyini, başqalarında isə işlənmədiyini izah etdi.
– Çikaqoda “Tribun” qəzetində işlədiyim zaman biz kilsə, paraxod, kitab, mehmanxana və bu cinsdən olan başqa şeylərin adlarını adətən kursivlə verirdik, – deyə o nəql edirdi. – Bildiyimə görə, bu, adları kursivlə verən yeganə qəzetdir.
Çox keçmədən Yucin şponun, qrankanın, verstatkanın nə olduğunu öyrəndi, öyrəndi ki, barmaqlar tədricən, şriftin vəzninə görə onun hansı şrift olduğunu müəyyən etməyə alışır, müəyyən dərəcədə vərdiş etdikdən sonra hərflər, demək olar ki, mexaniki surətdə öz yerlərinə düşür, hətta bu barədə düşünmürsən də. Layl bütün bunları məmnuniyyətlə öz şagirdinə çatdırırdı. O Yucindən belə şeylərə ciddi münasibət tələb edirdi və hər cür biliyə hörmət edən Yucin onu fikir və diqqətlə dinləyirdi. Yucin hələ nə ilə məşğul olmaq istədiyini təsəvvür etmirdi, bunun müqabilində hər şeyi bilmək istədiyini hiss edirdi. Yucin tezliklə nə mürəttib, nə repartyor, nə də ümumiyyətlə əyalət qəzetlərinə mənsub olan başqa bir işçi olmağı arzu etmədiyinə əmin olmuşdu. Buna baxmayaraq, yenə də bir müddət mətbəə ona maraqlı gəldi, çünki o burada həyatı öyrənirdi. O, ancaq pəncərədən özünü xatırladan dünyaya təbəssümlə baxaraq, öz həqiqəti arxasında gülər üzlə işləyirdi. Xəbərlərdən, məqalələrdən yaxud yerli elanlardan – onları yığdığı zamanlar – məzəli parçalar oxuyur və bu dünyanın onun üçün, Yucin üçün, nələr hifz etdiyini düşünürdü. O zamanlar onda sonralar əmələ gəlmiş olan böyük xudpəsəndlik yox idi. Lakin bir qədər fikir çəksə də, qəlbi ümidlərlə dolu idi. O işsiz olaraq küçədə gəzişən, yaxud yol ayrıclarında duran tanış qız və oğlanları, Ted Martinvudun atasının şarabanında şəhərin küçələrində necə çapdığını, Corc Andersonun heç bir zaman işləməsi lazım gəlməyən bir adam görünüşü ilə (şəhərdə olan yeganə mehmanxana onun atasına məxsus idi) necə veylləndiyini görürdü. Yucinin başında çox vaxt balıq ovu, qayıq gəzintisi, çəmənlikdə qəşəng bir qızla oturmağın nə qədər xoş olacağı haqqında fikirlər dolaşırdı. Lakin, əfsus ki, qızlar ona, görünür, o qədər də meyl göstərmirdilər. O həddən artıq utancaq idi. Bəzən o varlı olmağın, yəqin ki, çox yaxşı olduğu haqqında düşünür və xəyala dalırdı.
Yucin elə bir yaşda idi ki, bu yaşda adam öz hislərini ifadə etmək istəyi ilə dolub-daşır. Həmçinin bu elə bir yaşdır ki, insan sevsə və coşqun bir təbiətə malik olsa belə, utancaqlıq onu təmkinli olmağa vadar edir. Stellaya dediyi sözlər ona bayağı görünürdü, o öz hislərini sözdən artıq ah çəkməklə ifadə edirdi. Lakin qız ahlardan usanır və bayağı sözləri ondan üstün tuturdu. Stella hələ o zaman düşünməyə başlamışdı ki, Yucin bir qədər qəribədir, nə isə həyəcanlıdır, əsəbidir. Bununla belə o, Stellanın xoşuna gəlirdi. Şəhərdə belə fikir əmələ gəlmişdi ki, Stella onun sevgilisidir. Kiçik şəhərlərdə və kəndlərdə belə sevişmə məktəblilər arasında adi haldır. Onları hər yerdə birlikdə görürdülər. Atası Yucini lağa qoyurdu. Stellanın ata anası isə bunu qızlarından çox (onlar bilirdilər ki, qızları çox da oğlanlarla maraqlanmır və oğlanların hislərinə çox da əhəmiyyət vermir.) Yucinin uşaqlıq əyləncəsi hesab edirdilər. Onlar düşünürdülər ki, Yucinin sentimentallığı tezliklə Stellanı usandırmağa başlayacaqdır. Bu belə də oldu.
Bir dəfə yuxarı sinif məktəbliləri tərəfindən düzəldilmiş ziyafətdə “kənd poçtu” oyunu təşkil etdilər. Bu, hər şeyin öpüşlə nəticələndiyi oyunlardan biridir. Oyunda iştirak edənlərə suallar verilir, cavab verməyənlərdən fant alınır. Fantı çıxmış olanlar poçt müdiri olur və poçtu aparmaq üçün bir nəfəri çağırır. Bu isə o deməkdir ki, siz poçt müdirinin sizi gözlədiyi qaranlıq otağa gedirsiniz və orada xoşunuza gələn yaxud sizi xoşlayan oğlan ya da qız sizi öpür. Poçt müdirinə istədiyi adamı çağırmaq üçün hüquq, yaxud hökmranlıq – necə istəyirsinizsə adlandırın – verilir.
Bu dəfə Yucindən əvvəl poçt müdiri olmaq növbəsi Stellaya düşdü. Stellanın ilk fikrinə gələn o oldu. Lakin bunu açıqca etməkdən çəkindiyindənmi, yaxud Yucinin coşğunluğunun gizlində onu narahat etməsindənmi, o, Xarvi Ratterin adını çəkdi. Xarvi gözəl oğlan idi. Stella onunla bu yaxınlarda, Yucinə rast gəldikdən sonra tanış olmuşdu. Stella ona vurulmamışdı, lakin Xarvi onun xoşuna gəlirdi; gənc, işvəli qız onu yaxından tanımağın əleyhinə deyildi. Indi onun əlinə müvafiq təsadüf düşmüşdü.
Xarvi onun çağırışına getdi; Yucini quduz bir qısqanclıq bürüdü. O, Stellanın onunla nə üçün belə rəftar etdiyini anlaya bilmirdi. Onun növbəsi çatdığı zaman, o xoşuna gələn, özü də qəşəng qız olan, lakin Yucinin fikrincə Stella ilə müqayisə edilə bilməyən Berta Şumeykeri çağırdı. Əslində başqası haqqında düşündüyü halda bu qızı öpmək onun üçün əzab idi. O, otaqdan çıxdığı zaman Stella onun gözlərində inciklik oxudu, lakin özünü elə göstərdi ki, guya heçnə görmür. Bununla belə süni şənliyinə baxmayaraq, Yucinin süst və kədərli görünüşü hamının gözünə çarpırdı.
Sonra Stella yenidən cərimələndi və bu dəfə Yucini çağırdı. O getdi, lakin incikliyi hələ sönməmişdi. O, Stellanı cəzalandırmaq istəyirdi. Onlar qaranlıqda görüşdükləri zaman Stella gözləyirdi ki, Yucin onu qucaqlayacaqdır və artıq əllərini onun çiyninə qoymuşdu, lakin Yucin ancaq onun barmaqlarını sıxdı və dodaqlarından soyuq bir öpüş aldı. Əgər Yucin: “Nə üçün sən belə etdin?” desəydi, əgər o Stellanı bağrına basaraq onun hisləri ilə belə sərt oynamamağı xahiş etsəydi, onların dostluğu yenə davam edə bilərdi. Lakin Yucin bunların heç birini etmədi. O zaman qızda kin baş qaldırdı və o, dikbaş bir görünüşlə otaqdan çıxdı. Gənclər şənliyin axrına qədər bir-birindən uzaq durdular, lakin Yucin yenə də onu evə ötürdü.
Onlar tam sükut işərisində iki məhəllə getdikdən sora Stella dedi:
– Deyəsən, bu gün sənin kefin yaxşı deyil?
Küçələr qaranlığa bürünmüşdü və onların kərpic döşənmiş səki üzərindəki addımları gecənin sakitliyində boğuq əks-səda verirdi.
– Yox, nə üçün? Mən özümü çox yaxşı hiss edirəm, – deyə Yucin qaşqabaqlı cavab verdi.
– Məncə, Veymergildə çox yaxşı keçdi. Orada yığıncaqlar həmişə çox şən keçir.
– Bəli, olduqca şən! – deyə Yucin təhqiranə cavab verdi.
Stella hirsləndi:
– Sən belə tikanlı olma! Sənin məndən küsməyinin heç bir səbəbi yoxdur!
– Sən elə düşünürsən?
– Bəli, heç bir səbəbi yoxdur.
– Nə deyim, sən özün daha yaxşı bilərsən. Lakin mən buna başqa cür baxıram.
– Bilirsənmi, sənin buna necə baxmağının mənim üçün heç bir fərqi yoxdur.
– Eləmi?
– Bəli, elə!
Qız acıqla başını qaldırdı.
– Elə isə mənim üçün də heç bir fərqi yoxdur.
Yenidən sükut başladı və demək olar ki, Stellagilin evinə qədər davam etdi.
– Sən cümə axşamı balda olacaqsanmı? – deyə Yucin soruşdu.
O, metodist kilsəsinin təşkil etdiyi ziyafəti nəzərdə tuturdu. Bu şənlik özlüyündə heç də onu maraqlandırmırdı, lakin bu ona Stella ilə görüşmək və onu evə ötürmək imkanı verirdi. Yucin bu sualı onların başı üstünü alan ayrılıqdan qorxduğu üçün vermişdi.
Stella:
– Yox, – dedi. – Çətin.
– Nə üçün?
– Həvəsim yoxdur.
– Sən nə kinlisən! – deyə Yucin onu məzəmmətlədi.
– Çox əcəb! – deyə Stella cavab verdi. – Məncə, sən ağalıq etməyi çox sevirsən. Doğrusunu desək, sən çox da mənim xoşuma gəlmirsən.
Məşum bir hiss Yucinin ürəyini sıxdı. O inadla:
– Bildiyin kimi et, – dedi.
Onlar Stellagilin həyət qapısına çatdılar. Burada onlar adətən uzun müddət kölgədə durar və Yucin, Stellanın etirazına baxmayaraq, bərk-bərk onu qucaqlayardı. O, indi də səbrsizliklə bu dəqiqəni gözləyirdi, lakin qız onu qabaqladı. Qapıya çatan kimi cəld onu açıb bağçaya daxil oldu və oradan:
– Gecən xeyrə qalsın! – deyə səsləndi.
Yucin:
– Gecən xeyrə qalsın, – dedi və Stella ev qapısına çatdığı zaman, – Stella! – deyə çağırdı.
Evin qapısı açıq idi, qız tez evə keçdi. Yucin özünü itirmiş, kədərlənmiş, acıqlı və hərəkətsiz halda qaranlıqda dayanmışdı. İndi o nə etsin? O asta addımlarla evə yollandı və yolda necə rəftar edəcəyi barədə düşünməyə başladı: ona fikir verməsinmi, qız onun yanına qayıdana qədər ondan qaçsınmı, yaxud görüşməyə və qəti izahat almağa çalışsınmı? Stella haqlı deyildi – Yucin elə bu fikirlə yuxuya getdi və ertəsi gün də bu fikir onu tərk etmədi.
Yucin mürəttiblik işində xeyli sürətlə irəliləyirdi. O repartyorluq sənətində də öz qüvvəsini sınayaraq, onun üçün nəzərdə tutulmuş bu sənətdə səy və maraqla işləyirdi. O çox vaxt pəncərədən gördüyü lövhələri çəkirdi, lakin Stella ilə mübahisəsindən sonra bu işlə əvvəllər olduğu kimi həvəslə qalan bir yığın müxbir məktubunu, yaxud yenicə onun kassasının yanında mıxdan asılmış teleqramı yığmağa başlamaq onun xoşuna gəlirdi. Uilyams ona yerli xronika şöbəsi üçün tapşırıq verməyi sınadı, lakin Yucin ağır işləyirdi, o bu sahədə işləyə bilməzdi.
Ona bir kəsdən məlumat almağı təklif etdikdə, o, redaksiyaya başqa mənbələrdən əlavəyə ehtiyacı olan materiallar gətirirdi. Uilyams onunla nə qədər əlləşdisə, Yucin mahiyyət etibarilə qəzetin tələbləri səviyyəsinə qalxa bilmədi və vaxtının çox hissəsini öz kassası arxasında keçirdi. Bununla belə, bəzi şeylər öyrəndi.
Elə onun reklam işinin mahiyyətindən baş çıxarmağa başlaması məsələsini götürək. Yerli alverçilər hər gün eyni elanları çap etdirirdilər, onların mətni, demək olar ki, dəyişilmirdi. Yucin, Layl ilə Sammersin aylarla heç bir dəyişikliyi olmadan çap olunan reklamları götürüb bir-iki söz dəyişərək, yenidən sinkoqrafiyaya verdiklərini görürdü. Bu etinasızlıq onu heyrətləndirirdi. Bu reklamlar, nəhayət, yoxlanmaq üçün onun əlinə gəldikdə onda çox vaxt onları dəyişdirmək həvəsi doğururdu – onlar çox quru dildə yazılırdı.
Bir dəfə o, Layldan soruşdu:
– Nə üçün elanlara balaca şəkillər verməyək? Necə bilirsiniz bunun elanlara xeyri olmazmı?
– Hm! Doğrusu, bilmirəm, – deyə Layl cavab verdi. – Məncə belə də keçər. Belə yeniliklər buranın əhalisinə xoş gəlməz. Oxucular bunu ləyaqətli hesab etməzlər.
Yucin jurnal reklamlarını nəzərdən keçirir və bunları müqayisəedilməz dərəcədə təsirli hesab edirdi. Nə üçün qəzet reklamları da dəyişdirilməsin?
Lakin burada, görünür, heç kəsin onun məsləhətlərinə ehtiyacı yox idi. Müştərilərlə mister Berces özü məşğul olurdu. Elanların nə cür olacağını o həll edirdi. O heç bir zaman nə Yucinlə, nə də Sammerslə məsləhətləşmirdi. Ancaq bəzən Uilyams mister Bercesin tələbi ilə onlara əvvəlcədən göstərişlər verirdi.
Yucin hələ o qədər cavan idi ki, əvvəllər Uilyams ona heç fikir vermirdi. Lakin bu gənclə yaxından tanış olduqda bu, ya başqa məsələni ona məmnuniyyətlə izah etməyə başladı: nə üçün bəzi xəbərlər qısa, bəziləri isə geniş olmalıdır; nə üçün onların dairəsinə – Aleksandriya ətrafında olan şəhərciklərə və onların sakinlərinə – aid olan xəbərlər, maliyyə nöqteyi-nəzərindən qəzet üçün Türkiyə sultanının ölümü haqqındakı ən mötəbər hesabatdan daha çox əhəmiyyətlidir. O deyirdi: – Ən əhəmiyyətlisi budur ki, yerli əhalinin ad və soyadları təhrif olunmasın
Bir dəfə o Yucinə dedi:
– Allah eləməsin ki, bu ad və soyadları yanlış yığasınız. Ad və ata adının baş hərflərinə diqqət etmək lazımdır. Bu məsələdə bizim oxucular çox tələbkardırlar. Əgər siz ehtiyatlı olmasanız, biz bütün abunəçilərimizi itirə bilərik. Sonra isə gəl aydınlaşdır ki, bu necə olmuşdur.
Yucin bunların hamısını yadda saxlamağa çalışırdı. Qəlbinin dərinliyində bütün bunları kiçik bir şey hesab etməsinə baxmayaraq, işin mexanikasını dərk etmək onu düşündürürdü. İnsanlar, hər halda onların əksəriyyəti, ona əhəmiyyətsiz görünürdülər.
Lakin mətbəə işində bəzi şeylər onu maraqlandırırdı. O, kağızın maşına necə qoyulduğuna və sonra maşının necə işlədiyinə, formaların düzəldilməsinə kömək etməyi və sonra çap olunan qəzet vərəqlərinin bir-biri üzərinə necə yığıldığına, hazır vərəqlərin necə ayrıldığına baxmağı sevirdi. O, maşınların səsini dinləməyi və başqaları ilə birlikdə hələ yaş olan qəzet dəstələrini ekspedisiya və çeşidləmə stoluna daşımağı xoşlayırdı. “Morninq Eppil” çox da böyük tirajla çıxmırdı, lakin buraxılış vaxtında mətbəə canlanır və bu, Yucinə xoş gəlirdi. Əl-üzünün mürəkkəbə və yağa bulanması və bununla görünüşünün pozulması onun xoşuna gəlirdi, pırtlaşmış saçlarını da aynada görməkdən ləzzət alırdı. O bacardığı yerdə faydalı olmağa can atırdı. Hərdən o öz kobudluğu və lovğalığı ilə qəzetin əməkdaşlarını əsəbiləşdirsə belə, onlar onu sevirdilər. O zamanlar onun səhhəti o qədər də möhkəm deyildi, mədəsi ona tez-tez əziyyət verirdi. Bəzən onda elə fikir əmələ gəlirdi ki, mətbəənin havası onun ciyərləri üçün zərərlidir, lakin buna ciddi əhəmiyyət vermirdi.
Yeni təəssürat Yucini nə qədər sevindirirdisə də, yenə bu kiçik aləm ona dar görünürdü… Redaksiyadan kənarda müqayisə edilməz dərəcədə böyük genişlik vardı. O bunu bilirdi və bir vaxt bu genişliyə çıxacağını düşünürdü. O, Çikaqoya getməyə ümid edirdi.
ÜÇÜNCÜ FƏSİL
Stella nə qədər çox sərbəstlik göstərirdisə, Yucin bir o qədər çox ümidsizliyə qapılırdı. Lakin onun bu əhvali-ruhiyyəsi qızı ancaq soyudurdu. Qızın başqa gənclərin yanında müvəffəqiyyəti də az rol oynamırdı. Onlardan birinin – məhz açıq qəlbli, xoş təbiətli Xarvi Rotterin – Yucindən həm gözəl, həm də xoşxasiyyət olması və bununla ondan kəskin surətdə fərqlənməsi, deyəsən, həlledici rol oynadı. Yucin bəzən onları bir yerdə görürdü – Stella təkcə Xarvi ilə yaxud Xarvinin də iştirak etdiyi gənclər dəstəsi ilə buz meydançasına gedirdi. Yucin bütün varlığı ilə Xarviyə nifrət edirdi. Bəzən o öz məhəbbətini ona bütünlüklə verməyən Stellaya da nifrət edirdi. Lakin onun gözəlliyi yenə əvvəlki kimi Yucinin ağlını başından çıxarırdı. Stella qadın idealı yaratmaqda Yucinə kömək etdi. İndi o, qadın gözəlliyinin nə olduğunu bilirdi.
Öz vəziyyəti haqqında düşünmək vaxtı da çatmışdı. İndiyə qədər yemək, geyinmək və cib xərcliyi üçün çox da səxavətli olmayan valideynindən tamamilə asılı idi. O, şənbə və bazar günləri Çikaqoya yaxud Sprinqfildə (ikinci Aleksandriyanın yaxınlığında idi) əylənməyə getməkdən heç vaxt imtina etməyən oğlanları tanıyırdı. Bu əyləncələr Yucinə müyəssər deyildi. Atası buna icazə verməz, daha doğrusu, pul verməzdi. Başqa oğlanlar valideynlərinin səxavəti sayəsində şəhərdə birinci modabaz hesab olunurdu. Yucin bazar günləri və bəzən adi günlərdə, onların bir yerə getmək üçün hazırlaşdıqlarını, onun xəyalına belə gətirə bilmədiyi gözəl paltarlarda yerli “cəmiyyətin” adətən gəzişdiyi kitab mağazası yanında dolaşdıqlarını görürdü. Şəhərdə ən iri manufaktura tacirinin oğlu Ted Martinvud özünə beli dar, uzunətəkli, ikibortlu üst geyimi tikdirmişdi; o sevdiyi qızın yanına getməzdən əvvəl üzünü qırxdırmaq üçün bu paltarda bərbərxanaya gəlirdi. Corc Andersonun bütün hallarda şıqlıqla göstərdiyi frakı və lak ayaqqabıları vardı. Ed Uoterberi şəhərdə öz ekipajında gəzirdi. Doğrudur, bütün bu gənclər Yucindən bir qədər yaşlı idilər və onları daha yaşlı qızlar maraqlandırırdı, lakin bu, vəziyyəti dəyişmirdi. Yucin də dərindən əzab çəkirdi.
O özü üçün imkanı görmürdü. Onun atası heç bir zaman varlı olmayacaqdı, bu, hər kəsə aydın idi. Yucin özü məktəbdən heç bir əməli bilik almamışdı. Onun sığorta işindən – bu yazı-pozudan və müştərilərin ardınca qaçmaqdan zəhləsi gedirdi, tikiş maşınları alverinə nifrət edirdi, vaxtilə yazıçı və rəssam olmağa müvəffəq olacağına da heç bir ümid bəsləmirdi. Onun çəkdiklərinin hamısı ona sadəcə olaraq əyləncə, yazdıqları – daha doğrusu, yazmaq təşəbbüsləri isə ona hər növ əhəmiyyət və mənadan məhrum kimi gəlirdi. Bu vaxtlar Yucin gələcək haqqında tez-tez və kədərlə düşünürdü.
Çoxdan bəri bu gəncə nəzər salan Uilyams bir dəfə onun qarşısında dayandı.
O:
– Bura baxın, Vitla, bəlkə Çikaqoya gedəsiniz, – dedi. – Orada sizin kimi oğlan üçün daha artıq imkanlar vardır. Əyalət qəzetində işləməklə siz heç vaxt bir şey əldə edə bilməzsiniz.
– Mən bunu bilirəm, – deyə Yucin cavab verdi.
– Siz mənə baxmayın, – deyə Uilyams davam etdi, – mən dünyanı kifayət qədər dolaşmışam. Mənim arvadım və üç uşağım var, adamın ki, aiələsi oldu, onun risk etməyə haqqı yoxdur. Siz gəncsiniz, nə üçün Çikaqoya getməyəsiniz, qəzetlərdən birinə işə girməyəsiniz? Siz orada asanlıqla iş tapacaqsınız.
– Məsələn, nə cür iş? – deyə Yucin soruşdu.
– Hərgah, ittifaqa daxil olsanız, heç olmazsa, mürəttibliyə düzələrsiniz. Sizdən yaxşı repartyor çıxacağını deyə bilmərəm – bu sizin sahəniz deyil, amma sizə şəkil çəkməyi öyrənmək lazımdır. Qəzetlərdə rəssamların əməyinə yaxşı qiymət verirlər.
Yucin öz rəssamlıq istedadı haqqında kədərlə düşündü. Bu istedada bir şey dəyməzdi. O az öyrənmişdi. Buna baxmayaraq o, Çikaqo haqqında düşünməyə başladı. Geniş dünya onu cəlb edirdi. Bircə buradan yaxasını qurtarsaydı, əməlli-başlı əmək haqqı alsaydı, həftədə yeddi-səkkiz dolların ümidinə qalmasaydı! Bunlar onun fikrini daim məşğul edirdi.
Bir dəfə bazar günü o, Mirtl və Stella ilə birlikdə Silviyanın görüşünə getdi; Stella anasının narahat olacağını söyləyərək, tezliklə qayıtmağa hazırlaşdı. Mirtl onunla bir yerdə getmək istəyirdi, lakin bacısı ondan çayı gözləməyi xahiş etdi.
Silviya:
– Qoy Yucin Stellanı ötürsün, – dedi.
Yucin sevincindən yerə-göyə sığmırdı. İslahediləməz dərəcədə inadcıl olan Yucin hələ də Stellanın məhəbbətini qaytaracağına ümid edirdi. Onlar bahar qoxusu gələn küçəyə çıxdıqları zaman o qət etdi ki, qızı özünə cəlb etmək məqsədilə ona bir şey demək üçün bu yaxşı təsadüfdür.
Onlar Stellanın yaşadığı şəhər kənarına çıxdılar və qız öz dalanlarına dönmək istəyəndə, Yucin onu saxladı.
–Bir qədər mənimlə qal. Məgər evə getmək sənə bu qədər vacibdir? – deyə o xahiş etdi.
– Yox, mən bir qədər gəzə bilərəm – deyə Stella cavab verdi.
Onlar söhbət edə-edə şəhərin kənarına çıxdılar, son ev arxada qaldı. Söhbəti davam etdirmək getdikcə çətinləşirdi. O, qızın başını qarışdırmaq üçün bütün qüvvəsini toplayıb, müvazinət qanunlarına əsaslanan bir fokus göstərmək niyyəti ilə yerdən üç çubuq qaldırdı. İki çubuqdan düzbucaq düzəltmək və üçüncü çubuqla onu havada saxlamaq lazım idi. Stella onları əlinə almağı belə istəmirdi. Bu onu maraqlandırmırdı. Lakin Yucin təkid edirdi və Stella razı olduğu zaman Yucin kömək etmək üçün onun sağ əlindən tutdu.
Stella əlini dartaraq:
– Lazım deyil, – dedi. – Mən özüm edərəm.
Lakin Stella çubuqlarla müvəffəqiyyətsiz olaraq əlləşdi və onları tullamaq istərkən, Yucin onun hər iki əlini öz əlinə aldı. Bu elə gözlənilməz oldu ki, Stella əllərini çəkib çıxara bilmədi və bilaixtiyar Yucinin gözlərinin içinə baxdı.
– Əl çək, Yucin, xahiş edirəm, əllərimi burax.
Yucin düz ona baxaraq, başını buladı.
– Rica edirəm, burax, – deyə Stella təkrar etdi. – Eləmə. Mən istəmirəm.
– Nə üçün?
– Elə belə!
– Axı nə üçün?
– Elə belə, istəmirəm.
– Sən həqiqətənmi məni daha sevmirsən? – deyə Yucin soruşdu.
– Yox, sevmirəm… Hər halda elə yox…
– Bəs sevirdin?
– Çox güman ki, sevirdim.
– İndi isə artıq sevmirsən?
– Bəli, əgər bilmək istəyirsənsə, artıq sevmirəm.
O, Stellanın əllərini buraxdı və məyus nəzərlərlə onu süzdü. Lakin bu da təsir göstərmədi. Onlar yavaş-yavaş geriyə, şəhərə doğru qayıtdılar. O, Stellagilin həyət qapısının girəcəyində dedi:
– Belə görünür mənim daha sənin yanına gəlməyimə dəyməz?
Stella:
– Bəli, dəyməz, – dedi.
Stella bir dəfə də olsun arxasınca baxmadan evə daxil oldu. Yucin isə bacısının yanına qayıtmaq əvəzinə evlərinə yollandı. Bu iş ona çox ağır gəlirdi, bir qədər qonaq otağında oturduqdan sonra o öz otağına getdi. Hava qaralmışdı, o isə hələ də oturub pəncərədən ağaclara baxır və öz itkisi üçün qüssələnirdi. İndi ki o, Stellanın məhəbbətini qazana bilmədi, görünür, onun üçün kifayət qədər yaxşı deyildi. Bəs səbəb nədir? Kifayət qədər gözəl (Yucin həqiqətən də özünü gözəl hesab etmirdi) və ya kifayət qədər qüvvətli və cəsarətli olmadığımı?
O, ayın parlaq bir qalxan kimi ağacların üzərindən sallandığını gördü. İki lay yüngül bulud müxtəlif yüksəklikdə bir-birinə doğru üzürdü. Yucin öz fikirlərindən ayrılaraq, bu buludların haradan gəldiyini düşünməyə başladı. Günəşli günlərdə buludlar intəhasız karvanlarla səmada üzdükləri zaman, onlar adamın gözünün qarşısında əriyir, sonra isə bir möcüzə kimi yenə haradan isə gəlirdilər. Yucin ilk dəfə buna diqqət yetirərkən çox heyrətləndi, o zaman o hələ buludların nə olduğunu bilmirdi. Sonra o bu barədə fiziki coğrafiyadan dərs kitabında oxudu. Bu gün bu buludlar da, onların üzərində süzdükləri hüdudsuz çöllər də, otlar da, ağaclar da, millərlə uzanan intəhasız meşələr də onun xəyalına gəldi. Dünya nə qədər gözəldir! Axı şairlər – Lonqfello, Brayant və Tennison – məhz belə şeylər haqqında yazmışdır. Yucin sevdiyi poemaları – “Tanatopsis”i və “Elegiya”nı xatırladı. Həyat necə də qəribədir!
O, ürək ağrısı ilə Stella haqqındakı fikrə qayıtdı. Stella, bu gözəl qız, tamamilə onun həyatından getmişdi. Artıq onlar heç vaxt danışmayacaqlar. O heç vaxt Stellanın əllərindən tutmayacaq, onu öpməyəcəkdir. Ah, o buz meydanındakı axşam! Bu nə qədər gözəl idi! O soyundu və yatağa uzandı. Yucin tək qalmaq, öz kədər və qüssəsinə qapılmaq istəyirdi. O, yatağına uzanıb, ola biləcək şeylər – öpüşlər, nəvazişlər, min cür sevinclər haqqında xəyala daldı.
Bir bazar günü Yucin tor yelləncəkdə uzanıb, Aleksandriyanın necə sıxıcı şəhər olduğu barədə düşünürdü. O, Çikaqo şənbə qəzetini açdı (bu, əslində bazar günü qəzeti idi, çünki bazar günləri qəzet çıxmırdı) və darıxdığından onu nəzərdən keçirməyə başladı. Qəzet həmişə olduğu kimi onun üçün rəfedilməz maraqla dolu idi, böyük şəhərin sehrləri bir maqnit kimi onu özünə çəkirdi. Budur, kiminsə tikməyə hazırlaşdığı böyük otel, budur, Çikaqoya qastrola gəlmiş məşhur pianoçunun şəkli, sonra yeni komediya haqqında rəy, Çikaqo çayları arasında yerləşən Qaz adasında şairanə bir guşənin təsviri – burada köhnə gəmilər yaşayış evlərini əvəz edir və onların arasında qazlar yırğalana-yırğalana dolaşırlar. Cənubi Xolsted-stritdə kömür anbarına düşmüş adam haqqındakı xəbər Yucinin diqqətini cəlb etdi. Bu, altı min iki yüz neçənci nömrəli evdə olmuşdu, – o belə uzun küçələrin olduğunu təsəvvür etmirdi. Bu, yəqin ki, nəhəng bir şəhər olmalıdır. Daş döşənmiş küçələrdə qaçışan konka vaqonları, dəstə-dəstə camaat, qatarlar haqqında fikirlər cazibəli çağırış kimi onu hədsiz dərəcədə həyəcanlandırırdı.
O sanki bir maqnitin cazibəsi altına düşmüşdü. Bu əcaiblik, bu gözəllik, bütün bu həyat dəfedilməz bir qüvvə ilə onu özünə doğru çəkirdi.
O, fikrində “Çikaqoya gedəcəyəm!” – deyə qət etdi və ayağa qalxdı. Budur – doğma, rahat, sakit evləri onun gözü qarşısında durur. Bu evdə anası, atası, Mirtl yaşayırlar. Lakin o gedəcəkdir. Əgər o istəsə, geri qayıtmasına heç nə mane olmaz.
O öz-özünə: “Əlbəttə, mən qayıda bilərəm”, dedi.
O, yenilməz bir qüvvə ilə hərəkət etdirilirmiş kimi evə daxil oldu, öz otağına qalxdı və kiçik çamadanını tapdı. O ilk növbədə ona lazım ola biləcək şeyləri ora yığdı. Cibində doqquz dollar pulu var idi – bir müddət idi ki, o pul yığırdı. Aşağı düşdü və qonaq otağının qapısında dayandı.
Onun daxili mübarizə keçirdiyini bildirən ciddi üzünə baxaraq, anası:
– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu:
O:
– Mən Çikaqoya gedirəm, – dedi.
Anası nə düşünəciyini bilmədən, təəccüblə:
– Nə vaxt? – deyə soruşdu.
Yucin cavab verdi:
– Bu gün.
Ana səsləndi:
– Ola bilməz! Sən zarafat edirsən?!
Ana etimadsızlıqla gülümsədi. Əlbəttə bu, uşaqcasına hərəkətdən başqa bir şey deyildir.
Yucin:
– Mən elə bu gün gedirəm, – dedi, – özü də saat dörd qatarına çatmaq istəyirəm.
İndi ananın üzündə təşviş görünürdü.
– Bu ola bilməz, – deyə o təkrar etdi.
Yucin:
– Axı mən hər vaxt qayıda bilərəm, – dedi. – Özümə başqa bir məşğələ axtarmaq vaxtı çatmışdır.
Ata daxil oldu. Onun anbarda balaca bir emalatxanası var idi. O burada bəzən maşınları təmizləyir və furqonları təmir edirdi. İndi də oradan gəlirdi.
– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu.
– Yucin gedir.
– Bu xeyir iş nə vaxtdır? – deyə ata istehza ilə soruşdu.
– Bu gün. O deyir ki, bu saat gedir.
Təəccüblənmiş Vitla:
– Ümid edirəm ki, bu ciddi deyildir? – dedi. O öz qulaqlarına inanmırdı. – Nə olub, birdən belə, havalanmısan? Belə bir addımı yaxşıca düşünmək lazımdır! Sən orada hansı vəsaitlə yaşayacaqsan?
Yucin:
– Birtəhər dolanaram, – dedi. – Mən gedirəm. Aleksandriyada qaldığım bəsdir. Mən buradan qurtulmaq istəyirəm.
Təşəbbüsə inanan ata:
– Sən deyən olsun, – dedi. Görünür o, bu vaxta qədər oğlunu tanımamışdı.
– Çamadanını yığmısanmı?
– Yox, qoy anam şeylərimi mənə göndərsin.
– Bu gün getmə, – deyə miss Vitla xahiş etməyə başladı. – Heç olmasa, nəğd bir şey olana qədər gözlə.
– Mən bu gün gedirəm, ana. – O bir əli ilə anasını qucaqladı. – Ana can!..
O indi artıq anasından hündür idi və hələ də boy atmaqda davam edirdi.
Ana yavaşdan:
– Yaxşı, Yucin, – dedi. – Lakin sən nahaq yerə gedirsən.
Oğlu onu tərk edirdi – ananın ürəyindən qara qanlar axırdı.
– Mən həmişə qayıda bilərəm. Axı, oradan bura cəmi yüz millik yoldur.
Özünü sakit tutmağa cəhd edən ana, nəhayət:
– Nə deyim, get, – dedi, – mən sənin çamadanını yığaram.
– Mən artıq hamısını yığmışam.
Ana yoxlamağa getdi.
Yucinin hələ tərəddüd edəcəyini düşünən Vitla:
– Qoy sən deyən olsun, – dedi, – yola düşməyə az qalıb. Çox təəssüf. Yəqin ki, bu sənin xeyrinə olacaqdır. Hər ehtimala qarşı sən bilirsən ki, sənin buraya qayıtmağına həmişə şad olarıq.
Yucin:
– Bilirəm, – dedi.
Onlar hamısı – Yucin, ata, Mirtl – bir yerdə avtovağzala yollandılar. Ana onlarla getmədi. O ağlamaq üçün evdə qaldı.
Vağzala gedərkən onlar Silviyaya dəydilər.
– Nə edirsən,Yucin? – deyə o səslədi. – Bu nə əcaib fantaziyadır! Getmə!
Vitla:
– O artıq qərar vermişdir, – dedi.
Nəhayət, Yucin azadlığa çıxdı. Məhəbbət, ailə, bütün qohum və tanışlar, valideynləri onu möhkəm sürətdə öz ağuşunda saxlayırdı və onun indi atdığı hər addım sanki bu halqaları qırırdı. Ata oğlunun əlini mehribanlıqla və möhkəm sıxaraq:
– Qoçaq ol! – dedi və titrəyərək udqundu.
Mirtl qardaşını öpdü.
– Sən nə qəribəsən, Yucin! Mənə məktub yaz.
– Yaxşı…
O vaqona qalxdı. Zəng çalındı və qatar yola düşdü. Yucin tanış yerlərə baxdı, ağrı, əsl bir ağrı onun ürəyini sıxdı. Stella, atası, anası, Mirtl, onların sevimli evləri… bütün bunlar onun həyatından çıxıb gedirdi.
O udqunaraq az qala inildədi.
– Hmm! Lənət şeytana!
O skamyanın arxasına söykəndi və heç bir şey haqqında düşünməməyə çalışdı. O özünə yol açmalıdır. Dünya bunun üçün yaranmışdır. Onun özü də bunun üçün yaranmışdır. O istədiyini əldə edəcəkdir.
DÖRDÜNCÜ FƏSİL
Çikaqo – onu kim təsvir edə bilər? Göl sahilinin çürümüş bataqlığında sehrli əsanın hərəkəti ilə boy atmış kimi görünən bu nəhəng qarışqa yuvasını təsvir etməyə kimin qüvvəsi çatar! Bir çox millər boyu miskin balaca evlər, ağac döşəməsi, qaz fanarları, su kəmərləri, çox keçmədən əhalinin çaxnaşacağı taxta səkiləri olan küçələr uzanır. Daşyonanların əllərindəki yüz minlərlə çəkicin danqıltısı, iskənə zərbələrinin ahəngdar səsi! Uzaqlarda birləşən teleqraf ağaclarının uzanan cərgələri; növbətçi kimi duran minlərlə pərakəndə evlər, zavodlar, göyə ucalan fabrik bacaları, onların arasında çılpaq səhrəda sancılanmış tənha, görkəmsiz, zəlil kilsə! Günəş altında otlarının rəngi solmuş bakir düzlər. On, on beş, iyirmi, otuz cərgəli polad relslərin keçdiyi geniş dəmir yol sahəsi, muncuq kimi bu yollarda düzülən minlərlə çirkli vaqonlar. Guruldayan paravozlar, qaçan qatarlar, keçidlərdə duran adamlar – piyadalar, arabaçılar, sürücülər, pivə arabaları, kömür, kərpic, daş, qum daşıyan platformalar – yeni, təbii, qarşısıalınmaz həyatın mənzərəsi!
Çikaqoya yaxınlaşdıqca Yucin böyük şəhərin məna və əhəmiyyətini daha artıq anlamağa başlayırdı. Bu parlaq, mənalı, gözəl həyatla müqayisədə zəif qəzet səsləri indi ona nə qədər anlaşılmaz görünürdü. Onun qarşısında yeni aləmin – əzəmətli, cazibədar, tamamilə başqa bir aləmin mahiyyəti açılırdı. Qatar şəhərə yaxınlaşarkən, gözəl şəhərətrafı stansiya gəncin nəzərini cəlb etdi. O hələ belə stansiya görməmişdi. O heç bir zaman bu qədər əcnəbi fəhlələr yığını da görməmişdi – bir yığın litvalılar, polyaklar, çexlər şəhərkənarı qatarı gözləyirdilər. O, ömründə əsl böyük zavod da görməmişdi, burada isə onlar Yucinin qarşısında bir-birinin ardınca yüksəlirdi – poladəridən, çini qab qayıran, sabun hazırlayan, çuğunəridən zavodlar qaralan səmanın qəmgin və əlçatmaz fonunda yüksəlirdi. Bazar günü olduğuna baxmayaraq, bu küçələrin havasında nə isə gənclik, canlanma və qaynar bir qüvvə hiss olunurdu. Yucinin nəzərini sərnişin gözləyən konkalar cəlb etdi. Bir yerdə çaydan kəndirlə bərə aparılırdı; bu, çirkli iyrənc çay idi, lakin onun səthində çoxlu gəmilər toplanmışdı, hər iki sahildə isə nəhəng anbarlar, taxıl dəyirmanları, kömür anbarları – böyük şəhərin zəruri ehtiyaclarına xidmət edən binalar uzanırdı. Yucinin təxəyyülü canlandı. Bu lövhəni qara tonda vermək necə yaxşı olardı, ancaq körpülərdə və gəmilərdə olan işığı qırmızı yaxud yaşıl rəngdə vermək lazımdır. Bəzi rəssamlar belə şeyləri jurnallar üçün çəkirlər, lakin bu onlarda kifayət qədər şairanə çıxmır.
Yucini gətirən qatar, başqa uzun qatarların arasından keçərək, nəhəng qabarıq damın altına gəldi, burada şüşə və poladdan olan iyirmiyə qədər qövs fənərləri işıldayırdı. İnsan izdihamı irəliyə-geriyə gedir, paravozlar fısıldayır, zəng səsləri ətrafa yayılırdı.
Yucinin bu şəhərdə nə qohumları, nə tanışları, müraciət edəsi heç kəsi yox idi, lakin o, tənhalıq hiss etmirdi. Yeni, görünməmiş həyat mənzərəsi onu valeh etmişdi. O vaqondan çıxdı, haraya getmək haqqında fikirləşərək, ağır addımlarla çıxışa doğru yönəldi. Küncdə yandırılmış fənər işığında, onun gözünə “Medison-strit” sözləri yazılmış lövhəcik sataşdı. O bu küçəyə nəzər saldı. Küçə boyunca hər iki tərəfdə cərgə ilə çoxlu mağazalar yerləşmişdi, konkalar cingildəyir, piyadalar tələsik ötüb keçirdilər. Onun başında “Nə gözəl mənzərədir” fikri doğdu və o, qərb tərəfə döndü. Xəyala qapılaraq, üç milə qədər yol getdi, tamamilə qaranlıqlaşdıqdan sonra yadına düşdü ki, gecələmək üçün yer tapmaq qayğısına qalmamışdır. Karvansara qabağında, hörülmüş oturacaqlı stulda əyləşən xoşsifət, kök bir kişi təkcə görünüşü ilə sanki bütün lazım olan məlumatı verəcəyini vəd edirdi.
– Bilmirsiniz, burada, yaxında otaq kirayə verən tapılarmı? – deyə Yucin soruşdu.
Axşam havasından həzz alan adam diqqətlə onu nəzərdən keçirdi. O bu karvansaranın sahibi idi.
– Bax, orada, yeddi yüz otuz iki nömrəli evdə, aşağı mərtəbədə yaşlı bir qadın yaşayır. Deyəsən, onun otağı vardır. Bəlkə o sizi qəbul etdi.
Gənc oğlan onda açıqcasına etimad oyadırdı.
Yucin küçənin o tərəfinə keçdi və birinci mərtəbənin qapısındakı zəngi basdı. Qapını uca boylu, gülər üzlü bir qadın açdı. Ağ saçları onun simasına nuranilik verirdi.
– Sizə nə lazımdır? – deyə o soruşdu.
– Orada, karvansaranın yanında bir centlmen mənə dedi ki, kirayə üçün sizdə otaq tapılar.
Qadın mehribanlıqla gülümsədi. Gəncin özünü itirməsi, onun həyəcandan parlayan gözləri, həmçinin paltarı və hərəkətləri əyalətdən olduğuna işarə edirdi.
Qadın:
– Hə, içəri gəlin, – dedi. – Məndə otaq vardır. Ona baxa bilərsiniz.
Bu tamamilə ayrıca olan, pəncərələri küçəyə baxan balaca bir yataq otağı idi. Yaxşı, sadə və rahat idi.
Yucin:
– Bu otaq mənim xoşuma gəlir, – dedi.
Qadın yenidən gülümsədi.
– Həftədə iki dollar verəcəksiniz, – dedi. Yucin çamadanını döşəməyə qoyaraq:
– Olsun, – dedi. – Mən bu otağı tuturam.
– Siz şam etmisinizmi? – deyə qadın soruşdu.
– Xeyr, ancaq mən bir az sonra gəzməyə, şəhərə baxmağa çıxacağam, yeməyə bir şey taparam.
– Getməsəydiniz, mən sizə yemək verərdim, – deyə qadın təklif etdi.
Yucin ona təşəkkür etdi və qadın yenə gülümsədi. Gör Çikaqo əyalətlə necə rəftar edir – onun küçələrini əlindən alır.
Yucin pəncərəni açdı, dizi üstə durdu və pəncərə önünə söykəndi. Ona hər şeyin qeyri-adi göründüyü küçəyə baxdı. Vitrinlər işığa qərq olmuşdu. Adamlar tələsirdilər – onların addımları necə də gurultu ilə səslənir! Şərqə, qərbə – hara baxsan, hər yerdə eyni şey, hər yerdə böyük, əzəmətli, heyrətamiz şəhər! Bura nə yaxşıdır! İndi Yucin bunu bilir. Bütün bunların xatiri üçün bura gəlməyə dəyərdi. Necə olmuş ki, o, Aleksandriyada bu qədər qala bilmişdi! O burada işə düzələr, mütləq düzələr. O tamamilə əmin idi. O bunu bilirdi.
O vaxtlar Çikaqo yeni gələnlərə həqiqətən bir aləm imkan və ümidlər verirdi. Burada nə qədər yenilik, hələ toxunulmamış şeylər var idi – hər şey yaradılma mərhələsində idi. Uzun cərgələrlə düzülmüş evlər və mağazalar, əksəriyyəti müvəqqəti binalardan – bir və ikimərtəbəli baraklardan ibarət idi, lakin bəzi yerlərdə yaxşı gələcəyin müjdəsini verən üç və dörtmərtəbəli kərpic binalar nəzərə çarpırdı. Göl ilə çay arasında – Şimal və Cənub tərəflərdə – yerləşən ticarət mərkəzi özündə Yaxın Qərbə xidmət edən mağazalar burada toplaşmışdı. Burada nüfuzlu banklar, kontorlar, böyük pərakəndə satış mağazaları, otellər var idi, burada milyonlarla insanların gəncliyini, xəyallarını, təbii arzularını təcəssüm etdirən insan axını daim qaynayırdı. Siz buraya düşən kimi hiss edirsiniz ki, Çikaqo qarşısıalınmaz coşğunluq, ümid və arzular mənbəyidir. Bu, hər bir mütərəddid qəlbə həyat qüvvəsi axıdan şəhər idi, gəncləri şirin xəyala dalmağa məcbur edir, yaşlılara isə təlqin edirdi ki, yaxşılığa doğru dəyişilə bilməyən heç bir ağır vəziyyət yoxdur.
Bütün bunların arxasında, əlbəttə, mübarizə gizlənmişdi. Gənclik – ümid və qaynar qüvvə – çox güclü çarpışma yaradırdı. Burada gecikmədən işləmək, daim hərəkətdə olmaq, təşəbbüs göstərmək lazımdır. Şəhər hər kəsdən onda olan ən yaxşı keyfiyyətləri tələb edir, bu keyfiyyətlər olmadıqda ondan sadəcə üz çevirirdi. İstər nə isə axtaran gənclər, istərsə də yetkin adamlar bunu öz üzərində sınayırdı. Burada tənbəlliyə yer yoxdur.
Yucin özünə yer eləyən kimi bunu anladı. O mürəttiblik sənətindən əl çəkdi. Bu məsləhət olunmuşdu. O, rəssam yaxud buna bənzər bir sənət sahibi olmaq istəyirdi, lakin bu işə necə başlamaq haqqında heç bir təsəvvürü yox idi. Hər şeydən yaxşı qəzet işinə düzəlmək idi, lakin təcrübəsizləri ora çətin ki, qəbul etsinlər. Axı o tamamilə köməksizdir. Doğrudur, onun şəkil eskizləri bacısı Mirtlə xoş gəlirdi. Lakin Mirtl nə anlayırdı? Əgər o bir yerdə öyrənərsə, onu öyrədəcək bir adam tapılarsa, bəlkə də… Hələlik isə işləmək lazımdır…
Hər şeydən əvvəl, şübhəsiz, qəzetlərdə, özünə yol açmaq istəyən hər kəsi cəlb edən bu gözəl müəssisələrdə taleyini sınadı. Lakin səs-küylü redaksiyalar, bədii şöbələrin qaşqabaqlı müdirləri və təkəbbürlü redaktorları Yucini qorxudurdu. İş başında duranlardan biri Yucinin ona göstərdiyi üç-dörd şəkil eskizini maraqlı hesab etdi, lakin onun qanı qara idi. Yox, ona heç kəs lazım deyil. O belə də dedi: “Yox,bizə heç kəs lazım deyildir”. Yucin kədərlə düşündü ki, onu bu sahədə, yəqin məğlubiyyət gözləyir.
Bu oğlanın bütün fəlakəti onda idi ki, onun istedadı hələ mürgüləyirdi. Həyatın gözəlliyi və onda olan valehedicilik artıq Yucini öz hakimiyyətində saxlayırdı, lakin o bunu hələ cizgilər və boyalarla təsvir etmək iqtidarında deyildi. O aramsız olaraq səs-küylü küçələrdə dolaşır, vitrinlərin yanında uzun-uzun dayanır, çayda üzən qayığa, göldə yırğalanan gəmiyə saatlarla baxırdı. Bir dəfə gündüz Yucin gölün sahilində durduğu zaman üfüqdə bir yelkənli gəmi göründü. Bu onun həyatında gördüyü ilk gəmi idi. Onda gözəllik hissi coşdu. O, hasarda oturdu, gəmi gözdən itənə qədər onun arxasınca baxdı. Deməli, böyük göllər belə olur! Bəs böyük dənizlər – Atlantik, Sakit, Hind okeanları necə olmalıdır. Ah, dənizlər! Bəlkə bir vaxt o, Nyu-Yorka getdi, orada dənizləri görər. Burada da dəniz onun qarşısındadır – lakin kiçik miqyasda – və o necə də gözəldir!
İnsan yaşamaq üçün vəsaitlə təmin olunmamışsa, vaxtını göl sahillərində, bərələr və vitrinlər qarşısında xəyallar içərisində keçirərək, heç bir şey etmədən yaşaya bilməz. Yucinin isə vəsaiti yox idi. O, ata evini tərk edərkən müstəqillik əldə etmək qərarına gəlmişdi. O, dolanmaq üçün əmək haqqı almaq istəyirdi. O istəyirdi ki, işinin pis gətirmədiyini evə yazmaq imkanı əldə etsin. Onun əşyaları gəlib çıxdı, anasından mehriban məktub və bir qədər pul gəldi. Bu, cəmisi on dollar idi. O bu pulu geri qaytardı – o yeni həyata bu cür başlamağı düşünməmişdi. O, hesab edirdi ki, öz qazancı ilə yaşamalıdır, hər halda bunu sınamağı qərara almışdı.
On gün keçdi, Yucinin sərmayəsi olduqca azaldı, – onun bir dollar yetmiş beş sent pulu qalmışdı – nə cür iş olur-olsun, işləmək lazım idi. İndi rəssamlıq, hətta mürəttiblik yeri haqqında düşünməyə belə dəyməzdi. Mürəttib, həmkarlar ittifaqının üzvü olmalıdır, Yucin isə ittifaq üzvü deyildi, bunun üçün də rast gələn hər bir işdən yapışmaq lazım idi. O öz xidmətini təklif etməklə bu mağazadan o mağazaya getməyə başladı. İş haqqında soruşduğu miskin emalatxanalar o qədər xoşagəlməz idi ki, Yucin daxilən iyrənirdi. Lakin o öz vasvasılığını boğdu. O nə iş olursa olsun, qəbul etməyə, çörəkçi, şirniyyat yaxud parça-mal mağazasında kontorçu olmağa da razı idi.
Bir dəfə o bəxtəbəxt böyük bir dəmirçi dükanına daxil oldu. Onun müraciət etdiyi adam ona baxdı.
– Mən sizə soba təmiri işini təklif edə bilərəm, –dedi.
– Yucin onu başa düşmədi, lakin məmnuniyyətlə razılaşdı. Ona həftədə altı dollar təyin etdilər – bu pulla hər halda yaşamaq olardı. Yucini sobaların yığılması, rənglənməsi və təmiri ustası olan iki yekəpər işçinin ixtiyarındakı çardağa apardılar. Onlar öz yeni köməkçilərinə acıqlı-acıqlı izah etdilər ki, o köhnə sobaların pasını təmizləməli, həmçinin onların yığılmasına, rənglənməsinə və anbara daşınmasına kömək etməlidir – bu dükanın sahibi şəhərin hər tərəfindən köhnə mallar satanlardan sobalar alır və bunlar satış üçün təmir olunurdu. Pəncərənin yanında Yucinə alçaq bir oturacaq ayrılmışdı. O, paslı sobaları təmizləməli idi. O aşağıya, dalana, həyətində yaşıl ot bitmiş evlərə baxaraq çox vaxt işi unudurdu. Şəhər onun üçün möcüzələrlə dolu idi, hər bir xırda şey onu özünə cəlb edirdi. Yaxından keçən cındırçı “Cındır, dəmir-dümür alıram” deyə bağırdığı yaxud tərəvəz satan “Pomidor, kartof, təzə qarğıdalı, göy noxud” deyə səsləndiyi zaman Yucin başını qaldırır və qulaq asırdı. Bu bir növ musiqi kimi onda canlı əks-səda yaradırdı. Aleksandriyada buna oxşayan bir şey eşitməzsən. Bütün bunlar onun üçün necə də yeni idi! Yucin nə kimi eskizlər çəkəcəyini təsəvvürünə gətirirdi. O, həyətdə ipdən asılmış paltarları, səbətli qızları və sairəni xəyalında təsvir edirdi.
Bir dəfə o, səylə işləyirmiş kimi düşündüyü zaman ( o artıq iki həftə idi ki, dükanda işləyirdi) ustalardan biri səsləndi:
– Ey, hərəkətə gəlsənə! Pulu onun üçün vermirlər ki, sən gözünü pəncərəyə dikəsən.
Yucin yerində donub qaldı. O, avaraçılıq etdiyini görmürdü. İncik halda və meydan oxuyarcasına:
– Sizə nə var? – dedi. İndiyə kimi o hesab edirdi ki, bu adamlarla bərabər hüquqda işləyir və heç də onlara tabe deyildir.
– Mən sənə göstərərəm, dikbaşın biri, – deyə yaşlı, çox kobud, “Oliver Tvist”dəki Bill Sayksa oxşayan usta səsləndi. – Sənin ağanın kim olduğunu mən sənə göstərərəm. Cəld ol deyirəm sənə, həyasızlıq etmə!
Bu vəhşi kobudluğun gözlənilməz partlayışı Yucini heyrətə gətirdi. Onun rəssam kimi uzaqdan müşahidə etdiyi və onu bir hadisə kimi maraqlandıran yırtıcı indi özünü göstərirdi.
Yucin özünü nə cür təhlükəyə atdığını yalnız nisbətən anlayaraq çığırdı.
– Cəhənnəm olun!
– Nə dedin? – deyə usta bağırdı və onun üzərinə atıldı.
O ağır, mıxlı başmağının burnu ilə Yucini vurmaq niyyətiylə onu divara doğru itələdi. Yucin döşəmədən sobanın dəmir ayağını qapdı. O, kətan kimi ağarmışdı.
Yucin dəmir qıçı əlində möhkəm sıxaraq hədə ilə:
– Yaxşısı budur ki, mənə toxunmayın, – dedi.
Belə bir qızışmanın yersiz olduğunu anlayan başqa usta:
– Burax Cim, – dedi, – ona toxunma. Əgər o sənə xoş gəlmirsə, qov çıxsın getsin.
Yucinin açıqürəkli ağası:
– Elə isə cəhənnəm ol, get! – dedi.
Yucin hələ də əlində sobanın qıçını tutaraq pencək və şlyapası asılmış asılqana yaxınlaşdı, hücumun təkrar olunmasından qorxaraq ehtiyatla rəqibinin yanından keçdi. O, inadcıllıq göstərdiyi üçün cəza olaraq, Yucinə yenidən yumruq vurmaq fikrində idi, lakin özünü saxladı.
Yucin qapıya yaxınlaşarkən usta:
– Özünü çox ağıllı hesab edirsən, küçük, – dedi. – Ayıl, yuxulu əntər!
Yucin özünü alçaldılmış və rüsvay edilmiş hiss edərək, sakitcə çıxıb getdi. Bir işə bax! Onu, Yucin Vitlanı az qala təpikləmiş, bayıra itələmişdilər, özü də işdə, həftədə altı dollar verdikləri işdə! Bir anlığa kəskin ağrı onun boğazını tutdu, lakin bu, tədricən keçib getdi. Yucin ağlamaq istədi, ancaq bacarmadı, aşağıya düşdü və kontora yaxınlaşdı. Onun üzü və əlləri rəngə bulaşmışdı. Onu işə qəbul edən adama:
– Mən gedirəm, – dedi.
– Yaxşı. Nə baş vermişdir?
– Bu heyvan usta məni təpiklə vurmaq istəyirdi, – deyə Yucin izah etdi.
– Bəli, onlar bir az ədəbsiz uşaqlardır, – deyə sahibkar razılaşdı. – Mən bilirdim ki, siz onlarla yola gedə bilməyəcəksiniz. Burada sizdən möhkəm adam lazımdır. Hesabınızı alın.
O stol üstünə üç yarım dollar qoydu. Yucin bu qəribə cavabı heyrət içərisində dinlədi. O, həmin adamlarla yola getməli imiş. Bəs onlar Yucinlə yola getməyə borclu deyillər? Deməli, böyük şəhər özündə belə sakitlik gizlədir!
Yucin evə qayıtdı, yuyundu və yenidən küçəyə çıxdı, çünki indi işsiz oturmaq vaxtı deyildi. Bir həftə keçdikdən sonra o, daşınmaz əmlak satışı agentliyində kuryerlik yeri tapdı. O, boşalan evləri öyrənməli, nömrələrini xəbər verməli və pəncərəyə “kirayə verilir” sözləri ilə elan yapışdırmalı idi. Bu iş ona həftədə səkkiz dollar gətirir və gələcəkdə bəzi imkanlar açırdı. Bu yer Yucini tamamilə təmin edirdi, lakin üç ay keçməmişdi ki, bu kontor iflasa uğradı. Payız yaxınlaşırdı, qış kostyumu və isti palto haqqında düşünmək lazım idi. Lakin Yucin işinin düz gətirməməsi haqqında valideyninə yazmırdı. Əslində nə olursa olsun, o istəyirdi ki, evdəkilər onun işinin yaxşı olduğunu düşünsünlər.
Onun təəssüratı getdikcə aydınlaşır və kəskinləşirdi – şəhərin bəzi rayonlarının hər addımda gözə çarpan zənginliyi buna səbəb olurdu. Miçiqan, Preri, Eşlend-avenyü kimi küçələr, həmçinin Vaşinqton bulvarı – Yucinin heç bir vaxt görmədiyi ən gözəl evlər tikilmiş rayonlar – onu heyrətləndirirdi. O bu evlərin möhtəşəmliyinə, onları əhatə edən çəmənliklərin gözəlliyinə, aynalı pəncərələrinə, karetalarına və qulluqçularına valeh olmuşdu. O həyatında ilk dəfə idi ki, zəngin geyimli qapıçılar görürdü. O, uzaqdan ona gözəllik möcüzəsi kimi gələn və bəzəkli paltarlarında bu qədəq şıq görünən gənc qız və qadınlar, öz boy-buxunları ilə adamı valeh edən gəncləri görürdü. Ola bilsin ki, daim qəzetlərin yazdığı həmin “cəmiyyətin” nümayəndələri elə bunlar idilər. Yucin hələ bundan baş çıxarmağı bacarmırdı. Gözəl geyim və dəb-dəbə onun üçün yüksək ictimai vəziyyətə dəlalət edirdi. İlk dəfə idi ki, onun gözləri açılmışdı və o, əyalətdən gələn yeniyetmələri gözləyən həyat ilə dünyada olan nemətlər – daha doğrusu, ictimai pillələrin ən yuxarısında duran bir ovuc insanın başına səxavətlə səpilən nemətlər – arasındakı dərin uçurumu görürdü. Bütün bunlar onu bir qədər ayıldır, həm də kədərləndirirdi. Həyat ədalətsizliklə dolu idi.
Bu payız günlərində, ağacların yarpaqları saraldığı və iliklərə işləyən külək, tüstü burumlarını və toz buludlarını qabağına salıb qovduğu zaman o inandı ki, şəhər amansız olmağı bacarır. Onun qarşısına köhnə paltarda, kədərli, taqətsiz, çuxura düşmüş gözləri dərin ümidsizliklə baxan adamlar çıxırdı. Onları bu vəziyyətə, yəqin ki, ağır həyat salmışdı. Əgər onlar sədəqə dilənirdilərsə – doğrudur, onlar Yucinə az müraciət edirdilər, çünki onun görünüşü heç də təmin olunduğunu isbat etmirdi, – deməli, sadəcə həyatın uğursuzluğundan şikayət edirdilər. Axı fəlakətə uğramaq asandır. Əgər diribaş olmasan, asanlıqla acından vərəmləmək olar – şəhər bunu Yucinə tezliklə öyrətdi.
Bu günlər kədər onu gəmirirdi. Yucin o qədər də adamayovuşan və həmçinin özünü mühakimə etməyə meyl göstərən adam deyildi. Onun dostluq qurmaq imkanı yox idi, hər halda o belə düşünürdü, buna görə də o ya böyük şəhərin həyatını müşahidə edə-edə axşamlar təkbaşına küçələri dolaşır, ya da evdə balaca otağında oturudu. Onun ev sahibəsi miss Vudraf xoşrəftar və kifayət qədər qayğıkeş idi, lakin artıq gənc deyildi – Yucinin arzuladığı isə başqa cür cəmiyyət idi. O, qızlar haqqında bir-iki kəlimə danışa biləcəyi bir adamın olmamasının necə kədərli olduğu haqqında düşünürdü. Stella yoxdur – bu xəyala son qoyulmuşdur. Bu zaman o, Stellaya oxşayan başqa bir qıza rast gələr.
Pulunu hissə-hissə verməklə, kostyum almaq üçün anasının göndərdiyi pulun bir hissəsini xərcləməyə məcbur olduğu ayın axırında Yucin, nəhayət, camaşırxanada arabaçılığa düzəldi. Həftədə on dollar maaşı olan bu iş ona çox yaxşı gəlirdi. O özünü o qədər yorulmuş hiss etmədiyi zamanlar karandaşı götürüb eskizlər çəkir, lakin bu eskizlərin hamısı ona fərsiz görünürdü. Buna görə də o, camaşırxanada işləməyə davam edir və paltar daşıyırdı, halbuki hər hansı bir redaksiyada iş axtarmalı, yaxud rəssamlıq sənətini öyrənməli idi.
Bu qış Mirtl ona yazdı ki, Stella Eplton atası ilə Kanzasa köçüb getmişdir, ana özünü pis hiss edir və xahiş edir ki, heç olmasa bir həftəliyə evə gəlsin. Bundan bir az qabaq Yucin həmin camaşırxanada işləyən Marqaret Daff adlı şotlandiyalı bir qızla tanış olmuşdu; o bu qızla tez yaxınlaşmış və bu münasibət onun qadınlara münasibətinin başlanğıcını qoymuşdu. Buna qədər o, qadının nə olduğunu bilmirdi və buna görə indi onun təbiətində, sabit olmasa da, hər halda dağıdıcı və pozucu olan yeni cəhətlər əmələ gətirmişdi. İndi o özünü belə hissiyata daha artıq qızğınlıqla həsr edirdi. O qadınları sevirdi, onların bədənlərinin gözəl cizgilərini, xarici füsunkarlığını sevirdi, sonralar isə mənəvi gözəlliklərini də sevəcəkdi (o indi də onu sevirdi, ancaq dumanlı, şüursuz sevirdi). Lakin onun qadın idealı hələ ona aydın deyildi. Marqaret Daff ürəyiyumşaq, bir qədər zərif və yapışıqlı qadın idi, vəssalam. Lakin özünə əlverişli zəmin tapdığından Yucinin ehtirası sürətlə artmağa başladı. Bir neçə həftə içərisində qız tamamilə ona hakim kəsildi. O, qızı görmədən bir gün belə yaşaya bilmirdi. Qız isə onun tələblərinə məmnuniyyətlə cavab verirdi ki, onların əlaqəsi bir o qədər də gözə çarpmasın. Marqaret bir az ata-anasından qorxurdu, lakin onlar işçi adamlardı, erkən yatağa girir və bərk yatırdılar. Görünür, onlar qızlarının gənclərlə görüşməsi əleyhinə deyildilər və Yucin onun birinci tanışı deyildi.
Üç ay müddətində onların ehtirasının həddi-hüdudu olmadı. Yucin acgözlük, doymazlıq göstərdi, qız isə, ondan soyuq olsa da, öz sevgilisinin xatirinə dəyməmək üçün hər şeyə hazır idi. Onun coşğunluğu, qızın onda alışdırdığı qüvvətli ehtiras ona ləzzət verirdi, lakin qız tezliklə yorğunluq hiss etdi. Sonra təbiətlərin müxtəlifliyi, zövqlərin, görüşlərin, arzuların ziddiyəti özünü göstərməyə başladı. Əslində Yucin üçün Marqaretlə danışmağa bir mövzu yox idi. O bu qızda özünün daha incə olan duyğularına əks-səda tapa bilmirdi. Marqaret özünü məşğul edən şeylər – estradadan eşitdiyi zarafatlara, tanış gənc oğlan və qızların gülməli atmacalarına Yucin bir maraq görmürdü. Marqaret geyinməyi bacarırdı, lakin incəsənətə, ədəbiyyata, ictimai məsələlərə aid olan hər şeydən xəbərsiz idi. Halbuki Yucin, gəncliyinə baxmayaraq, dünyada olub keçən bütün məsələlər haqqında hərarətlə öz rəyini deyirdi. Böyük adamların – Karleylin, Emersonun, Uiltmenin adları və onların böyük şöhrətinin əks-sədası ona yaxın idi. O, qərb dünyasının səmasında ildırım sürətiylə ötüb keçən dahi filosoflar, rəssamlar, bəstəkarlar haqqında oxuyur və düşünürdü. Onu böyük bir iş üçün yaranmış olduğu haqqında qabaqcadan duyulan tutqun bir hiss həyəcanlandırırdı və o öz gənclik entuziazmı ilə inanırdı ki, bu iş tezliklə olacaqdır. O bilirdi ki,onun yaxınlıq etdiyi qız uzun müddət onu bənd edə bilməz. O, Yucini cəzb etmişdi, lakin cəzb olunduğu halda da Yucin ağa, münəqqid və hakim olaraq qalmışdı. Onda dəfələrlə belə bir fikir oyanırdı ki, Marqaret ona lazım deyil, ondan yaxşısını da tapa bilər.
Təbiidir ki, ehtirasdan doymaq belə fikirləri doğurmalı olduğu kimi, belə fikirlər də ehtirası öldürməli idi. Marqaret tədricən Yucindən soyuyurdu. Onun təkəbbürü, bəzən lovğa ahəngi Marqa reti acıqlandırdı. Onlar boş bir şey üstə savaşırdılar. Bir dəfə axşam Yucin adəti lovğalığı ilə dedi ki, Marqaret filan və filan şeyi etməlidir. Marqaret:
– Rica edirəm, əmr verməyi burax, – dedi. – Sən həmişə mənimlə elə danışırsan ki, guya mən sənin xüsusi malınam!
Yucin zarafatyana:
– Elədir ki, var, – dedi.
– Sən elə düşünürsən! – deyə qız alışdı. – Başqa həvəskarlar da tapılar.
– Nə vaxt kefin istəsə, onların yanına gedə bilərsən. Mən razıyam.
Yucin tərəfindən bu, qızı acıqlandırmaq üçün ancaq mənasız bir arzu olsa da, o, qızı incitmək istəmirdi, amma bu sözlər qızın qəlbinə toxundu.
– Elə isə mənim kefim bu saat istəyir! İstəmirsənsə, mənim yanıma gəlməyinin mənası yoxdur. Mən sənsiz də keçinə bilərəm.
O, meydan oxuyurmuş kimi başını dik tutdu.
Yucin onu necə acıqlandırdığını anlayaraq:
– Sakitləş, Marqaret, – dedi. – Sən heç də belə düşünmürsən.
– Düşünürəm! Baxarıq!
Marqaret ondan kənara çəkildi. Yucin onun arxasınca getdi, lakin qızın qəzəbi onda yenidən əsəbilik oyatdı.
O qətiyyətsiz halda duraraq:
– Bir də ki, kefinə bax, – dedi. – Yaxşısı budur, mən gedim.
Marqaret heç bir cavab vermədi, heç bir təmənnada olmadı, heç bir şey təklif etmədi. Yucin palto və şlyapasını götürmək üçün getdi.
O qayıdaraq:
– Vidalaşarkən məni öpmək istəmirsən? – deyə soruşdu.
– Yox, – deyə qız soyuq cavab verdi.
O:
– Gecən xeyrə qalsın, – dedi.
– Xeyrə qarşı, – deyə qız laqeyd cavab verdi.
Onların münasibətləri hələ bir müddət davam etdi, lakin yenə də tamamilə barışmadılar.
BEŞİNCİ FƏSİL
Bu qızla əlaqəsi Yucində qadınlara qarşı demək olar ki, qarşısıalınmaz bir maraq oyatdı. Əksər kişilər özlərinin sevgi müvəffəqiyyətləriylə gizlincə fəxr edirlər və onların qadını maraqlandırmaq və saxlamaq bacarığını sübut edən hər şey onlarda özlərinə inam və cəsarət doğurur. Bəzi, müvəffəqiyyətlə korlanmamış kişilərdə bu cəsarət olmur.
Bu, Yucin üçün bu qəbildən olan ilk qələbə idi və ona böyük ləzzət verirdi. O özündə daha çox inam hiss edir və qətiyyən utancaqlıq duymurdu. O düşünürdü ki, Aleksandriyadakı uşaq-muşaq Yucinin burda keçirdiyi həyat haqqında nə bilir? O, Yucin, Çikaqoda yaşayır. Bu tamamilə başqa aləmdir. O artıq kişidir, müstəqil adam olmuşdur, başqaları üçün maraqlı olan fərdiyyətə çevrilmişdir. Marqaret Daff Yucinə onun haqqında çox təriflər deyirdi. Marqaret onun zahiri görünüşündən, ədalarından, zövqündən heyrətə gəlirdi. Yucin qadına malik olmağın nə demək olduğunu dadmışdı. Bütün bunlar onun başını gicəlləndirirdi. Hətta kobudcasına verilən istefa belə ona heç bir təsir buraxmırdı, axı o bu istefanı qəbul etməyə hazır idi. İndi o öz işindən usanmağa başlamışdı, çünki həftədə on dollar almaq özünə hörmət edən gənci, xüsusən ilk imkan ələ düşəndə yenicə pozulmuş əlaqə kimi yeni bir əlaqə düzəltməyi qarşısına məqsəd qoymuş bir gənci qane edə bilməzdi. Yucin bundan yaxşı iş yeri axtarmağı qərara aldı.
O, Uorren-Avenyüdə yaşayan bir qadına paltar daşıyırdı. Bir dəfə həmin qadın ona belə bir sual vermişdi:
– Siz arabaçılar, həftədə neçə dollar alırsınız?
Yucin:
– Mən on dollar alıram, – dedi. – Lakin bəziləri bəlkə də artıq qazanırlar.
– Sizdən yaxşı inkassator çıxardı, – deyə qadın davam etdi. O ucaboylu, zahirən sadə, ağıllı və açıq qadın idi. –Siz belə bir işə keçmək istərdinizmi?
Paltar daşımaq Yucini tamamilə iyrəndirmişdi. İş günü hədsiz dərəcədə uzun idi. Məsələn, şənbə günü gecə saat birdə qurtarırdı.
– Necə ki, istəmirəm! – deyə Yucin səsləndi. – Mən bunun nə cür iş olduğunu bilmirəm, lakin mənim indiki işim də ürəkaçan bir şey yoxdur.
– Mənim ərim “Ucuz mebel, xalçalar” kompaniyasında qulluq edir, – deyə qadın davam etdi. – Oraya yaxşı inkassatorlar lazımdır. İndi onların, deyəsən, boş yerləri vardır. İstəyirsiniz, mən onunla danışım.
Yucin sevindi və ona təşəkkür etdi. Həqiqətən də bu iş göydəndüşmə idi. O belə bir inkassatorun nə qədər ala biləcəyini bilmək istəyirdi. Lakin soruşmağın münasib olmadığını qət etdi. Lakin qadın, görünür, onun fikrini anlamışdı.
O:
– Əgər o sizi götürsə, əvvəldə, yəqin ki, on dörd dollara qədər alacaqsınız. – dedi.
Yucin həyəcan içərisində idi. Bu, həqiqətən irəliyə doğru addımdır! Dörd dollar artıq! Belə bir maaşla o geyinə bilər və ehtiyat pulu da olar. O, rəssamlıq təhsili ala bilər. Onun arzuları böyüyür və artırdı. Bəli, adam istəsə, özünə yol aça bilər. Öz müştərilərinə vicdanla xidmət etməyin indi əvəzi çıxırdı. Yeni sahədə gələcək zəhmətləri isə bəlkə də, ona böyük müvəffəqiyyət gətirəcəkdir. Axı, o hələ çox cavandır.
Bu vaxta qədər o, altı ay idi ki, camaşırxanada işləyirdi. Ay yarımdan sonra onun adına “Ucuz mebel, xalçalar” kompaniyası müdiri Mr. Henri Mitçldən məktub gəldi. Müdir ondan istədiyi gün axşam səkkizdən sonra onun evinə gəlməyi xahiş edirdi. Məktubun axırında o, “Sizi mənə arvadım məsləhət görmüşdür,” deyə bildirirdi.
Yucin elə o gün həmin ünvana getdi və orada onu qırx yaşlarında, arıq, çevik, şitliyə varan xoşrəftar bir adam qarşıladı və diqqətlə süzdü. Valideyni, işi, aldığı maaş və sairə haqqında çoxlu suallar verdi. Nəhayət dedi:
– Mənə işcil bir gənc lazımdır. Mötəbər, namuslu və əməksevən işçi üçün bizdə çox yaxşı yer vardır. Mənim arvadım sizi tərifləyir, mən də sizi imtahandan keçirməyə hazıram. Mən sizə on dörd dollar maaşı olan bir vəzifə təklif edə bilərəm. Gələn bazar ertəsi mənim yanıma gəlin.
Yucin ona təşəkkür etdi. İşdən getməsi haqqında, mister Mitçlin məsləhəti ilə camaşırxana müdirinə bir həftə qabaq xəbərdarlıq etməyi qərara aldı. O öz planını Marqaretə danışdı, o da, görünür, Yucinin belə iş tapmasına sevindi. Müdir təəssüflə ondan ayrıldı, çünki Yucin namusla işləyirdi. Yucin onun yerinə götürülmüş adamın bu həftə içərisində işlə tanış olmasına kömək etdi və bazar ertəsi mister Mitçlinin yanına gəldi.
Mister Mitçl Yucini sevinclə qarşıladı, çünki onun simasında enerjili və bacarıqlı bir işçi görürdü. O, Yucini inkassatorun mürəkkəb olmayan vəzifələri ilə tanış etdi. Bu vəzifələr ondan ibarət idi ki, Yucin kompaniyanın müştərilərindən, pulu hissə-hissə verilməsi şərtilə, onlara satılmış malların – saat, gümüş, xalça və sairənin cari haqqını almalı idi. Bu da gündə orta hesabla yetmiş beşdən, yüz iyirmi dollara qədər təşkil edirdi.
– Belə işlərdə xidmətçilərdən adətən girov alırlar, – deyə mister Mitçli izah etdi, – lakin biz bu adətdən kənara çıxa bilərik, bunsuz da keçinmək olar. Mənə şəxsən belə gəlir ki, bir gəncin namuslu olub-olmadığını ilk baxışdan bilmək olar. Hər halda bizdə nəzarət vardır. Əgər birisinin əli düz olmazsa o, atını çox da oynada bilməz.
Yucin namuslu olmağın nə demək olduğu üzərində heç bir zaman xüsusi olaraq düşünməmişdi. Evdən ona cib xərcliyi verməkdən imtina etmirdilər, qəzetdə işlərkən öz ehtiyacları üçün kifayət qədər qazanırdı. Digər tərəfdən onun mühitində namusluluq öz-özlüyündə aydın olan məcburiyyət hesab olunurdu. Namuslu olmayanlar həbsxanaya düşürdülər. O, Aleksandriyada olan bir kədərli hadisəni yaxşı xatırlayırdı. Oğurluq məqsədiylə bir mağazaya girmiş tanışı həbsə alınmışdı. Bu hadisə Yucinə çox təsir etmişdi. Sonralar o bu məsələ haqqında az düşünmədi, lakin heç bir nəticəyə gəlib çıxmadı. O bilirdi ki, onun sərəncamına verilmiş məbləğin haqq-hesabı hər dəqiqə tələb edilə bilər və o buna hazır idi. O hesab edirdi ki, onun qazancı yaşamaq üçün çatmalıdır, o ki, heç kəsi saxlamır. Yucin əslində həyatın dərinliyinə varmır, dayaz yerdə üzür və bunun üçün də nə qədər namuslu olduğu sınanmış qalırdı.
Yucin onun üçün hazırlanmış hesabları götürdü və evləri bir-bir gəzməyə başladı. Bəzi müştərilər ona pul verir və müqabilində ondan qəbz alırdılar, bəziləri vaxt verilməsini xahiş edir, yaxud kompaniya ilə olan hər hansı anlaşılmazlığa əsaslanaraq, pul verməkdən tamamilə imtina edirdilər. Çox vaxt məlum olurdu ki, onun axtardığı adamlar ünvanlarını qoymadan, alınmış şeyləri də özləri ilə bərabər götürərək, köçüb getmişlər. Belə hallarda Yucin, mister Mitçlinin izah etdiyi kimi, onlar haqqında qonşulardan xəbər tutmalı idi.
Yucin dərhal anladı ki, bu qulluq onun ürəyincədir. Təmiz havada gəzməsi, həmişə hərəkətdə olması, vəzifələrinin nisbətən sadəliyi – hamısı ona xoş gəlirdi. Bu vəzifələr onu şəhərin tanış olmayan yerlərinə aparır və bu vaxta qədər ona tanış olmayan tiplər və xarakterlərlə görüşürdü. Əgər arabaçılıq işi – bir evdən o biri evə getmək zərurəti – ona gümrahlıq verirdisə, yeni iş də belə bir şey idi. O, gələcəkdə çəkəcək şəkillər üçün ona gözəl material ola biləcək səhnələri müşahidə edirdi. Fabriklərin açıq rəngli səmaya doğru ucalan qara gövdələri, gah yağışda, gah qarda və ya parlaq günəş altında gördüyü, relsləri bir-birinə qarışmış iri dəmiryol parkı, səhər və ya axşam buludlarına doğru ucalan nəhəng qara bacalar. Bu bacalar axşamüstü, qırmızı, yaxud tutqun bənövşəyi qürub fonunda daha qabarıq göründüyü zaman ona xüsusilə xoş gəlirdi. Öz- özünə ucadan “necə gözəldir!” deyir və düşünürdü ki, əgər o, bir zamanlar Doredən az gözəl olmayan şeylər yaratmağa müvəffəq olarsa, dünya necə heyrətə gələcəkdir. O bu sənətkarın əzəmətli təxəyyülünə heyran olurdu. Yucin heç bir zaman yağlı boya yaxud akvarellə çəkən, ya da karandaşla eskizlər düzəldən rəssam olacağını düşünmürdü – o ancaq tuş ilə çəkəcək, həm də böyük və kəskin ləkələrlə çəkəcək, qara və ağ rənglərdən kontrastlar yaradacaqdı. Bax, belə çəkmək lazımdır. Qüvvətli təəssürat bununla əldə edilirdi.
Lakin o hələ surətlər yaratmağı bacarmırdı, onlar haqqında ancaq düşünə bilirdi.
Onu hər şeydən artıq valeh edən Çikaqo çayı, onun fısıldayan buksirlərin ağır-ağır köpükləndirdiyi qara, çox çirkli suları, cərgə ilə nəhəng qırmızı dəyirmanlar, kömür yükləyən qara novlar, parlaq sarı rəngli taxta-şalban anbarları düzülmüş sahilləri idi. Əsl boyalar, əsl həyat burada idi. Bunları çəkmək lazım idi. Daha başqa bir mənzərə: alçaq boylu, yağış döymüş yetim kotteclər, onların çılpaq səhra fonunda boz, kədərli görünən cərgələri, yaxında isə tənha, alçaq bir ağac. O, əlinə düşən ilk kağız parçasını alır, gördüklərinin mənasını tutmağa – özü ifadə etdiyi kimi, təəssüratını verməyə çalışırdı, lakin heç nə çıxmırdı. Çəkdiklərinin hamısı ona acınacaqlı və bayağı görünürdü. Bunlar heç nəyi isbat etməyən cizgilər, cansız, ağır kütlələr idi. Böyük rəssamlar şəklin təbii və sadə verilməsinə necə müvəffəq olurlar? – deyə Yucin özünə sual verir və fikrə gedirdi.
ALTINCI FƏSİL
Yucin namusla işləyirdi – hesablar üzrə pul toplayır, topladıqlarını təhvil verirdi. Artıq özü üçün bir qədər pul yığa bilmişdi. Marqaret indi onun üçün uzaq keçmiş olmuşdu. Yucinin mənzil sahibəsi miss Vudraf, Missuri ştatındakı Sedeyliyə, qızının yanına getmişdi və Yucin şəhərin şərq hissəsində iyirmi birinci küçədə bundan yaxşı olan başqa bir evə köçmüşdü. Evin qabağındakı əlli kvadrat futluq çəmənlikdə bir ağac vardı. Yucini cəlb edən də bu olmuşdu. Onun birinci otağı kimi yeni otağı da baha deyildi və o, ailədə yaşayırdı. O hər bir səhər yeməyi, nahar və yaxud şam üçün ev sahiblərinə iyirmi sent verməyə razılaşmışdı və beləliklə, yeməyə həftədə cəmi beş dollar xərcləyirdi. Qalan doqquz dollar isə paltara, yol xərcinə və əyləncəyə gedirdi. O, əyləncəyə də çox az sərf edirdi. O bir qədər pul yığan kimi incəsənət institutundan – bura ona müvəffəqiyyətə doğru gedən bir yol kimi görünürdü, – xəbər tutmaq və axşam kurslarına daxil olmaq şərtlərini öyrənmək haqqında düşünməyə başladı. Yucin eşitmişdi ki, orada oxumaq haqqı baha deyildir, semestrdə cəmi on beş dollardır, o qərara aldı ki, əgər daxil olanların qarşısında böyük tələblər qoymurlarsa, oraya daxil olsun. Onda tədricən belə bir etiqad əmələ gəlmişdi ki, o, rəssam olmaq üçün doğulmuşdur, tez, ya gec rəssam olacaqdır.
İncəsənət institutu indiki görkəmli binaya köçənə qədər, onun Miçiqan-Avenyü ilə Monro-Stritin tinində olan köhnə binası zəriflik nümunəsi idi. Buradakı gözəllik o vaxtın ümumi binalarının əksəriyyətində yox idi. Böyük, altımərtəbəli, boz qum daşından tikilmiş olan bu binada sərgi salonundan və siniflərdən başqa rəssamlar, heykəltəraşlar və musiqi müəllimləri üçün iş studiyaları yerləşirdi. Burada gündüz və axşam kursları var idi və hələ o zaman onlara çoxlu tələbə gəlirdi. İncəsənətdə olan gözəllik, qərbi amerikalını müəyyən dərəcədə hərəkətə gətirmişdi. Bu xalqın həyatında gözəlliklər çox az idi, amma bu sahədə özünü göstərməyə müvəffəq olanlar və bu gözəl mühitdə yaşayanlar nə qədər şöhrət qazanmışdılar! Parisə getmək! Orada şöhrət qazanmış bir emalatxanada öyrənmək! Yaxud Münhenə, Romaya getmək! Avropanın sənət xəzinələri ilə, rəssamların yaşadığı məhəllələrin həyatı ilə tanış olmaq – elə bu özü dünyalara dəyərdi! Çətinlik çəkməmiş bir çox oğlan və qızların sinəsində, adi həyatın bataqlığından qurtularaq, o zaman hesab edildiyi kimi, incəsənət xadimlərinə xas olan zövq və adətləri qavramaq, onların qismən laqeyd, qismən sayğısız olan nəfis ədalarını mənimsəmək; studiyaya keçmək, adi adamlara nəsib olmayan müəyyən əxlaq azadlığından istifadə etmək kimi həqiqətən rəfedilməz arzu yanırdı, – bax, belə böyük işlər görmək, belə olmaq lazımdır. Bütün bunlarda, şübhəsiz, incəsənətə də müəyyən rol verilirdi. Ehtimal edilirdi ki, bir zaman siz öz gözəl lövhələriniz və nəcib heykəllərinizlə dünyanı zənginləşdirəcəksiniz, hələlik isə sizə rəssam həyatı ilə yaşamaq olar və lazımdır. Nə gözəl, nə sərbəst həyat!
Belə şeylər çoxdan Yucinin xəyalına gəlirdi. O bilirdi ki, məşhur emalatxanalar az deyildir və qəzetlərin verdiyi rəylərə görə, gözəl əsərlər yaratmış rəssamlar da vardır. Gah burada, gah orada düzələn sərgilər haqqında mətbuatda xəbərlər nəzərə çarpırdı; bu sərgilərin əksəriyyəti pulsuz olurdu, çünki onsuz da camaatı oraya cəlb etmək olduqca çətin idi. Bir dəfə Yucin hansı aqibətlə isə Qərb yarımkürəsinə düşmüş şöhrətli rus batalisti Vereşşaginin şəkillərinin sərgisi haqqında oxudu. Yucin bazar günlərinin birində onun şəkillərinə baxmağa getdi və döyüş təfsilatının bu qədər gözəl verilməsi, rənglərin heyrətamizliyi, surətlərin həqiqiliyi və bu tablodan gələn faciə hissi, təhlükə, dəhşət və əzablarla sarsıldı. Bunlar rus rəssamının təkamüllüyünü, dərin istedadını, onun təsəvvür və temperametrinin müstəsna zənginliyini sübut edirdi. Yucin baxır və belə bir təkamüllüyə necə çatmaq haqqında düşünürdü. Bütün gələcək həyatı boyu Vereşşaginin adı onun üçün ən böyük amil oldu. Rəssam olsan, ancaq beləsindən olasan!
Yucin başqa bir sərgidə, əvvəlcə ancaq sənətkarlıq nöqteyi-nəzərdən onu maraqlandırmış olsa da, başqa hislərini dindirən bir lövhə gördü. Bu, öz cəsarətli şəkilləri ilə vaxtilə sensasiya yaratmış olan fransız rəssamı Buqronun çəkdiyi şəkil – koloritinə görə çox hərarətli olan çılpaq qadın bədəni idi. Buqronun ən çox sevdiyi obrazlar qüvvə və ehtirasdan məhrum olmuş işvəsiz, xırda, zəif varlıqlar deyil, boyunlarının, qollarının, sinələrinin, sağrı və ayaqlarının şəhvətli cizgiləri olan gözəl, sağlam qadınlar idi. Bu qadınlar sanki gənc kişilərin qanında çoşqun ehtiras alovunu oyatmaq üçün yaranmışdılar. Onun təsvir etdiyi hissi maraq, şəhvət, şübhəsiz, rəssamın özünü də həyəcanlandırırdı; onun əsərlərində formaya, gözəlliyə vurğunluq, gözəl obrazların arxasında izdivac yatağı, analıq, sevinclə sinəyə basılan totuq, çiçək kimi körpələr duyulurdu. Onun qadınları özlərinin bütün gözəlliyi və cazibədar qüvvələri ilə – yarıaçılmış şəhvətli dodaqları, yanaqlarındakı ehtiras qızartısı, gözlərindəki azdırıcı şəhvətlə qarşıda dururdular. Söz yox ki, mühafizəkarlar, puritanlar və dini riyakarlar bu cür şəkillərə lənət yağdırırdılar. Bu şəkilin satılmaqdan ötrü Çikaqoya gətirilməsi özü həyəcan tufanının yaranması üçün kifayət idi. Belə şeyləri çəkmək olmaz, deyə qəzetlər bağırışırdılar, hər halda onların camaata göstərilməsinin mənası yox idi. Çoxları Buqronun simasında öz istedadı ilə ictimai adətlərə pozğunluq gətirməyi cəhd edən incəsənət iblislərindən birini görmək istəyirdi. Fəryad qoparırdılar ki, şəkili sərgidən rədd etmək lazımdır və ictimai etirazın partlayışı zamanı həmişə olduğu kimi, bu şəkil camaatda böyük maraq oyatdı.
Yucin də mübahisə ilə maraqlandı. O nəyinki Buqronun əsərini, ümumiyyətlə çılpaq bədən təsvir edən heç bir həqiqi şəkil görməmişdir. O, saat üçdə işdən çıxıb sərgilərə gedə bilirdi, həm də indiki işinin sayəsində həmişə yaxşı kostyum geyməyə də imkan tapırdı. Yucin ciddi, mötəbər bir gəncə oxşayırdı, bədii salonda bir şey göstərilməsi haqqında onun xahişi heyrətə səbəb olmamalı idi. Xarici görünüşü etibarilə o tamamilə ziyalılara, yaxud rəssamlar tayfasına mənsub ola bilərdi.
Bu qədər gənc olan bir adamın (onun hələ iyirmi yaşı da tamam olmamışdı) necə qarşılanacağına heç bir ümidi olmadan, Yucin yenə də Buqronun lövhəsi qoyulmuş mağazaya cəsarətlə daxil oldu və şəkilin ona göstərilməsini xahiş etdi. Xidmətçi maraqla onu süzdü, yenə də mağazanın o başına, tünd-qırmızı pərdələr olan otağa apardı, qırmızı məxmərlə örtülü divar oyuğunda olan elektrik qəndilini yandırdı, tablonun üzündəki örtüyü çəkdi. Yucin belə bir bədəni, belə bir çöhrəni xəyalına da gətirə bilməzdi. Bu, ancaq xəyallarda olan bir gözəllik – onun həyatda təcəssüm edən idealı idi. O, gözünü çəkmədən bu üzə və boyuna, canlı qumral saçların qıvrım halqasına, gül yarpağı kimi açılan dodaqlara, zərif yanaqlara baxırdı. O, yumşaq cizgili döşləri, kişiləri əsir edən, analıq vəd edən zərif qarnı heyrətlə nəzərdən keçirirdi. O, saatlarla beləcə durub baxaraq, düşünə bilər və zövq ala bilərdi, lakin bir neçə dəqiqəliyinə onu tək qoymuş xidmətçi otağa qayıtdı.
– Bu şəkilin qiyməti nə qədərdir? – deyə Yucin soruşdu.
– On min dollar, – deyə cavab verildi.
Yucin anlayan adam kimi qımışdı.
– Bəli, çox gözəl şeydir, – dedi və qapıya doğru yönəldi. Xidmətçi işığı söndürdü.
Bu şəkil də Vereşşaginin tablosu kimi, Yucinin qəlbində dərin iz buraxdı. Lakin nə qədər qəribə olsa da, onda bu tərzdə bir şey yaratmaq arzusu yox idi. O, ancaq sevincli həyəcan duyurdu. Bu şəkil ona yeni qadın idealını – gözəllik idealını açıb göstərmişdi və Yucin ona iltifatlı ola biləcək belə bir xilqət tapmağı bütün varlığı ilə arzu edirdi.
Ona az təsir etməyən başqa sərgilər də var idi (birində o Rembrandtın çəkdiyi şəkilin əslini görmüşdü). Lakin heç bir rəssam onu Vereşşagin və Buqro kimi dərindən həyəcanlandırmamışdı. İncəsənət Yucini qarşısıalınmaz bir qüvvə ilə cəlb edirdi, o çox bilmək və öz qüvvəsini sınamaq istəyirdi. Bir dəfə o, cəsarətini toplayaraq, incəsənət institutunun binasına daxil oldu və katibədən bəzi şeylər soruşdu. Katibə praktik ağla malik bir qadın idi. Bu qadın ona dedi ki, məşğələlər oktyabrdan maya qədər davam edir, o, canlı natura, yaxud gips qrupuna, yaxud hər ikisinə – başlanğıc üçün gips daha məqsədə uyğundur – yazıla bilər, yaxud müxtəlif dövrlərin paltarlarında naturaçı qız və oğlanlar çəkilən illüstrasiya qrupuna girə bilər. Katibə bunun üçün Yucinin nə qədər verəcəyini də dedi. O öyrəndi ki, hər qrupun öz adlı-sanlı və sanballı müəllimi (lakin bu saat Yucinin onlardan birinə müraciət etməsinə lüzum yoxdur) və öz qrup başçısı vardır. Oxuyanlardan vicdanla işləmək tələb olunur – bu tələb onların özlərinin xeyrinədir. Yucin sinifləri görmədi, lakin onda elə bir təəssürat oyandı ki, burada hər bir bucaq incəsənətlə qidanlanmışdır: hətta dəhlizlər və iş otaqları belə zərif bəzənmişdi. Hər yerdə gipsdən qayrılmış əllər, ayaqlar, gövdələr, sağrılar və başlar asılmışdır.
Yucinə elə gəlirdi ki, o açıq qapıda durub yeni dünyaya baxır. O sevinclə öyrəndi ki, ona illüstrasiya sinfində tuşla və ya rənglə şəkil çəkməyi öyrənmək, həmçinin, əgər arzu edirsə, axşamlar canlı natura sinfində məşğul olmaq və heç bir əlavə haqq vermədən saat beşdən altıya qədər eskiz sinfinə getmək imkanı verilir. Ona verilən çap edilmiş prospektdən canlı natura sinfində görüləcək işin çılpaq modellərə – kişi və qadınlara baxıb şəkil çəkməkdən ibarət olduğunu bildikdə, o bir qədər heyrətləndi. O, doğrudan da, yeni dünya yolunda idi. Bu dünya ona təbii və zəruri görünürdü, lakin eyni zamanda oradan nədənsə əlçatmazlıq qoxusu gəlirdi, bu da qapısı ancaq ən istedadlılar üçün açıq olan müqəddəs məbədgah haqqında fikir oyadırdı. Onun istedadı varmı? Səbr edin! O, kobud bir əyalətçi olsa da, hələ özünü göstərəcəkdir.
Yucin əvvəla, məşğələləri bazar ertəsi, çərşənbə və cümə günləri saat yeddidən ona qədər olan canlı natura sinfinə, ikincisi, məşğələləri hər gün beşdən altıya qədər olan eskiz sinfinə yazılmağı qərara aldı. O anlayırdı ki, insan bədəninin quruluşu və anatomiyası haqqında çox az bilir, daha doğrusu heçnə bilmir və bunun üzərində işləmək daha yaxşı olar. Kostyum və illüstrasiya gözləyə bilər, peyzajlara, daha dəqiq deyilsə, onu xüsusilə cəlb edən şəhər mənzərələrinə gəldikdə, əsas şeyləri mənimsəyənə qədər bunu təxirə salmaq lazımdır.
Yucin, daha böyük kompazisiyalar üçün xırda eskiz və kiçik detallar istisna edilərsə, bu vaxta qədər insan sifəti, yaxud fiqurası çəkməyə heç bir zaman təşəbbüs etməmişdi. İndi onun qarşısında canlı naturadan kömürlə baş, yaxud bədən eskizi götürmək məsələsi dururdu, bu da onu qorxudurdu. O bilirdi ki, ona on beş-iyirmi tələbə ilə bir sinifdə işləmək lazım gələcəkdir, bu tələbələr onun işini görəcək və tənqid edəcəklər. Həftədə iki dəfə müəllim onları yoxlamalıdır. O, prospektdən öyrəndi ki, bir ay içərisində daha artıq müvəffəqiyyət qazananlar, hər dəfə sinif yeni işə başladığı vaxt yaxşı yer seçmək hüququ alır. Yucin müəllimləri Amerikanın incəsənət aləmində yaxşı tanınmış adamlar kimi təsəvvür edirdi – bunlar hamısı “M.A” – “milli akademiklər” idilər. Onun bəzi dairələrdə bu ada necə həqarətli münasibət bəsləndiyindən də xəbəri yox idi.
Bir dəfə axşam, oktyabr ayının bazar ertəsi günlərindən birində Yucin hər şeyə izahat verən həmin prospektin göstərişlərinə riayət edərək, aldığı kağızdan bir neçə vərəq götürüb məşğələlərə başladı. O, parlaq işıqlandırılmış dəhlizə və siniflərə baxarkən bir qədər əsəbiləşirdi, yanından ötüb keçən oğlan və qızların görünüşü isə onun sakitləşməsinə heç də kömək etmirdi. Onların şənliyi və sərbəst hərəkətləri dərhal onun gözünə dəydi. Tələbələr maraqlı, mərd və əksərən gözəl kişi təsiri, talibələr isə incə, cəsarətli və özünə inanan gənc qız təsiri buraxırdılar. Yucinin fikrən qeyd etdiyi kimi, bu qızlardan biri, yaxud ikisi xüsusi, anlaşılmaz gözəlliklə fərqlənirdi. Bu, heyrətəlayiq bir aləm idi.
Sinif otaqları da onu az təəccübləndirmədi. Onlar bu məqsədə çoxdan xidmət etdiklərindən, onların divarları başdan-başa palitralardan qazınan boyaya bulaşmışdı. Burada molbert adlı şey yox idi, yalnız kiçik stullar və skamyalar vardı. Yucin öyrəndi ki, tələbələr stulları qıçları yuxarı qoymaqla onlardan molbert kimi istifadə edirlər, skamyalar isə stulları əvəz edir. Sinfin ortasında adi stol hündürlüyündə səhnə düzəlmişdi. Naturaçı kişi və qadınlar çəkilmək üçün burada otururdular, otağın bir küncündə isə arakəsmə vardı ki, bunun arxasında onlar paltarlarını dəyişirdilər. Nə bir şəkil, nə də bir heykəl var idi, divarlar çılpaq idi, onlardan birinin yanında isə nə üçünsə royal qoyulmuşdu. Dəhlizlərdə və ümumi salonda müxtəlif vəziyyətlərdə bədən, yaxud onun hislərinin təsviri asılmışdı, bu isə səmimi gənc oğlan olan Yucin üçün çox cəlbedici idi. O, gizli bir hiss ilə bu şəkillərə baxır, lakin anlayırdı ki, belə bir fikirdə olduğunu heç kəsə etiraf etməməlidir; o özünə deyirdi ki, incəsənət adamları belə vəsvəsələrə laqeyd olmalı və özündə bu hisləri boğmalıdır. Axı onlar buraya qadınlar haqqında düşünməyə deyil, işləməyə gəlirlər.
Məşğələlər üçün təyin olunmuş saat gəldikdə tələbələr vurnuxmağa və o tərəf-bu tərəfə qaçmağa, bəziləri öz aralarında məsləhətləşməyə başladılar və bir az sonra kişilər bir cərgədə, qadınlar isə o biri cərgədə olan otaqları tutdular. Yucin öz sinfində lap arakəsmənin yanında oturan və darıxdırıcı nəzərlə ətrafa baxan bir qız gördü. Qarasaçlı və qaragözlü bu qız qəşəng idi, onun üzü irlandiyalı olduğunu göstərirdi. Başında Polşa qadınlarının milli papağını xatırladan papaq və əynində qırmızı plaş var idi. Yucin onun naturaçı olduğunu düşünür və gizlində özündən soruşurdu ki, doğrudanmı o bu qızı çılpaq görəcəkdir. Bir neçə dəqiqədən sonra, hamı oturduğu zaman, cərgələrdə gur bir hərəkət əmələ gəldi. Otuz altı yaşlarında, ucaboylu, zahirən çox gözəl olan bir kişi ağır addımlarla sinfə daxil oldu. O gəzə-gəzə bütün otaqdan keçdi və diqqət toplamağı tələb etdi. Onun əynində köhnə boz yun kostyum, başında səliqəsiz halda yan qoyulmuş, ensiz kənarlı, darçını rəngli şlyapa var idi. O bu şlyapanı çıxarmağı lazım bilmədi. Pencəyinin altında qatlama yaxalıqlı mavi milli köynək görünürdü – bütün bunlar ona fövqəladə, özündən razı bir adam görünüşü verirdi. O, uzun və ensiz üzlü, möhkəm cizgiləri olan iri ağızlı, iri əl-ayaqlı, uca və qədd-qamətli bir kişi idi, dənizçi kimi yırğalana-yırğalana yeriyirdi. Yucin bunun onların müəllimi mister Templ Boyl olduğunu başa düşdü və onun indicə giriş nitqi şəklində bir şey irad edəcəyini gözlədi. Lakin o, ancaq məlumat verdi ki, sinif başçısı mister Uilyam Reyn təyin olunur və ümidvardır ki, intizam barəsində də boş yerə vaxt sərf etmək barədə şikayət etməyəcəkdir. Çərşənbə və cümə günləri o müntəzəm olaraq, işləri nəzərdən keçirəcək və əmindir ki, bütün tələbələr müvəffəqiyyətlə çalışacaqdır. Sonra sinfə işə başlamağı təklif etdi və gəldiyi kimi tələsmədən çıxıb getdi.
Yucin tələbələrin birindən bunun həqiqətən də mister Boyl olduğunu öyrəndi. Gənc irlandiyalı qız arakəsmənin arxasına keçdi və Yucin öz yerindən onun soyunduğunu gördü. Bu, Yucini çaşdırdı, o bu qədər tələbənin içərisində həyəcanını üzə verməmək üçün özünü ələ aldı. Başqaları etdiyi kimi, o da stulu baş-ayaq qoydu və skamyada oturdu. Balaca qutuda olan kömür onun yanında idi. O, lövhənin üzərinə çəkilmiş kağızı hamarladı, zahiri sakitliyini mühafizə edərək səbrsizliklə gözlədi. Bəzi tələbələr öz aralarında danışırdılar. Nəhayət, naturaçı qız nazik, şəffaf köynəyini çıxartdı, çılpaq və tamamilə sakit halda bir anda arakəsmənin arxasından çıxdı. Qız səhnəyə qalxdı, əllərini yanlarına saldı, başını geri ataraq üzü tələbələrə doğru durdu. Yucinin qulaqları cingildədi, rəngi qızardı. O, qıza baxmaqdan qorxdu. Kömür götürüb, heç olmasa qızın duruşunu və üzünün cizgilərini qismən verməyə cəhd edərək, kağızda cəsarətsiz xətlər çəkməyə başladı. Bütün cizgilərini qismən verməyə cəhd edərək, kağızda cəsarətsiz xətlər çəkməyə başladı. Bütün olub keçənlər – onun bu otaqda olması da, onun qarşısında bu naturaçı qızın durması da, – bir sözlə, onun şəkil çəkməyi öyrənməsi də – ona qeyri-adi görünürdü. Demək bu aləm, onun bu vaxta qədər tanıdığı aləmə heç də oxşamayan bu aləm, belə imiş! O bu aləmə daxil oldu, çünki burada öz yerini tapmışdı.
YEDDİNCİ FƏSİL
Yucin incəsənət institutuna daxil olmağı tamamilə qət etdikdən sonra ilk dəfə öz ailəsinə baş çəkdi. Onun doğma evinin Çikaqodan cəmi yüz mil məsafədə olmasına baxmayaraq, onda heç vaxt, yeni il bayramlarında belə, oraya getmək arzusu doğmamışdı. İndi o, valideyninə deyə bilərdi ki, öz yerini tapmışdır – o, rəssam olacaqdır. Onun iş məsələsinə gəldikdə, bu sahədə hər şey çox yaxşı idi. Görünür, mister Mitçli ondan razı idi. Yucin hər gün pulları və ödənilməmiş hesabları ona təhvil verirdi. Mister Mitçli nəqd pulları yoxlayır və pulları verilməmiş hesablarda “alınmalı” deyə qeyd edirdi. Yucinin səhvləri də olurdu: pul gah çox artıq, gah çox əksik gəlirdi. Lakin artıq pullar çatışmayan məbləği ödədiyindən nəticə etibarilə hesab düzəlirdi. Yucin pul məsələlərində aldatmağa qabil deyildi. O çox şey almaq istəyirdi, lakin o bunları namuslu yolla qazanmaq üçün səbrlə gözləməyə hazır idi. Onun təbiətində olan məhz bu cəhət mister Mitçliyə xoş gəlirdi. İndi o düşünməyə başlamışdı ki, ticarət işində Yucindən bir şey çıxar.
Yucin Çikaqodan cümə günü axşam, Əmək günü ərəfəsində yola düşdü – məlum olduğu kimi bu bayram sentyabrın birinci bazar ertəsi gününə düşür. Bu bayramı Aleksandriyada xüsusən təntənəli keçirirdilər. O, bazar və bazar ertəsi günlərini evdə keçirtmək üçün şənbə günü yola düşmək istədiyini mister Mitçliyə xəbər verdi, o isə şənbə günündə görülməsi nəzərdə tutulmuş işləri cümə axşamı və cümə günləri görməyə və cümə günü axşam yola düşməyi təklif etdi.
– Həm də ki, biz şənbə günləri günortaya qədər işləyirik, – deyə əlavə etdi. – Beləliklə, siz həm işin öhdəsindən gələr, həm də evdə iki gün deyil, üç gün qalarsınız.
Yucin mister Mitçliyə təşəkkür etdi və onun məsləhətinə qulaq asdı. O paltarlarının ən yaxşılarını çamadana yığdı və onu evdə gözlədikləri fikriylə qatara mindi. Bu vaxt ərzində çox dəyişikliklər olmuşdu! Stella köçüb getmişdi. Yucinin gənclik sadəlövhlüyü və təcrübəsizliyi keçmişdə qalmışdı. İndi o, evlərinə gələcəyə bəzi ümidləri olan dünya görmüş bir adam kimi gedirdi. Hələ nə qədər uşaq göründüyü, həyata hələ nə qədər az bələd olduğu və dünyada belə yüksək qiymətləndirilən kamil və mərifətdən nə qədər uzaq olduğu onun ağlına belə gəlmirdi.
Yucini Aleksandriya vağzalında atası, Mirtl və iki yaşlı oğlu ilə Silviya qarşıladı. Onlar ailə faytonlarında gəlmişdilər, burada Yucin üçün də yer var idi. Yucin hamı ilə mehribanlıqla salamlaşdı və özünün xarici görünüşünə aid tərifləri lazımi təvazökarlıqla qəbul etdi.
– Yaman boy atmısan, Yucin! – deyə atası səsləndi. – Görünür, sən uca boylu kişi olacaqsan. Mən artıq sənin boy atmayacağından qorxurdum.
Yucin:
– Mən isə heç boy atdığımı hiss etmirəm, – dedi
– Yox, doğrudur, – deyə Mirtl əlavə etdi, – sən çox boy atmısan, Yucin. Bunun üçün də adama elə gəlir ki, arıqlamısan. Hə, səhhətin necədir, sağlamsanmı?
Yucin gülərək:
– Gündə on beş- iyirmi mil yol gedirəm, həmişə də təmiz havada oluram, nə üçün də sağlam olmayım? – dedi.
Silviya onun mədəsi haqqında soruşdu; ümumiyyətlə hər şey əvvəlki kimidir, – deyə Yucin cavab verdi. Gah elə gəlir ki, yaxşıdır, gah da pis. Bir həkim ona səhərlər bir stəkan isti su içməyi məsləhət görmüşdü, lakin o heç vəchlə özünü bu suyu içməyə məcbur edə bilməmişdir. Bu zəhrimarı udmaq olmur.
Beləliklə, onlar söhbətlə və sual-cavabla evə necə gəlib çatdıqlarını hiss etmədilər. Missis Vitla onları artırmada gözləyirdi. Yucin axşam qaranlığında anasını görən kimi yerə tullandı və ona doğru atıldı.
– Anacan! – deyə səsləndi, – Məni belə tezliklə gözləmirdin, deyilmi?
Ana ancaq:
– Tezliklə deyirsən? – deyə bildi və onun sinəsinə sıxıldı. Bir neçə dəqiqə onu qucağından buraxmadı, sonra isə dedi: – Sən lap kişi olmusan, Yucin!
Yucin qonaq otağına keçdi və ətrafına nəzər saldı. Burada hər şey əvvəlki kimi idi. Eyni kitablar, eyni stol və stullar, tavandan asılmış eyni lampa. Nə başqa otaqlarda, nə dəhlizdə, nə qonaq otağında, nə yataq otaqlarında, nə də mətbəxdə bir dəyişiklik yox idi. Anası bir az qocalmışdı, atası isə qətiyyən dəyişməmişdi. Silviya gözə çarpacaq dərəcədə dəyişmişdi. Onun girdə sifəti bir az arıqlamış və uzanmışdı. “Bu, analığın nəticəsidir” deyə Yucin düşündü. Yalnız Mirtlin üzü sakitlik və səadətlə parlayırdı. İndi onun yerli mebel fabrikinin müdiri olan Frenk Benqs adlı nişanlısı var idi. O hələ tamamilə gənc idi və özü də pis deyildi. Ailədə belə hesab edirdilər ki, bir vaxt varlı adam olacaqdır. İki iş atından biri – qoca Bill – satılmışdı. Çoban itlərindən biri – Qaçaq –artıq ölmüş, pişik Cek isə gecə gəzintiləri zamanı haradasa tələf olmuşdu.
Yucin mətbəxdə durub, onun üçün qalın bifşteks qızardan və onun gəlməyi şərəfinə şirəli biskvit hazırlayan anasına baxırdı. Bu aləm onun təsəvvür etdiyindən daha dar və kiçik idi. O, faytonda küçələrlə gəldiyi zaman şəhərin özü də ona balaca görünürdü, evlər də balacalaşmışdı. Əlbəttə, bura yaxşı idi. Lakin bu səliqəli, sakit həyətlər kəndi çox xatırladırdı. Hələ atası, – öz tikiş maşınları ticarəti ilə – nə qədər məhduddur. Xalis əyalətçidir. Gör nə qədər mədəniyyətdən yoxsuldurlar ki, onların evində heç bir zaman royal olmamışdır, deyə Yucin birdən düşündü. Axı Mirtl musiqini sevir. Onun özünün də musiqiyə çoşğun məhəbbəti var. Çikaqoda mərkəzi musiqi salonunda çərşənbə axşamı və cümə günləri orqan konsertləri olurdu. Bəzən o, işdən sonra bu konsertlərə gedə bilirdi. Bundan başqa, bəzi görkəmli mühazirəçilərin – professor Suinq, möhtərəm X. U. Tomas, möhtərəm F. U. Qansolus, professor Soltas kimi öz liberal görüşləri ilə məşhur olan adamların çıxışı həmişə gözəl musiqi ilə müşayiət olunurdu. Yucin bunların hamısını həyatı öyrənmək və tənhalıqdan qaçmaq cəhdi sayəsində kəşf etmişdi. İndi o anlayırdı ki, bir vaxt yaşadığı köhnə dünyanı dünya adlandıra bilməz. Bu, sadəcə olaraq uzaq və ucqar bir şəhərcik idi. O heç bir vaxt belə həyata qayıtmayacaqdır.
Öz əvvəlki yataq otağında yaxşıca yuxusunu almış Yucin ertəsi gün mister Kaleb və Bercens ilə, Conas Layl və Con Sammers ilə görüşmək üçün “Morninq Eppil”ə getdi. Məhkəmənin yanındakı meydanda Ed Mitçeli və Corc Tepsi, sonra isə Bill Qroniceri və məktəb yoldaşlarından dörd-beş nəfəri gördü. Yucin onlardan bütün yenilikləri öyrəndi. Corc Anderson buralı bir qızla evlənmişdi və indi Çikaqoda yaşayırdı – orada sallaqxanada işləyirdi. Ed Uotberi San-Fransiskoya getmişdi. Mister Sempsonun bir vaxt Ted Martinvud ilə dostluq edən qəşəng qızı – Bessi Sempson İndiana ştatında olan Andersondan gəlmiş bir nəfərə qoşulub qaçmışdır.
Yucin dinləyirdi. Lakin bütün bunlar onun düşündüyü yeni mühitlə müqayisədə ona nə qədər əhəmiyyətsiz görünürdü! Gələcəyin ona, Yucinə nə kimi şəkildə göründüyü bu gənclərdən heç birinin xəyalına da gəlmirdi. Parisə getməlidir! Ondan azına o razı deyil! Nyu-Yorka da! Hərçənd o hansı uzaq yolla ora gedib çata biləcəyini deyə bilmədi. Bill Qroniçer isə yerli vağzalların birində yük şöbəsində qulluğa düzəldiyinə sevinirdi, hələ bununla fəxr də edir. Aman Allah!
“Morninq Eppil”in redaksiyasında hər şey köhnə qaydada idi. Yucin iki ildən sonra burada böyük dəyişikliklər görmək fikrində idi, bunun əvəzində isə onun özü dəyişilmişdi. Müxtəlif korlanma və dəyişmə cərəyanına düşən yalnız o idi. O, paslı sobalar təmizləmişdi, hərəkətsiz əmlak satışı üzrə agentin köməkçisi, arabaçı, inkassator olmuşdu. O, Marqaret Daffini, camaşırxananın müdiri mister Redvudu, mister Mitçlini tanımışdı. Böyük şəhər öz işığı ilə onu işıqlandırmışdı – o, Vereşşagini, Buqronu, incəsənət institutunu tanımışdı. O, yeddi millik addımlarla irəliyə gedirdi, bu şəhərcik isə, həmişə olduğu kimi, hədsiz sürətdə həyatdan geri qalırdı.
Kaleb Uilyams əvvəllər olduğu kimi şən, söhbətcil, hər şeydə iştirak etməyə hazır bir tərzdə otaqda o tərəf-bu tərəfə yüyürürdü.
O yeganə və yaşaran gözünü Yucinə dikərək:
– Səni görməyimə şadam, Yucin. – dedi. Şadam ki, sən müvəffəqiyyət qazanırsan. Bu yaxşıdır. Gələcəkdə rəssam olacaqsan, eləmi? Bu yaxşıdır. Mən şəxsən belə hesab edirəm ki, sən elə bunun üçün yaranmısan. Mən hər gəncə Çikaqoya getməyi məsləhət görməzdim, lakin sən orada lap öz yerində olacaqsan. Əgər mənim arvadım və üç uşağım olmasaydı, mən heç nəyin bahasına ordan getməzdim. Lakin adamın ki, arvadı və ailəsi oldu… – O, fasilə verdi və başını buladı. – Ehhh! Ayaqlarını yorğanına görə uzatmalısan.
Bundan sonra o harada isə itib batmış bir müxbir məktubunu axtarmağa getdi.
Cons Layl yenə əvvəlki kimi nəzakətli, süst və filosofanə əhvali-ruhiyyədə idi. O, Yucini ciddi, sınayıcı nəzərlərlə salamladı.
– Hə, işləriniz necədir?
Yucin gülümsədi.
– Pis deyil.
– Deməli, mürəttib olmaq istəmirsiniz?
– Elə bilirəm ki, yox.
– Nə deyim, olsun ki, elə belə yaxşıdır. Mürəttiblər onsuz da həddindən artıqdır.
Onlar söhbət etdikləri zaman yandan Cons Sammers yaxınlaşdı.
– Mister Vitla, kefiniz necədir? – deyə o soruşdu.
Cons artıq arıqlamış, üzü meyit rəngi almış, çiyinləri qalxmışdı.
Yucin:
– Çox yaxşı, mister Sammers, – dedi.
Qoca çapçı:
– Mən isə lovğalana bilmərəm, – dedi. O çox mənalı surətdə sinəsinə vurdu. – Bu zəhrimar tezliklə mənim axırıma çatacaqdır.
– Ona inanmayın, – deyə Layl söhbətə qarışdı. – Con daim zarıldayır. O heç bir vaxt belə sağlam olmamışdır. Mən ona deyirəm ki, o hələ iyirmi il zarıldayacaqdır.
Sammers başını bulayaraq:
– Yox, yox, – dedi, – özüm ki, bilirəm. – Buradaca o “bu aralarda, yolun o tərəfində işim var” deyə izah edib aradan çıxdı. İçməyə getdiyi zaman o həmişə belə deyərdi.
Onun arxasınca qapı örtülən kimi Layl:
– O bir il belə yaşamaz, – dedi. – Berces ancaq onun üçün dözür ki, qocanı küçəyə atmaq ayıbdır. Lakin onun əcəli çatmışdır.
Yucin:
– O saat məlum olur ki, çox pis haldadır, – dedi.
Onlar söhbətlərini bu əhvalda davam etdirdilər.
Yucin evə saat on ikidə qayıtdı. Mirtl xəbər verdi ki, axşam onunla və mister Benqs ilə mütləq qonaq getməlidir. Orada oyunlar və ziyafət olacaqdır. Bu şəhərdə gənclərin rəqs etməməsi və musiqi ilə demək olar ki, məşğul olmaması üzərində o əvvəllər heç bir zaman düşünməmişdi. Burada çox az adamın evində royal var idi.
Şamdan sonra mister Benqs gəldi və hər üçü ucqar şəhərcik üçün səciyyəvi olan ziyafətə getdilər. Bu ziyafət Yucinin bir zaman Stella ilə getdiyi ziyafətlərdən azacıq fərqlənirdi. Bu fərq ancaq ondan ibarət idi ki, iştirak edənlərin hamısı bir qədər yaşlı idilər. Gənclərin həyatında iki il böyük rol oynayır.
İyirmiyə qədər oğlan və qız çətinliklə üç geniş otaqda və eyvanda yerləşmişdilər. Eyvana çıxan qapı və pəncərələr açıq idi. Pəncərələrin arxasında saralmış ot və nadir payız çiçəkləri görünürdü. Cırcıramalar cırıldayır, gecikmiş atəş böcəkləri havada qaçışırdılar. Sakit, isti bir axşam idi.
Təbii əhvali-ruhiyyə yaratmaq üçün ilk təşəbbüslər olduqca çətin başa gəlirdi. Kimi isə kiminləsə tanış edirdilər. Yerli ədabazlar bir-biriylə zarafatlaşır, məzəli sözlər deyirdilər. Xeyli təzə adam var idi, xüsusən qızlar arasında: bəziləri buraya başqa yerlərdən gəlmiş, bəziləri isə Yucinin burada olmadığı dövrdə böyümüş və yetkinləşmişdilər.
O gənclərdən birinin:
– Mem, mənə ərə gedin, mən sizə balıq qovuğundan sırğa alaram, – dediyini eşitdi.
Yucin gülümsədi, qız da ona baxdı və güldü.
– O elə xəyal edir ki, bu məzəlilikdir.
Belə hallarda onu bürüyən utancaqlığı rəf etmək üçün Yucin həmişə böyük səy göstərməli olurdu. O, ətrafdakıların nəzərində özünü alçaltmaqdan qorxurdu – bunda onun şöhrətpərəstliyi, artmış xudpəsəndliyi büruzə çıxırdı. İndi o, söhbətlərə qətiyyətsizliklə qulaq asır, bir-iki məzəli qeydlə söhbətlərin ümumi axınına qoşulmağa can atırdı. O yenicə canlanmağa başlamışdı ki, otağa Mirtlin nişanlısı Benqsin müşayiəti ilə, ona tanış olmayan bir qız daxil oldu. Qız onun hansı bir sözünəsə şən qəhqəhə ilə güldü və bu şən, lətif gülüş dərhal Yucinin diqqətini cəlb etdi. Qızın əynində büzməsinin kənarları narıncı lentlə bəzənilmiş paltar var idi. Donuq, qızıla çalan açıq rəngli saçları uzun qalın hörüklərlə onun başına sarınmışdı. Onun düz burnu, nazik al dodaqları vardı. Almacıqları azacıq qabarıq idi. Bu qızda, onu ətrafakılardan fərqləndirən bir şey – çətin sezilən və qeyri-adilikdən doğan bir füsünkarlıq vardı. Yucin özü də bilmədən bu qıza bir meyl hiss etdi. Benqs bu qızı Yucinin yanına gətirdi. Benqs səliqəli, həmişə gülümsəyən, gənc palıd kimi möhkəm olan sadə və namuslu bir gənc idi.
– İcazə verin, sizi təqdim edim, Yucin, bu miss Bludur. O, Viskonsindəndir və tez-tez Çikaqoda olur. Mən ona deyirəm ki, siz mütləq tanış olmalısınız. Siz orada görüşə bilərsiniz.
– Nə yaxşı oldu! – deyə Yucin sevindi. – Mən sizinlə tanış olmağıma çox şadam. Siz Viskonsində harada yaşayırsınız?
– Blekvudda, – deyə qız gülərək cavab verdi və onun yaşıla çalan mavi gözlərində qığılcımlar oynadı.
Benqs:
– Onun saçları sarıdır, gözləri mavidir, özü isə, – Blekvuddandır – dedi. – Necədir?
Qız qəhqəhə ilə güldü, düz ağ dişləri parıldadı.
– Siz göy adı və ağ paltarı nəzərdən qaçırdınız. Miss Blu həmişə ağ paltar geyməlidir.
– Düz deyilmi, bu rəng mənim adıma yaraşır? – deyə qız səsləndi. – Mən evdə elə çox vaxt ağ geyinirəm. Axı mən adi bir əyalət qızıyam və öz paltarlarımı demək olar ki, həmişə özüm tikirəm.
– Bunu da özünüz tikmisiniz? – deyə Yucin soruşdu.
– Əlbəttə, özüm.
Benqs bir addım geri çəkildi, sanki o, paltarı tənqidi sürətdə nəzərdən keçirmək istəyirdi.
– Hm, bu paltar doğrudan da gözəldir, – deyə o elan etdi.
Qız Yucinə müraciət edərək təbəssümlə dedi:
– Mister Benqs olduqca yaltaqdır. O daim mənə kompliment deyir.
Yucin:
– O haqlıdır, – dedi. – Mən onun paltar haqqındakı fikri ilə şərikəm və elə hesab edirəm ki, bu sizin saçlarınıza çox yaxşı yaraşır.
– Görürsünüzmü, o da əsir oldu, – deyə Benqs güldü, – Bu ümumi bədbəxtlikdir. İndi isə mən sizi tərk edəcəyəm. Mən getməliyəm, çünki, Yucin, sizin bacınızı bir rəqibimin ixtiyarına buraxmışam.
Yucin qıza tərəf döndü və həmişəki kimi təmkinlə gülümsədi.
– Mən elə bu saat nə edəcəyim haqda düşünürdüm. Mən burada iki il olmamışam və buranın adamlarını tamamilə yadırğamışam.
– Mənim vəziyyətim daha pisdir. Mənim Aleksandriyada olduğum cəmi iki həftədir və demək olar ki, heç kəsi tanımıram. Missis Kinq məni cəmiyyətə çıxarır və buranın adamları ilə tanış edir. Lakin bütün bunlar mənim üçün elə yenilikdir ki, mən heç bir vəchlə bu həyata alışa bilmirəm. Məncə Aleksandriya gözəl şəhərdir.
– Yaxşı şəhərcikdir. Siz yəqin gölü görmüsünüz?
– Əlbəttə. Biz balıq tutmuşuq, qayıqda gəzmişik, çadırlarda yatmışıq. Mən vaxtımı gözəl keçirmişəm, amma sabah artıq yola düşməliyəm.
– Doğrudanmı? – deyə Yucin soruşdu. – Mən də sabah gedirəm. Dörd on beş qatarı ilə.
– Məndə elə o qatarla gedirəm! –deyə qız qəhqəhə çəkdi. – Bəlkə bir yerdə getdik?
– Mütləq. Nə yaxşı olar. Mən düşünürdüm ki, tək getmək lazım gələcəkdir. Bura cəmi bir neçə günlüyə gəlmişdim. Mən Çikaqoda işləyirəm.
Onlar özləri haqqında bir-birinə danışmağa başladılar. Bu qız Çikaqonun səksən kilometrlik məsafəsində yerləşən Blekvud şəhərində doğulmuş və bütün həyatını orada keçirmişdir. Onun bir neçə bacısı və qardaşı var idi. Yerli fermer olan atası, deyəsən, siyasətlə maraqlanırdı, lakin başqa şeylərə də yad deyildi. Yucin öz yeni tanışının ötəri qeydlərindən anladı ki, onlar varlı olmasalar da cəmiyyət içərisində hörmətləri var. Yeznələrindən biri bankda işləyir, digəri dəyirman sahibidir. Qızın özü isə müəllimədir, bir neçə ildir ki, Blekvudda dərs deyir.
O, Yucindən beş yaş böyük idi, – o zaman Yucin bunu bilmirdi – və yaşlar arasındakı bu fərqin verə biləcəyi nəzakətə və böyük üstünlüklərə malik idi. Müəllimlik etmək onu cana gətirmişdi, ərli bacılarının uşaqlarına baxmaq onu bezdirmişdi, yaxşı illərini evdə işləmək və yaşamaq zərurətindən təngə gəlmişdi. Onu istedadlı gənclər cəlb edirdi, axmaq kənd cavanları onu maraqlandırmırdı. Elə bu yaxınlarda belə bir Blekvud sakini ona evlənməyi təklif etmişdi. Lakin, o maraqsız adam idi, doğrudan da bu qıza layiq deyildi. Qız, kədərlə, ümidsizliklə, tutqun inamla və gizli ehtirasla yaxşı bir şey gözləyir və tapmırdı. Yucinə rast gəlmək də arzu edilən çıxış yolunu göstərmirdi. Bir də o, səadət arxasınca elə ehtiyatsız qaçmırdı ki, hər bir tanışlığa müəyyən bir nöqteyi-nəzərlə baxsın. Lakin bu gənc onu son vaxtlarda rast gəldiklərinin hamısından artıq cəlb etmişdi. Yəqin təmiz iri gözləri, qara saçları, təsirli solğunluğu qıza xoş gəlirdi. Yucin onun tanıdıqlarının hamısından yaxşı idi və o, ümid edirdi ki, Yucinlə dostluq etmək mümkün olacaqdır.
SƏKKİZİNCİ FƏSİL
Yucin şənliyin qalan hissəsini tamamilə miss Ancela Blunun (o öyrəndi ki, bu qızın adı Anceladır) cəmiyyətində keçirməsi də, hər halda, onun yaxınlığında oldu. Ancela onu təkcə xarici görünüşü ilə deyil (qəşəng olsa belə), temperamentində olan nə isə bir xüsusiyyətlə cəzb edirdi. O bu cazibə qüvvəsini, bəzən ağızda uzun müddət hiss edilən ləzzət kimi daim duyurdu. O bu qızın çox gənc olduğunu qət etmiş və onun məsumluğuna, sadəlövhlüyünə – ona belə gəlirdi – valeh olmuşdu. Əslində Ancela gənc və sadəlövh olmaqdan artıq qeyri-şüuri olaraq özünü sadədil göstərirdi. O, sözün ümumi qəbul edilmiş mənasında yaxşı, möhkəm əxlaq qaydalarına tamamilə sadiq olan namuslu, abırlı qız idi. O, izdivac və analığı hər bir qadının borcu və qisməti hesab edirdi, lakin başqalarının uşaqları ilə kifayət qədər çəkdiyi əzabdan sonra özününkülərin olmasına, xüsusən onların çox olmasına, elə bir arzu hiss etmirdi. Əlbəttə o, çoxları tərəfindən təriflənən ümumi qismətdən yaxasını qurtarmaq ümidində deyildi. Lakin bacıları kimi bəxti gətirən bir işgüzara, yaxud ağayana sənət sahibi olan bir adama ərə getməyi, üç, dörd yaxud beş sağlam uşağı olmasına, orta dərəcədə təmin olunmuş nümunəvi bir evin xanımı və öz ərinin sadiq qulluqçusu olmasını arzulayırdı. Onda şiddətli ehtiras gizlənmişdi – bu ehtiras heç bir zaman tamamilə qane edilməyəcəkdi. Heç bir kişi, hər halda, onun yolunda rast gələ biləcək kişilərdən heç biri, onu anlamağa qadir deyildi, bununla belə o bilirdi ki, böyük sevmək istedadına malikdir. Əgər ona məhəbbət alovlandıracaq bir adam rast gələrsə və buna layiq olarsa, o bu adama nə kimi ehtiras qasırğası ilə cavab verərdi! O necə sevər və özünü necə fəda edərdi! Lakin, görünür, onun arzuları doğrulmayacaqdı: nə qədər vaxt keçdi, onun yoluna bir dəfə də olsun “həqiqi” kişi çıxmadı. Budur, indi, iyirmi beş yaşında ikən, səadət haqqında bu qədər şirin xəyala dalarkən və səadətə doğru cəzb olunarkən gözlənilmədən qarşısında arzularının mücəssəməsi durdu, özü isə bunu heç dərhal anlamadı.
Kişi ilə qadının qarşılıqlı meyli özünü çox tez büruzə verir. Yucin çox şeylərdə Anceladan yetkin idi. O bəzi məsələlərdən Anceladan daha artıq xəbərdardı və görüş dairəsi ondan daha geniş idi, həm də Yucində olan qüvvə Ancelanın anlayışı xaricində idi. Bununla bərabər Yucin hiss və arzularının aciz oyuncağı idi. Ancelanın – bəlkə daha qüvvətli olan – hisləri isə başqa şeylərlə qidalanırdı. Ulduzlar, gecə, gözəl mənzərə, təbiətdə olan bütün füsunkarlıq Yucini hədsiz dərəcədə həyəcanlandırırdı. Ancelaya gəlincə təbiət özünün ən parlaq təzahürlərində ona əslində yad gəliridi. Musiqi, Yucində olduğu kimi, Ancelada da qızğın əks-səda tapırdı. Yucin ədəbiyyatda realizm istiqamətini qiymətləndirirdi, Ancela üçün isə bütün gözəlliklər hissdə idi. Özünün xalis estetik formalarında incəsənət Ancelanın ruhuna heç bir təsir bağışlamırdı. Yucin üçün isə, bu, incə əyləncələr mənbəyi idi. Tarix, fəlsəfə, məntiq, psixologiya Ancela üçün açılmamış kitab idi, Yucin üçün isə bu, tanış sahələr, bəlkə də onun sevinclə dolaşdığı, çiçəklərlə örtülmüş cığırlar idi. Bütün bunlara baxmayaraq, onlar bir-birinə meyl edirdilər.
Onların arasında başqa fərqlər də vardı. Yucin üçün şərtiliyin heç bir əhəmiyyəti yox idi. Onun yaxşılıq və pislik haqqında təsəvvürü sıravi adama anlaşılmaz görünə bilərdi. O hər bir insana, xasiyyət və mövqeyindən asılı olmayaraq, yüksək inkişaf etmişə və cahilə, təmiz və natəmizə, şən və qüssəliyə, ağ, sarı yaxud qara dəriliyə rəğbət göstərməyə qadir idi. Ancela isə, əksinə, özünü ədəb qaydalarına müvafiq aparanları açıqcasına üstün tuturdu. Hələ uşaqkən Ancelaya daha səylə işləyənlərə, mümkün olduqca özünü hər şeydən məhrum edənlərə, öz hərəkətini nəyin yaxşı və nəyin pis olması haqqında ümumi qəbul edilmiş məfhuma uyğunlaşdıranlara hörmət təlqin etmişdilər. Müəyyən edilmiş qaydaları tənqid etmək onun ağlına belə gəlmirdi. İctimai və əxlaq kodeksi lövhələrində yazılanlar onun üçün dəyişdirilə bilməzdi. Ola bilsin, onun mühitindən kənarda ən sevimli adamlar vardır, lakin onlarla münasibətdə olmaq mənasızdır və onlara rəğbət bəsləmək olmaz. Yucin üçün isə hər insan hər şeydən əvvəl insan idi. O, səfillər və uğursuzlar içərisində olarkən onlarla birlikdə və onlara qəhqəhə ilə gülməyi bacarırdı. Dünyada olan hər şey onun üçün qəşəng, gözəl və maraqlı idi. Həyatın amansız faciəsi də, Yucin ona laqeyd qalmasa belə, onun gözlərində nə ilə isə bəraət qazanırdı. Onun Ancelaya nə üçün belə şiddətli meyl hiss etməsi də müəmmalı qalırdı. Peyk daha böyük ulduzu tamamladığı kimi, bəlkə bunlar da o zaman bir-birini tamamlayardılar, çünki Yucinin xudbinliyi təriflər, rəğbət, qadın nəvazişi tələb edirdi. Öz növbəsində Ancela da Yucinin atəşli qəlbi və səmimiyyəti qarşısında dayana bilmirdi.
Onlar ertəsi günü qatarda, demək olar ki, üç saat məstedici söhbətlə məşğul oldular. Söhbət başlanan kimi Yucin iki il bundan qabaq elə bu yolla, bu qatarla, elə bu saatlarda necə getdiyini nağıl etdi. O gecələmək üçün yer axtararaq, bu böyük şəhərin küçələrini necə dolaşdığını, necə işə başladığını, öz yerini tapdığına əmin olmadıqca Aleksandriyaya qayıtmadığını danışdı. İndi o, rəssamlıq təhsili alacaq, sonra isə Nyu-Yorka, yaxud Parisə gedəcək, jurnallarda işləyəcək və bəlkə də şəkillər çəkəcəkdir. Yucin, ona heyran olanlar qarşısında lovğalanmağı sevirdi, burada isə ona heyran olacaqlarına əmin idi. Onun yol yoldaşı ondan başqa heç nəyi görməyən gözlərlə ona baxırdı. Bu adam həqiqətən Ancelanın bu vaxta qədər tanıdığı adamların heç birinə oxşamırdı – o, gənc idi, istedadlı idi, məğrur idi, zəngin təfəkkürə malik idi. O, Ancelanın da can atdığı, lakin görməyə azacıq belə ümidi olmayan aləmə – incəsənət aləminə özü üçün yol açmaq istəyirdi. Budur, gələcək rəssam ona öz planlarını nağıl edirdi, Paris haqqında danışırdı. Bu nə qədər gözəldir!
Onlar Çikaqoya yaxınlaşdıqları zaman Ancela dedi ki, bilaixtiyar Çikaqodan Sent-Pola gedən və Blekvudda dayanan qatara minməlidir. Doğrusu, onun qəlbində bir qədər qüssə var idi və ürəyi sıxılırdı, çünki yay tətili qurtarmaq üzrə idi və yenidən məktəb məşğələlərinə getməli idi. Onun sabiq məktəb yoldaşı blekvudlu miss Minqgildə keçirdiyi iki həftə gözəl bir yuxu kimi ötüb keçdi. Yoldaşı Ancelanın vaxtını şən keçirməsi üçün bütün səyini göstərdi. Artıq hər şey arxada qalmışdı. Yucinlə tanışlığı da tezliklə kəsiləcəkdi. O yenidən görüşmək haqqında hələ bir söz belə deməmişdi. O, Yucinin belə parlaq boyalarla təsvir etdiyi aləmi yaxından tanımağın yaxşı olacağı haqqında düşünürdü ki, Yucin dedi:
– Mister Benqs mənə dedi ki, siz hərdənbir Çikaqoya gəlirsiniz?
– Bəli, doğrudur, – deyə qız cavab verdi. – mən teatra getmək və bəzi şeylər almaq üçün bəzən orda oluram.
Ancela bu səfərlərin əməli iş mülahizələri ilə izah olunduğunu demədi – o, ailədə şey almaq bacarığı ilə şöhrət qazanmışdı və şey almaq üçün qohum-qardaş onu tez-tez Çikaqoya göndərirdi. O, təcrübəliliyi və təsərrüfatçılığı ilə hamısını ötüb keçmişdi. Bundan başqa hər cür əziyyəti məmnuniyyətlə öz üzərinə götürdüyünə görə, bacıları və dostları onu çox qiymətləndirirdilər. Əməyə olan bu məhəbbəti nəticəsində onun bütün ailə üçün qulluqçuya çevrilməsi təhlükəsi oyanırdı. Bununla belə, hansı işə girişsə, onu vicdanla görürdü, lakin demək olar ki, ancaq xırda təsərrüfat məsələləri ilə məşğul olurdu.
Yucin soruşdu:
– Siz bu yaxınlarda Çikaqoya gəlməyi nəzərdə tutursunuzmu?
– Əvvəlcədən demək çətindir. Adətən mən qışda, opera tamaşaları başlayan zaman gəlirəm. Bəlkə də, həmd-səna gününə gələ bildim.
– Bəs ondan qabaq?
Qız hiyləgərcəsinə cavab verdi:
– Çətin.
– Təəssüf. Mən isə ümid edirdim ki, hələ bu payız sizi görərəm. Hər halda gəldiyiniz zaman mənə xəbər verin. Mən məmnuniyyətlə sizinlə teatra gedərəm.
Yucin əyləncələrə çox az pul xərcləyirdi, lakin bu dəfə bir qədər cızıqdan çıxmağı qət etdi. Axı bu qız tez-tez gəlməyəcəkdir. Bir də ki, o bu yaxın günlərdə əmək haqqının artırılacağı ümidində idi, bu isə işi əsaslı sürətdə dəyişirdi. Qız gələn vaxt o institutda oxuyacaq və onun üçün yeni fəaliyyət sahəsi açılacaqdır. Gələcək ona ən əlvan rənglərdə görünürdü.
– Bu sizin tərəfinizdən böyük lütfkarlıqdır, – deyə Ancela cavab verdi. – Mən gələndə sizə xəbər verərəm. Axı mən əyalət qızıyam, mənə böyük şəhərdə olmaq ancaq hərdənbir müyəssər olur, – deyə o əlavə etdi və başını silkələdi.
Yucin, bu qızın öz yoxsulluq və təcrübəsizliyini belə açıq etiraf etməsini hiyləsiz sadəlik kimi qəbul etdi və bu xüsusiyyət onun xoşuna gəldi. Adətən qızlar özlərini belə tutmurlar. Onun dodaqlarında yoxsulluq və təcrübəsizlik az qala məziyyət kimi görünürdü. Bu, bir etiraf kimi, hər halda gözəl səslənirdi.
Yucin:
– Aldatmayın ha, – dedi.
– Niyə aldadıram. Mən sizi məmnuniyyətlə xəbərdar edərəm.
Qatar vağzala yanaşdı. Bu dəqiqə Yucin Ancelanın Stella qədər gözəl və əlçatmaz olmadığını və temperament etibarilə, yəqin ki, Marqaretdən uzaq olduğunu unutdu. O, qızın gözəl, donuq saçlarına, incə dodaqlarına və başqa bir xüsusiyyətlə cilvələnən mavi gözlərinə baxır, onun açıqqəlblilik və təbiiliyindən heyrətə gəlirdi. Qatar dayanan kimi o, qızın çamadanını götürdü və onun gedəcəyi qatarı tapmağa kömək etdi, sonra isə vidalaşarkən uzun müddət onun əlini sıxdı. Axı bu qız o qədər sevimli idi, onu elə rəğbət və maraqla dinləyirdi ki!
Yucin qızı şəhərkənarı qatarın vaqonuna əyləşdirərək:
– Unutmayın ha! – deyə təkrar etdi.
– Unutmaram.
– Əgər sizə məktub yazmış olsam, acıqlanmayın.
– Əksinə çox şad olaram.
O vaqondan çıxa çıxa:
– Yaxşı, onda mən sizə yazaram, – dedi.
Yucin perronda durub qatar gedənə qədər ona baxdı. Bu tanışlıq onu sevindirirdi. Nə gözəl qızdı – təmiz, düzgün, hiyləsiz. Yaxşı qadın elə belə olmalıdır: abırlı və təmiz. Bu, Marqaret kimi başlı-başına qalmış, Stella kimi laqeyd, ehtirassız gözəl deyil, – deyə əlavə etmək istədisə də buna qüvvəsi çatmadı. Hansı bir səs isə ona pıçıldayırdı ki, Stella rəssam üçün kamillik nümunəsidir. İndi belə Stellanı xatırlamaq ona ağır gəlirdi. Lakin Stella onun həyatından həmişəlik getmişdi – buna heç bir şübhə yox idi.
Bundan sonra Yucin tez-tez Ancela haqqında düşünürdü, fikrində Blekvudun nə cür olduğu, qızın nə kimi şəraitdə yaşadığı və nə kimi adamlarla əhatə olunduğu haqqında fərziyyələr düzəldirdi. Yəqin onlar da Yucinin Aleksandriyada olan qohumları kimi sevimli və sadə qəlblidirlər. Onun təsadüf etdiyi böyük şəhərin sakinləri, xüsusən qızlar, həmçinin var-dövlətdən ərköyünləşmiş adamlar o zaman Yucində maraq oyatmırdılar. Onlar Yucinin can ata biləcəyi hər şeyə olduqca uzaq, olduqca yad idilər. Halbuki miss Blu kimi bir qız hər kəs üçün xəzinədir. O durmadan özünə təkrar edirdi ki, ona məktub yazacaqdır. O zaman onun başqa bir tanış qızı yox idi və instituta daxil olmaq ərəfəsində o, birlikdə etdikləri səfər haqqında təşəkkürlə qıza qısa bir məktub yazdı və onun bu yaxınlarda gəlib-gəlməyəcəyini soruşdu. Bir həftədən sonra gələn cavab məktubunda Ancela xəbər verirdi ki, o, oktyabrın ortalarında yaxud axırında Çikaqoda olmağı nəzərdə tutur və əgər Yucin onun görüşünə gələrsə, o şad olar. Ancela şimal tərəfdə Ohayo-stritdə yaşayan xalasının ünvanını bildirir və yazırdı ki, gələcəyi gün haqqında ona ayrıca məlumat verəcəkdir. İndi məktəbdə elə başı qarışmışdır ki, yayı nə qədər gözəl keçirdiyini xatırlamağa belə vaxtı yoxdur.
“Zavallı qız, –deyə Yucin düşündü, – o daha yaxşı qismətə layiqdir. O gələndə mən mütləq onun görüşünə gedəcəyəm”. O bu qərara gəldi və bu fikrə çoxlu başqa fikirlər də qarışdı: “Onun nə gözəl saçları vardır!”
DOQQUZUNCU FƏSİL
İnstituta daxil olmaqla Yucin üçün yeni bir həyat başlandı. İndi o incəsənətə xidmət edənlərlə sıravi adamlar arasında olan fərqi anlayırdı, Yaxud hər halda ona belə gəlirdi. Gündüzlər o, Çikaqonun yoxsullar yaşayan məhəlləsində dolaşdıqdan sonra birdən başqa bir aləmə atılır, onun üçün, Yucin Vitla üçün, burada yer tapıldığına çətinliklə inanırdı. Tələbələr – hər halda onlardan bəziləri – ona başqa maddədən olan məxluqlar kimi gəlirdilər. Onlar məşhurların yoğrulduğu xəmirdən olmasalar da, hər halda elə zəngin xəyal və fantaziyaya malik idilər ki, rəssamı bunlarsız təsəvvür etmək olmaz. Yucinin tədricən öyrəndiyi kimi, bu gənclər buraya ölkənin hər bir tərəfindən, – qərbdən və cənubdan, Çikaqo və Sent-Luisdən, Kanzas, Nebraska və Ayovadan, Texas, Kaliforniya və Minnesotdan toplanmışdılar. Bir gənc Kanadanın şimal-qərbində olan Saskaçevandan, digəri hələ o zamanlar “ərazi” adlanan yeni Meksikadan idi. Bu axırıncının adı Cil idi, yoldaşları onu “Hila-monstr” adlandırırdılar. İlk hərfin belə dəyişilmiş halda tələffüz edilməsi onun halını azacıq belə pozmurdu. Burada minnesotalı bir fermerin oğlu da var idi. O gələcək yazı və yayı evə getməyə – şumlamağa, əkib biçməyə hazırlaşırdı. Tələbələr içərisində Kanzas-Sitidən bir milyonerin oğlu da var idi.
Yucin əvvəlcə şəkil çəkmə texnikası ilə xüsusi olaraq maraqlandı. Hələ birinci axşam o işıq-kölgə haqqındakı təsəvvürlərinin yanlış olduğunu anladı. İnsan bədənini təsvir edəndə o, möhkəmlik və həcm duyğusu göstərməyə heç vəchlə müvəffəq ola bilmirdi.
Çərşənbə günlərinin birində müəllim onun çiyni ardından baxaraq qısaca:
– Ən qatı kölgə ən parlaq işığa yaxın düşür, – dedi, – sizdə isə hamısı eyni dərəcədə tutqun və yeknəsəqdir.
– Deməli, iş bunda imiş!
– Sizin bu fiquranı çəkməniz memarlıq məsələlərindən başı çıxmayan bənnanın ev tikməsini xatırladır. Siz kərpicləri plansız qoyursunuz. Hanı planınız? – bu səs arxadan hiss edilmədən yaxınlaşmış mister Boylun səsi idi.
Yucin başını qaldırdı. O, doğrudan da, ümumi kantoru nəzərdə tutmadan başı çəkməyə girişmişdi.
Mister Boyl əllərinin geniş hərəkəti ilə şəklin dairəsini göstərərək:
– Plan! Plan haradadır? – deyə təkrar etdi. – Hər şeydən əvvəl əsas xətləri çəkmək lazımdır. Təfərrüat ilə sonra məşğul olarsınız.
Hər şey dərhal Yucinə aydın oldu.
Başqa bir dəfə o, qadın döşü çəkərkən müəllim ona baxırdı. Onda hər şey nədənsə cansız çıxırdı, o, cizgilərin gözəlliyini verə bilmirdi.
Uzun müddət susan mister Boyl, nəhayət, özündən çıxdı:
– Onlar ancaq dəyirmi olur! İnandırıram sizi, ancaq dəyirmi! Əgər siz bir zaman dördkünc görmüş olsanız, lütfən mənə xəbər verin!
Yucin qəhqəhə çəkdi, bununla bərabər, o hələ nə qədər öyrənməli olduğunu anlayaraq bərk qızardı.
Bir dəfə o bu adamın bacarıqsız və küt, lakin çox çalışqan bir oğlana dediklərini eşitdi. Bu sözlər Yucinin onun ağzından eşitdiyi ən sərt sözlər idi. O kobudcasına dedi:
– Sizin işinizdən heç bir şey çıxmayacaqdır. Mənim məsləhətimə qulaq asın və evinizə gedin, siz yük arabaçılığına getsəniz, daha çox pul qazanarsınız.
Bütün sinif diksindi, lakin bu adam belə idi – qabiliyyətsizliyə, birisinin onun vaxtını boş yerə almasına dözmürdü. O, incəsənətə əməli sürətdə baxırdı və uğursuzların, axmaq və kütlərin nazı ilə oynamaq istəmirdi. O, sinfi inandırmaq istəyirdi ki, sənət böyük səy tələb edir.
Lakin rəssamın rəf etməli olduğu çətinliklər haqqında bu sərt və təkidli xatırlatmalar nəzərə alınmazsa, institutda xoşa gələn, hətta özünəməxsus şirnikləndirici cəhətlər az deyildi. Naturaçının çəkilmək üçün durduğu yarım saatlıq seanslar arasında bir neçə dəfə dörd-beş dəqiqəlik fasilələr olurdu. Bu zaman tələbələr söhbət edir, sönmüş çubuqlarını alışdırır, hər kəs istədiyini edirdi. Bəzən otağa başqa siniflərin tələbələri də gəlirdilər.
Naturaçının tələbələrlə və onların bu qızla belə sərbəst münasibəti Yucini təəccübləndirirdi. Şəraitə tədricən alışan Yucin görürdü ki, bəzi tələbələr qızın oturduğu yerə qalxır və onunla söhbətə başlayırlar. Çiyni və döşlərini örtən şəffaf al şərf nəinki onları gizlədir, hətta onun çılpaqlığının cazibədarlığını daha da artırırdı.
Yucinlə yanaşı oturan oğlan bir dəfə:
– Siz buna nə deyirsiniz? – deyə ona müraciət etdi. – Etiraf edirəm, belə bir səhnə qarşısında məni tər basır.
Yucin güldü.
– Bəli, mənzərə çox cazibəlidir.
Tələbələr tez-tez qızla zarafat edir və gülüşürdülər. Qız da gülür və onlarla mazaqlaşırdı. Yucin onun sinifdə necə dolaşıb, onların albomuna baxdığını görürdü. Belə dəqiqələrdə o, güclü həyəcan keçirirdi, lakin o bu həyəcanı, xəcalət gətirən və göstərilməsi lazım gəlməyən bir şey kimi boğur və gizlədirdi. Bir dəfə o, tələbələrdən birisi tərəfindən gətirilmiş şəkilləri nəzərdən keçirərkən bu qız, bu küçələr çiçəyi ona yanaşdı və çiyninin üstündən baxmağa başladı. Onun çiynində nazik şərf var idi, dodaqları və yanaqları boyanmışdı. Qız yumşaq döşlərini onun çiyninə və qoluna söykəyərək lap yaxında durdu. Yucinin bədənindən sanki elektrik cərəyanı keçdi, lakin özünü elə göstərdi ki, guya azacıq da karıxmamışdır.
Sinifdə royal vardı və tələbələr fasilə zamanı tez-tez çalıb oxuyurdular. Bəzən naturaçı qız da royalın arxasında oturur və onun akkompanementi altında kimsə oxuyur, iki-üçü isə səsini bunlara qoşurdu. Belə oxumaq nədənsə Yucini xüsusi həyəcanlandırırdı, bu oxumaqda o, eyş-işrət duyurdu. O özünü çətin idarə edir və dişlərinin bir-birinə necə dəyməyə başladığını hiss edirdi. Qız yenidən pozada durduğu zaman ehtiras dalğası yatır və onun gözəlliyinin soyuq, estetik qavrayışı ön plana keçirdi. Elə bu təsadüfü epizodlar onu müvazinətdən çıxarırdı.
Yucin yavaş-yavaş şəkil çəkməkdə müvəffəqiyyət qazanır və bir rəssam kimi inkişaf edirdi. O, adam bədəni çəkməyi sevirdi. Bu ona mənzərə və binaların daha müxtəlif olan cəhətlərini çəkmək qədər asan olmurdu. Lakin o, bədənin – xüsusən qadın bədəninin – incəliklərini təsir bağışlamağa başlayan gözəl, həssas xətlərlə verməyi bacarırdı. O, Boylun “Onlar ancaq dəyirmi olur” – deməyə məcbur olduğu mərhələni çoxdan keçmişdi. Onun kontorları gözəllik kəsb etmişdi və bu, tezliklə müəllimin nəzərini cəlb etdi.
Bir dəfə müəllim ona yavaşdan:
– Budur, indi siz yalnız ayrı-ayrı cəhətləri deyil, hər şeyi bütünlüklə qavrayırsınız, – dedi.
Yucin sevincdən qızardı. Başqa bir dəfə Boyl dedi:
– Daha sakit, oğlum, daha sakit. Olduqca çox hissiyat lazımdır. Fiqurada bu yoxdur. Əgər sizin buna meyliniz varsa, gələcəkdə sizdən yaxşı freska ustası olar, – deyə o davam etdi. – Sizdə gözəllik hissi vardır.
Yucinin bədəninə titrətmə düşdü. Demək, o, şəkil çəkməyi mənimsəməyə başlayır. Bu adam onun qabiliyyətini gördü. Deməli, həqiqətən onda istedad vardır.
O, bir dəfə axşam hər cür elanlar asılan lövhədə aşağıdakı plakatı gördü:
RƏSSAMLAR! DİQQƏT!
NOYABRIN 16-DA SAFRONİYADA
ŞAM EDİRİK! ŞAM EDİRİK!
İştirak etmək arzusunda olan hər kəs adını sinif başçılarına bildirməlidir
Əvvəllər bu barədə heç bir şey eşitməmiş Yucin düşündü ki, bu həngamə, yəqin, onların siniflərindən başlanmamışdır. O yenə də sinif başçısından soruşdu və öyrəndi ki, iştirak etmək üçün yetmiş beş sent verilməlidir. Arzu edənlər özləri ilə qız da gətirə bilərlər. Əksəriyyəti belə də edəcəkdir. Yucin şamda iştirak etməyi qərara aldı. Lakin qızı haradan tapsın?
“Safroni” – Klark-stritin aşağı hissəsində, əsas etibarilə italyan işçilərinin yerləşdiyi kvartalda olan italyan restoranı idi. Restoranın olduğu ev başqalarından bir az yaxşı idi. Həyətdə üstü kif basmış sadə taxta stollar qoyulmuşdu və yayda buraya taxtalar çıxarılırdı. Yağışdan qorunmaq üçün stolların üstündən tent çəkilmişdi. Sonralar tent öz yerini şüşə dama vermişdi, bunun sayəsində qışda da buradan istifadə etməyə başlamışdılar. Restoran təmiz idi, burada yeməklər də pis deyildi. Bir cavan jurnalist, yaxud rəssam buranı tapmışdı və senyor Safroni yavaş-yavaş hiss etmişdi ki, müştərilərinin heyəti yaxşılaşır. O yeni müştərilərlə salamlaşmağa başlayır, onlar üçün xüsusi yer ayırırdı. Bir dəfə isə balaca bir məclisə verilən yeməyi az qala maya qiymətinə hesablamışdı. Restoranın şöhrəti artdı. İndi senyor Safroni olduqca müxtəlif növlü şərab və tünd içkilər verilən şam yeməyi üçün hər adam başına yetmiş sent almaqla yüz nəfərlik məclis üçün qışda da burada ziyafətlər düzəldə bilirdi. Bütün bunlar onun şöhrətlənməsinə az yardım etməmişdi.
Noyabrın on altısına təyin olunmuş şam, bu vaxtadək siniflərin özündə təşkil olunan bir sıra qonaqlıqların son nəticəsi idi. Yeni tələbə, yaxud ümumiyyətlə yad bir adam gəldikdə burada onu “Qonaqlıq!Qonaqlıq!” səsləri ilə təbrik etmək kimi bir ənənə var idi. Yeni gələn, pivə fonduna öz payını – iki dollar – verməli idi, əks təqdirdə onu kənara atar, yaxud onun başına oyun açardılar. Araya pul gələn kimi axşam məşğələlər kəsilərdi. Tələbələr pul yığır, pivə çəlləyi və pendir buterbrodu almağa adam göndərirdilər, sonra isə şənlik – içmək, oxumaq, royal çalmaq və hər cür şıltaqlıq başlanırdı. Bir dəfə Omaha ştatından olan ucaboylu, qayğısız, kefcil bir tələbə çılpaq naturaçını qaldırdı, onu boynuna oturtdu, oynaya-oynaya otaqda gəzdirməyə başladı. Qız bütün qüvvəsi ilə onun saçlarını dartırdı, qalanları isə qulaqbatırıcı səslərlə onun arxasınca qaçışırdılar. Yucin buna çox təəccüb etdi. Qonşu otaqda məşğələ keçən canlı natura sinfinin bir neçə tələbəsi işi buraxıb, belə macəralar üçün xüsusi olaraq deşiklər açılmış arakəsməyə söykəndilər. Gördükləri səhnə onları o qədər heyrətləndirirdi ki, bu barədə bir an içərisində bütün binaya səs yayıldı. Bu hərəkət haqqında müdriyyət də bildi və müqəssir tələbə ertəsi gün xaric edildi. Lakin eyş-işrət rəqsi hər halda baş tutmuşdu və onun xatirəsi üzün müddət institutun divarları arasında qaldı.
Belə ziyafətlər zamanı Yucini də içməyə məcbur edirdilər – o, az da olsa, içirdi. Yucin pivədə bir ləzzət görmürdü. O, papiros çəkməyi də sınadı, lakin bu da onun xoşuna gəlmədi. Bəzən belə başıpozuq şənliyin təkcə görünüşündən əsəbi məstlik kimi bir şey duyurdu və bu zaman adi süstlük yox olurdu, gülür, ağına-bozuna baxmadan zarafat edirdi. Hətta ziyafətlərin birində naturaçı qızlardan biri ona dedi:
– Siz göründüyünüzdən daha yaxşısınız. Mən sizi yaman qaraqabaq sanırdım.
– Nə danışırsınız! – deyə o səsləndi. – Bu, məndə hərdənbir olur. Əslində isə mən heç də belə deyiləm. Siz hələ məni tanımamısınız.
O, qızın belindən tutdu, lakin qız onu itələdi. O zaman rəqs etmədiyinə necə də heyfsləndi! O, qızı qucaqlayar və otaqda fırlanardı. O mütləq rəqs öyrənməyi qərara aldı.
Şama dəvət edə biləcəyi bir qızı hardan tapmaq məsələsi Yucinin başından çıxmırdı. O, Marqaretdən başqa heç kəsi tanımırdı, lakin onun rəqs edə biləcəyini güman etmirdi. Çikaqoya gəlişi zamanı görüşə bildiyi blekvudlu qız – miss Blu məsələsinə gəldikdə, belə bir işlə əlaqədar olaraq onun haqqında düşünmək ona sadəcə mənasız görünürdü. Maraqlıdır, – deyə o düşündü, – onun gördüklərini o qız görmüş olsaydı, nə deyərdi?
Bir dəfə Yucin dəftərxanaya nəzər salarkən, orada ilk dəfə dərsdə olduğu axşam çəkilmək üçün onların sinfində duran naturaçı qızı – miss Kennini gördü. Yucin özünün ilk modelini unutmamışdı. Həm də ki, qız çox qəşəng idi. Bir dəfə fasilə zamanı ona yaxınlaşan və yaxınlığında duran qız bu idi. O vaxtdan bu qıza rast gəlməmişdi. Yucin qızın xoşuna gəlmişdi, lakin o adamayovuşmaz və solğun idi. O son zamanlardan boş bağlanmış qalstuk taxmağa və üzünə çox yaraşan dəyirmi yumşaq şlyapa qoymağa başlamışdı. İndi o, saçlarını geri darayır və mister Boyl kimi sərbəst, əl-qolunu ata-ata yeriməyə çalışırdı. Bu adam Yucinə bir növ ilahi əzəmətli və qayğısız gəlirdi. Yucin onun kimi olmağı necə də istəyirdi!
Qız Yuccindəki bu dəyişikliyi gördü. O necə gözəl olmuşdur, – deyə qız fikirləşirdi. – Onun necə də ağ dərisi, aydın gözləri vardır. Bu adamda qüvvə hiss olunur.
Qız özünü elə göstərirdi ki, guya çılpaq qadın eskizini nəzərdən keçirir.
Yucin gülümsəyərək:
– Salam, – dedi. O özünü tənha hiss edirdi, bu qızdan başqa heç kəsi tanımırdı, bunun üçün də onunla danışmağa cəsarət etdi.
Qız başını çevirdi və onun salamına mehriban təbəssümlə cavab verdi.
Yucin:
– Mən uzun zamandır ki, sizi görmürdüm, – dedi, – yenə də bizdə işləyirsiniz?
– Ancaq bu həftəliyə, – deyə qız cavab verdi. – Mən xüsusi studiyalarda çəkilirəm. İmkan olanda mən orada işləməyi üstün tuturam.
Yucin onun həmişə necə şən olduğunu xatırlayaraq təəccüb etdi:
– Mənə isə belə gəlirdi ki, bizdə işləmək sizin xoşunuza gəlir.
– Xoş gəldiyini deyə bilmərəm, – deyə qız güldü və qara gözləri ilə hiyləgərcəsinə ona baxdı.
– Xeyr, doğru deyirəm, – deyə Yucin cavab verdi və sonra gizli bir ümidlə soruşdu: – Siz on altısında olacaq axşam ziyafətimizdə iştirak edəcəksinizmi?
Qız:
– Ola bilər, – dedi. – Mən hələ qərara gəlməmişəm. Hər şey asılıdır…
– Nədən?
– Mənim əhvali-ruhiyyəmin necə olmasından və məni kimin dəvət etməsindən.
Yucin:
– Mən güman edirəm ki, dəvət kifayət qədər olacaqdır, – dedi və məqsədə yaxınlaşmağa cəsarətlə səy edərək davam etdi: – Mən də gedərdim, ancaq mənimlə gedəsi adamım yoxdur.
Qız onun niyyətini anladı. O gülərək:
– Bunu nə cür anlamaq olar?
Bu qədər açıq yardım təklifindən istifadə edərək Yucin:
– Siz mənimlə gedərsinizmi? – deyə soruşmağa cəsarət etdi.
– Şübhəsiz! – deyə qız cavab verdi. Yucin getdikcə onun daha çox xoşuna gəlirdi.
– Nə gözəl oldu! Siz harada yaşayırsınız? Sizin ünvanınız mənə lazım olar.
O karandaş üçün əlini cibinə atdı və qız əlli yeddinci küçənin qərb tərəfinin qurtaracağındakı evinin nömrəsini dedi.
Yucin inkassator işləməsi sayəsində bu rayona yaxşı bələd idi. Şəhərin cənub kənarında olan bu küçə başdan başa miskin taxta evlərdən ibarət idi. Bu yer balaca dükanların sıx cərgəsini, daş döşənməmiş səkiləri, insan yaşamayan şəhərkənarı bataqlıqları xatırladırdı. Bu qızın, zibillər arasında və kömür tozu içərisində boy atmış bu gülün naturaçı olması nədənsə Yucini azacıq da olsun təəccübləndirmədi.
– Mən mütləq sizin arxanızca gələcəyəm, – deyə o, gülər üzlə davam etdi. – Siz unutmazsınız, eləmi, xanım … ?
– Sadəcə Rubi, – deyə qız onun sözünü kəsdi. – Rubi Kenni.
Yucin:
– Sizin gözəl adınız var, – dedi. – Çox məlahətli səslənir. Sizin evinizin harada olduğuna baxmaq üçün bir bazar günü gəlməyə icazə verərsiniz?
Onun adının Yucinə xoş gəlməsindən sevinən qız:
– Lütfən, – deyə cavab verdi. – Bazar günləri vaxtın çoxunu evdə oluram. Əgər həvəsiniz olsa, elə bu bazar günü səhər gəlin.
Yucin:
– Mütləq gələcəyəm, – dedi.
– O, böyük ruh yüksəkliyi ilə qızla birlikdə küçəyə çıxdı.
ONUNCU FƏSİL
Rubi Kenni, irlandiyalı qoca işçinin və onun arvadının qızlığı idi. Onlar, həmişə bir-biriylə dalaşan valideyni tərəfindən tamamilə atılmış dörd yaşlı körpənin halına yanıb, bu qızı evlərinə gətirmişdilər. O, dünyanı hansı qüvvələrin idarə etdiyindən yaxşı baş çıxarmasa da, ağıllı, yaxşı qız idi. Bu sadə qəlbli məxluq maraqlı macəralar şövqündə idi. Lakin bu macəraların insanı hara apardığını qabaqcadan görməyi bacarmırdı. Əmək fəaliyyətinə universal mağazada kassirlikdən başlamış bu qız on beş yaşında bakirəlikdən məhrum olmuşdu. Xoşbəxtliyi üzündən o zövqlü, ağıllı və ehtiyatlı kişiləri cəlb edə bilən incə gözəlliyə malik idi. Onların xoşbəxtliyindən isə onun özü də şəxsi uydurmalarında mühakiməsiz deyildi. Ancaq qüvvətli bağlılıq onda arzu, bir-iki təsadüfdə isə hətta həqiqi məhəbbət doğurmuşdu. O ancaq məhəbbətə güzəştə gedirdi, bunun nəticəsində isə pərəstişkarları kimi öz şıltaqlığının və ehtirasının qurbanı olurdu.
Rubinin atalığı və analığı onun tərbiyəsinə az-çox ağıllı rəhbərlik etməyi bacarmamışdılar. Onlar qızı sevirdilər və bu qız öz inkişafı ilə onlardan yüksək olduğu üçün onun görüşlərini, mühakimələrini və dəliliklərini haqlı hesab edərək, hər şeydə ona tabe olurdular. Rubi onların cəsarətsiz mülahizələrinin cavabında qonşuların nə düşündüyünün ona maraqlı olmadığını təkrar edərək ancaq gülürdü.
Yucinin Rubigilə gəlməsi və onlar arasında dostluq yaranması onun bu şəkildə olan başqa tanışlıqlarından mahiyyət etibarilə heç nə ilə fərqlənmirdi. O, qadında hər şeydən əvvəl gözəllik axtarırdı, lakin bununla bərabər elə bir hadisə olmamışdı ki, onu xüsusən cəlb edən ağıl və ürək keyfiyyətlərini aşkara çıxarmağa müvəffəq olmasın. O, qadında gözəllikdən başqa həssaslıq və gözəlliyə meyl axtarırdı. Kinli tənqiddən və soyuqdan qaçaraq, o heç bir zaman hiss incəliyində, qavrama cəldliyində, fikir yüksəkliyində özündən üstün olan bir adamı yoldaş seçməzdi.
O vaxtlar ona sadə şeylər, sadə mənzil, adi, təvazökar mühit, sadə həyat atmosferi xoş gəlir, daha qəşəng, daha zərif mühit isə onu qorxudurdu. Yanlarından ötüb keçməli olduğu dəbdəbəli malikanələr, gözəl mağazalar, yüksək ictimai mövqe tutan adamlar ona təkəbbürlü və soyuq görünürdü. O təvazökar, heç nə ilə şöhrətlənməyən, lakin xeyirxah və mehriban adamları üstün tuturdu. Əgər belə bir mühitdən çıxmış belə bir gözəl qadın tapsaydı, o xoşbəxt olardı və bundan artıq heç bir şey arzu etməzdi. Bunun üçün də Rubi onu cəlb etdi.
Bazar günü yağış yağdı və bu yağıntı şəhərin Rubi yaşayan hissəsinə durğunluq gətirdi. Evlər arasındakı boş yerlərdə saralmış, cansız otlar içərisində çoxlu gölməçələr işıldayırdı. Üzərində saysız-hesabsız paravozlar və vaqonlar duran qara şlak səpələnmiş əyri-üyrü, intəhasız dəmir yollarından keçib gedən Yucin, rütubətlə dolu boz havaya tüstü və buxar püskürən bu nəhəng, qara paravozların, yağışdan islanmış və bunun üçün də xüsusi gözəllik kəsb etmiş ikirəngli vaqonların rəssam üçün necə yaxşı material olduğunu düşünürdü. Qaranlıqda yollar ayrılan yerlərdə makasların işığı parlaq çiçəklərə bənzəyirdi. Canlı gözlər kimi yanan bu sarı, qırmızı, yaşıl və mavi ləkələr Yucinin xoşuna gəlirdi. Yucin belə materiala xüsusən həssas idi və o gözəl qızın – bu ətirli gülün – harada isə bu yaxında yaşamasından gizli bir sevinc duyurdu.
O, qapıya yanaşdı, zəngi basdı, qapını bütün bədəni əsən, görüş dairəsi, görünür çox dar olan bir irlandiyalı açdı. Yucin düşündü ki, bu adama şlaqbauma[1 - Dəmir yolunu kəsib keçən şose yolunu qatar gələndə, yaxud adi yollarda hər hansı bir səbəbə görə onları açıb-bağlamaq üçün endirilib qaldırılan tir] gözətçi olmaq daha çox yaraşardı. Qocanın əynində cod, lakin qəşəngliyini itirməmiş paltar var idi, bu paltar çox geyilməkdən insan bədəninin təbii şəklini almışdı. Onun əlində qısa çubuq tüstülənirdi.
Yucin ondan:
– Miss Kenni evdədirmi?
– Aha! Buyurun. Mən onu çağıraram.
O, otağın qapısını göstərdi, bu, yəqin qonaq otağı idi. Kimsə burada hər şeyin – ipək abajur altındakı böyük lampanın, ailəvi albomun, döşəmədəki xalçanın və güllü divar kağızının qırmızı tonda olması üçün qayğı göstərmişdi.
Yucin Rubini gözləyərək, albomu açdı və şəkilləri nəzərdən keçirməyə başladı. Yəqin bunlar qızın qohumlarıdır, deyə Yucin düşündü. Onlar hamısı xırda adamlar – kontorçular, dükançılar, kommivoyajerlər idi. Bir az sonra Rubi gəldi və Yucinin gözləri parıldadı. Bu qızda (onun yenicə on doqquz yaşı tamam olmuşdu) onu həmişə heyrətə gətirən gənclik məlahəti hiss olunurdu. Onun əynində boynu və qolları qırmızı məxmərdən olan qara kəşmiri paltar, boynunda oğlanlarda olduğu kimi səliqəsiz düyünlənmiş qırmızı qalstuk var idi. O, bəzənmiş və kefi kök halda daxil oldu və gülər üzlə əlini Yucinə uzatdı.
– Hə, bizim evi tapmaq çətindir, eləmi? – deyə soruşdu.
Yucin başını buladı:
– Mən bu yerlərə çox yaxşı bələdəm. Mən buralara borc toplamağa gəlirəm, mən axı “Ucuz mebel və xalçalar” kompaniyasında xidmət edirəm
Onun açıq danışmasından xoşlanan Rubi:
– Deməli, mən əbəs yerə narahat olurdum, – dedi. – Mən qorxurdum ki, siz bizi tapana qədər tamam əldən düşərsiniz. Çox pis havadır, hə?
Yucin onunla razılaşdı, sonra isə ətrafdakı mənzərələrin onu nə kimi fikrə gətirib çıxartdığı haqqında danışdı.
– Əgər mən rəssam olsaydım, məhz belə şeyləri çəkərdim. Bu elə əzəmətli, elə gözəldir ki.
O, pəncərəyə yanaşdı və oradan görünən mənzərəyə baxmağa başladı.
Rubi onu maraqla süzürdü. Onun hər bir hərəkəti Rubiyə ləzzət verirdi. O bu gənclə özünü olduqca sərbəst hiss edirdi, sanki əvvəlcədən əmin olmuşdu ki, onu sevəcəkdir. Onunla söhbət etmək necə asandır. İnstitut, onun naturaçı işləməsi, Yucinin ümidləri, qızın yaşadığı yer – bütün bunlar onları yaxınlaşdıran mövzular idi. Onlar qızın işi haqqında söhbət edərkən, Yucin:
– Burada şöhrət qazanmış emalatxanalar çoxdurmu? – deyə soruşdu. O, Çikaqo rəssamlar aləminin vəziyyətini öyrənmək istəyirdi
– O qədər də çox deyildir. Hər halda yaxşıları azdır. Axı bəzi rəssamlar elə xəyal edirlər ki, guya şəkil çəkməyi bacarırlar.
Yucin soruşdu:
– Bəs burada ən böyük sənətkar kim hesab olunur?
– Məsələ belədir: mən ancaq başqalarından eşitdiklərimi bilirəm. Deyirlər, mister Rouz çox istedadlıdır. Bayem Cons məişət şəkillərini pis çəkmir. Uolter Lou yaxşı portretçidir. Menson Stil də həmçinin, hə, bağışlayın, bir də Artur Biqs vardır, o ancaq mənzərə çəkir. Onun emalatxanasında mən heç vaxt olmamışam. Sonra Finli Vud vardır ki, o da portretçidir. Uilson Bruks isə çox fiquralı kompozisiyalar çəkir. Lakin hamısını yadda saxlamaq olmur, onlar çoxdurlar.
Yucin ovsunlanmış kimi dinləyirdi. İncəsənətə aid olan şeylər haqqında bu iddiasız söhbətlər onda buranın rəssamları barəsində indiyə qədər bütün eşitdiklərindən daha artıq təsəvvür yaradırdı. Yəqin bu qız çox şey bilirdi. O bu aləmin adamıdır. Yucin düşünürdü: görəsən həmin adamlarla bu qızın münasibəti necədir?
Bir müddətdən sonra onlar yenidən pəncərəyə baxmağa başladılar.
Qız:
– Bura çox gözəl deyil, – dedi. – Amma atama və anama xoş gəlir. Atamın iş yeri bura yaxındır.
– Mənə qapını açan sizin atanız idimi?
– O mənim doğma atam deyil, – deyə qız izah etdi. – Onlar məni qızlığa götürmüşlər, amma öz doğma qızları kimi baxırlar. Mən onlara çox borcluyam.
Yucin qızın hələ nə qədər gənc olduğunu düşünərək:
– Siz yəqin, bu peşəyə yaxın zamanlarda başlamısınız? Deyə soruşdu.
– Bəli, təqribən bir il olar.
O, Yucinə danışdı ki, əvvəllər “Bazar”da kassirlik edirdi, birdən onun və yoldaşlarının ağlına naturaçı olmaq fikri gəldi. “Tribun”un bazar günü nömrəsində onlar tələbələrin qarşısında duran bir qızın şəklini gördülər. Bu hadisə onları həvəsləndirdi. Onlar bu işdə özlərini sınamağı məsləhətləşdilər. O vaxtdan naturaçılıq peşəsində işləyirlər. Onun rəfiqəsi də şam yeməyində olacaqdır.
Yucin onu həvəslə dinləyirdi. Rubinin sözləri vaxtilə qəzetlərdə onu cəlb edən şəkilləri – Çikaqo çayı üzərində Qazlar adasının mənzərələrini, köhnə balıqçı evlərini, üzü üstə çevrilərək adamlara sığınacaq yerini əvəz edən qayıqları xatırlatdı. O bu barədə, həmçinin özünün Çikaqo səfəri haqqında nağıl etdi. Qız ona böyük maraqla qulaq asırdı. Qız düşünürdü ki, o, həddindən artıq hissiyata qapılsa da, oğlandır. Necə də boylu-buxunludur, – o, Yucinin yanında xırdaca görünürdü.
– Siz, gərək ki, çalırsınız? – deyə Yucin soruşdu.
– Az-maz. Bizdə royal yoxdur. Çəkilmək üçün getdiyim studiyalarda bir az öyrənmişəm.
– Rəqs edirsiniz?
– Əlbəttə.
Yucin kədərlə:
– Mən də rəqs etməyi öyrənmək istərdim, – dedi.
– Nə mane olur ki? Bu çox sadə işdir. Mən bir dərsdə sizə öyrədərəm.
– Lütfən, – deyə Yucin xahiş etdi.
Rubi ondan bir addım aralanaraq:
– Bu heç də çətin iş deyildir, – dedi. – Mən bütün addımları – “pa”ları sizə göstərərəm. adətən valsdan başlayırlar.
O, paltarının ətəklərini qaldırıb, balaca ayaqlarını bir az açaraq, Yucinə birinci “pa”nı göstərdi. Yucin təkrar etmək istədisə də, bir şey alınmadı. O zaman qız onun bir əlini öz belinə qoydu və o biri əlini öz əlinə aldı.
Rubi:
– Mən sizi apararam, – dedi.
Qızı öz ağuşunda hiss etmək necə də ləzzətli idi! Görünür, qız dərsi qurtarmaq üçün azacıq belə tələsmirdi, – onunla səbrlə məşğul olur, müxtəlif hərəkətləri izah edir, onun addımlarını düzəltmək, onun və özünün səhvlərinə gülmək üçün tez-tez dayanırdı.
Onlar bir neçə tur etdikdən sonra qız:
– Yavaş-yavaş düzəlir, – dedi.
Onların nəzərləri dəfələrlə qarşılaşdı, Yucin gülümsədiyi zaman qız ona şən təbəssümlə cavab verirdi. Yucin bu qızın studiyaya onun yanında durduğu və çiyni üzərindən boylanaraq baxdığı axşamı xatırladı. Əlbəttə, o daha cəsarətli olsaydı, dərhal bütün şərtilikləri addımlayıb keçə bilərdi. O yüngülcə qızı ağuşuna sıxdı, durduqları zaman isə buraxmadı.
O güclə:
– Siz necə mərhəmətlisiniz, – dedi.
Onun ağuşundan azad olmağa tələsməyən qız:
– Heç də elə deyil, sadəcə mənim xasiyyətim yaxşıdır, – deyə gülümsədi.
Həmişə belə hallarda olduğu kimi, Yucini həyəcan bürüdü.
Rubini isə Yucinə cəzb edən onun bir xüsusiyyəti idi –Rubi onda amiranə bir inam görürdü. O, Rubinin tanıdığı başqa kişilər kimi deyildi.
O, qızın gözlərinin içinə baxaraq:
– Mən sizin xoşunuza gəlirəm? – deyə soruşdu.
Rubi onun saçlarını, üzünü, gözlərini diqqətlə nəzərdən keçirdi.
– Bilmirəm, – deyə sakitcə cavab verdi.
– Doğrudan bilmirsiniz?
Yenidən sükut başladı. Qız bu vaxt içərisində ona baxırdı, sonra isə dəhlizə çıxan qapıya ehtiyatla nəzər salaraq:
– Hə, deyəsən xoşuma gəlirsiniz, – dedi.
– Siz mələksiniz! – deyə Yucin səsləndi və onu qırmızı divana doğru apardı. Rubi yağmurlu günün qalan hissəsini Yucinin ağuşunda nazlanaraq və öpüşləri ilə məst olaraq keçirdi. Rubi onun kimisinə hələ təsadüf etməmişdi.
ON BİRİNCİ FƏSİL
Bu hadisədən bir az əvvəl, Ancela Blu Yucinin qızğın xahişlərinə əməl edərək, bu payızda ilk dəfə Çikaqoya gəldi. Evdən çıxmaq onun üçün çox çətin idi. Lakin Yucinin hər bir fikrinə, xüsusən arzuları ilə bağlı olan fikirlərinə verdiyi ehtiraslılığına uymuş Ancela bütün maneələri dəf etdi. Yucin təkcə fırça ilə deyil, qələmlə işləməyi də bacarırdı. Doğrudur, onda nə təkmilləşmiş üslub, nə də fikirlərini məntiqi ifadə etmək bacarığı vardı, lakin təsvir qabiliyyəti olduqca çox inkişaf etmişdi. Yucin öz təsvirlərinə nüfuzedici bir incəlik verərək, fırça ilə çəkdiyi kimi, qələmlə də adamların, evlərin, atların, itlərin, mənzərələrin əksini yaradırdı. O, Ancelaya şəhər və onu əhatə edən aləmi ən cəzbedici boyalarla təsvir edirdi. Onun hər bir saatı hesaba alınmışdı, lakin Ancelaya öz həyatını təsvir etmək üçün sərf olunan vaxta heyfi gəlmirdi. O, dolaşdığı aləmin xüsusiyyətləri ilə və qeyri-adi şəxsiyyətinin məlahəti ilə (bu barədə Yucin açıq danışmırdı) qızı cəlb edirdi. Bu təzada görə Ancelanın öz kiçik aləmi ona hədsiz dərəcədə acınacaqlı görünməyə başladı.
Ancela institutda dərslərin başlanmasından bir az sonra gəldi və Yucin onun dəvətini alaraq, Ancelanın xalasının sakit bir döngədə qəşəng kərpic evdə yaşadığı Şimal tərəfə tələsdi. Burada hər şey meşşan səliqəsi və rahatlığı ilə düzəldilmişdi. Yucin ilk nəzərdən köhnə zadəgan mühitinin sakit gözəlliyi ilə dolu olan bu həyatın əsiri oldu. Bu ev bu qədər incə və zərif olan Ancela kimi bir qız üçün tamamilə münasib idi.
Yucin şənbə günü səhər tezdən gəldi, çünki qulluq işlərinə görə şəhərin bu hissəsində olmalı idi. Ancela onun üçün royal çaldı, – Yucin ömründə belə yaxşı ifa eşitməmişdi. Bu onu Yucinin gözündə daha da ucaltdı. Ancela nəvazişli incəliklə dolu olan həssas musiqini, romansları, melodiyaları sevirdi. Yucinin qaldığı yarım saat içərisində Ancela onun üçün bir neçə parça çaldı. Yucin onun bədəninə yapışmış sadə paltarda sanki heykəltəraş tərəfindən yaradılmış kimi görünən incə fiqurasına, yoğun hörüklərlə hörülmüş və belindən aşağı sallanan qalın saçlarına baxırdı. Bu paltar və bu hörüklərlə Ancela “Faust”dakı Marqaritanı xatırladırdı.
Yucin axşam ən yaxşı kostyumunu geyinmiş, kefi kök, üzügülər halda yenidən gəldi. O tamamilə rəssam olmaq ümidinə qapılmışdı və ehtirasla sevəcəyini hiss etdiyi bu qızla görüşmək onu sevindirirdi. Bu qızda nə isə qüvvətli, xeyirxah bir şey hiss olunurdu. Yucini ona cəzb edən də bu idi. Qız isə istedadlı gənci oxşamaq, əzizləmək və onun xoşuna gəlmək istəyirdi, bu da onların yaxınlaşmaları üçün zəmin yaradırdı.
Elə o axşam onlar operaya getdilər. Orada xəyali tamaşa (feeriya) göstərirdilər. Sakit, şən əhvali-ruhiyyə yayan bu musiqili fantaziyanın quruluşu, zəngin paltarlar, qəşəng xorçu qızlar və valehedici melodiyalar Yucin və Ancelanı heyran etdi. Onların hər ikisi çoxdan teatrda olmamışdı. Həyatın belə fantastik şərti təsviri onların hər ikisinin ürəyindən idi. Aleksandriyadakı qısa tanışlıqdan sonra bu təsirlər onların görüşünə nə isə xüsusi bir şənlik verirdi.
Teatrdan çıxdıqdan sonra Yucin Ancelanı camaatın içərisindən keçirərək, şəhərin mərkəzini Şimal hissə ilə birləşdirən tramvay xəttinə doğru apardı (Yucinin Çikaqoda olduğu vaxt içərisində şəhər yolları elektrikləşdirilmişdi). Gənclər tamaşanın gözəllik və müvəffəqiyyətini maraqla müzakirə edirdilər. O, yenidən Ancelaya baş çəkmək üçün icazə istədi, ertəsi günü nahardan sonra gələrək, axşamlar Mərkəzi musiqi salonunda çıxış edən məşhur natiqi dinləməyi təklif etdi.
Ancela Yucinin zirəkliyindən vəcdə gəlmişdi. O, Yucinlə bir yerdə olmaq istəyirdi, indi isə belə yaxşı bir bəhanə ələ düşmüşdü. Onlar vaxtında getdilər və natiqi böyük maraqla dinlədilər. Natiqin məharəti Yucin üçün bəşər sözündə nə qədər təravət, gözəllik və insanlar üzərində hakimiyyət gizləndiyinə dəlil idi. O, bu cür natiq olmaq istəyirdi, o, ucadan bu fikri, sonra isə başqa gizlin fikirlərini Ancelaya açıb söylədi. Onun maraqlarının müxtəlifliyi və incə zövqü qıza qüvvətli təsir bağışladı. Qız əmin idi ki, görkəmli adam olmaq onun alnına yazılmışdır.
Onların başqa görüşləri də oldu. Ancela yenidən gəldi – bir dəfə noyabrın əvvəllərində, sonra Milad ərəfəsində Yucin onun gözəl saçlarının torunda getdikcə daha artıq dolaşırdı. Noyabrda Rubi ilə tanış olmasına və onların arasında, o vaxtlar Yucinin ifadə edəcəyi kimi, ideallıqdan bir qədər uzaq olan yaxınlıq başlamasına baxmayaraq, o ürəyində Ancela ilə dostluğu daha yüksək və qiymətli bir şey kimi mühafizə edirdi. Ancela öz saflığı ilə onu təəccübləndirirdi. Bu qızın ona söylədiyi fikirlərdə, ifasının incəliyində Rubidə olduğundan daha artıq zəngin təbiət hiss olunurdu. Bundan başqa, Ancela uzaq əyaləti, onun öz evi kimi sakit evi, sevimli, sadə şəhərciyi, gözəl adamları təcəssüm etdirirdi. Nə üçün o, Anceladan ayrılmalı, özünün təmas etdiyi o başqa aləmi örtən pərdəni onun qarşısında açmalıdır? O elə hesab edirdi ki, bunu etməməlidir. Onu itirmək ehtimalı Yucini qorxudurdu, çünki Ancelanın ona evlənəcək hər bir kişiyə xoşbəxtlik verə biləcəyinə əmin idi. Ancela dekabr ayında yenidən gəldi və bu dəfə Yucin az qala evlənmək məsələsini açacaq idi. O, hiss edirdi ki, bu qızla heç bir sərbəst hərəkətə yol verməməli, çox tələsik olaraq möhkəm yaxınlıq axtarmamalıdır. Ancela məhəbbətin və izdivacın müqəddəsliyi fikrini ona təlqin edə bildi və o, yanvarda həqiqətən evlənməyi ona təklif etdi.
Müəyyənləşdirilməsi mümkün olmayan zərif hislər və arzulardan yoğrulmuş artist təbiəti! Bu dövrdə heç bir qadın Yucini tam qane edə bilməzdi. Onun üçün gözəllik əsas rol oynayırdı. Gənclik, hiss saflığı və qəlbin həssaslığı ilə zahiri məlahətə malik olan hər bir qız onu cəlb edir və müvəqqəti saxlaya bilirdi. Ona kiminsə buyruğu ilə düzəldilmiş həyat deyil, gözəllik lazım idi. O, ailə qurmaq deyil, məşhur rəssam olmaq xəyalı ilə yaşayırdı. Qızlıq gözəlliyi, gənclik lətafəti onu bir rəssam kimi həyəcanlandırırdı və o, ehtirasla onlara doğru can atırdı.
Yucinin əksinə olaraq, Ancela öz görüşlərində və hiss məsələlərində müəyyənləşmiş bir adam idi. O, uşaqlıqdan izdivacda sarsılmaz, pozulmaz bir şey görməyə adət etmişdi. O inanırdı ki, insana bir həyat və bir məhəbbət verilmişdir və siz belə məhəbbəti tapdığınız zaman qalan hər şey öz əhəmiyyətini itirir. Uşaqlar olsa yaxşıdır, olmasa da əhəmiyyəti yoxdur. Bundan izdivac öz mahiyyətini itirmir. Əgər o sizə səadət verməmişsə, yenə də həyatın hələ sizin üçün saxlayıb mühafizə etdiyi şey naminə əzab çəkmək və dözmək lazımdır. Belə bir ittifaq sizə amansız peşmançılıq gətirə bilər, lakin onu pozmaq özünə namussuzluq gətirmək deməkdir. Əgər daha əzab çəkməyə qüvvət yoxdursa, demək, həyat tam iflasa uğramamışdır.
Yucin, şübhəsiz, nə kimi təhlükəli bir oyuna başladığını ağlına gətirmirdi. O üz-üzə gəldiyi münasibətlərin xarakteri haqqında heç bir anlayışa malik deyildi. O, Ancela ilə izdivacın mümkün olması fikrindən qanadlanaraq öz idealı kimi onun haqqında qeyri-şüuri arzudan çəkinmirdi. Bunun nə vaxt başa gələcəyini demək çətin idi, çünki Miladda maaşının artırılmasına baxmayaraq, ona həftədə cəmi on səkkiz dollar verirdilər. O özünə onunla təsəlli verirdi ki, bu vaxt gələcəkdir və həm də çox uzaqda deyildir.
Bununla bərabər onun Rubi ilə görüşləri labüd nəticəyə gətirib çıxartdı. Hər şey sanki buna imkan yaradırdı. Qız cavan idi, o, romantik macəralar həsrətində idi, kişilərdəki gənclik və qüvvəyə valeh olurdu. Yucinin xəyalpərvər solğun üzü, temperametrinin cazibəsi, gözəlliyə olan məhəbbəti onun təsəvvürünü coşdururdu. Əvvəllər, olsun ki, onda azğın ehtiras hökmranlıq edirdi, lakin çox tezliklə ehtirasa əsl məhəbbət qarışdı, çünki bu qız sevməyi bacarırdı. O çox sevimli, sadə qəlbli idi və bir çox həyat məsələlərindən tamamilə xəbərsizdi. Yucin ona təsəvvürünə gətirə biləcəyi bütün kamilliyin mücəssiməsi kimi görünürdü. Qız Yucinə öz atalığı və analığı haqqında, onların necə sadəlövh olduğu və onları istədiyi kimi barmağına doladığı haqqında danışmışdı. Onlar heç ağıllarına gətirmirdilər ki, o rəssamların qarşısında çılpaq durur. O, həmçinin, bəzi rəssamlarla dostluqdan daha artıq başqa münasibətdə olduğunu etiraf edir, indi isə onlardan hər hansı biri ilə cismani yaxınlıqda olduğunu inkar edirdi. O, “bütün bunlar keçmişin işidir” deyirdi, lakin Yucin ona inanmırdı. O düşünürdü ki, qız onun nəvazişini məmnuniyyətlə qəbul etdiyi kimi başqalarının da canfəşanlığını eləcə həvəslə qəbul edir. Bu, Yucində qısqanclıq və qızın naturaçılığı bilaixtiyar buraxmasına dair inadlı arzu oyadırdı. O, qıza belə də dedi, qız isə qəhqəhə çəkib güldü. Qız Yucinin belə arzuda olacağını bilmirdi və bu, Yucinin ona həqiqi marağına dəlalət edirdi.
Yucin üçün Rubi ilə keçən gözəl günlər və axşamlar başladı. Bir dəfə, Safroni restoranındakı şamdan bir az əvvəl, Rubi onu yaxın bazar günlərinin birində səhər yeməyinə dəvət etdi. Onun atalığı ilə analığı bütün günü hara isə getmiş və bütün günü evi onun ixtiyarına vermişdilər. O, Yucini səhər yeməyinə qonaq etmək, başlıca olaraq necə yaxşı xörək hazırladığını ona göstərmək istəyirdi, bir də onun üçün burada nə isə bir yenilik var idi. Rubi onun gəlişinə qədər hazırlıq işlərinə başlamadı, saat doqquzda, Yucin gəldikdən sonra açıq yasəmən rəngli gözəl, yaxşı yaraşan ev paltarında, büzməli ağ önlükdə işə girişdi, süfrəni düzəltdi, tünd şərabla böyrək raqusu, isti biskvit və qəhvə hazırladı.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/teodor-drayzer/dahi-68386276/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Dəmir yolunu kəsib keçən şose yolunu qatar gələndə, yaxud adi yollarda hər hansı bir səbəbə görə onları açıb-bağlamaq üçün endirilib qaldırılan tir
Теодор Драйзер
Тип: электронная книга
Жанр: Литература 20 века
Язык: на азербайджанском языке
Издательство: JekaPrint
Дата публикации: 17.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Dahi, электронная книга автора Теодор Драйзер на азербайджанском языке, в жанре литература 20 века