Kapitan qrantın uşaqları
Kapitan qrantın uşaqları
Jül Vern
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Kapitan Qrant və yoldaşlarının olduğu gəmi qəzaya düşür. Hadisədən xəbər tutan Qrantın uşaqları Meri və Robert atalarını axtarmaq üçün yola çıxır, bir çox fəlakətlərlə, təhlükələrlə üzləşirlərlər…
Jül Vern
KAPİTAN QRANTIN UŞAQLARI
Köpəkbalığı
1864-cü il iyulun 26-da Şimal kanalı ilə gözəl bir ingilis gəmisi üzürdü. Gəminin adı “Dunkan” idi. Onun sahibi Eduard Qlenarvan və əmisi oğlu mayor Mak-Nabs gəminin göyərtəsindən ətrafı seyr edirdilər. Bu vaxt “Dunkan”ın növbətçi matrosu gəminin arxasınca iri bir balığın üzdüyünü gördü və dərhal bunu kapitan Con Manqlsa xəbər verdi. Manqls isə xəbəri Qlenarvana çatdırmaq üçün onun yanına getdi.
Qlenarvan kapitandan bunun hansı balıq olduğunu soruşdu. Kapitan dedi:
– Ser, məncə, bu, nəhəng bir köpəkbalığıdır.
– Bu sularda köpəkbalığı? – Qlenarvan təəccübləndi.
– Bəli, ser, – kapitan dedi. – Bu, köpəkbalığının elə bir cinsidir ki, ona bütün dənizlərdə rast gəlmək olar.
Qlenarvan əmr etdi ki, matroslar həmin balığı tutsunlar. Gəminin sahibi, onun xanımı Elen, mayor Mak-Nabs nəhəng yırtıcının necə ovlanacağına baxmaq üçün kapitan körpücüyünə qalxdılar. Buradan köpəkbalığını asanlıqla görmək olurdu. Bu dəniz yırtıcısı gah sulara baş vurur, gah da gəminin dalınca sürətlə üzürdü.
Kapitan Manqls matroslara əmr etdi ki, yoğun bir kəndirin ucuna qarmaq bağlayıb suya atsınlar, qarmağa isə yekə bir piy parçası keçirsinlər. Matroslar kapitanın əmrini dərhal yerinə yetirdilər. Çox keçmədi ki, piyin iyini duymuş köpəkbalığı güllə kimi ona sarı cumdu. Elə həmin andaca piy köpəkbalığının yekə ağzında yox oldu. Balıq kəndiri dartan kimi özünü qarmağa keçirdi. Matroslar dərhal kəndiri dartmağa başladılar. Dəniz yırtıcısı sudan çıxarıldığını hiss edib dəhşətlə çırpındı. Ancaq təcrübəli matroslar balığı dartıb göyərtəyə çıxara bildilər. Balıq göyərtədə də sakitləşmək bilmirdi. Matroslardan biri dərhal ona yaxınlaşdı və balta ilə balığın çırpınan quyruğunu üzdü. Artıq köpəkbalığının heç bir qorxusu yox idi.
Gəmidəkilər ovlanmış balığın qarnını yarmağa başladılar. Əslində, ovlanmış köpəkbalıqlarının qarnını yarmaq qədim bir adət idi. Axı qarşılarına çıxan hər şeyi udan bu yırtıcıların qarnından ən gözlənilməz şeylər çıxırdı.
Matroslar balığı tikə-tikə etməyə başladılar. Elə bu vaxt matroslardan biri köpəkbalığının mədəsində zorla gözə görünən əşyanı göstərib uca səslə dedi:
– Bu nədir?
Kapitanın köməkçisi bu əşyanın şərab şüşəsi olduğunu deyəndə əvvəlcə hamı təəccübləndi. Amma bir az diqqətlə baxandan sonra köməkçinin haqlı olduğunu anladılar. Qlenarvan tapşırdı ki, şüşəni köpəkbalığının qarnından çıxarsınlar və yaxşıca yuyub kayuta gətirsinlər.
Qlenarvan, arvadı Elen, mayor Mak-Nabs və Con Manqls kayuta düşdülər. Az sonra kapitan köməkçisi ağzıbağlı şərab şüşəsini kayuta gətirdi. Hamı şüşənin içindəki ilə maraqlanırdı. Qlenarvan dedi:
– Darıxmayın, əzizlərim, indi biz onu açar və içində nə olduğunu öz gözlərimizlə görərik.
Şüşəni açmazdan əvvəl gəmi sahibi onu diqqətlə nəzərdən keçirdi. Amma şüşənin içi görünmədiyindən orada nə olduğunu demək mümkün deyildi.
Kayutdakılar nə qədər çalışsalar da, şərab şüşəsinin ağzını aça bilmədilər. Nəhayət, onu sındırmağa məcbur oldular. Şüşənin divarlarına üç kağız parçası yapışmışdı. Kağız parçaları rütubətdən saralmışdı. Orada yazılan sözlər isə zorla oxunurdu.
Kağızlara diqqətlə baxan Qlenarvan dedi:
– Bu kağızlar ingilis, fransız və alman dillərində yazılıb.
‒ Yəqin ki, onlar eyni mətndən ibarətdir, ‒ kapitan dedi.
– Bu, şübhəsizdir, – Qlenarvan dərhal razılaşdı.
Onlar kağızları yan-yana düzüb yazını oxumağa çalışdılar. Uzun cəhddən sonra Qlenarvan kağızlarda yazılmış mətni, təxmini də olsa, bərpa edə bildi. Onun fikrincə, sənədlərdə aşağıdakılar yazılmışdı:
“1862-ci il iyunun 7-də, Qlazqodan çıxmış “Britaniya” gəmisi qəzaya uğrayıb. Gəmidəki iki matros və kapitan Qrant sahilə çıxmağa çalışacaqlar. Orada hindulara əsir olacaqlar. Onlara kömək edin”.
Hər şey aydın idi. Bu şərab şüşəsini qəzaya uğramış gəminin sərnişinləri dənizə atmışdılar. Onlar bu yolla xilas olacaqlarına inanırdılar.
Elen dərhal üzünü əri Qlenarvana tutub dedi:
– Əzizim, biz onlara kömək etməliyik!
Qlenarvan razılaşdı:
– Doğrudur, Elen, biz onları xilas etməliyik. Buna görə də tələsmək lazımdır.
Meri və Robert
“Dunkan” limana çatdıqdan dərhal sonra Qlenarvan Elenlə yaşadıqları qəsrə gəldi. Axşamayaxın gəmi sahibi kapitan Qrantın axtarışlarını təşkil etmək üçün Londona yola düşdü.
Onların yaşadığı qəsr dağlıq ərazidə yerləşirdi, hər tərəfi yaşıllıq və gül-çiçək idi. Gəmi sahibinin otuz iki yaşı var idi, arvadı isə ondan on yaş kiçik idi. Qlenarvanla Elen cəmi üç ay idi ki, evlənmişdilər.
Bu üç ayda ilk dəfə ərindən ayrılan sarışın və alagöz Elen kədərli halda öz otağında oturmuşdu. Bu vaxt qulluqçu içəri daxil olub gənc bir qızla oğlanın gəldiyini xəbər verdi, dedi ki, onlar mister Qlenarvanı soruşurlar. Elen qulluqçuya tapşırdı ki, onları içəri buraxsın.
Qulluqçu çıxdı. Çox keçmədi ki, bir oğlanla bir qız içəri daxil oldular. Bacı-qardaş olduqları ilk baxışdan hiss olunurdu. Çünki bir-birinə çox oxşayırdılar. Qızın on altı yaşı, oğlanın isə on iki yaşı olardı.
Onlar Elenin qarşısında dayandılar.
– Sizin mənə sözünüz var? – Elen soruşdu.
– Yox, biz mister Qlenarvanla görüşmək istəyirdik, – qız utancaq səslə cavab verdi.
– Mister Qlenarvan indi evdə yoxdur, – Elen mehribancasına dilləndi. – O, Londona gedib. Amma siz sözünüzü mənə də deyə bilərsiniz.
Əl-ələ tutmuş qızla oğlan bir-birinin üzünə baxdı. Sonra qız yenə utancaq səslə soruşdu:
– Siz mister Qlenarvanın arvadısınız?
– Bəli, – Elen dedi. – Bəs siz kimsiniz?
– Mənim adım Meridir, bu isə qardaşım Robertdir, – qız cavab verdi. – Biz “Britaniya” gəmisinin kapitanı Qrantın uşaqlarıyıq. Qəzetdən oxuduq ki, mister Qlenarvan atamızla bağlı sənədlər tapıb.
Elen qızı qucaqladı:
– Əzizim Meri, qəzet doğru yazıb.
– Bəs atam sağdır? – qız həyəcanla soruşdu.
– Bunu demək tezdir, Meri, – Elen dedi, – amma ümidimizi üzməməliyik.
Uşaqlar ağlamsınan kimi oldular. Elen onlara təskinlik verməyə çalışdı:
– Qlenarvan Londona gedib ki, orada lazımi adamlarla görüşsün və kapitan Qrantı axtarıb tapmaq üçün hökumətdən kömək istəsin. O, sabah qayıdacaq. Gəlin ümid edək ki, siz tezliklə atanıza qovuşacaqsınız.
Elen bunu deyib uşaqları bərk-bərk qoynuna sıxdı.
Həmin gecəni Meri və Robert Elengildə qaldılar. Onlar Qlenarvanın Londondan hansı xəbərlə qayıdacağını səbirsizliklə gözləyirdilər…
“Dunkan”ın yola düşməsi
Qlenarvan Londondan ümidsiz qayıtdı. Kapitan Qrantın axtarışı üçün kömək edən tapılmamışdı. Hamı bunun mənasız və təhlükəli bir iş olduğunu deyirdi.
Qlenarvan evə gələndə iki yad uşağı görüb təəccübləndi. Elen Meri və Roberti Qlenarvana təqdim etdi. Sonra isə ərindən hansı xəbərlə gəldiyini soruşdu. Qlenarvanın kədərli halda susmasından başa düşdü ki, o, Londondan heç də xoş xəbərlə qayıtmayıb. Uşaqlar da bunu başa düşüb hıçqırdılar.
Elen və Qlenarvan uşaqları sakitləşdirməyə çalışdılar. Bu vaxt mayor Mak-Nabs da gəldi. O da vəziyyətdən hali oldu və Qlenarvandan soruşdu:
– Belə çıxır ki, başqa ümid yoxdur?
Qlenarvan çarəsiz halda çiynini çəkdi.
Birdən Elen Qlenarvana tərəf getdi, onun əllərini ovcunda sıxaraq dedi:
– Əzizim, sən toyumuzdan əvvəl məni gəmi səyahətinə çıxaracağını demişdin, yadındadırmı?
– Yadımdadır, – Qlenarvan cavab verdi.
– Səncə, yad əllərə əsir düşmüş üç insanı xilas etmək belə bir səyahət üçün yaxşı bəhanə deyilmi?
Hamı təəccüblə Elenə baxdı.
– Mən təklif edirəm ki, kapitan Qrantı axtarmağa özümüz gedək! “Dunkan” möhkəm və davamlı gəmidir. Onunla bütün dünyanı dolaşmaq olar. Gedək, Qlenarvan, gedək kapitan Qrantı tapaq!
Elenin cəsarət və mərhəmət dolu təklifindən həyəcanlanmış Qlenarvan onu qucaqladı. Meri və Robert intizarlı baxışlarla Qlenarvanın cavabını gözləyirdilər.
– Gedək! – Qlenarvan üzünü uşaqlara tutub dedi.
Uşaqlar sevincdən qışqırdılar:
– Urraaa!
Qəsrin xidmətçiləri də uşaqlara qoşulub “ura” qışqırdılar.
Bundan sonra Qlenarvan kapitan Con Manqlsa gəmini tez bir vaxtda səyahətə hazırlamağı tapşırdı. İki gündən sonra Qlenarvan, arvadı Elen, mayor Mak-Nabs, Meri və Robert, aşpaz və matroslardan ibarət heyətlə “Dunkan” gəmisi kapitan Qrantın axtarışı üçün yola düşdü.
Gəmidə naməlum adam
Səfərin ilk günü dəniz çox coşqun idi. Axşama doğru isə sərin külək əsməyə başladı. Bu vaxt Meri və Robert Qlenarvanın kayutunda idilər. Meri Qlenarvana ilə onun arvadı Elenə öz ailələri haqqında danışırdı:
– Anam Roberti dünyaya gətirərkən ölüb. Atam isə əslən şotland idi. O düşünürdü ki, Şotlandiyanı İngiltərə əsarət altında saxlayır. Ona görə də Şotlandiyanın azadlığı üçün fikrində müxtəlif planlar qururdu. 1861-ci ildə, yəni üç il əvvəl atam Sakit okeandakı adaları tədqiq etmək üçün gəmi səyahətinə çıxdı. 1862-ci ilin mayınadək ondan tez-tez xəbərlər alırdıq. Amma sonradan xəbərlərin arası kəsildi. Çox keçmədi ki, biz gəminin qəzaya uğradığını eşitdik.
Bunu deyəndə Merinin səsi titrədi, o kövrəldi və Roberti qucaqladı.
Qlenarvan uşaqları qucaqladı.
– Axı Qrant gəmi kapitanı idi, adaları tədqiq etmək onun nəyinə lazım idi? – Elen soruşdu.
Meri göz yaşını silib dedi:
– Atam kimsəsiz ada tapıb ora Şotlandiya adı vermək, orada azad Şotlandiya dövləti qurmaq istəyirdi.
Qlenarvan və Elen kapitan Qrantın vətənpərvərliyinə, azadlıq eşqinə heyran qalmışdılar.
Beləliklə, “Dunkan”ın ilk səyahət gününü gəminin sakinləri kayutlarında keçirdilər. Amma ertəsi gün külək dayanmışdı, hava sakit idi. “Dunkan”ın sərnişinləri göyərtəyə qalxaraq bu sakit və təmiz havanı doyunca udmaq, dənizin gözəl mənzərəsini seyr etmək istəyirdilər. Kapitan Con Manqlsın isə əhvali-ruhiyyəsi daha yüksək idi. O durmadan gəmini tərifləyirdi. Günortaya yaxın sərnişinlər göyərtəni tərk etdilər, təkcə mayor Mak-Nabsdan başqa. O, siqaret tüstülədə-tüstülədə öz-özünə nə barədəsə danışırdı. Mayor qəribə adam idi: heç vaxt əsəbiləşməz, ən təhlükəli vəziyyətlərdə belə təmkinini pozmazdı. Təklikdə siqaret çəkə-çəkə öz-özünə danışmaq isə onun sevimli adətiydi.
Mayor bir neçə dəqiqə öz-özünə danışdı, sonra kayuta düşmək istədi. Bu vaxt göyərtədə qırx yaşlarında ucaboy, arıq, enli alnı, uzun burnu və yekə ağzı olan bir adam gördü. Mak-Nabsın yerinə kim olsaydı bu adamı görüb heyrətlənərdi, çünki indiyə kimi gəminin sərnişinləri arasında beləsinə rast gəlməmişdi. Amma mayor bu vəziyyətdə də təmkinini pozmadı.
Bu zaman göyərtəyə qalxmış aşpaz naməlum adamı görüb öz-özünə donquldandı: “Lənət şeytana, bu adam hardan gəlib çıxdı? Yoxsa mister Qlenarvanın dostudur?”
– Siz aşpazsınız? – naməlum adam soruşdu.
– Bəli, – aşpaz cavab verdi, – amma mən sizi tanımıram.
– Mən altı nömrəli kayutun sərnişiniyəm, – naməlum adam dedi. – Bəs kapitan hanı? O, gəmini başlı-başına buraxıb?
Bu vaxt Con Manqls göyərtəyə qalxdı.
– Budur, kapitan da gəldi! – aşpaz dedi.
Naməlum adam dərhal kapitanın qarşısına keçdi və salam vermək üçün əlini ona uzatdı:
– Sizinlə tanış olmağıma şadam, kapitan Berton!
Con Manqls naməlum adamın salamını alıb təəccüblə dedi:
– Mən kapitanam, amma Berton deyiləm.
– Aha, yoxsa kapitanı dəyişiblər? Nə isə, dostum, siz “Şotlandiya” gəmisindən razısınızmı?
– “Şotlandiya” gəmisi? – Con Manqls daha da təəccübləndi.
– Məgər bu, “Şotlandiya” gəmisi deyil?
– Əlbəttə yox! Siz “Dunkan” gəmisində üzürsünüz, – kapitan dedi.
Bu vaxt Qlenarvan, Elen və Meri də göyərtəyə qalxdılar. Kapitan Manqls Qlenarvanı naməlum adama təqdim etdi:
– Bu, mister Qlenarvandır. O, “Dunkan”ın sahibidir.
Qlenarvan naməlum adamla mehribancasına salamlaşdı:
– Deyəsən, mən sizi tanımıram.
– Mən indi özümü təqdim edərəm, – naməlum adam dedi. – Adım Paqaneldir, coğrafiya alimiyəm. Araşdırma aparmaq üçün Hindistana gedirəm.
– Axı biz Hindistana yox, tamam başqa istiqamətə gedirik.
– Necə? – bayaqdan kefi kök olan Paqanel qışqırdı. – Bu necə ola bilər axı? Məni Hindistanda gözləyirlər. Əgər getməsəm, bu mənim nüfuzuma zərbə olar.
– Bunda bizim günahımız yoxdur, – Qlenarvan dedi, – axı sizə kim deyib ki, bu gəmi Hindistana üzür.
– Dayan, dayan, – Paqanel kapitana sarı çevrildi, – dediniz ki, bu, “Şotlandiya” gəmisi deyil?
– Əlbəttə yox! – kapitan cavab verdi.
– Aman Allah! – Paqanel dərindən köks ötürdü, – huşsuzluğum məni yenidən bəlaya saldı. Mən fikirli olduğumdan gəmiyə səhv minmişəm.
Bunu deyib coğrafiya alimi “Dunkan”ın haraya və nə məqsədlə üzdüyünü soruşdu. Qlenarvan hər şeyi olduğu kimi ona danışdı. Paqanel kapitan Qrantın başına gələnlərə təəssüfləndiyini bildirdi:
– İş ki belə gətirib və mənim Hindistana getmək niyyətim puça çıxıb, onda bu səyahətdə sonadək sizinlə olacağam!
Paqanelin bu sözləri gəmidəkiləri sevindirdi. Axı o, coğrafiya alimi idi və bu səfərdə onun səyahətçilərə çox köməyi dəyə bilərdi. Beləliklə, “Dunkan”da yaxşı adamların biri də artdı.
Kapitan Qrantın izi ilə
“Dunkan” okean sularında qırx iki gün üzdükdən sonra Çiliyə çatdı. Gəmi limanda lövbər saldıqdan sonra Qlenarvan və Paqanel sahilə çıxaraq burada kapitan Qrant və ya “Britaniya” gəmisi ilə bağlı yerli sakinlərdən məlumat əldə etməyə çalışdılar. Amma nə qədər çalışsalar da, heç nə öyrənə bilmədilər. Onlar gəmiyə qayıdıb axtarışların sonrakı marşrutunu dəqiqləşdirməyə başladılar. Qərara gəldilər ki, Kordilyer dağlarını aşaraq Çilidən Argentina ərazisinə adlasınlar. Hamı bu qərarı bəyəndi. İndi bir şeyi dəqiqləşdirmək lazım idi: qarşıdakı uzun, yorucu, bəlkə də, təhlükəli səfərə kimlər çıxmalıdır? Gəmidə kimlər qalmalıdır?
Paqanel öz fikrini dedi:
– Məncə, adam nə qədər az olsa, bir o qədər yaxşıdır. Axı biz müharibəyə getmirik, kəşfiyyata gedirik. Yaxşı olar ki, səfərə mister Qlenarvan, mayor Mak-Nabs və mən, yəni sizin itaətkar nökəriniz Paqanel getsin.
– Bir də mən! – deyə Robert səsləndi.
– Sən uşaqsan, Robert, – Meri qardaşına etiraz etdi.
– Uşaq? – Paqanel təəccübləndi, – Robert uşaq deyil, gənc və zirəkdir. Səyahət onu daha da möhkəmləndirəcək. Beləliklə, biz dördümüz, bir də gəminin üç matrosu səfərə hazırlaşmalıyıq.
Hamı Paqanelin təklifi ilə razılaşdı. Qlenarvan Elen və Merini kapitan Con Manqlsa tapşırdı. Onlar kəşfiyyat dəstəsi ilə gəminin okean sahilində növbəti görüş yerini müəyyənləşdirdilər.
Ertəsi gün gəmini tərk edənlər özləri ilə yemək və ərzaq götürdülər. Nəhayət, Qlenarvan dedi:
– Yola düşmək vaxtıdır!
Elen kövrəldi, Meri həyəcanlandı. Qlenarvan onları qucaqladı:
– Biz kapitan Qrantı da tapıb sağ-salamat sizin yanınıza qayıdacağıq, – deyə onları ürəkləndirməyə çalışdı.
Hamı bir-biri ilə vidalaşdı. Qlenarvan, Paqanel, Mak-Nabs, Robert və üç matros gəmini tərk etdilər. “Dunkan”ın lövbərləri qaldırıldı. Bu gözəl və möhkəm gəmi sahildən uzaqlaşdı. Gəmidəkilərin havada yellənən əlləri sanki kapitan Qrantın axtarışına çıxan dəstəyə uğur arzulayırdı.
Sıldırım dağlardan keçid
Qlenarvan Kordilyer dağlarını keçmək üçün yerli adamlardan dörd bələdçi tutdu. Kordilyeri aşdıqdan sonra isə Argentinada da bələdçi tutmaq fikrində idi.
Dəstə ərzağı və silahlarını bələdçilərə məxsus qatırlara yükləyib yola düşdü. Hava gözəl idi, göy üzü buludsuz idi. İki gün ərzində səyyahlar heç bir çətinlik və maneə ilə qarşılaşmadılar. Amma üçüncü gün onlar dağların sıldırım ətəklərindən keçməli oldular. Bu çox təhlükəli idi. Bir azdan dəstə yalnız bir adamın keçə biləcəyi cığıra rast gəldi. Başqa yol olmadığından onlar bu dar keçidlə irəliləməyə məcbur idilər. Ən pisi o idi ki, bələdçilər burdan o yana getmək istəmirdilər. Belə olduqda Qlenarvan onların pulunu verib yola saldı.
Bir azdan onlar dar cığırdan genişliyə çıxdılar. Kordilyer dağlarına qalxmaq üçün isə bütün gecəni dırmaşmalı oldular. Getdikcə dağa qalxmaq çətinləşirdi. Üstəlik, qalın qar onlara mane olurdu. Səyyahlar addım atmazdan əvvəl qarın altında uçurum olmadığına əmin olmaq üçün əllərindəki ağacı qara batırmalı olurdular. Qabaqda matroslardan biri gedirdi. Onun arxasınca düzülmüş yoldaşları addımlarını ancaq matrosun izi ilə atmağa çalışırdılar.
Dəstə gündə yalnız bircə dəfə − səhər yemək üçün dayanırdı. Günün qalan hissəsini Kordilyer dağlarını tez aşmağa sərf edirdilər. Onlar Argentinaya çatıb kapitan Qrantı mümkün qədər tez tapmağa çalışırdılar.
Günorta dəstə Kordilyer zirvələrinin arasında yerləşən böyük və tamamilə boş sahəyə gəlib çıxdı. Robert möhkəm yorulmuşdu. Hamı hiss edirdi ki, bu çətin yolu sonadək getməyə onun gücü çatmayacaq. Ona görə də Qlenarvan dayanmaq əmri verdi. Amma Paqanel təklif etdi ki, Roberti, lazım gəlsə, çiyinlərdə apara bilərlər. Coğrafiya alimi əlavə etdi:
– Biz dayanmamalı və bu zirvəni tez aşmalıyıq!
Hamı Paqanellə razılaşdı. Robert də iradəsini toplayıb hələ ki yeriyə bildiyini dedi.
Axşamayaxın yorğunluq bütün səyyahları əldən salmışdı. Onların çoxu tez-tez büdrəyir, yıxıla-dura yeriyirdi. Bəziləri isə yıxıldıqdan sonra heç dura da bilmir, sürünə-sürünə gedirdilər.
Qlenarvan narahat idi: bu uca, kimsəsiz, soyuq və qarlı dağların başında onları nə gözləyir? Bunu heç kim deyə bilməzdi.
Artıq dəstənin irəli getməyə taqəti qalmamışdı. Soyuq az qala onların sümüklərinə işləyirdi. Bu vaxt mayor əlini Qlenarvanın çiyninə qoyub həmişəki kimi sakit və təmkinli səslə dedi:
– Daxma!
Daxmada
Qarla örtülmüş və ətrafdakı daş-qayadan güclə seçilən bu daxmanı yalnız Mak-Nabsın iti gözləri görə bilərdi. Bu adamın diqqətindən heç nə yayınmırdı.
Səyyahlar dərhal daxmanın qapısını tapmaq üçün onun dörd tərəfini qardan təmizlədilər. Bir azdan onlar artıq daxmaya girmişdilər, ocaq qalamaq üçün çır-çırpı yığırdılar. Ocaq alışdıqca onların canına isti keçməyə başladı. Sonra yemək hazırlandı. Bu, dəstənin son bir neçə gündə ən rahat və ləzzətli naharı idi.
Yeməkdən sonra səyyahlar yatmağa hazırlaşdılar, yorğunluq onları heydən salmışdı. Üstəlik, səhər tezdən yola davam etməli idilər. Tezliklə hamının gözünə yuxu getdi. Yalnız Qlenarvan oyaq idi. Onun qəlbində bir narahatlıq var idi. Ürəyinə dammışdı ki, dəstəni hansısa dəhşətli bir fəlakət gözləyir. Ona görə də bir xeyli yata bilmədi. Çölə çıxdı. Gecə aydınlıq idi, ay üfüqdən qalxmışdı. Qlenarvanın qulaqlarına çox uzaqdan qəribə uğultu səsləri gəlirdi. O bu səslərin nə olduğunu anışdıra bilmirdi, bu səbəbdən narahatlığı daha da artırdı. Saata baxdı. Saat iki idi. Nəhayət, daxmaya qayıdıb yerinə uzandı. Bir azdan o da yuxuya getdi.
Gecənin bir yarısı qulaqbatıran gurultu Qlenarvanı yerindən dik atılmağa məcbur etdi. Sanki yer onun ayaqları altından qaçdı. Daxma yırğalandı və divarları çatladı.
– Qalxın! – deyə o qışqırdı.
Onsuz da səyyahların hamısı oyanmışdı. Onlar bir andaca daxmadan bayıra çıxdılar. Dəhşətli bir qüvvə onları yerə yıxdı, sonra isə dağın yamacı ilə aşağı sürüklədi.
– Bu, zəlzələdir! – Paqanel üzüaşağı yuvarlana-yuvarlana qışqırdı.
Səyyahlar da onun kimi dağın təpəsindən yuvarlandılar, heç kimin Paqaneldən nəsə soruşmağa heyi yox idi.
Coğrafiya alimi səhv etmirdi. Bu, doğrudan da, zəlzələ idi.
Səyyahlar üzüaşağı nə qədər yuvarlandıqlarını bilmədilər. Gözlərini açanda onlar dağın ətəyində idilər. Bir neçə dəqiqə heç kim tərpənmədi. Sonra birinci olaraq mayor ayağa qalxdı. O, ətrafa baxdı. Yol yoldaşları ölü kimi hərəkətsiz halda onun ətrafında yerə sərilmişdilər.
Xilasedici atəş
Mayorun köməyi ilə yol yoldaşları bir-bir ayağa qalxdılar. Düzdür, yuvarlanarkən onların bir yeri də qanamamışdı, amma möhkəm əzilmişdilər. Zəlzələ bir göz qırpımında onları dağın zirvəsindən ətəyinə gətirib çıxarmışdı. Öz ayaqları ilə onlar bu yolu, Allah bilir, neçə saata gedəcəkdilər.
Səyyahlar yenicə özlərinə gəlmişdilər ki, mayorun asta səslə dediyi sözlər hamını həyəcanlandırdı:
– Robert yoxdur!
Qlenarvan ani olaraq ətrafa nəzər saldı, Roberti görməyib təlaşlı səslə dedi:
– Dərhal hərəmiz bir tərəfə gedib bütün uçurumları axtarmalıyıq.
Paqanel onu dəstəklədi:
– Vaxt itirmədən axtarışa başlamalıyıq!
Səyyahların hərəsi bir istiqamətə üz tutub Roberti aramağa başladı. Onlar bütün uçurumları, kolların diblərini, cığırları, hətta ən balaca yarıqları belə ələk-vələk etdilər. Axtarış günortaya qədər davam etdi. Gündüz saat birdə Qlenarvan və dostları əldən düşmüş halda, yorğun və üzgün vəziyyətdə yenidən düzənlikdə tapışdılar. Axtarışlar nəticə verməmişdi. Qlenarvan son dərəcə məyus idi, o, güclə danışırdı. Qanı qaçmış dodaqları hərdənbir pıçıldayırdı:
– Mən onu tapmadan buradan getməyəcəm. Getməyəcəm!
Heç kim danışmırdı. Yalnız mayor yaxınlıqdakı ağaclardan birinin altında çadır qurmaqla məşğul idi. Səyyahların ərzağı da tükənmək üzrə idi. Onların ancaq ətləri və düyüləri qalmışdı.
Həmin gün Robertdən heç bir xəbər çıxmadı. Gecə sakit keçdi. Səyyahların heç biri yata bilmirdi. Qlenarvan gecəyarısı ayağa qalxıb dağa dırmaşmağa başladı. O, Roberti tapacağına inanırdı. Səhərə qədər dağı dolaşan Qlenarvana mayor və Paqanel də qoşuldular. Amma bu axtarışlar da nəticə vermədi.
Səhər açıldı. Artıq heç kimin Robertin tapılacağına ümidi qalmamışdı. Üstəlik, ərzaq da tükənirdi və bu kimsəsiz düzənlikdə ac qalmaq ehtimalı hamını xoflandırırdı. Ona görə də mayor səyyahlar arasına çökmüş sükutu pozmalı oldu:
– Bəlkə, yola düşək?
Paqanel onunla razılaşdı:
– Mən də yolumuza davam etməyin tərəfdarıyam.
Qlenarvan yalvarıcı baxışlarla mayoru və Paqaneli süzdü:
– Bəlkə, bir saat da gözləyək.
Hamı bu gözləməyin əhəmiyyətsiz olduğunu bilirdi, amma heç kim etiraz etmədi. Bir saat tamam olanda Qlenarvan daha bir saat vaxt istədi. Bu bir saat da bitəndə artıq Mak-Nabs dözmədi:
– Daha yubanmaq olmaz.
– Elədir, – Qlenarvan doluxsundu. O, səyyahların heç birinin üzünə baxmırdı, gözlərini göyə zilləmişdi. Bu vaxt qəfildən qışqırdı:
– Ora baxın! Ora baxın!
Bütün nəzərlər dərhal göyün üzünə çevrildi. Paqanel dedi:
– Bu, qartaldır!
– Hə, hə, qartaldır, – Qlenarvan təsdiqlədi.
Heç kim başa düşə bilmədi ki, göyün üzündə süzən bu qartal Qlenarvanı niyə həyəcanlandırmışdı. Qartal gah yüksəkliyə qalxır, gah aşağıdan uçurdu. O, yerdə nə görmüşdü? Niyə vurnuxurdu? Qlenarvan öz-özünə pıçıldadı:
– Bəlkə də…
Bir azdan qartal daha da aşağıdan uçaraq qayalıqlardan birinin üzərində dövrə vurmağa başladı.
– Robert oradadır, – Qlenarvan qışqırdı.
Bu vaxt qartal qayalığın arxasında yoxa çıxdı və bir azdan yenidən göyə qalxdı. Bu dəfə o, iri caynaqlarında Roberti tutmuşdu. Heç kim Robertin sağ olduğuna inanmırdı. Qartalın caynağındakı yalnız onun cəsədi ola bilərdi. Qlenarvan:
– Robertin cəsədi qartala yem olmaqdansa, qoy qayalara dəyib parçalansın! – dedi.
O, tüfəngini götürdü və qartalı nişan almağa çalışdı. Mayor:
– Bu işi mənə həvalə et, – deyib tüfəngi Qlenarvandan aldı. Tətiyi çəkməyə macal tapmamış düzəngahın harasındasa güllə səsi eşidildi. Qartal yavaş-yavaş yerə enməyə başladı. Onu kimsə vurmuşdu. Qlenarvan quşun düşdüyü yerə qaça-qaça qışqırdı:
– Robert! Robert!
Yoldaşları da onun arxasınca qaçdılar.
Qartal ölmüşdü. Onun geniş açılmış qanadları altında Robertin yalnız başı görünürdü. Qlenarvan diz çöküb uşağı quşun qanadları altından çıxardı. Onu otun üzərinə uzatdı və qulağını Robertin sinəsinə qoydu. Sonra isə sonsuz sevinc içində bağırdı:
– Sağdır! O hələ nəfəs alır!
Paqanel dərhal Robertin paltarını cırıb əynindən çıxardı. Gicgahlarını su ilə islatdı. Bir azdan Robert ağır-ağır gözlərini açıb Qlenarvana baxdı.
– Ser, siz mənim ikinci atamsınız, – dedi.
Qlenarvan qəhərlənib heç nə demədi. Uşağın yanında diz çöküb sevincindən ağlamağa başladı. Səyyahlar bir-bir Roberti qucaqlayıb öpdülər.
Talkav
İndi hamını qartalın kim tərəfindən vurulduğu maraqlandırırdı. Mayor diqqətlə ətrafa baxdı. Birdən onun gözləri əlli addım kənarda dayanmış hündürboy hinduya sataşdı. Onun enli kürəkləri, uzun saçları vardı. Mak-Nabs hindunu Qlenarvana göstərdi. Qlenarvan dərhal ona sarı qaçdı. Hindunun əllərini minnətdarlıqla sıxdı. Hindu da ona baş əydi və Qlenarvanın anlamadığı dildə bir neçə söz dedi. Bir azdan bütün səyyahlar bu xilaskar hindunun ətrafına toplaşdılar. Lakin yalnız coğrafiya alimi onun danışdığı dili başa düşürdü.
Hindunun adı Talkav idi. O, Paqaneldən səyahətlərinin məqsədini soruşdu. Coğrafiya alimi hər şeyi Talkava başa saldı. Hindu dedi ki, bu yerləri yaxşı tanıyır və axtarışlarda dəstəyə bələdçilik edə bilər. Bu, hamını sevindirdi. İndi səyyahlar kapitan Qrantı tapacaqlarına daha böyük ümid bəsləyirdilər.
Səyyahlar bir neçə saat dincəldikdən sonra yollarına davam etdilər. Dəstə üzvləri heyranlıqla Talkavın atına baxırdılar. Bu qara kəhərin parlaq tükləri, enli sifəti və qabaran burun dəlikləri onun cins at olduğunu deməyə əsas verirdi. Atın adı Tayka idi.
Talkav tezliklə onları yaxınlıqdakı kəndlərdən birinə apardı. Burada səyyahlar özlərinə kifayət qədər ərzaq və minik atları aldılar. Onlar qarşılarına çıxanlardan batmış gəmi və onun əsir düşmüş kapitanı haqqında eşidib-eşitmədiklərini soruşurdular. Amma heç kim bu barədə eşitməmişdi. Bununla belə, səyyahlar tezliklə kapitan Qrantın izinə düşəcəklərinə əmin idilər.
Dəstə gecə-gündüz yorulmadan axtarışı davam etdirirdi. Talkavın bu yerlərə yaxşı bələd olduğu görünürdü. Çünki o, səyyahları ən qısa yollarla aparırdı.
Bir həftə davam edən axtarışdan sonra səyyahlar ucsuz-bucaqsız düzəngaha gəlib çıxdılar. Hava çox isti idi. Həm yolçular, həm də atlar təntimişdi. Axşamüstü dəstə çubuqlardan toxunmuş, üstü küləşlə örtülü bir daxmaya çatıb dayandı. Daxmada heç kim yaşamırdı. Gecəni həmin daxmada keçirdilər. Ertəsi gün hava daha da qızmar idi. Düzəngahda isə bir dənə də kölgəlik görünmürdü. Amma buna baxmayaraq səyyahlar daxmanı tərk etdilər. Onlar vaxt itirmək istəmirdilər.
Dəstə düzəngahla xeyli getdikdən sonra məlum oldu ki, tuluqlarda su azalır. Paqanel Talkavdan qarşıda çay axıb-axmadığını soruşdu. Talkav:
– Yalnız bir göl var, – dedi. – Amma biz ora ancaq sabah axşam çatacağıq.
Bu, səyyahları daha da kədərləndirdi. İstidən alışıb-yanan düzəngahda bir gün susuz yol getmək heç də asan məsələ deyildi.
Qaranlıq düşəndə dəstə dincəlmək üçün dayandı. Yemək yeyəndən sonra Paqanel hərəyə bir az su verdi.
– Biz indi suyu qənaətlə işlətməliyik, – coğrafiya alimi dedi, – yoxsa sabah axşama çatmaz.
Hamı bu təkliflə razılaşdı. Səyyahlar gecəni yata bilmədilər, çünki ağcaqanadlar adama gözünü yummağa imkan vermirdi.
Səhər tezdən hamı öz atını yəhərlədi və səyyahlar yollarına davam etdilər. Yolboyu elə də maraqlı bir əhvalat baş vermədi. Hamını bir şey düşündürürdü – su! Artıq tuluqlar boşalmışdı. Tezliklə gölə çatmasalar, susuzluq onları taqətdən salacaqdı. Atlar da heysiz idi.
Axşam saat səkkizdə dəstənin önündə gedən bələdçi Talkav qəfildən atının başını çəkib dayandı və qışqırdı:
– Göl!
Hamı atını gölə tərəf çapdı. Amma səyyahlar bilmirdi ki, onları qarşıda necə böyük məyusluq gözləyir. Axı göldə su yox idi…
Qırmızı canavarlar
Susuzluqdan yanan səyyahlar gölün quruduğunu görəndə dəhşətə gəldilər. İndi hamı ümidini Talkava bağlamışdı, yalnız o, çıxış yolu göstərə bilərdi. Talkav səyyahlara təklif etdi ki, iki yerə bölünüb su axtarışına başlasınlar. Talkav, Qlenarvan və Robert birlikdə su axtarmağa getdilər. Yerdə qalanlar isə başqa istiqamətdə su axtaracaqdılar.
Qlenarvanın və Robertin atları yavaş gedirdi, ancaq Talkavın atı çox gümrah görünürdü. Talkav atını irəli çapır, sonra Qlenarvanla Robertin gəlib ona çatmasını gözləyirdi. Bir qədər getdikdən sonra onların atları tamam taqətdən düşdülər. İndi atlar güclə yeriyirdilər. Amma Tayka əvvəlki kimi sürətlə irəli şığıyır, sağa-sola çapırdı.
Günorta səyyahların qarşısına kiçik bir çay çıxdı. Robert də, Qlenarvan da, Talkav da eyni vaxtda «su!» deyib qışqırdılar. Yazıq atlar sinəyə qədər çaya girdilər. Robert suya atılıb çimməyə başladı. İndi onlar o biri dəstənin bu istiqamətdə gəlməsini gözləməli idilər.
Yolçular dörd yanı çəpərlənmiş bir yer tapdılar. Qlenarvanla Robert axşam yeməyi üçün ov dalınca çıxdılar. Bir azdan onlar çoxlu quş ovlayıb geri qayıtdılar. Ocaq qalayıb yemək hazırladılar. Nahardan sonra isə yatmaq üçün hərə öz yapıncısına büründü.
Gecəyarı hindu qəfildən oyandı. O, gözlərini qaranlığa zillədi. Sanki hansısa təhlükəni hiss etmişdi. Qlenarvan da oyandı. Amma Talkavdan niyə narahat olduğunu soruşmağa ehtiyac qalmadı. Çəpərin çölündən onlarca parıldayan göz göründü. Bunlar qorxunc və yırtıcı canavarlar idi. Bu yerlərdə onlara “qırmızı canavar” deyirdilər.
Talkav və Qlenarvan dərhal silaha sarıldılar. Səs-küyə Robert də oyandı. Uşaq da öz silahını götürdü. Amma heç kim atəş açmırdı. Getdikcə qaranlıqda parlayan canavar gözləri çoxalırdı. Üstəlik, onların nərilti səsləri də adamı vahiməyə salırdı.
Bu qədər yırtıcının öhdəsindən gəlmək çətin olacaqdı. Çünki canavarlar çox, barıt və güllə isə az idi.
Talkav çəpərin içindən bir az çır-çırpı yığdı, sonra onları yandırdı. Bir azdan alov dilimləri havaya qalxdı. Amma bu da canavarları qorxutmadı. Hətta onların bəziləri pəncələrinin yanmasına baxmayaraq, səyyahlara daha da yaxınlaşdılar. Talkav atəş açıb canavarların bir-ikisini öldürəndən sonra yırtıcılar geri çəkildilər. Amma onlar hücum üçün fürsət gözləyirdilər.
Qlenarvan Talkavın dilini başa düşməsə də, əl hərəkətləri ilə bir-birini anlayırdılar. Hindu Qlenarvanı birtəhər başa saldı ki, səhər açılanadək canavarlardan qorunmaq lazımdır. Bu yırtıcılar yalnız gecələr ova çıxırdılar. Elə ki günəş doğdu, onlar yuvalarına çəkilirdilər. Amma səhərin açılmasına çox vardı. Get-gedə güllə ehtiyatı qurtarırdı. Üstəlik, od da yavaş-yavaş öləziyirdi.
Artıq Talkav canavarları dəf etmək üçün özünün iri bıçağını işə salmışdı. O, bıçaqla çəpərdən soxulmaq istəyən canavarların bir neçəsini yerə sərmişdi.
Səhərin açılmasına iki saat qalmışdı. Qlenarvan sonuncu çubuqları da ocağa atdı. Sonra Robertin yanına gəlib onun saçlarını sığalladı. O, ən çox Robertdən narahat idi. Robert isə sakit idi, görünür, uşaq olduğundan hansı təhlükə ilə üzləşdiyini anlamırdı. Qlenarvan uşağı sinəsinə basıb alnından öpdü. Kövrəldiyini gizlətmək istəsə də, mümkün olmadı. Robert gülümsəyərək dedi:
– Mən qorxmuram, ser.
– Qorxulası bir şey də yoxdur, dostum, – Qlenarvan uşağa təsəlli vermək üçün dilləndi, – bir azdan hava işıqlaşacaq və biz xilas olacağıq.
Bu vaxt Talkav çəpərdən keçmək istəyən iki böyük canavarı tüfənginin qundağı ilə yerə sərdi. “Afərin, Talkav, afərin!” – Qlenarvan və Robert eyni vaxtda səsləndilər.
Artıq ocaq sönmək üzrə idi. Yırtıcılar hər an hücum edə bilərdi. Talkav axırıncı dəfə tüfəngini doldurdu. Atəş açıb daha bir canavarı öldürdü. Ancaq bununla vəhşilərin qarşısını almaq mümkün deyildi. Onlar çəpərdən içəri soxulmağa başlamışdılar.
Bu vaxt Qlenarvanla Robert Talkavın atını yəhərlədiyini gördü.
– Talkav bizi qoyub qaçır, – Robert dedi.
– O bizi heç vaxt tərk etməz, – Qlenarvan əminliklə səsləndi.
Amma o bu sözləri daha çox Roberti həyəcanlandırmamaq üçün dedi. Əslində, Qlenarvanın özü də Talkavın onları tək qoyub gedəcəyindən şübhələnirdi.
Qlenarvan əl hərəkətləri ilə ondan hara hazırlaşdığını soruşdu. Talkav isə işarələrlə başa saldı ki, Tayka bərk qaçır, canavarlar onun arxasınca düşsə də, çata bilməzlər. Qlenarvan hindunun nə etmək istədiyini indi başa düşdü. Deməli, Talkav atını çaparaq uzaqlaşacaq, canavarlar onun arxasınca düşəcək, beləliklə, Qlenarvan və Robert də təhlükədən xilas olacaqdı.
Amma Qlenarvan bunu istəmirdi:
– Talkav, yaxşısı budur, atı mən sürüm, sən isə Roberti qoru!
– Yox, – deyə Talkav etiraz etdi, – mən buraları yaxşı tanıyıram, siz qalın.
Qlenarvan və Talkav arasında bu mübahisə xeyli uzandı, canavarlar isə artıq bir neçə addımlıqda idi. Bu vaxt Robert heç kimin gözləmədiyi halda Taykanın belinə sıçradı və qaranlığa doğru çapmağa başladı. Canavarlar dərhal onun arxasınca götürüldülər.
– Robert! Hara?! – Qlenarvan uşağın arxasınca qışqırdı. Sonra o və Talkav çəpərdən düzəngaha çıxdılar.
Talkav Qlenarvana ürək-dirək verdi:
– Tayka yaxşı atdır, oğlan da qoçaqdır. O özünü xilas edər.
Artıq dan yeri sökülürdü. Üfüqdə günəşin tutqun çöhrəsi göründü. Otların üstünə şeh damlaları düşdü, xəfif səhər mehi əsdi. Yola düşmək vaxtı idi.
– Gedək, – hindu dedi.
Onlar atları mindilər. Dayanmadan bir saat at çapdılar. Nəhayət, uzaqdan güllə səsləri eşidildi. Bu, dəstənin o biri üzvləri idi. Yerlərini nişan verirdilər. Qlenarvan və Talkav atlarını mahmızlayıb daha sürətlə çapdılar. Bir neçə dəqiqədən sonra onlar dəstənin o biri üzvlərinə yetişdilər.
Roberti Paqanelin yanında görəndə Qlenarvan sevincdən qışqırdı. Dərhal atdan düşüb uşağı qucaqladı. Talkav isə Paqanelə Roberti göstərib öz dilində:
– Qoçaq oğlandır, – dedi.
Daşqın
Beləliklə, səyyahlar Argentina düzəngahlarında yollarına davam etdilər. Onlar şəhər və kəndlərdən keçir, yerli əhali ilə söhbət edib “Britaniya” gəmisi haqqında soraqlaşırdılar. Amma axtarışlar hələ ki heç bir nəticə vermirdi; batan gəmi və onun kapitanını gördüm deyən yox idi.
Axtarışların uğursuz keçməsi ən çox Paqaneli əsəbiləşdirirdi. O, tez-tez şüşə qabdakı sənədləri qarşısına qoyur, orda yazılan ala-yarımçıq sözləri dönə-dönə oxuyurdu. O inanırdı ki, solmuş kağızlarda nəyi isə düzgün oxumayıblar.
Dəstə bir xeyli getdikdən sonra şəhər və kəndləri yenidən düzəngah əvəzlədi. Axşamayaxın güclü yağış başladı. Bir azdan yağışa güclü külək də qoşuldu. Artıq bu, tufan idi. Səyyahların yapıncılarından yağış sel kimi tökülürdü. Başdan-ayağa qədər islanıb əldən düşən səyyahlar qaranlıq düşəndə kimsəsiz bir daxmaya gəlib çıxdılar. Daxma o qədər çirkli idi ki, adam iyrənirdi. Amma yağışdan gizlənmək üçün başqa yol yox idi.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/zhul-vern/kapitan-qrantin-usaqlari-68289685/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Jül Vern
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Kapitan Qrant və yoldaşlarının olduğu gəmi qəzaya düşür. Hadisədən xəbər tutan Qrantın uşaqları Meri və Robert atalarını axtarmaq üçün yola çıxır, bir çox fəlakətlərlə, təhlükələrlə üzləşirlərlər…
Jül Vern
KAPİTAN QRANTIN UŞAQLARI
Köpəkbalığı
1864-cü il iyulun 26-da Şimal kanalı ilə gözəl bir ingilis gəmisi üzürdü. Gəminin adı “Dunkan” idi. Onun sahibi Eduard Qlenarvan və əmisi oğlu mayor Mak-Nabs gəminin göyərtəsindən ətrafı seyr edirdilər. Bu vaxt “Dunkan”ın növbətçi matrosu gəminin arxasınca iri bir balığın üzdüyünü gördü və dərhal bunu kapitan Con Manqlsa xəbər verdi. Manqls isə xəbəri Qlenarvana çatdırmaq üçün onun yanına getdi.
Qlenarvan kapitandan bunun hansı balıq olduğunu soruşdu. Kapitan dedi:
– Ser, məncə, bu, nəhəng bir köpəkbalığıdır.
– Bu sularda köpəkbalığı? – Qlenarvan təəccübləndi.
– Bəli, ser, – kapitan dedi. – Bu, köpəkbalığının elə bir cinsidir ki, ona bütün dənizlərdə rast gəlmək olar.
Qlenarvan əmr etdi ki, matroslar həmin balığı tutsunlar. Gəminin sahibi, onun xanımı Elen, mayor Mak-Nabs nəhəng yırtıcının necə ovlanacağına baxmaq üçün kapitan körpücüyünə qalxdılar. Buradan köpəkbalığını asanlıqla görmək olurdu. Bu dəniz yırtıcısı gah sulara baş vurur, gah da gəminin dalınca sürətlə üzürdü.
Kapitan Manqls matroslara əmr etdi ki, yoğun bir kəndirin ucuna qarmaq bağlayıb suya atsınlar, qarmağa isə yekə bir piy parçası keçirsinlər. Matroslar kapitanın əmrini dərhal yerinə yetirdilər. Çox keçmədi ki, piyin iyini duymuş köpəkbalığı güllə kimi ona sarı cumdu. Elə həmin andaca piy köpəkbalığının yekə ağzında yox oldu. Balıq kəndiri dartan kimi özünü qarmağa keçirdi. Matroslar dərhal kəndiri dartmağa başladılar. Dəniz yırtıcısı sudan çıxarıldığını hiss edib dəhşətlə çırpındı. Ancaq təcrübəli matroslar balığı dartıb göyərtəyə çıxara bildilər. Balıq göyərtədə də sakitləşmək bilmirdi. Matroslardan biri dərhal ona yaxınlaşdı və balta ilə balığın çırpınan quyruğunu üzdü. Artıq köpəkbalığının heç bir qorxusu yox idi.
Gəmidəkilər ovlanmış balığın qarnını yarmağa başladılar. Əslində, ovlanmış köpəkbalıqlarının qarnını yarmaq qədim bir adət idi. Axı qarşılarına çıxan hər şeyi udan bu yırtıcıların qarnından ən gözlənilməz şeylər çıxırdı.
Matroslar balığı tikə-tikə etməyə başladılar. Elə bu vaxt matroslardan biri köpəkbalığının mədəsində zorla gözə görünən əşyanı göstərib uca səslə dedi:
– Bu nədir?
Kapitanın köməkçisi bu əşyanın şərab şüşəsi olduğunu deyəndə əvvəlcə hamı təəccübləndi. Amma bir az diqqətlə baxandan sonra köməkçinin haqlı olduğunu anladılar. Qlenarvan tapşırdı ki, şüşəni köpəkbalığının qarnından çıxarsınlar və yaxşıca yuyub kayuta gətirsinlər.
Qlenarvan, arvadı Elen, mayor Mak-Nabs və Con Manqls kayuta düşdülər. Az sonra kapitan köməkçisi ağzıbağlı şərab şüşəsini kayuta gətirdi. Hamı şüşənin içindəki ilə maraqlanırdı. Qlenarvan dedi:
– Darıxmayın, əzizlərim, indi biz onu açar və içində nə olduğunu öz gözlərimizlə görərik.
Şüşəni açmazdan əvvəl gəmi sahibi onu diqqətlə nəzərdən keçirdi. Amma şüşənin içi görünmədiyindən orada nə olduğunu demək mümkün deyildi.
Kayutdakılar nə qədər çalışsalar da, şərab şüşəsinin ağzını aça bilmədilər. Nəhayət, onu sındırmağa məcbur oldular. Şüşənin divarlarına üç kağız parçası yapışmışdı. Kağız parçaları rütubətdən saralmışdı. Orada yazılan sözlər isə zorla oxunurdu.
Kağızlara diqqətlə baxan Qlenarvan dedi:
– Bu kağızlar ingilis, fransız və alman dillərində yazılıb.
‒ Yəqin ki, onlar eyni mətndən ibarətdir, ‒ kapitan dedi.
– Bu, şübhəsizdir, – Qlenarvan dərhal razılaşdı.
Onlar kağızları yan-yana düzüb yazını oxumağa çalışdılar. Uzun cəhddən sonra Qlenarvan kağızlarda yazılmış mətni, təxmini də olsa, bərpa edə bildi. Onun fikrincə, sənədlərdə aşağıdakılar yazılmışdı:
“1862-ci il iyunun 7-də, Qlazqodan çıxmış “Britaniya” gəmisi qəzaya uğrayıb. Gəmidəki iki matros və kapitan Qrant sahilə çıxmağa çalışacaqlar. Orada hindulara əsir olacaqlar. Onlara kömək edin”.
Hər şey aydın idi. Bu şərab şüşəsini qəzaya uğramış gəminin sərnişinləri dənizə atmışdılar. Onlar bu yolla xilas olacaqlarına inanırdılar.
Elen dərhal üzünü əri Qlenarvana tutub dedi:
– Əzizim, biz onlara kömək etməliyik!
Qlenarvan razılaşdı:
– Doğrudur, Elen, biz onları xilas etməliyik. Buna görə də tələsmək lazımdır.
Meri və Robert
“Dunkan” limana çatdıqdan dərhal sonra Qlenarvan Elenlə yaşadıqları qəsrə gəldi. Axşamayaxın gəmi sahibi kapitan Qrantın axtarışlarını təşkil etmək üçün Londona yola düşdü.
Onların yaşadığı qəsr dağlıq ərazidə yerləşirdi, hər tərəfi yaşıllıq və gül-çiçək idi. Gəmi sahibinin otuz iki yaşı var idi, arvadı isə ondan on yaş kiçik idi. Qlenarvanla Elen cəmi üç ay idi ki, evlənmişdilər.
Bu üç ayda ilk dəfə ərindən ayrılan sarışın və alagöz Elen kədərli halda öz otağında oturmuşdu. Bu vaxt qulluqçu içəri daxil olub gənc bir qızla oğlanın gəldiyini xəbər verdi, dedi ki, onlar mister Qlenarvanı soruşurlar. Elen qulluqçuya tapşırdı ki, onları içəri buraxsın.
Qulluqçu çıxdı. Çox keçmədi ki, bir oğlanla bir qız içəri daxil oldular. Bacı-qardaş olduqları ilk baxışdan hiss olunurdu. Çünki bir-birinə çox oxşayırdılar. Qızın on altı yaşı, oğlanın isə on iki yaşı olardı.
Onlar Elenin qarşısında dayandılar.
– Sizin mənə sözünüz var? – Elen soruşdu.
– Yox, biz mister Qlenarvanla görüşmək istəyirdik, – qız utancaq səslə cavab verdi.
– Mister Qlenarvan indi evdə yoxdur, – Elen mehribancasına dilləndi. – O, Londona gedib. Amma siz sözünüzü mənə də deyə bilərsiniz.
Əl-ələ tutmuş qızla oğlan bir-birinin üzünə baxdı. Sonra qız yenə utancaq səslə soruşdu:
– Siz mister Qlenarvanın arvadısınız?
– Bəli, – Elen dedi. – Bəs siz kimsiniz?
– Mənim adım Meridir, bu isə qardaşım Robertdir, – qız cavab verdi. – Biz “Britaniya” gəmisinin kapitanı Qrantın uşaqlarıyıq. Qəzetdən oxuduq ki, mister Qlenarvan atamızla bağlı sənədlər tapıb.
Elen qızı qucaqladı:
– Əzizim Meri, qəzet doğru yazıb.
– Bəs atam sağdır? – qız həyəcanla soruşdu.
– Bunu demək tezdir, Meri, – Elen dedi, – amma ümidimizi üzməməliyik.
Uşaqlar ağlamsınan kimi oldular. Elen onlara təskinlik verməyə çalışdı:
– Qlenarvan Londona gedib ki, orada lazımi adamlarla görüşsün və kapitan Qrantı axtarıb tapmaq üçün hökumətdən kömək istəsin. O, sabah qayıdacaq. Gəlin ümid edək ki, siz tezliklə atanıza qovuşacaqsınız.
Elen bunu deyib uşaqları bərk-bərk qoynuna sıxdı.
Həmin gecəni Meri və Robert Elengildə qaldılar. Onlar Qlenarvanın Londondan hansı xəbərlə qayıdacağını səbirsizliklə gözləyirdilər…
“Dunkan”ın yola düşməsi
Qlenarvan Londondan ümidsiz qayıtdı. Kapitan Qrantın axtarışı üçün kömək edən tapılmamışdı. Hamı bunun mənasız və təhlükəli bir iş olduğunu deyirdi.
Qlenarvan evə gələndə iki yad uşağı görüb təəccübləndi. Elen Meri və Roberti Qlenarvana təqdim etdi. Sonra isə ərindən hansı xəbərlə gəldiyini soruşdu. Qlenarvanın kədərli halda susmasından başa düşdü ki, o, Londondan heç də xoş xəbərlə qayıtmayıb. Uşaqlar da bunu başa düşüb hıçqırdılar.
Elen və Qlenarvan uşaqları sakitləşdirməyə çalışdılar. Bu vaxt mayor Mak-Nabs da gəldi. O da vəziyyətdən hali oldu və Qlenarvandan soruşdu:
– Belə çıxır ki, başqa ümid yoxdur?
Qlenarvan çarəsiz halda çiynini çəkdi.
Birdən Elen Qlenarvana tərəf getdi, onun əllərini ovcunda sıxaraq dedi:
– Əzizim, sən toyumuzdan əvvəl məni gəmi səyahətinə çıxaracağını demişdin, yadındadırmı?
– Yadımdadır, – Qlenarvan cavab verdi.
– Səncə, yad əllərə əsir düşmüş üç insanı xilas etmək belə bir səyahət üçün yaxşı bəhanə deyilmi?
Hamı təəccüblə Elenə baxdı.
– Mən təklif edirəm ki, kapitan Qrantı axtarmağa özümüz gedək! “Dunkan” möhkəm və davamlı gəmidir. Onunla bütün dünyanı dolaşmaq olar. Gedək, Qlenarvan, gedək kapitan Qrantı tapaq!
Elenin cəsarət və mərhəmət dolu təklifindən həyəcanlanmış Qlenarvan onu qucaqladı. Meri və Robert intizarlı baxışlarla Qlenarvanın cavabını gözləyirdilər.
– Gedək! – Qlenarvan üzünü uşaqlara tutub dedi.
Uşaqlar sevincdən qışqırdılar:
– Urraaa!
Qəsrin xidmətçiləri də uşaqlara qoşulub “ura” qışqırdılar.
Bundan sonra Qlenarvan kapitan Con Manqlsa gəmini tez bir vaxtda səyahətə hazırlamağı tapşırdı. İki gündən sonra Qlenarvan, arvadı Elen, mayor Mak-Nabs, Meri və Robert, aşpaz və matroslardan ibarət heyətlə “Dunkan” gəmisi kapitan Qrantın axtarışı üçün yola düşdü.
Gəmidə naməlum adam
Səfərin ilk günü dəniz çox coşqun idi. Axşama doğru isə sərin külək əsməyə başladı. Bu vaxt Meri və Robert Qlenarvanın kayutunda idilər. Meri Qlenarvana ilə onun arvadı Elenə öz ailələri haqqında danışırdı:
– Anam Roberti dünyaya gətirərkən ölüb. Atam isə əslən şotland idi. O düşünürdü ki, Şotlandiyanı İngiltərə əsarət altında saxlayır. Ona görə də Şotlandiyanın azadlığı üçün fikrində müxtəlif planlar qururdu. 1861-ci ildə, yəni üç il əvvəl atam Sakit okeandakı adaları tədqiq etmək üçün gəmi səyahətinə çıxdı. 1862-ci ilin mayınadək ondan tez-tez xəbərlər alırdıq. Amma sonradan xəbərlərin arası kəsildi. Çox keçmədi ki, biz gəminin qəzaya uğradığını eşitdik.
Bunu deyəndə Merinin səsi titrədi, o kövrəldi və Roberti qucaqladı.
Qlenarvan uşaqları qucaqladı.
– Axı Qrant gəmi kapitanı idi, adaları tədqiq etmək onun nəyinə lazım idi? – Elen soruşdu.
Meri göz yaşını silib dedi:
– Atam kimsəsiz ada tapıb ora Şotlandiya adı vermək, orada azad Şotlandiya dövləti qurmaq istəyirdi.
Qlenarvan və Elen kapitan Qrantın vətənpərvərliyinə, azadlıq eşqinə heyran qalmışdılar.
Beləliklə, “Dunkan”ın ilk səyahət gününü gəminin sakinləri kayutlarında keçirdilər. Amma ertəsi gün külək dayanmışdı, hava sakit idi. “Dunkan”ın sərnişinləri göyərtəyə qalxaraq bu sakit və təmiz havanı doyunca udmaq, dənizin gözəl mənzərəsini seyr etmək istəyirdilər. Kapitan Con Manqlsın isə əhvali-ruhiyyəsi daha yüksək idi. O durmadan gəmini tərifləyirdi. Günortaya yaxın sərnişinlər göyərtəni tərk etdilər, təkcə mayor Mak-Nabsdan başqa. O, siqaret tüstülədə-tüstülədə öz-özünə nə barədəsə danışırdı. Mayor qəribə adam idi: heç vaxt əsəbiləşməz, ən təhlükəli vəziyyətlərdə belə təmkinini pozmazdı. Təklikdə siqaret çəkə-çəkə öz-özünə danışmaq isə onun sevimli adətiydi.
Mayor bir neçə dəqiqə öz-özünə danışdı, sonra kayuta düşmək istədi. Bu vaxt göyərtədə qırx yaşlarında ucaboy, arıq, enli alnı, uzun burnu və yekə ağzı olan bir adam gördü. Mak-Nabsın yerinə kim olsaydı bu adamı görüb heyrətlənərdi, çünki indiyə kimi gəminin sərnişinləri arasında beləsinə rast gəlməmişdi. Amma mayor bu vəziyyətdə də təmkinini pozmadı.
Bu zaman göyərtəyə qalxmış aşpaz naməlum adamı görüb öz-özünə donquldandı: “Lənət şeytana, bu adam hardan gəlib çıxdı? Yoxsa mister Qlenarvanın dostudur?”
– Siz aşpazsınız? – naməlum adam soruşdu.
– Bəli, – aşpaz cavab verdi, – amma mən sizi tanımıram.
– Mən altı nömrəli kayutun sərnişiniyəm, – naməlum adam dedi. – Bəs kapitan hanı? O, gəmini başlı-başına buraxıb?
Bu vaxt Con Manqls göyərtəyə qalxdı.
– Budur, kapitan da gəldi! – aşpaz dedi.
Naməlum adam dərhal kapitanın qarşısına keçdi və salam vermək üçün əlini ona uzatdı:
– Sizinlə tanış olmağıma şadam, kapitan Berton!
Con Manqls naməlum adamın salamını alıb təəccüblə dedi:
– Mən kapitanam, amma Berton deyiləm.
– Aha, yoxsa kapitanı dəyişiblər? Nə isə, dostum, siz “Şotlandiya” gəmisindən razısınızmı?
– “Şotlandiya” gəmisi? – Con Manqls daha da təəccübləndi.
– Məgər bu, “Şotlandiya” gəmisi deyil?
– Əlbəttə yox! Siz “Dunkan” gəmisində üzürsünüz, – kapitan dedi.
Bu vaxt Qlenarvan, Elen və Meri də göyərtəyə qalxdılar. Kapitan Manqls Qlenarvanı naməlum adama təqdim etdi:
– Bu, mister Qlenarvandır. O, “Dunkan”ın sahibidir.
Qlenarvan naməlum adamla mehribancasına salamlaşdı:
– Deyəsən, mən sizi tanımıram.
– Mən indi özümü təqdim edərəm, – naməlum adam dedi. – Adım Paqaneldir, coğrafiya alimiyəm. Araşdırma aparmaq üçün Hindistana gedirəm.
– Axı biz Hindistana yox, tamam başqa istiqamətə gedirik.
– Necə? – bayaqdan kefi kök olan Paqanel qışqırdı. – Bu necə ola bilər axı? Məni Hindistanda gözləyirlər. Əgər getməsəm, bu mənim nüfuzuma zərbə olar.
– Bunda bizim günahımız yoxdur, – Qlenarvan dedi, – axı sizə kim deyib ki, bu gəmi Hindistana üzür.
– Dayan, dayan, – Paqanel kapitana sarı çevrildi, – dediniz ki, bu, “Şotlandiya” gəmisi deyil?
– Əlbəttə yox! – kapitan cavab verdi.
– Aman Allah! – Paqanel dərindən köks ötürdü, – huşsuzluğum məni yenidən bəlaya saldı. Mən fikirli olduğumdan gəmiyə səhv minmişəm.
Bunu deyib coğrafiya alimi “Dunkan”ın haraya və nə məqsədlə üzdüyünü soruşdu. Qlenarvan hər şeyi olduğu kimi ona danışdı. Paqanel kapitan Qrantın başına gələnlərə təəssüfləndiyini bildirdi:
– İş ki belə gətirib və mənim Hindistana getmək niyyətim puça çıxıb, onda bu səyahətdə sonadək sizinlə olacağam!
Paqanelin bu sözləri gəmidəkiləri sevindirdi. Axı o, coğrafiya alimi idi və bu səfərdə onun səyahətçilərə çox köməyi dəyə bilərdi. Beləliklə, “Dunkan”da yaxşı adamların biri də artdı.
Kapitan Qrantın izi ilə
“Dunkan” okean sularında qırx iki gün üzdükdən sonra Çiliyə çatdı. Gəmi limanda lövbər saldıqdan sonra Qlenarvan və Paqanel sahilə çıxaraq burada kapitan Qrant və ya “Britaniya” gəmisi ilə bağlı yerli sakinlərdən məlumat əldə etməyə çalışdılar. Amma nə qədər çalışsalar da, heç nə öyrənə bilmədilər. Onlar gəmiyə qayıdıb axtarışların sonrakı marşrutunu dəqiqləşdirməyə başladılar. Qərara gəldilər ki, Kordilyer dağlarını aşaraq Çilidən Argentina ərazisinə adlasınlar. Hamı bu qərarı bəyəndi. İndi bir şeyi dəqiqləşdirmək lazım idi: qarşıdakı uzun, yorucu, bəlkə də, təhlükəli səfərə kimlər çıxmalıdır? Gəmidə kimlər qalmalıdır?
Paqanel öz fikrini dedi:
– Məncə, adam nə qədər az olsa, bir o qədər yaxşıdır. Axı biz müharibəyə getmirik, kəşfiyyata gedirik. Yaxşı olar ki, səfərə mister Qlenarvan, mayor Mak-Nabs və mən, yəni sizin itaətkar nökəriniz Paqanel getsin.
– Bir də mən! – deyə Robert səsləndi.
– Sən uşaqsan, Robert, – Meri qardaşına etiraz etdi.
– Uşaq? – Paqanel təəccübləndi, – Robert uşaq deyil, gənc və zirəkdir. Səyahət onu daha da möhkəmləndirəcək. Beləliklə, biz dördümüz, bir də gəminin üç matrosu səfərə hazırlaşmalıyıq.
Hamı Paqanelin təklifi ilə razılaşdı. Qlenarvan Elen və Merini kapitan Con Manqlsa tapşırdı. Onlar kəşfiyyat dəstəsi ilə gəminin okean sahilində növbəti görüş yerini müəyyənləşdirdilər.
Ertəsi gün gəmini tərk edənlər özləri ilə yemək və ərzaq götürdülər. Nəhayət, Qlenarvan dedi:
– Yola düşmək vaxtıdır!
Elen kövrəldi, Meri həyəcanlandı. Qlenarvan onları qucaqladı:
– Biz kapitan Qrantı da tapıb sağ-salamat sizin yanınıza qayıdacağıq, – deyə onları ürəkləndirməyə çalışdı.
Hamı bir-biri ilə vidalaşdı. Qlenarvan, Paqanel, Mak-Nabs, Robert və üç matros gəmini tərk etdilər. “Dunkan”ın lövbərləri qaldırıldı. Bu gözəl və möhkəm gəmi sahildən uzaqlaşdı. Gəmidəkilərin havada yellənən əlləri sanki kapitan Qrantın axtarışına çıxan dəstəyə uğur arzulayırdı.
Sıldırım dağlardan keçid
Qlenarvan Kordilyer dağlarını keçmək üçün yerli adamlardan dörd bələdçi tutdu. Kordilyeri aşdıqdan sonra isə Argentinada da bələdçi tutmaq fikrində idi.
Dəstə ərzağı və silahlarını bələdçilərə məxsus qatırlara yükləyib yola düşdü. Hava gözəl idi, göy üzü buludsuz idi. İki gün ərzində səyyahlar heç bir çətinlik və maneə ilə qarşılaşmadılar. Amma üçüncü gün onlar dağların sıldırım ətəklərindən keçməli oldular. Bu çox təhlükəli idi. Bir azdan dəstə yalnız bir adamın keçə biləcəyi cığıra rast gəldi. Başqa yol olmadığından onlar bu dar keçidlə irəliləməyə məcbur idilər. Ən pisi o idi ki, bələdçilər burdan o yana getmək istəmirdilər. Belə olduqda Qlenarvan onların pulunu verib yola saldı.
Bir azdan onlar dar cığırdan genişliyə çıxdılar. Kordilyer dağlarına qalxmaq üçün isə bütün gecəni dırmaşmalı oldular. Getdikcə dağa qalxmaq çətinləşirdi. Üstəlik, qalın qar onlara mane olurdu. Səyyahlar addım atmazdan əvvəl qarın altında uçurum olmadığına əmin olmaq üçün əllərindəki ağacı qara batırmalı olurdular. Qabaqda matroslardan biri gedirdi. Onun arxasınca düzülmüş yoldaşları addımlarını ancaq matrosun izi ilə atmağa çalışırdılar.
Dəstə gündə yalnız bircə dəfə − səhər yemək üçün dayanırdı. Günün qalan hissəsini Kordilyer dağlarını tez aşmağa sərf edirdilər. Onlar Argentinaya çatıb kapitan Qrantı mümkün qədər tez tapmağa çalışırdılar.
Günorta dəstə Kordilyer zirvələrinin arasında yerləşən böyük və tamamilə boş sahəyə gəlib çıxdı. Robert möhkəm yorulmuşdu. Hamı hiss edirdi ki, bu çətin yolu sonadək getməyə onun gücü çatmayacaq. Ona görə də Qlenarvan dayanmaq əmri verdi. Amma Paqanel təklif etdi ki, Roberti, lazım gəlsə, çiyinlərdə apara bilərlər. Coğrafiya alimi əlavə etdi:
– Biz dayanmamalı və bu zirvəni tez aşmalıyıq!
Hamı Paqanellə razılaşdı. Robert də iradəsini toplayıb hələ ki yeriyə bildiyini dedi.
Axşamayaxın yorğunluq bütün səyyahları əldən salmışdı. Onların çoxu tez-tez büdrəyir, yıxıla-dura yeriyirdi. Bəziləri isə yıxıldıqdan sonra heç dura da bilmir, sürünə-sürünə gedirdilər.
Qlenarvan narahat idi: bu uca, kimsəsiz, soyuq və qarlı dağların başında onları nə gözləyir? Bunu heç kim deyə bilməzdi.
Artıq dəstənin irəli getməyə taqəti qalmamışdı. Soyuq az qala onların sümüklərinə işləyirdi. Bu vaxt mayor əlini Qlenarvanın çiyninə qoyub həmişəki kimi sakit və təmkinli səslə dedi:
– Daxma!
Daxmada
Qarla örtülmüş və ətrafdakı daş-qayadan güclə seçilən bu daxmanı yalnız Mak-Nabsın iti gözləri görə bilərdi. Bu adamın diqqətindən heç nə yayınmırdı.
Səyyahlar dərhal daxmanın qapısını tapmaq üçün onun dörd tərəfini qardan təmizlədilər. Bir azdan onlar artıq daxmaya girmişdilər, ocaq qalamaq üçün çır-çırpı yığırdılar. Ocaq alışdıqca onların canına isti keçməyə başladı. Sonra yemək hazırlandı. Bu, dəstənin son bir neçə gündə ən rahat və ləzzətli naharı idi.
Yeməkdən sonra səyyahlar yatmağa hazırlaşdılar, yorğunluq onları heydən salmışdı. Üstəlik, səhər tezdən yola davam etməli idilər. Tezliklə hamının gözünə yuxu getdi. Yalnız Qlenarvan oyaq idi. Onun qəlbində bir narahatlıq var idi. Ürəyinə dammışdı ki, dəstəni hansısa dəhşətli bir fəlakət gözləyir. Ona görə də bir xeyli yata bilmədi. Çölə çıxdı. Gecə aydınlıq idi, ay üfüqdən qalxmışdı. Qlenarvanın qulaqlarına çox uzaqdan qəribə uğultu səsləri gəlirdi. O bu səslərin nə olduğunu anışdıra bilmirdi, bu səbəbdən narahatlığı daha da artırdı. Saata baxdı. Saat iki idi. Nəhayət, daxmaya qayıdıb yerinə uzandı. Bir azdan o da yuxuya getdi.
Gecənin bir yarısı qulaqbatıran gurultu Qlenarvanı yerindən dik atılmağa məcbur etdi. Sanki yer onun ayaqları altından qaçdı. Daxma yırğalandı və divarları çatladı.
– Qalxın! – deyə o qışqırdı.
Onsuz da səyyahların hamısı oyanmışdı. Onlar bir andaca daxmadan bayıra çıxdılar. Dəhşətli bir qüvvə onları yerə yıxdı, sonra isə dağın yamacı ilə aşağı sürüklədi.
– Bu, zəlzələdir! – Paqanel üzüaşağı yuvarlana-yuvarlana qışqırdı.
Səyyahlar da onun kimi dağın təpəsindən yuvarlandılar, heç kimin Paqaneldən nəsə soruşmağa heyi yox idi.
Coğrafiya alimi səhv etmirdi. Bu, doğrudan da, zəlzələ idi.
Səyyahlar üzüaşağı nə qədər yuvarlandıqlarını bilmədilər. Gözlərini açanda onlar dağın ətəyində idilər. Bir neçə dəqiqə heç kim tərpənmədi. Sonra birinci olaraq mayor ayağa qalxdı. O, ətrafa baxdı. Yol yoldaşları ölü kimi hərəkətsiz halda onun ətrafında yerə sərilmişdilər.
Xilasedici atəş
Mayorun köməyi ilə yol yoldaşları bir-bir ayağa qalxdılar. Düzdür, yuvarlanarkən onların bir yeri də qanamamışdı, amma möhkəm əzilmişdilər. Zəlzələ bir göz qırpımında onları dağın zirvəsindən ətəyinə gətirib çıxarmışdı. Öz ayaqları ilə onlar bu yolu, Allah bilir, neçə saata gedəcəkdilər.
Səyyahlar yenicə özlərinə gəlmişdilər ki, mayorun asta səslə dediyi sözlər hamını həyəcanlandırdı:
– Robert yoxdur!
Qlenarvan ani olaraq ətrafa nəzər saldı, Roberti görməyib təlaşlı səslə dedi:
– Dərhal hərəmiz bir tərəfə gedib bütün uçurumları axtarmalıyıq.
Paqanel onu dəstəklədi:
– Vaxt itirmədən axtarışa başlamalıyıq!
Səyyahların hərəsi bir istiqamətə üz tutub Roberti aramağa başladı. Onlar bütün uçurumları, kolların diblərini, cığırları, hətta ən balaca yarıqları belə ələk-vələk etdilər. Axtarış günortaya qədər davam etdi. Gündüz saat birdə Qlenarvan və dostları əldən düşmüş halda, yorğun və üzgün vəziyyətdə yenidən düzənlikdə tapışdılar. Axtarışlar nəticə verməmişdi. Qlenarvan son dərəcə məyus idi, o, güclə danışırdı. Qanı qaçmış dodaqları hərdənbir pıçıldayırdı:
– Mən onu tapmadan buradan getməyəcəm. Getməyəcəm!
Heç kim danışmırdı. Yalnız mayor yaxınlıqdakı ağaclardan birinin altında çadır qurmaqla məşğul idi. Səyyahların ərzağı da tükənmək üzrə idi. Onların ancaq ətləri və düyüləri qalmışdı.
Həmin gün Robertdən heç bir xəbər çıxmadı. Gecə sakit keçdi. Səyyahların heç biri yata bilmirdi. Qlenarvan gecəyarısı ayağa qalxıb dağa dırmaşmağa başladı. O, Roberti tapacağına inanırdı. Səhərə qədər dağı dolaşan Qlenarvana mayor və Paqanel də qoşuldular. Amma bu axtarışlar da nəticə vermədi.
Səhər açıldı. Artıq heç kimin Robertin tapılacağına ümidi qalmamışdı. Üstəlik, ərzaq da tükənirdi və bu kimsəsiz düzənlikdə ac qalmaq ehtimalı hamını xoflandırırdı. Ona görə də mayor səyyahlar arasına çökmüş sükutu pozmalı oldu:
– Bəlkə, yola düşək?
Paqanel onunla razılaşdı:
– Mən də yolumuza davam etməyin tərəfdarıyam.
Qlenarvan yalvarıcı baxışlarla mayoru və Paqaneli süzdü:
– Bəlkə, bir saat da gözləyək.
Hamı bu gözləməyin əhəmiyyətsiz olduğunu bilirdi, amma heç kim etiraz etmədi. Bir saat tamam olanda Qlenarvan daha bir saat vaxt istədi. Bu bir saat da bitəndə artıq Mak-Nabs dözmədi:
– Daha yubanmaq olmaz.
– Elədir, – Qlenarvan doluxsundu. O, səyyahların heç birinin üzünə baxmırdı, gözlərini göyə zilləmişdi. Bu vaxt qəfildən qışqırdı:
– Ora baxın! Ora baxın!
Bütün nəzərlər dərhal göyün üzünə çevrildi. Paqanel dedi:
– Bu, qartaldır!
– Hə, hə, qartaldır, – Qlenarvan təsdiqlədi.
Heç kim başa düşə bilmədi ki, göyün üzündə süzən bu qartal Qlenarvanı niyə həyəcanlandırmışdı. Qartal gah yüksəkliyə qalxır, gah aşağıdan uçurdu. O, yerdə nə görmüşdü? Niyə vurnuxurdu? Qlenarvan öz-özünə pıçıldadı:
– Bəlkə də…
Bir azdan qartal daha da aşağıdan uçaraq qayalıqlardan birinin üzərində dövrə vurmağa başladı.
– Robert oradadır, – Qlenarvan qışqırdı.
Bu vaxt qartal qayalığın arxasında yoxa çıxdı və bir azdan yenidən göyə qalxdı. Bu dəfə o, iri caynaqlarında Roberti tutmuşdu. Heç kim Robertin sağ olduğuna inanmırdı. Qartalın caynağındakı yalnız onun cəsədi ola bilərdi. Qlenarvan:
– Robertin cəsədi qartala yem olmaqdansa, qoy qayalara dəyib parçalansın! – dedi.
O, tüfəngini götürdü və qartalı nişan almağa çalışdı. Mayor:
– Bu işi mənə həvalə et, – deyib tüfəngi Qlenarvandan aldı. Tətiyi çəkməyə macal tapmamış düzəngahın harasındasa güllə səsi eşidildi. Qartal yavaş-yavaş yerə enməyə başladı. Onu kimsə vurmuşdu. Qlenarvan quşun düşdüyü yerə qaça-qaça qışqırdı:
– Robert! Robert!
Yoldaşları da onun arxasınca qaçdılar.
Qartal ölmüşdü. Onun geniş açılmış qanadları altında Robertin yalnız başı görünürdü. Qlenarvan diz çöküb uşağı quşun qanadları altından çıxardı. Onu otun üzərinə uzatdı və qulağını Robertin sinəsinə qoydu. Sonra isə sonsuz sevinc içində bağırdı:
– Sağdır! O hələ nəfəs alır!
Paqanel dərhal Robertin paltarını cırıb əynindən çıxardı. Gicgahlarını su ilə islatdı. Bir azdan Robert ağır-ağır gözlərini açıb Qlenarvana baxdı.
– Ser, siz mənim ikinci atamsınız, – dedi.
Qlenarvan qəhərlənib heç nə demədi. Uşağın yanında diz çöküb sevincindən ağlamağa başladı. Səyyahlar bir-bir Roberti qucaqlayıb öpdülər.
Talkav
İndi hamını qartalın kim tərəfindən vurulduğu maraqlandırırdı. Mayor diqqətlə ətrafa baxdı. Birdən onun gözləri əlli addım kənarda dayanmış hündürboy hinduya sataşdı. Onun enli kürəkləri, uzun saçları vardı. Mak-Nabs hindunu Qlenarvana göstərdi. Qlenarvan dərhal ona sarı qaçdı. Hindunun əllərini minnətdarlıqla sıxdı. Hindu da ona baş əydi və Qlenarvanın anlamadığı dildə bir neçə söz dedi. Bir azdan bütün səyyahlar bu xilaskar hindunun ətrafına toplaşdılar. Lakin yalnız coğrafiya alimi onun danışdığı dili başa düşürdü.
Hindunun adı Talkav idi. O, Paqaneldən səyahətlərinin məqsədini soruşdu. Coğrafiya alimi hər şeyi Talkava başa saldı. Hindu dedi ki, bu yerləri yaxşı tanıyır və axtarışlarda dəstəyə bələdçilik edə bilər. Bu, hamını sevindirdi. İndi səyyahlar kapitan Qrantı tapacaqlarına daha böyük ümid bəsləyirdilər.
Səyyahlar bir neçə saat dincəldikdən sonra yollarına davam etdilər. Dəstə üzvləri heyranlıqla Talkavın atına baxırdılar. Bu qara kəhərin parlaq tükləri, enli sifəti və qabaran burun dəlikləri onun cins at olduğunu deməyə əsas verirdi. Atın adı Tayka idi.
Talkav tezliklə onları yaxınlıqdakı kəndlərdən birinə apardı. Burada səyyahlar özlərinə kifayət qədər ərzaq və minik atları aldılar. Onlar qarşılarına çıxanlardan batmış gəmi və onun əsir düşmüş kapitanı haqqında eşidib-eşitmədiklərini soruşurdular. Amma heç kim bu barədə eşitməmişdi. Bununla belə, səyyahlar tezliklə kapitan Qrantın izinə düşəcəklərinə əmin idilər.
Dəstə gecə-gündüz yorulmadan axtarışı davam etdirirdi. Talkavın bu yerlərə yaxşı bələd olduğu görünürdü. Çünki o, səyyahları ən qısa yollarla aparırdı.
Bir həftə davam edən axtarışdan sonra səyyahlar ucsuz-bucaqsız düzəngaha gəlib çıxdılar. Hava çox isti idi. Həm yolçular, həm də atlar təntimişdi. Axşamüstü dəstə çubuqlardan toxunmuş, üstü küləşlə örtülü bir daxmaya çatıb dayandı. Daxmada heç kim yaşamırdı. Gecəni həmin daxmada keçirdilər. Ertəsi gün hava daha da qızmar idi. Düzəngahda isə bir dənə də kölgəlik görünmürdü. Amma buna baxmayaraq səyyahlar daxmanı tərk etdilər. Onlar vaxt itirmək istəmirdilər.
Dəstə düzəngahla xeyli getdikdən sonra məlum oldu ki, tuluqlarda su azalır. Paqanel Talkavdan qarşıda çay axıb-axmadığını soruşdu. Talkav:
– Yalnız bir göl var, – dedi. – Amma biz ora ancaq sabah axşam çatacağıq.
Bu, səyyahları daha da kədərləndirdi. İstidən alışıb-yanan düzəngahda bir gün susuz yol getmək heç də asan məsələ deyildi.
Qaranlıq düşəndə dəstə dincəlmək üçün dayandı. Yemək yeyəndən sonra Paqanel hərəyə bir az su verdi.
– Biz indi suyu qənaətlə işlətməliyik, – coğrafiya alimi dedi, – yoxsa sabah axşama çatmaz.
Hamı bu təkliflə razılaşdı. Səyyahlar gecəni yata bilmədilər, çünki ağcaqanadlar adama gözünü yummağa imkan vermirdi.
Səhər tezdən hamı öz atını yəhərlədi və səyyahlar yollarına davam etdilər. Yolboyu elə də maraqlı bir əhvalat baş vermədi. Hamını bir şey düşündürürdü – su! Artıq tuluqlar boşalmışdı. Tezliklə gölə çatmasalar, susuzluq onları taqətdən salacaqdı. Atlar da heysiz idi.
Axşam saat səkkizdə dəstənin önündə gedən bələdçi Talkav qəfildən atının başını çəkib dayandı və qışqırdı:
– Göl!
Hamı atını gölə tərəf çapdı. Amma səyyahlar bilmirdi ki, onları qarşıda necə böyük məyusluq gözləyir. Axı göldə su yox idi…
Qırmızı canavarlar
Susuzluqdan yanan səyyahlar gölün quruduğunu görəndə dəhşətə gəldilər. İndi hamı ümidini Talkava bağlamışdı, yalnız o, çıxış yolu göstərə bilərdi. Talkav səyyahlara təklif etdi ki, iki yerə bölünüb su axtarışına başlasınlar. Talkav, Qlenarvan və Robert birlikdə su axtarmağa getdilər. Yerdə qalanlar isə başqa istiqamətdə su axtaracaqdılar.
Qlenarvanın və Robertin atları yavaş gedirdi, ancaq Talkavın atı çox gümrah görünürdü. Talkav atını irəli çapır, sonra Qlenarvanla Robertin gəlib ona çatmasını gözləyirdi. Bir qədər getdikdən sonra onların atları tamam taqətdən düşdülər. İndi atlar güclə yeriyirdilər. Amma Tayka əvvəlki kimi sürətlə irəli şığıyır, sağa-sola çapırdı.
Günorta səyyahların qarşısına kiçik bir çay çıxdı. Robert də, Qlenarvan da, Talkav da eyni vaxtda «su!» deyib qışqırdılar. Yazıq atlar sinəyə qədər çaya girdilər. Robert suya atılıb çimməyə başladı. İndi onlar o biri dəstənin bu istiqamətdə gəlməsini gözləməli idilər.
Yolçular dörd yanı çəpərlənmiş bir yer tapdılar. Qlenarvanla Robert axşam yeməyi üçün ov dalınca çıxdılar. Bir azdan onlar çoxlu quş ovlayıb geri qayıtdılar. Ocaq qalayıb yemək hazırladılar. Nahardan sonra isə yatmaq üçün hərə öz yapıncısına büründü.
Gecəyarı hindu qəfildən oyandı. O, gözlərini qaranlığa zillədi. Sanki hansısa təhlükəni hiss etmişdi. Qlenarvan da oyandı. Amma Talkavdan niyə narahat olduğunu soruşmağa ehtiyac qalmadı. Çəpərin çölündən onlarca parıldayan göz göründü. Bunlar qorxunc və yırtıcı canavarlar idi. Bu yerlərdə onlara “qırmızı canavar” deyirdilər.
Talkav və Qlenarvan dərhal silaha sarıldılar. Səs-küyə Robert də oyandı. Uşaq da öz silahını götürdü. Amma heç kim atəş açmırdı. Getdikcə qaranlıqda parlayan canavar gözləri çoxalırdı. Üstəlik, onların nərilti səsləri də adamı vahiməyə salırdı.
Bu qədər yırtıcının öhdəsindən gəlmək çətin olacaqdı. Çünki canavarlar çox, barıt və güllə isə az idi.
Talkav çəpərin içindən bir az çır-çırpı yığdı, sonra onları yandırdı. Bir azdan alov dilimləri havaya qalxdı. Amma bu da canavarları qorxutmadı. Hətta onların bəziləri pəncələrinin yanmasına baxmayaraq, səyyahlara daha da yaxınlaşdılar. Talkav atəş açıb canavarların bir-ikisini öldürəndən sonra yırtıcılar geri çəkildilər. Amma onlar hücum üçün fürsət gözləyirdilər.
Qlenarvan Talkavın dilini başa düşməsə də, əl hərəkətləri ilə bir-birini anlayırdılar. Hindu Qlenarvanı birtəhər başa saldı ki, səhər açılanadək canavarlardan qorunmaq lazımdır. Bu yırtıcılar yalnız gecələr ova çıxırdılar. Elə ki günəş doğdu, onlar yuvalarına çəkilirdilər. Amma səhərin açılmasına çox vardı. Get-gedə güllə ehtiyatı qurtarırdı. Üstəlik, od da yavaş-yavaş öləziyirdi.
Artıq Talkav canavarları dəf etmək üçün özünün iri bıçağını işə salmışdı. O, bıçaqla çəpərdən soxulmaq istəyən canavarların bir neçəsini yerə sərmişdi.
Səhərin açılmasına iki saat qalmışdı. Qlenarvan sonuncu çubuqları da ocağa atdı. Sonra Robertin yanına gəlib onun saçlarını sığalladı. O, ən çox Robertdən narahat idi. Robert isə sakit idi, görünür, uşaq olduğundan hansı təhlükə ilə üzləşdiyini anlamırdı. Qlenarvan uşağı sinəsinə basıb alnından öpdü. Kövrəldiyini gizlətmək istəsə də, mümkün olmadı. Robert gülümsəyərək dedi:
– Mən qorxmuram, ser.
– Qorxulası bir şey də yoxdur, dostum, – Qlenarvan uşağa təsəlli vermək üçün dilləndi, – bir azdan hava işıqlaşacaq və biz xilas olacağıq.
Bu vaxt Talkav çəpərdən keçmək istəyən iki böyük canavarı tüfənginin qundağı ilə yerə sərdi. “Afərin, Talkav, afərin!” – Qlenarvan və Robert eyni vaxtda səsləndilər.
Artıq ocaq sönmək üzrə idi. Yırtıcılar hər an hücum edə bilərdi. Talkav axırıncı dəfə tüfəngini doldurdu. Atəş açıb daha bir canavarı öldürdü. Ancaq bununla vəhşilərin qarşısını almaq mümkün deyildi. Onlar çəpərdən içəri soxulmağa başlamışdılar.
Bu vaxt Qlenarvanla Robert Talkavın atını yəhərlədiyini gördü.
– Talkav bizi qoyub qaçır, – Robert dedi.
– O bizi heç vaxt tərk etməz, – Qlenarvan əminliklə səsləndi.
Amma o bu sözləri daha çox Roberti həyəcanlandırmamaq üçün dedi. Əslində, Qlenarvanın özü də Talkavın onları tək qoyub gedəcəyindən şübhələnirdi.
Qlenarvan əl hərəkətləri ilə ondan hara hazırlaşdığını soruşdu. Talkav isə işarələrlə başa saldı ki, Tayka bərk qaçır, canavarlar onun arxasınca düşsə də, çata bilməzlər. Qlenarvan hindunun nə etmək istədiyini indi başa düşdü. Deməli, Talkav atını çaparaq uzaqlaşacaq, canavarlar onun arxasınca düşəcək, beləliklə, Qlenarvan və Robert də təhlükədən xilas olacaqdı.
Amma Qlenarvan bunu istəmirdi:
– Talkav, yaxşısı budur, atı mən sürüm, sən isə Roberti qoru!
– Yox, – deyə Talkav etiraz etdi, – mən buraları yaxşı tanıyıram, siz qalın.
Qlenarvan və Talkav arasında bu mübahisə xeyli uzandı, canavarlar isə artıq bir neçə addımlıqda idi. Bu vaxt Robert heç kimin gözləmədiyi halda Taykanın belinə sıçradı və qaranlığa doğru çapmağa başladı. Canavarlar dərhal onun arxasınca götürüldülər.
– Robert! Hara?! – Qlenarvan uşağın arxasınca qışqırdı. Sonra o və Talkav çəpərdən düzəngaha çıxdılar.
Talkav Qlenarvana ürək-dirək verdi:
– Tayka yaxşı atdır, oğlan da qoçaqdır. O özünü xilas edər.
Artıq dan yeri sökülürdü. Üfüqdə günəşin tutqun çöhrəsi göründü. Otların üstünə şeh damlaları düşdü, xəfif səhər mehi əsdi. Yola düşmək vaxtı idi.
– Gedək, – hindu dedi.
Onlar atları mindilər. Dayanmadan bir saat at çapdılar. Nəhayət, uzaqdan güllə səsləri eşidildi. Bu, dəstənin o biri üzvləri idi. Yerlərini nişan verirdilər. Qlenarvan və Talkav atlarını mahmızlayıb daha sürətlə çapdılar. Bir neçə dəqiqədən sonra onlar dəstənin o biri üzvlərinə yetişdilər.
Roberti Paqanelin yanında görəndə Qlenarvan sevincdən qışqırdı. Dərhal atdan düşüb uşağı qucaqladı. Talkav isə Paqanelə Roberti göstərib öz dilində:
– Qoçaq oğlandır, – dedi.
Daşqın
Beləliklə, səyyahlar Argentina düzəngahlarında yollarına davam etdilər. Onlar şəhər və kəndlərdən keçir, yerli əhali ilə söhbət edib “Britaniya” gəmisi haqqında soraqlaşırdılar. Amma axtarışlar hələ ki heç bir nəticə vermirdi; batan gəmi və onun kapitanını gördüm deyən yox idi.
Axtarışların uğursuz keçməsi ən çox Paqaneli əsəbiləşdirirdi. O, tez-tez şüşə qabdakı sənədləri qarşısına qoyur, orda yazılan ala-yarımçıq sözləri dönə-dönə oxuyurdu. O inanırdı ki, solmuş kağızlarda nəyi isə düzgün oxumayıblar.
Dəstə bir xeyli getdikdən sonra şəhər və kəndləri yenidən düzəngah əvəzlədi. Axşamayaxın güclü yağış başladı. Bir azdan yağışa güclü külək də qoşuldu. Artıq bu, tufan idi. Səyyahların yapıncılarından yağış sel kimi tökülürdü. Başdan-ayağa qədər islanıb əldən düşən səyyahlar qaranlıq düşəndə kimsəsiz bir daxmaya gəlib çıxdılar. Daxma o qədər çirkli idi ki, adam iyrənirdi. Amma yağışdan gizlənmək üçün başqa yol yox idi.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/zhul-vern/kapitan-qrantin-usaqlari-68289685/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
Жюль Верн
Тип: электронная книга
Жанр: Научная фантастика
Язык: на азербайджанском языке
Издательство: Altun Kitab / Алтын Китаб
Дата публикации: 17.04.2024
Отзывы: Пока нет Добавить отзыв
О книге: Kapitan qrantın uşaqları, электронная книга автора Жюль Верн на азербайджанском языке, в жанре научная фантастика